Γράψαμε στο δημοσίευμα της περασμένης Κυριακής πως στην Κούβα ήδη κατά τη διάρκεια της σκληρής Ειδικής Περιόδου άρχισαν τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης από το 1993. Από το 1994 και μετά, το Νησί της Επανάστασης έχει σταθερή άνοδο κατά 3% του ΑΕΠ κατά μέσον όρο περίπου. Η παραγωγικότητα της εργασίας μετά το 1995 έχει μια σχεδόν σταθερή άνοδο κατά 3,1% κατά μέσον ετήσιο όρο. Η ανεργία έπεσε από περίπου 9% στα πρώτα χρόνια της Ειδικής Περιόδου και 7,9 το 1995 σε λιγότερο από 3% το 2003, με τάση να πέσει κάτω από το 2%. Το 2004 θεωρείται σημείο καμπής για την ανάκαμψη, αφού υπήρχε αύξηση του ΑΕΠ κατά 5%, ένα μάλλον καλό ποσοστό για τα μεγέθη της Λατινικής Αμερικής και με δεδομένο πως η χώρα ταλανίζεται τα δυο τελευταία χρόνια από πρωτοφανή ξηρασία. Ισως για κάποιους τη χειρότερη των τελευταίων 116 χρόνων.

Οπως είναι φυσικό, η Κούβα στην απόπειρα σοσιαλιστικής οικοδόμησης είχε να αντιμετωπίσει τα τεράστια προβλήματα που κληρονόμησε απο το εκμεταλλευτικό παρελθόν της. H Επανάσταση την απελευθέρωσε μετά από χρόνια αποικιοκρατικού και νεοαποικιοκρατικού ζυγού. Απ'αυτό το σημείο ξεκινούσε την προσπάθεια σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Αν και αυτά τα δύο πάνε παράλληλα στη συνείδηση του κουβανικού λαού, δεν μπορεί να αφαιρεθεί το γεγονός πως η απόπειρα σοσιαλιστικής οικοδόμησης ξεκίνησε σε μιαν οικονομία με χαμηλό επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης, που υποχρεωτικά «επένδυσε» πολλά στις σχέσεις της με τη Σοβιετική Ενωση και τις σοσιαλιστικές χώρες.

Μετά τις ανατροπές, βρέθηκαν στην κυριολεξία «στο κενό», αφού κόπηκαν αυτές οι οικονομικές σχέσεις με οδυνηρές συνέπειες για την οικονομία της Κούβας. Ετσι πέρασε στην «Ειδική Περίοδο», την οποία περιγράψαμε στο προηγούμενο δημοσίευμα. Οι υποχρεωτικές μεταρρυθμίσεις που επιχείρησαν έχουν βεβαίως ως τώρα θετική ανταπόκριση, αλλά, ταυτόχρονα, επειδή ακριβώς αποτελούν υποχρεωτικούς συμβιβασμούς, για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, βρίσκονται σε μια πολύ δύσκολη ισορροπία με το μέλλον της. Η αντικειμενική βάση των προβλημάτων είναι το χαμηλό επίπεδο ωριμότητας της βιομηχανικής ανάπτυξης και η καθυστέρηση στη δημιουργία υλικών προϋποθέσεων για το πέρασμα στο σοσιαλισμό. Ο ηρωισμός του κουβανικού λαού, η αποτελεσματική δράση του Κομμουνιστικού Κόμματος, αποτελούν τη βάση για να τραβήξουν προς τα μπρός, όμως δεν μπορούν να αποκλειστούν τυχόν προβλήματα για το μέλλον.Αλλωστε αυτό απασχολεί και το Κόμμα, βρίσκεται στην προσοχή του.

