ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 28 Μάη 2017
Σελ. /32
Πιο σύνθετος ο τρόπος σχηματισμού των τσουνάμι

Φωτογραφία από το τσουνάμι της 21ης του Μάρτη 2011, στην ακτή Μιναμισόμα, της επαρχίας Φουκουσίμα, στην Ιαπωνία
Φωτογραφία από το τσουνάμι της 21ης του Μάρτη 2011, στην ακτή Μιναμισόμα, της επαρχίας Φουκουσίμα, στην Ιαπωνία
Εδώ και χρόνια, η κυρίαρχη θεωρία για τα τσουνάμι υποστηρίζει ότι σχηματίζονται και παίρνουν την ενέργειά τους από την απότομη κάθετη μετακίνηση του βυθού, ως αποτέλεσμα σεισμού, ηφαιστειακής δραστηριότητας, ή υποθαλάσσιας κατολίσθησης. Τώρα μια μελέτη επιστημόνων της NASA έρχεται να αμφισβητήσει, ή μάλλον να συμπληρώσει τη θεωρία αυτή.

Αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι τα τσουνάμι σχηματίζονται από απότομη μετακίνηση του βυθού, συνήθως εξαιτίας της υποχώρησης ή του γλιστρήματος μιας τεκτονικής πλάκας κάτω από μια άλλη κατά τη διάρκεια ενός ισχυρού σεισμού πολλών Ρίχτερ. Τα πειράματα που έγιναν σε δεξαμενές μελέτης κυμάτων τη δεκαετία του 1970 έδειξαν ότι η κάθετη ανύψωση του πάτου της δεξαμενής μπορεί να δημιουργήσει κύματα που μοιάζουν με τσουνάμι. Την επόμενη δεκαετία Ιάπωνες επιστήμονες προσομοίωσαν σε δεξαμενές κυμάτων οριζόντιες μετακινήσεις του βυθού και παρατήρησαν ότι η Ενέργεια που μεταφερόταν στα κύματα ήταν ασήμαντη. Αυτό οδήγησε στη διαδεδομένη παραδοχή ότι η κάθετη μετακίνηση του βυθού είναι ο κύριος παράγοντας δημιουργίας των τσουνάμι.

Το 2007, ο Τ. Σονγκ, ωκεανογράφος της NASA έσπειρε αμφιβολίες γι' αυτήν τη θεωρία, αναλύοντας το ισχυρότατο τσουνάμι του 2004 στο σεισμό της Σουμάτρα. Δεδομένα από σεισμογράφους και το σύστημα GPS έδειξαν ότι η ανύψωση του βυθού δεν ήταν αρκετή για να παραγάγει την Ενέργεια που χρειαζόταν ένα τόσο ισχυρό τσουνάμι. Οταν όμως πρόσθεσε και την Ενέργεια από την οριζόντια μετακίνηση του βυθού, τότε η διαθέσιμη Ενέργεια βρέθηκε να είναι όση ακριβώς παρατηρήθηκε. Τα αποτελέσματα αυτά συμβαδίζουν με μετρήσεις που έκαναν τρεις δορυφόροι, ένας της NASA, ένας του ναυτικού των ΗΠΑ και ένας του ESA (Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος).

Η έρευνα του Σονγκ στηρίχτηκε στο γεγονός που προκύπτει από τους νόμους της Φυσικής ότι η οριζόντια μετακίνηση του βυθού μεταφέρει κινητική ενέργεια στο νερό, που είναι ανάλογη με το βάθος του ωκεανού και την ταχύτητα μετακίνησης του βυθού. Μελετώντας κριτικά τα πειράματα του παρελθόντος με δεξαμενές κυμάτων, ανακάλυψε ότι δεν μπορούσαν να αναπαραστήσουν με ακρίβεια καμιά από τις δύο αυτές μεταβλητές. Οι δεξαμενές ήταν πολύ ρηχές για να αναπαράγουν την πραγματική αναλογία μεταξύ βάθους του ωκεανού και κίνησης του βυθού που υπάρχει σε ένα τσουνάμι και ο τοίχος μέσα στη δεξαμενή που έπαιζε το ρόλο της οριζόντιας μετακίνησης του βυθού, κινούνταν πολύ αργά για να μπορέσει να αναπαραστήσει την πραγματική ταχύτητα με την οποία κινείται μια τεκτονική πλάκα κατά τη διάρκεια ενός σεισμού.

