Μια ηλικιωμένη που περπατάει, «χτυπιέται» από έναν ξαφνικό πόνο και δεν μπορεί να προχωρήσει. Εγκλωβίζεται σ' ένα τετράγωνο...

Ενας πολυάσχολος άντρας, που εργάζεται και μιλάει συνεχώς με το κινητό του, κεραυνοβολείται, από έναν ξαφνικό πόνο στον αυχένα. Εγκλωβίζεται κι αυτός σ' ένα τετράγωνο. Μια νοικοκυρά πλήττεται κι αυτή από έναν αναπάντεχο πόνο και εγκλωβίζεται στο τετράγωνο της ανημπόριας. Ενας χρόνια άρρωστος περιμένει τη σειρά του για να τον δει ο γιατρός - που συμβολίζεται από ένα γαντοφορεμένο χέρι. Ομως η συνέχεια του βίντεο φανερώνει την άρνησή του να έρθει σε επαφή με το γαντοφορεμένο χέρι. Σε εικόνες που ακολουθούν βλέπουμε δυο χέρια - σύμβολα στοργής και ασφάλειας και ανθρωπιάς - να τον περιβάλλουν. Η συμπεριφορά του ασθενούς αλλάζει εντυπωσιακά: Σαν να απελευθερώνεται, κυρίως ψυχικά, κινείται και προσεγγίζει τα «ανθρώπινα» χέρια.

Πρόκειται για ένα βίντεο που προβλήθηκε τελευταία, στο όγδοο Πανελλήνιο Συνέδριο Περιοχικής Αναισθησίας, Θεραπείας Πόνου και Παρηγορητικής Αγωγής. Δημιουργός του η Κατερίνα Κασιούμη, επαγγελματίας χορεύτρια, καθηγήτρια χορού, που έκανε τη χορογραφία και χόρεψε η ίδια, ερμηνεύοντας πολλούς και διαφορετικούς ρόλους ανήμπορων αντρών και γυναικών.

Μια ψηλή ξανθιά νεαρή γυναίκα, που θα μας μιλήσει πρώτη για τη σημασία που έχει ο έλεγχος του πόνου και για τη λεγόμενη «παρηγορητική φροντίδα». Ποιος είναι ο ορισμός της; «Παρηγορητική φροντίδα» είναι σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας «η ενεργός καθολική φροντίδα των ασθενών και των οικογενειών τους που αντιμετωπίζουν προβλήματα από νοσήματα απειλητικά για τη ζωή». Ποια είναι αυτά τα νοσήματα;

Η Κατερίνα μάς απαριθμεί μερικά: Ανίατες ασθένειες κυρίως - καρκίνος τελικού σταδίου, Αλτσχάιμερ, ΕΪΤΖ, ανίατα νευρολογικά νοσήματα, νεφρική - αναπνευστική ανεπάρκεια αλλά και αρθρίτιδα - που προκαλεί δυσλειτουργίες οργάνων.

«Η παρηγορητική φροντίδα, μας εξηγεί, στόχο έχει να ελέγξει και να ανακουφίσει τον πόνο και τα συμπτώματα που τον συνοδεύουν: Αγχος, κατάθλιψη, διέγερση, καχεξία, δύσπνοια, προβλήματα πεπτικού συστήματος.

Πολύ σημαντική είναι η αντιμετώπιση των ψυχολογικών, κοινωνικών και πνευματικών αναγκών των ασθενών. Η παρηγορητική φροντίδα αντιμετωπίζει το θάνατο σαν φυσιολογική διαδικασία, δεν τον αναβάλλει αλλά ούτε τον επιταχύνει. Η καλύτερη δυνατή ποιότητα ζωής είναι ένα δικαίωμα που αφορά όλους τους ανθρώπους!

- Κάποιους, όμως, φαίνεται σαν να τους αφορά λιγότερο από άλλους. Οι φτωχοί έχουν τις ίδιες δυνατότητες να αντιμετωπίσουν τον πόνο;

- Πραγματικά, τα χρόνια αυτά νοσήματα που προκαλούν πόνο έχουν μεγάλη συχνά διάρκεια και εξαντλούν οικονομικά τους ανθρώπους. Ακριβά φάρμακα, ειδικά εξαρτήματα, καθημερινή φροντίδα... Χρειάζεται να διατεθούν κονδύλια, να ξέρεις ότι υπάρχει πίσω σου ένα κράτος που σε στηρίζει...

Ομως στην Ελλάδα, φευ! η παρηγορητική φροντίδα βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα. Λίγοι γιατροί, κυρίως αναισθησιολόγοι, δίνουν τη μάχη και προσπαθούν να πείσουν το κράτος, αλλά και να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη για τη δημιουργία Κέντρων Πόνου και Παρηγορητικής Αγωγής. «Η συνολική ολιστική αντιμετώπιση είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα», υποστηρίζουν, «όταν η ίαση δεν είναι εφικτή».

Ορισμένα ιατρεία Πόνου έχουν ήδη δημιουργηθεί στα μεγάλα νοσοκομεία, όμως χρειάζονται ενίσχυση. Η «ολιστική αντιμετώπιση» είναι απαραίτητο να γίνεται από ομάδα ειδικών, στην οποία θα συμμετέχουν πολλές ειδικότητες εκτός από αυτήν του αναισθησιολόγου, π.χ. ορθοπεδικοί, νευρολόγοι, ψυχολόγοι, ακόμα και ψυχίατροι. Στο εξωτερικό έχουν αναπτυχθεί τέτοιες υπηρεσίες με πολυδύναμες ομάδες αλλά ακόμα και εκεί η παροχή φροντίδας εξακολουθεί να είναι πολυτέλεια για τους λίγους. Οι κυβερνήσεις δίνουν ελάχιστα ποσοστά από τον προϋπολογισμό για την παρηγορητική φροντίδα, ενώ η μεγάλη πλειονότητα των γιατρών δίνουν έμφαση κυρίως στη διάγνωση και στη θεραπεία, σαν να μη τους αφορά η φροντίδα των συνανθρώπων τους που δεν κατάφεραν να θεραπεύσουν - και τραβάνε το γολγοθά τους... -μέσα στην απομόνωση, το άγχος και τη σιωπή.