Για παράδειγμα, το γεγονός ότι είναι υποχρεωμένοι να απευθυνθούν στο ξένο κεφάλαιο για να γίνουν επενδύσεις σε κάποιους τομείς (π.χ., στην Ενέργεια, ή τον Τουρισμό) δεν μπορεί να αποκλείει το γεγονός οτι μπορεί να αυξηθεί η πίεση αυτού του εισαγόμενου κεφαλαίου προς το κουβανικό κράτος για ευνοϊκότερους όρους συμφωνιών προς όφελός του κεφαλαίου. Για την ώρα, είπαμε και στο προηγούμενο δημοσίευμα πως η συμμετοχή του ξένου κεφαλαίου είναι μάλλον αμελητέα (μόνο 2% περίπου στο ΑΕΠ), όμως το κεφάλαιο ξέρουμε πως πάντα είναι επιθετικό...

Αλο παράδειγμα είναι η επιλογή ανάπτυξης με προτεραιότητες υποχρεωτικές (π.χ., Τουρισμός), στα πλαίσια της καπιταλιστικής περικύκλωσης και της στρατιωτικής απαιλής. Αυτό ίσως στοιχίσει μακροπρόθεσμα. Αντικειμενικά και εφόσον οι αναλογίες στην ανάπτυξη διαφόρων κλάδων δεν βρίσκονται στη σωστή σχέση μεταξύ τους, αν δηλαδή αναπτυχθεί υπέρμετρα ο τουρισμός, αυτό θα δυσχεραίνει τη δημιουργία αναγκαίων κλάδων για μια σχετικά αυτοδύναμη οικονομική ανάπτυξη, πράγμα που μπορεί να δυσκολέψει την προσπάθεια σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Γιατί τότε δύσκολα θα μπορείς να ξεφύγεις από την αρχικά σχεδιασμένη επιλογή. Πολύ περισσότερο, μπορεί, αν δεν προσεχτεί να έχουν διαμορφωθεί και άνθρωποι, που θα έχουν κάθε συμφέρον με αυτόν τον προσανατολισμό της οικονομίας. Αυτό, σε συνδυασμό με τον οικονομικό αποκλεισμό των ΗΠΑ, που όλο και γίνεται σκληρότερος με καινούρια μέτρα, μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα. Βεβαίως αυτά, όπως έχουμε ήδη πεί, βρίσκονται στην προσοχή του Κόμματος, μόνο που συνυπάρχει η δυσκολία της πραγματικότητας, λόγω των συνθηκών, δηλαδή η σχέσεις με το εισαγόμενο κεφάλαιο, με καπιταλιστικές χώρες.

Στις σημερινές συνθήκες, ο Τουρισμός είναι μια σημαντική πηγή εσόδων για την Κούβα. Δίνει τη δυνατότητα να αποκτήσει συνάλλαγμα, ώστε να το αξιοποιήσει για τις εισαγωγές των μέσων παραγωγής που για την ώρα δεν μπορεί να παράγει. Ο τουρισμός γνώρισε τεράστια άνοδο τα τελευταία χρόνια. Από 340 χιλιάδες περίπου επισκέπτες το 1990, ξεπέρασε τα 2,1 εκατομμύρια το 2004 και βρίσκεται σε διαρκή άνοδο. Ο ετήσιος μέσος όρος ανάπτυξης του αριθμού των τουριστών για τα χρόνια από το 1990 μέχρι το 2004 ήταν 13% περίπου. Επίσης, ο ετήσιος μέσος όρος αύξησης των εισοδημάτων από τον τουρισμό τα ίδια χρόνια ήταν 11% περίπου. Εκτιμάται πως και τα επόμενα χρόνια θα έχει μια διαρκή ανάπτυξη κατά 10-14% περίπου. Δημιουργήθηκαν καινούριες δυνατότητες φιλοξενίας τουριστών. Από 23.300 δωμάτια το 1994, έφτασαν τα 41.600 το 2003.