Για να ελέγξει πειραματικά τα ευρήματά του, ο Σονγκ χρησιμοποιώντας τα δεδομένα του τσουνάμι του 2004 έκανε μια προσομοίωση σε δεξαμενή κυμάτων, που χρησιμοποιούσε όμως ένα πιστόνι ικανό να προκαλέσει πιο απότομη οριζόντια μετακίνηση του νερού. Επιπλέον, έκανε προσαρμογές, ώστε το πείραμα να αντιστοιχεί στις αναλογίες βάθους του νερού και οριζόντιας μετακίνησης που παρουσιάζονται στα πραγματικά τσουνάμι. Τα νέα πειράματα επιβεβαίωσαν ότι η οριζόντια μετακίνηση του βυθού συνέβαλε περισσότερη από τη μισή Ενέργεια, που δημιούργησε τα τσουνάμι του 2004 και του 2011.

Τα ευρήματα είχαν και μια άλλη θετική συνέπεια. Επιβεβαίωσαν τη μέθοδο χρήσης του συστήματος GPS για τον εντοπισμό μετακινήσεων του βυθού κατά τη διάρκεια ενός σεισμού, για έγκαιρη εκτίμηση της πιθανότητας σχηματισμού τσουνάμι, του μεγέθους, αλλά και της κατεύθυνσης που θα έχει, ώστε να ειδοποιηθούν οι κάτοικοι των ακτών που θα πληγούν.


Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: «Scientific American», nasa.gov

ΟΡΚΑ
Πολλές ομοιότητες με τον άνθρωπο

Οι άνθρωποι και οι όρκες, οι «φάλαινες δολοφόνοι», διαχωρίστηκαν εξελικτικά πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια, ωστόσο αυτά τα κήτη έχουν αρκετά κοινά με μας, όπως σύνθετο εγκέφαλο, στενούς δεσμούς μεταξύ των μελών των ομάδων που σχηματίζονται από άτομα πρώτου και δεύτερου βαθμού συγγένειας και κάτι επιπλέον: στις ομάδες αυτές υπάρχουν γιαγιάδες. Αν και οι γιαγιάδες όρκες δεν έχουν άσπρα μαλλιά και δεν φοράνε γυαλιά όπως οι περισσότερες γιαγιάδες του είδους μας, βρίσκονται κι αυτές σε εμμηνόπαυση, φαινόμενο που είναι σπάνιο σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο, καθώς πέρα από τον άνθρωπο, το εμφανίζουν μόνο οι όρκες και οι φάλαινες πιλότοι.

Οι βιολόγοι προσπάθησαν να απαντήσουν στο ερώτημα τι πλεονέκτημα δίνει σε ένα είδος το να ζουν τα άτομά του πολύ μετά το τέλος της αναπαραγωγικής τους ικανότητας. Οι θηλυκές όρκες παύουν να είναι σε αναπαραγωγική ηλικία στη δεκαετία των 30 ή των 40 ετών, ζουν όμως έως τα 90 χρόνια και οι απόγονοί τους μένουν στην ίδια ομάδα όπως η μητέρα τους (μητριαρχική γραμμή). Ερευνητές, που μελέτησαν δεδομένα 40 ετών για δύο ομάδες από όρκες του νοτιοδυτικού Ειρηνικού Ωκεανού, κατέληξαν ότι τα ηλικιωμένα θηλυκά βοηθούσαν τα ενήλικα παιδιά τους να επιβιώσουν και έπαιζαν σημαντικό ρόλο ως ηγέτες της ομάδας. Λειτουργούσαν σαν τράπεζες οικολογικών πληροφοριών για το πού και ποια εποχή υπάρχει τροφή. Τα ευρήματα αυτά συνάδουν με την εικασία ότι η βιολογική εξέλιξη ευνοεί τις μακροημερεύουσες γιαγιάδες, επειδή υποστηρίζουν τα παιδιά τους στον δικό τους αναπαραγωγικό κύκλο και βοηθούν να εξασφαλιστεί η επιβίωση των εγγονιών τους.