Ο πόνος μπορεί να είναι ήπιος ή πολύ ισχυρός, συνεχής, περιοδικός, αμβλύς ή οξύς. Ειδικά στον καρκίνο, ο όγκος μπορεί να πιέζει νεύρα, οστά ή άλλα όργανα προκαλώντας πόνο. Κι όμως, υπολογίζεται ότι το 75% των αρρώστων θα μπορούσαν να ανακουφιστούν με την κατάλληλη αγωγή!

«Δυστυχώς, σιωπή επικρατεί γύρω από το πρόβλημα του πόνου στο ευρύτερο και στο συγγενικό περιβάλλον του αρρώστου», μας λέει η Κατερίνα Κασιούμη.

Το βίντεο που δημιούργησε η ίδια με τους συνεργάτες της και προβλήθηκε στο Συνέδριο ήταν μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης όχι μόνο των ειδικών, αλλά και του ευρύτερου κοινού πάνω σε συναφή προβλήματα. Κόρη καθηγητή χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο (Πανεπιστημιακή Κλινική Ιωαννίνων), που δυστυχώς τον έχασε πρόωρα, είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη στο πρόβλημα του πόνου και αυτό φαίνεται, από τον τρόπο που το προσέγγισε: Με ευαισθησία αλλά και φαντασία είχε η ίδια τη σύλληψη της ιδέας και έκανε τη χορογραφία. Ο Θανάσης Φατούρος έκανε το βίντεο ανιμέισιον και τα γυρίσματα που διήρκεσαν πολλές ώρες για να καταλήξουν σε ένα φιλμ διάρκειας δεκατεσσάρων λεπτών. Ο Κώστας Καλούδης φιλοτέχνησε τα σκίτσα και η χορεύτρια Βάσια Αγγελίδου υποδύθηκε τα «χέρια». Ενα βίντεο που εντυπωσίασε και ζητήθηκε ακόμα και από το εξωτερικό...

«Προσπάθησα, λέει η ίδια η Κατερίνα Κασιούμη, να επιστρατεύσω τη φαντασία μου, ώστε να υπηρετήσει τα ζητήματα που ήθελα να μεταφέρω τα σχετικά με τον άνθρωπο που υποφέρει. Πιστεύω ότι το σημαντικό είναι να κάνεις αυτούς τους ανθρώπους που πάσχουν να σε εμπιστευτούν και να σου μιλήσουν, γιατί τότε η θεραπεία θα είναι και πιο αποτελεσματική. Δυστυχώς, οι άνθρωποι συχνά δεν "ανοίγονται" και το σημαντικό είναι να μην υποφέρουν σιωπηλά.

»Το βασικό πρόβλημα, στην αντιμετώπιση μιας ασθένειας είναι η επαφή του γιατρού με τον ασθενή. Για τον μέσο απλό άνθρωπο η σχέση του με το γιατρό είναι σχέση πατέρα με παιδί. Ακόμα και αν ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, ο ασθενής, όταν υπάρχει επικοινωνία με το γιατρό του, "φεύγει" ανακουφισμένος».

- Κι όμως, καμιά φορά και οι ίδιοι οι γιατροί δε δίνουν σημασία σ' αυτήν την επαφή την ανθρώπινη, φέρονται σαν τεχνοκράτες, αντιμετωπίζοντας τον άρρωστο σχεδόν σαν αντικείμενο, ιδιαίτερα όταν η ηλικία του είναι προχωρημένη. Ωστόσο, το λειτούργημά τους είναι κατ' εξοχήν ανθρωπιστικό, όχι μόνο να θεραπεύουν αλλά και να ανακουφίζουν - και οπωσδήποτε να φροντίζουν. Το δείχνετε αυτό στο βίντεο με τα γαντοφορεμένα αλλά και τα «στοργικά» χέρια...

- «Ναι, συμβαίνει κάποτε οι γιατροί να το ξεχνούν αυτό στην καθημερινότητά τους... Το επάγγελμα του γιατρού έχει μεγάλη ψυχολογική πίεση και εντατικούς ρυθμούς. Χρειάζεται όμως να ακούσουν, να αφουγκραστούν την κατάσταση του ασθενή που πάσχει. Ενα χάδι, ένα άγγιγμα, το πώς θα κοιτάξεις τον άρρωστο είναι πολύ σημαντικά γι' αυτόν. Αλλά και οι άνθρωποι που σχετίζονται με τον άρρωστο, οι φίλοι, οι συγγενείς νιώθουν συχνά μια απέχθεια για την αρρώστια και το θάνατο, αποφεύγουν τον πάσχοντα, τον απομονώνουν. Κι όμως, αυτή η επαφή είναι θετική όχι μόνο για τον άρρωστο, αλλά και γι' αυτόν που επικοινωνεί μαζί του. Είναι μια επικοινωνία που σε μαθαίνει να ζεις. Αντίθετα, η αποφυγή του αρρώστου φανερώνει αν όχι φόβο, μια αλαζονική διάθεση, που δεν είναι συμβατή με την ανθρώπινη φύση...».