Επίσης, ο τουρισμός προκαλεί τις πιθανότητες της στρεβλής σύγκρισης, ιδιαίτερα με τους επισκέπτες που προέρχονται από αναπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη. Μπορεί κάποιος να βλέπει την ικανότητα του άλλου να απολαμβάνει ίσως κάποια αγαθά περισσότερα ή κάποιες ανέσεις στις διακοπές του, αλλά δε διακρίνει, ταυτόχρονα, πόσα πληρώνει για στέγαση, υγεία, ασφάλιση, παιδεία... Πόσες ώρες και σε τι συνθήκες έχει εργαστεί... `Η τι έχει στερηθεί για να μπορεί, την περίοδο των διακοπών, να έχει κάποιες απολαύσεις... `Η, ακόμα χειρότερα, πόσο στρεβλή είναι η ανάπτυξη της συνείδησής του και, άρα, η ιεράρχηση των αναγκών του... Κατακτήσεις, που είναι εξασφαλισμένες στην Κούβα αλλά μπορεί και να μην γίνεται πάντα ευδιάκριτο ό,τι λείπουν απο τον καπιταλισμό, όταν συγκρίνονται μαζί του μέσω των επισκεπτών.

Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, πως η κοινωνία της Κούβας έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που δημιουργούν και τις αντιστάσεις στις παραπάνω υποθέσεις. Πρώτα απ' όλα, η ψαλίδα μεταξύ των χαμηλότερων και των υψηλότερων απολαβών των εργαζομένων είναι πάρα πολύ μικρή και είναι πολύ δύσκολο να δημιουργηθούν οι όποιες ανισότητες.

Επίσης πρόκειται για μια πολύ έντονα κοινωνικοποιημένη κοινωνία, με πολύ δυνατό το αίσθημα της κοινωνικής σχέσης και αλληλεγγύης. Οι άνθρωποι γνωρίζονται μεταξύ τους, αλληλοϋποστηρίζονται στους χώρους δουλιάς, στη γειτονιά, στη στενοχώρια, στη χαρά... Είναι πολύ δύσκολο, να γεννηθούν σε κάποιον αισθήματα διαφοροποίησης, αφού σε πολύ μεγάλο βαθμό «όλοι βράζουν στο ίδιο καζάνι» και όλοι μαζί αντιστέκονται - δημιουργούν για τη διατήρηση της ανεξαρτησίας, αλλά και τη σοσιαλιστική προοπτική.

Σ' αυτό έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο ο καθοδηγητικός και διαπαιδαγωγητικός ρόλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και της Ενωσης Νέων Κομμουνιστών. Τα μέλη του Κόμματος και της Νεολαίας βρίσκονται στην κυριολεξία παντού. Σε κάθε τομέα της κοινωνικής ζωής και με την ενεργό συμμετοχή και δράση τους βοηθούν στο να διατηρείται ολοζώντανο και δημιουργικό το πνεύμα της Επανάστασης και της σοσιαλιστικής προοπτικής. Γενικά, ο βαθμός οργάνωσης του λαού της Κούβας είναι πολύ υψηλός. Είναι οργανωμένοι στα σωματεία, στις μαζικές οργανώσεις, στις Επιτροπές Υπεράσπισης της Επανάστασης...

Νοιάζονται για τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα και υπάρχει έντονη συμμετοχή για κάθε τι που προκύπτει. Είπαμε στο προηγούμενο δημοσίευμα πως στο εξάμηνο των συζητήσεων και προτάσεων για να αντιμετωπιστεί η Ειδική Περίοδος εκτιμάται πως έγιναν 83.000 λαϊκές συνελεύσεις.

Επίσης οι εργαζόμενοι σε κάποιο εργοστάσιο ή άλλο χώρο δουλιάς έχουν τόση γνώση και ενημέρωση της κατάστασης του εργοστασίου όση έχει και η διοίκηση. Εχουν όλοι πρόσβαση στα οικονομικά στοιχεία, στις ιδιαίτερες επιλογές της διοίκησης και, άρα, μπορούν εύκολα να ελέγχουν πραγματικά καθημερινά το είδος της διαχείρισης που γίνεται, με πλήρη συναίσθηση, τόσο των προβλημάτων, όσο και των επιτυχιών.