Οι επιστήμονες υποπτεύονταν, βέβαια, ότι η αξία τού να υπάρχουν εν ζωή ηλικιωμένες θηλυκές όρκες δεν ήταν επαρκής λόγος για την εκδήλωση σε αυτές της εμμηνόπαυσης. Και άλλα είδη, όπως οι ελέφαντες έχουν ηλικιωμένα θηλυκά ως επικεφαλής στις ομάδες τους, αλλά οι ελέφαντες μητριάρχες συνεχίζουν να είναι γόνιμες έως το θάνατο. Γι' αυτό αποφάσισαν να ελέγξουν την εικασία της αναπαραγωγικής σύγκρουσης, που αρχικά διατυπώθηκε για το ανθρώπινο είδος και υποστηρίζει ότι η εμμηνόπαυση προέκυψε εξελικτικά, επειδή οι ηλικιωμένες γυναίκες (που βέβαια συγγένευαν με περισσότερα μέλη της ομάδας τους) ήταν λιγότερο ικανές να ανταγωνιστούν αναπαραγωγικά τις νεότερες γυναίκες. Εφαρμόζοντας αυτήν την εικασία στις όρκες, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι πιο ηλικιωμένες όρκες είχαν περισσότερους συγγενείς μέσα στην ομάδα και όταν οι γιαγιάδες και οι κόρες τους συμμετείχαν στην αναπαραγωγή, οι γιαγιάδες γεννούσαν παιδιά που ήταν λιγότερο πιθανό να επιζήσουν (θνησιμότητα 1,7 φορές μεγαλύτερη). Ετσι, υπάρχει και στις όρκες εξελικτική πίεση, ώστε τα πιο ηλικιωμένα θηλυκά να περάσουν από τον αναπαραγωγικό ανταγωνισμό στη συνεργασία προς όφελος των απογόνων τους. Το συμπέρασμα αυτό δεν ακυρώνει την εικασία για το ρόλο των γιαγιάδων στην ευημερία της ομάδας, αλλά την εμπλουτίζει με ένα σαφή μηχανισμό που μπορεί να οδήγησε εξελικτικά τις όρκες στην εμμηνόπαυση.

Η νευροεπιστήμονας Λόρι Μαρίνο υπογραμμίζει το γεγονός ότι αν και άνθρωποι και όρκες ζουν σε πολύ διαφορετικά περιβάλλοντα, οι παρόμοιες κοινωνικές δομές τους (ομάδες με επίκεντρο την οικογένεια) οδήγησαν σε συγκλίνουσες συμπεριφορές και βιολογικά φαινόμενα, όπως η εμμηνόπαυση.

Image Rene Rossignaud/AP

Η φωτογραφία αυτή του νυχτερινού ουρανού πάνω από τη δυτική Ισλανδία δείχνει μια στιγμή του υπερθεάματος που αποτελεί το Βόρειο Σέλας. Το σέλας εμφανίζεται σε πολύ βόρεια ή πολύ νότια γεωγραφικά πλάτη, καθώς εκεί διοχετεύει το μαγνητικό πεδίο της Γης τα φορτισμένα υποατομικά σωματίδια του ηλιακού ανέμου. Τα σωματίδια αλληλεπιδρούν με τα μόρια της ατμόσφαιρας, διεγείρουν τα άτομά τους (ανεβάζουν ηλεκτρόνιά τους σε υψηλότερη ενεργειακή κατάσταση) και αυτά στη συνέχεια (όταν τα ηλεκτρόνια επανέλθουν στο αρχικό ενεργειακό τους επίπεδο) εκπέμπουν ένα απόκοσμο πρασινωπό φως, κατά μήκος των τροχιών των σωματιδίων. Στη φωτογραφία δεν μπορούν να αποτυπωθούν τα «χορευτικά» νούμερα που κάνει το σέλας καθώς αλλάζει σχήματα (εδώ έχει σχηματίσει μια μεγάλη πτυχή). Η ομορφιά του αποτελεί ένα είδος ανταμοιβής για τους κατοίκους που ζουν σε αυτήν την πολύ κρύα και γεμάτη ηφαίστεια νησιωτική χώρα.



Ευρωεκλογές Ιούνη 2024
Μνημεία & Μουσεία Αγώνων του Λαού
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