Η πολυτιμότητα των απομνημονευμάτων ενός καταξιωμένου πνευματικού ανθρώπου είναι αναμφισβήτητα ανεκτίμητη. Ακόμη περισσότερο όταν ο απομνημονευματογράφος έχει αναφανδόν αναγνωριστεί σε πολλούς τομείς, ως συγγραφέας, ως εκπαιδευτικός, ως κινητήρια δύναμη στο Δήμο της Αθήνας για τη δημιουργία παιδικών σταθμών, παιδικών κατασκηνώσεων, δημοτικών βιβλιοθηκών, πολιτιστικών κέντρων, καλλιτεχνικών επιτροπών για την προαγωγή των Γραμμάτων και των Τεχνών, και φυσικά, βασικά, για την ανάδειξη της γυναίκας ως ισότιμου μέλους δίπλα στον άνδρα, σε όλους τους τομείς του κοινωνικού και πολιτικού βίου.

Πρόκειται για την Πέπη Δαράκη με το "Ταξίδι μνήμης και ονείρου",βιογράφημά της, που εκπέμπει συνεχώς μηνύματα για το μέλλον, για την ευτυχία των ανθρώπων, στην ακοίμητη κι αγωνιώδη προσπάθειά τους να κατορθώσουν να γεύονται όλοι κάθε αγαθό, υλικό και πνευματικό.

Αυτή η φωτεινή προσωπικότητα, αναδύεται στις από καρδιάς εξομολογήσεις της, είτε χαμηλόφωνη, όταν ονειροπολεί, ρεμβάζει, βυθίζεται στα ευτυχισμένα (αν και τόσο στερημένα και φτωχικά) παιδικά της χρόνια, πότε άπειρα τρυφερή και μητρική, καθώς η μνήμη πατάει στο θαύμα της μητρότητας, άλλοτε πάλι επαναστατικός θούριος "προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε", ή μια αθώα αυθόρμητη έκρηξη αυτοθαυμασμού, αλλά και θλιβερό μοιρολόι για τους αδικοχαμένους, αδέλφια, φίλους, συγγενείς κι αδέρφια όλης της Γης, με την ευρύτερη έννοια της λέξης.

Η διαφάνεια, η αμεσότητα κι η πηγαία εκπομπή του λόγου, γνώρισμα κύριο της συγγραφικής ευφυϊας της, δε σταματά βέβαια μόνο στις παραπάνω αναμνήσεις. Αναπαριστά τόσο φυσικά έναν ολόκληρο κόσμο να ζει και να κινείται βιοποριστικά, κοινωνικά, πνευματικά στη γενέτειρά της, την Αγία Παρασκευή Λέσβου και επεκτείνοντας τα όριά της στις κυριότερες πόλεις του νησιού, όπου τελείωσε τη βασική της εκπαίδευση.

Η Αθήνα γύρω στην τρίτη δεκαετία του αιώνα μας προβάλλει ανάγλυφα με τις δραματικές τότε πολιτικές καταστάσεις, εποχή που ολοκληρώνει τις σπουδές της στο Αρσάκειο, κάνοντας, παράλληλα, μαθήματα θεάτρου και γαλλικής γλώσσας.

Οι δυο αυτοί πρώτοι κύκλοι, σφαίρες ζωηρά περιστρεφόμενες, είναι τα θεμέλια που πάνω τους θα στεριώσει την προσωπική της ζωή. Η εν σπέρματι ιδεολογία της, ο βαθύς κι άπειρος ανθρωπισμός θα εξελιχθεί μέσα στα επόμενα θυελλώδη χρόνια, Κατοχή, εμφύλιος, χούντα σε ατράνταχτο "πιστεύω". Θα ενταχθεί στο ΕΑΜ και αργότερα θα γίνει μέλος του ΚΚΕ, η μεγάλη περηφάνια και τιμή της.

Ωριμος καρπός μιας αεικίνητης ζωντάνιας το "Ταξίδι μνήμης και ονείρου",πλούσια συγκομιδή, μιας πλούσιας ζωής από μια καρδιά που πάλλει από αγάπη, εμπιστοσύνη κι αισιοδοξία, που δεν κατάφερε να κουραστεί ποτέ.

Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Τον Ιανουάριο του 1998 εκδόθηκαν δύο βιβλία του λογοτέχνη και ιστορικού Γιώργου Δεληγιάννη, με θέμα τους τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Το πρώτο βιβλίο είναι μια ιστορική μελέτη με τίτλο: "Η ανταλλαγή των πληθυσμών και η εγκατάσταση των Ελλήνων Προσφύγων της Καππαδοκίας στη Μακεδονία", ενώ το δεύτερο περιέχει δύο αυθεντικές μαρτυρίες προσφύγων που επέζησαν από την τραγωδία του Ελληνισμού, με τίτλο: "Η αιχμαλωσία - έξοδος από τη Σμύρνη".

Στο πρώτο βιβλίο ο συγγραφέας, μελετώντας και αξιλογώντας τις πηγές και αναλύοντας όλα τα στοιχεία της ελληνοτουρκικής σύμβασης, κάνει μια ιστορική καταγραφή η οποία αναφέρεται στην ανταλλαγή των πληθυσμών, των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και των Τούρκων των εγκατεστημένων στη Μακεδονία, η οποία διαδραματίστηκε κατά το έτος 1924, δύο χρόνια μετά την τραγική εκείνη ημέρα.

Σ' αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας ξεκινάει την ιστορική διαδρομή του από την απελευθέρωση της Σμύρνης (1919) έως τη μέρα της Καταστροφής (1922) και συνεχίζει με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923) μέχρι την Ελληνοτουρκική Σύμβαση περί ανταλλαγής των πληθυσμών (1924) όπου και επικεντρώνει όλο το ιστορικό του ενδιαφέρον. Επίσης, ασχολείται με τον τρόπο με τον οποίο έγινε η ανταλλαγή, καθώς και με τα γεγονότα που ακολούθησαν. Ακόμα, στην εργασία του αυτή παρουσιάζει και τις προσωπικές διηγήσεις ανταλλαχθέντων κατοίκων της Καππαδοκίας, οι οποίοι εξαναγκάστηκαν να σηκώσουν το βαρύ φορτίο του ξεριζωμού φέρνοντας μαζί τους στην Ελλάδα μια ιστορία χιλιάδων χρόνων.

Αξιοσημείωτη είναι και η αναφορά του, στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου, στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και στην εθνολογική και οικονομική κατάσταση του ελλαδικού και μικρασιατικού χώρου κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως επίσης και η λεπτομερής παρουσίαση των απογραφικών στοιχείων των πληθυσμών στις πόλεις της Μικράς Ασίας.

Μια ιστορική έρευνα ιδιαίτερα συγκροτημένη και ολοκληρωμένη η οποία αναλύει, καταγράφει, με μια γλώσσα προσιτή στον αναγνώστη και τελικά φωτίζει εκείνα τα δύσκολα χρόνια της μετοικεσίας του ξεριζωμένου Ελληνισμού.

Το δεύτερο βιβλίο, με τίτλο "Η Αιχμαλωσία - Εξοδος από τη Σμύρνη", όπως αναφέραμε και στην αρχή, είναι η καταγραφή δυο συγκλονιστικών μαρτυριών που έγινε από τον Γιώργο Δεληγιάννη.

Το πρώτο μέρος, "Η Αιχμαλωσία" είναι η διήγηση ενός φαντάρου που υπηρετούσε στον ελληνικό στρατό, από τη Σμύρνη της Μ. Ασίας, και αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους την μέρα της Καταστροφής. Ενας αιχμάλωτος που περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια το δραματικό οδοιπορικό του στα βάθη της Ανατολής και τις δύσκολες συνθήκες μέσα από τις οποίες τελικά επιβίωσε για να έρθει μετά τα τόσα δεινά πρόσφυγας στην Ελλάδα.

Το δεύτερο μέρος, "Η Εξοδος από τη Σμύρνη" είναι η μαρτυρία μιας γυναίκας από τη Σμύρνη που διασώθηκε μέσα από τις φλόγες και το θάνατο εκείνη την αποφράδα ημέρα του Ελληνισμού.

Οι περιγραφές και των δυο δίνουν όλη την εικόνα και το μέγεθος του δράματος που έζησε ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας.