Αλλο παράδειγμα είναι η δράση των Επιτροπών Υπεράσπισης της Επανάστασης, που υπάρχουν σε κάθε γειτονιά της Κούβας. Συμμετέχουν κυριολεκτικά όλοι όσοι ζουν στην ίδια γειτονιά και δραστηριοποιούνται σε κάθε τομέα της κοινωνικής και της πολιτικής ζωής. Αυτό μπορεί να σημαίνει κάποιο ειδικό πρόβλημα της γειτονιάς μέχρι τα πολύ γενικά πολιτικά προβλήματα. Δηλαδή, την ίδια ώρα που αποφασίζουν για βοήθεια σε κάποιον ηλικιωμένο ή τη μαζική εθελοντική συμμετοχή στο κτίσιμο ενός σπιτιού για να στεγαστεί μια καινούρια οικογένεια, την ίδια ώρα κάνουν, στην κυριολεξία, δικές τους τις υποθέσεις των Πέντε Ηρώων που κρατούνται στο Μαϊάμι, ή την υπόθεση του εγκληματία πράκτορα της ΣΙΑ, Ποσάδα Καρίλες. Προτείνουν και υλοποιούν μορφές υπεράσπισης της Επανάστασης, στην κυριολεξία, για κάθε ζήτημα.

Την υψηλού επιπέδου οργανωτικότητα και συλλογική δράση του κουβανικού λαού ήμασταν σε θέση να τη διαπιστώσουμε, όχι μόνον από τις συναντήσεις με εκπροσώπους αυτών των οργανώσεων, αλλά ζήσαμε μιαν αντιιμπεριαλιστική συγκέντρωση στην Αβάνα. Συμμετείχε μόνον ο πληθυσμός της πρωτεύουσας. Στη συγκέντρωση βρέθηκαν 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι, που διαδήλωσαν με πάθος και πρωτοφανή οργάνωση. Αν και η συγκέντρωση ξεκινούσε στις 8 το πρωί, οι διάφορες μαζικές οργανώσεις βρίσκονταν στις συμφωνημένες θέσεις τους από τις 6 η ώρα περίπου. Πήρε ώρες πολλές, για να ολοκληρωθεί η αντιιμπεριαλιστική πορεία τόσων χιλιάδων ανθρώπων. Και όμως, ούτε λεπτό δεν έχασαν το κέφι, δε διέσπασαν τις γραμμές τους, δε μειώθηκε η διάθεσή τους για αντιιμπεριαλιστικά συνθήματα και τραγούδια...

Οι πιο πάνω σκέψεις αφορούν δυνάμει προβλήματα (θεωρητικά), που, αν προκύψουν, θα προκύψουν κυρίως λόγω του χαμηλού επιπέδου της ανάπτυξης στην αφετηρία της Επανάστασης, όταν ο σοσιαλισμός ταυτίστηκε σχεδόν με την απελευθέρωση και στη συνέχεια τις υποχρεωτικές επιλογές επιβίωσης, που έγιναν στη διάρκεια της Ειδικής Περιόδου σε συνδιασμό με την καπιταλιστική περικύκλωση και τις επεμβάσεις του ιμπεριαλισμού. Για την ώρα, τα πραγματικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η οικονομία της Κούβας είναι στην ποιότητα της στέγασης και στις συγκοινωνίες.

Φυσικά, δε θα δεις πουθενά στο Νησί της Επανάστασης τις τενεκεδουπόλεις, που υπάρχουν στις χώρες της Λατινικής Αμερικής με ανάλογο επίπεδο ανάπτυξης. Ομως, υπάρχει πρόβλημα διαμόρφωσης σύγχρονων κατοικιών, που να στεγάζουν έναν περήφανο λαό, που αντιστέκεται και επιχειρεί να οικοδομήσει σοσιαλισμό 150 χιλιόμετρα από τις ΗΠΑ, αλλά και αυτό το πρόβλημα είναι υπόθεση δική του να αντιμετωπιστεί.

Γίνεται σημαντική προσπάθεια και σ' αυτόν τον τομέα, παρά τις μεγάλες δυσκολίες. Κατά την περίοδο που άρχισε η κάποια οικονομική βελτίωση, κτίστηκαν περίπου 319 χιλιάδες καινούριες κατοικίες. Ενας αρκετά μεγάλος αριθμός, αν κανείς υπολογίσει τους περιορισμούς, τόσο σε χρήματα, όσο και σε δομικά υλικά. Επίσης, πρέπει να ληφθεί υπόψη πως ένας μεγάλος αριθμός πόρων έπρεπε να συγκεντρωθεί στην αποκατάσταση των κατοικιών που καταστράφηκαν τα τελευταία χρόνια από τους κυκλώνες «Μισέλ», «Ισιδόρα», και «Λίλι». Υπολογίζεται πως περίπου 94.491 κατοικίες υπέστησαν ζημιές αυτά τα τελευταία χρόνια και χρειάζονταν επιδιόρθωση.

Αλλο υπαρκτό πρόβλημα αφορά στις εσωτερικές συγκοινωνίες μέσα στις πόλεις. Το γεγονός δυσκολεύει και πλευρές της οικονομικής ανάπτυξης, αφού αφορά στη δυνατότητα μετακίνησης για την εργασία, τις σπουδές κλπ. Αυτό το πρόβλημα είναι, κυρίως, αποτέλεσμα του οικονομικού αποκλεισμού και των δυσκολιών της Ειδικής Περιόδου.

Ο «δαιμόνιος» λαός της Κούβας έχει βρει χίλιους τρόπους για να το αντιμετωπίσει. Για παράδειγμα, δημιούργησε τις λεγόμενες «καμήλες». Πρόκειται για μεγάλα φορτηγά - νταλίκες, στα οποία ενώνουν μεγάλα αμαξώματα, κατάλληλα για τη μεταφορά των επιβατών. Ομως, όπως είναι φυσικό, όσο η οικονομία αναπτύσσεται, μεγαλώνουν και οι ανάγκες μετακίνησης του πληθυσμού. Υπάρχει ένας προγραμματισμός, που η εφαρμογή του θα αρχίσει ήδη από αυτήν τη χρονιά. Πρόκειται για εισαγωγή ενός αρκετά σημαντικού αριθμού λεωφορείων από την Κίνα, που, αν δεν αντιμετωπίσει οριστικά το πρόβλημα, θα ανακουφίσει τουλάχιστον τις μετακινήσεις κυρίως ανάμεσα στις πόλεις.

Παρά τα όποια υπαρκτά ή θεωρητικά προβλήματα, η απόπειρα σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην Κούβα έχει κάνει πολύ μεγάλες προόδους στον κοινωνικό τομέα. Ενα πολύ σημαντικό παράδειγμα είναι ο τομέας της Υγείας.

Το σύστημα της Υγείας στην Κούβα είναι δημόσιο αγαθό, που προσφέρεται εντελώς δωρεάν. Δίνει προτεραιότητα κυρίως στην Προληπτική Ιατρική και Φαρμακολογία. Με τα ειδικά μέτρα και φροντίδα έχουν καταφέρει, για παράδειγμα, να μειωθεί η παιδική θνησιμότητα στο χαμηλότερο επίπεδο ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής (5,8 στα χίλια ). Επίσης το προσδόκιμο ζωής είναι πάνω από 76 χρόνια, γεγονός που τοποθετεί την Κούβα στο ίδιο ή σε ανώτερο επίπεδο με τις πολύ αναπτυγμένες χώρες. Ομως, οι Κουβανοί γιατροί και ερευνητές δεν είναι ευχαριστημένοι και θέλουν να το βελτιώσουν ακόμα περισσότερο, εφαρμόζοντας την Προληπτική Ιατρική. Επίσης σχεδιάζουν ειδικά μέτρα και εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων για την αντιμετώπιση ιδιαίτερα των παθήσεων της καρδιάς, όπου οι στατιστικές δείχνουν τις περισσότερες απώλειες.