Τέλος, να αναφέρουμε ότι και τα δύο βιβλία συμπληρώνονται με τις φωτογραφίες του ηρωικού φωτορεπόρτερ Μανόλη Μεγαλοκονόμου που βίωσε από κοντά τη συμφορά της Καταστροφής και του ξεριζωμού και την κατέγραψε με το φακό του.

Δύο βιβλία που μας εισάγουν με τρόπο καίριο στην ιστορική αλήθεια όπου εμφανίζεται την περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Υπάρχουν σίγουρα συγκροτημένες ιστορικές αλήθειες, όχι μόνο για τους αναγνώστες αλλά και για τους ερευνητές.

Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό είναι μνημειώδες και μας μεταφέρει με ρεαλιστικό τρόπο και ουσία στις εικόνες που έζησε ο Ελληνισμός. Ελπίζω ότι το υπουργείο Πολιτισμού θα ενδιαφερθεί άμεσα για την αξιοποίηση και παρουσίαση των βιβλίων.

Η ιστορική μνήμη δεν χάνεται ούτε μεταποιείται όταν στηρίζεται στην αλήθεια.

Αυτή την ιστορική παρακαταθήκη ο συγγραφέας Γιώργος Δεληγιάννης, Σμυρνιός στην καταγωγή, την υπηρέτησε σε όλα τα κείμενά του με μεγάλο σεβασμό. (εκδόσεις "ΙΔΜΩΝ").

Παναγιώτης ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ

ΝΙΚΟΥ Β. ΚΟΣΜΑ

"Το Ηπειρώτικο Λαϊκό Σπίτι"

Με μια σεμνή τελετή, που έγινε πριν λίγο καιρό, στην αίθουσα "Μορφές", οι εκδόσεις "Δωδώνη" τίμησαν τον γνωστό Ηπειρώτη συγγραφέα Ν. Κοσμά, για την πολύχρονη και πολύτιμη προσφορά του στα Γράμματα, με αφορμή την έκδοση του τελευταίου βιβλίου του: "Το Ηπειρώτικο Λαϊκό Σπίτι".

Ο Νίκος Κοσμάς, από το Μιχαλίτσι Ιωαννίνων, φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων, τελείωσε τη Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία και υπηρέτησε δάσκαλος σε πολλά μέρη της πατρίδας μας.

Πλούσιο είναι το συγγραφικό έργο του. Ενα μεγάλο μέρος του έργου του αναφέρεται στην Ηπειρο και στους αγώνες του ηπειρώτικου λαού να βγει απ' την απομόνωση και να πάρει το δρόμο που του ταιριάζει στην ιστορική πορεία της πατρίδας μας.

Γνήσιο τέκνο του λαού, βρίσκεται κοντά στο λαό, ασχολείται με τα προβλήματά του και αγωνίζεται για τη λύση τους. Αυτή η αγάπη για το λαό τον έσπρωξε στη μελέτη του λαϊκού βίου. Καρπός αυτής της μελέτης είναι το τελευταίο του βιβλίο "Το Ηπειρώτικο Λαϊκό Σπίτι".

Μελέτησε επί χρόνια τα σπίτια των χωριών της περιοχής του, που αποτελείται από τα γνωστά μαστοροχώρια των Τζουμέρκων. Μελέτησε ιδιαίτερα τα σπίτια των μαστόρων που έχτιζαν τα σπίτια στην Ηπειρο, σε όλη την Ελλάδα και παλαιότερα σε όλη τη Βαλκανική Χερσόνησο.

Η Ηπειρος, όπως όλοι ξέρουμε, φημιζόταν για τους καλούς μαστόρους. Ολόκληρες επαρχίες αποτελούνταν από μαστοροχώρια. Οι Ηπειρώτες ήταν άριστοι τεχνίτες, δημιουργοί και καλλιτέχνες, πραγματικοί αρχιτέκτονες. Μάρτυρες αψευδείς αυτού του γεγονότος αποτελούν τα ίδια τα έργα τους που σώζονται μέχρι σήμερα και προκαλούν το θαυμασμό. Εργα, που καλύπτουν όλους τους τομείς του ιδιωτικού και δημόσιου βίου του λαού: εκκλησίες, κωδωνοστάσια, μοναστήρια, γεφύρια, αρχοντόσπιτα.