Αλλο ενδεικτικό στοιχείο είναι ο αριθμός των γιατρών. Αυτή τη στιγμή είναι 68.892, γεγονός που δημιουργεί μιαν αναλογία, ένας γιατρός για κάθε 162 κατοίκους. Μια αναλογία μοναδική για ολόκληρο τον κόσμο. Επίσης υπάρχουν 84.232 ειδικευμένο νοσηλευτικό προσωπικό. Αυτό τον καιρό ολοκληρώνεται ένα σχέδιο ανανέωσης όλων των κτιρίων των νοσηλευτικών ιδρυμάτων (οικίες οικογενειακών γιατρών, πολυκλινικές, νοσοκομεία κ.ά.) και επίσης ανέγερσης καινούριων εκεί όπου χρειάζονται.

Υπάρχουν ειδικά προγράμματα εξυπηρέτησης των νέων μανάδων και βρεφών, ειδικής παρακολούθησης των υπερηλίκων, όπως επίσης της ανάπτυξης των παιδιών. Ειδικά επίσης προγράμματα φροντίζουν για την καλή υγεία, αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος για τον πληθυσμό που εργάζεται και ζει στην ύπαιθρο.

Οι πρόοδοι στη Χειρουργική, στη Βιοτεχνολογία, στη Φαρμακολογία είναι τόσες πολλές, που ξεφεύγουν από την αποστολή αυτού του δημοσιεύματος.

Ενας άλλος τομέας με πολύ σημαντική πρόοδο είναι ο τομέας της Παιδείας. Ο κεντρικός σχεδιασμός, παρά την έλλειψη πόρων, διέθετε ένα μεγάλο αριθμό όλα αυτά τα χρόνια για την ανάπτυξη της Παιδείας. Στην Κούβα μόνο το 0,2% του πληθυσμού είναι αναλφάβητοι, αφορά δε ανθρώπους υπερήλικες, που ήταν αδύνατο να μπουν στο σύστημα Παιδείας.

Η Παιδεία είναι εντελώς δωρεάν για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Υπάρχουν τηλεοράσεις, βίντεο και ηλεκτρονικοί υπολογιστές για το 100% των σχολείων. Μέσα από ένα ειδικό πρόγραμμα, ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές, εκεί όπου δεν υπήρχε ηλεκτρισμός και ίσως υπήρχε μόνον ένας μαθητής, έγινε ειδική εγκατάσταση ηλιακής ενέργειας, προκειμένου ο μαθητής να έχει πρόσβαση στα ηλεκτρονικά μέσα.

Επίσης έχουν πετύχει μιαν αναλογία δασκάλου - αριθμού μαθητών, που θα τη ζήλευαν πολλά από τα πιο οικονομικά αναπτυγμένα κράτη. Αναλογεί ένας δάσκαλος ανά είκοσι μαθητές και επίσης στο Γυμνάσιο η ίδια αναλογία είναι ένας καθηγητής ανά δεκαπέντε μαθητές, γεγονός που εξασφαλίζει παιδαγωγική αρτιότητα και τελειοποίηση της μάθησης.

Αξίζει να σημειωθεί επίσης πως τους τελευταίους μήνες που επιβεβαιώθηκε η οικονομική ανάκαμψη υπήρξε διπλασιασμός του χαμηλότερου μεροκάματου για τους εργαζόμενους και επίσης διπλασιασμός των χαμηλών συντάξεων. Δόθηκε, ακόμη, η δυνατότητα για περισσότερη βοήθεια σε 257 χιλιάδες οικογένειες, που, λόγω των χαμηλών εισοδημάτων, χρειάζονται ιδιαίτερη οικονομική βοήθεια.

Ο δρόμος της ανεξαρτησίας και της απόπειρας σοσιαλιστικής οικοδόμησης δεν είναι εύκολος για το λαό της Κούβας. Τον περπατά, κουβαλώντας στους ώμους τις δυσκολίες της ιστορικότητας και μαζί κουβαλάει τα δικά μας όνειρα και προσδοκίες...