Στο βιβλίο του ο Νίκος Κοσμάς μάς δίνει με χαρακτηριστικό φωτογραφικό υλικό μια πλήρη εικόνα της εξέλιξης που παρουσίασε το Ηπειρώτικο Λαϊκό Σπίτι, το οποίο διατηρεί την παλιά, βυζαντινή αρχιτεκτονική παράδοση και την αρχαία ελληνική.

Μας παρουσιάζει επίσης τη ζωή και τη δράση που ανέπτυξαν οι Ηπειρώτες μαστόροι, καθώς ήταν υποχρεωμένοι ένα μεγάλο μέρος του χρόνου να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και να αναζητούν εργασία, φτάνοντας ακόμα και μέχρι την Περσία. Με επικεφαλής τον αρχιμάστορα, η παρέα των μαστόρων που περιλάμβανε στις τάξεις της όλες τις κατηγορίες των τεχνιτών, ξεκινούσε την άνοιξη και γύριζε το φθινόπωρο, για να εκτελέσει τις εργασίες που είχε κλείσει απ' το χειμώνα. Τόσο η αναχώρηση, όσο, προπαντός, η επιστροφή, αποτελούσαν πραγματική ιεροτελεστία.

Για πολλά πράγματα είναι γνωστοί και φημισμένοι οι Ηπειρώτες. Γνωστοί και φημισμένοι ήταν οι μαστόροι. Αυτό δείχνουν τα έργα τους, που σώζονται μέχρι σήμερα, αυτό βγαίνει απ' το βιβλίο του Νίκου Κοσμά "Το Ηπειρώτικο Λαϊκό Σπίτι".

Σπύρος ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ

Φιλόλογος - Συγγραφέας

Η πρώτη ποιητική παρουσία του Φώτη Κανελλόπουλου είναι η συλλογή "Μακρινοί Αντίλαλοι". Ο Φ. Κ. ολιγόλογος, σαφής, με αρκετά λυρικά ξεσπάσματα, εκφράζει τα όνειρά του, τις κρυφές του επιθυμίες. Χρησιμοποιεί έναν δικό του τρόπο τεχνικής, αφαιρετικής, επαναλαμβάνει συχνά τους πρώτους στίχους χωρίς να κουράζει ή να ενοχλεί. Ενα άλλο χαρακτηριστικό της ποίησής του είναι ότι σε τρεις ή τέσσερις στίχους τοποθετεί ένα ρήμα καταλύτης για τη δομή του ποιήματος. Το ρήμα αυτό συχνά επιφορτίζεται όλο το βάρος και παίζει το ρόλο πιλότου. Δείγμα γραφής: Στους δρόμους/ του κόσμου/ στις ρεματιές/ της ζήσης/ στα πέλαγα/ της νύχτας/ φέγγει / ο ήλιος/ ο λαμπρός/ της Δικαιοσύνης./ Η υπογράμμιση δική μας.

Ωστόσο, ο δρόμος του ποιητή είναι δύσβατος, επίπονος και συνεχώς περιπλέκεται μέσα σε αναζητήσεις και επισημάνσεις. Γι' αυτό πιστεύουμε ότι ο Φ. Κ. βρίσκεται σε σωστά ποιητικά δρώμενα και η συνέχειά του θα είναι μια δικαίωση και για τον ίδιο αλλά και για μας. (εκδόσεις "ΙΩΛΚΟΣ".

Φαίδρα ΖΑΜΠΑΘΑ - ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΥ

Κυκλοφόρησε πρόσφατα από την "Εκδοτική Αθηνών", ο τόμος "Ιατρική και Υγεία" της "Εκπαιδευτικής Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας". Ο τόμος αποτελεί μια πλήρη και εκσυγχρονισμένη περιγραφή του ανθρώπινου οργανισμού και των νόσων που τον μαστίζουν, καθώς και των διαγνωστικών και θεραπευτικών μεθόδων που τις καταπολεμούν. Η πλούσια εικονογράφηση του τόμου, προβάλλει τα πιο σύγχρονα επιτεύγματα της φαρμακολογίας, της ιατρικής και χειρουργικής τεχνολογίας.