«Το ΚΚΕ είναι περήφανο για τη στρατιά ηρώων που διαπαιδαγώγησε. Χιλιάδες κομμουνιστές και κομμουνίστριες έδωσαν και την τελευταία ικμάδα των δυνάμεών τους, για να πάρει σάρκα και οστά η εποποιία του ΔΣΕ, πολεμώντας και περπατώντας μερόνυχτα, συχνά δίχως τροφή, πολλοί και ξυπόλητοι, στους πάγους και τις θύελλες.

Διδάσκουν, φρονηματίζουν και διαπαιδαγωγούν ηθικά και πολιτικά η δράση και η αυτοθυσία των δεκάδων χιλιάδων νεκρών μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ, των τραυματιών, των φυλακισμένων για τη δράση τους στις γραμμές του και για την υπόθεσή του και όλων εκείνων που τίμησαν τα όπλα του αγώνα του στην Ελλάδα και την πολιτική προσφυγιά. Στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν νεολαίοι, οργανωμένοι στη Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας (ΔΝΕ) και την ΕΠΟΝ, αποτελώντας περίπου το 80% της συνολικής δύναμης του ΔΣΕ» (από τη Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ).

«Φύγαμε προς τα βουνά μέσα απ' τους καπνούς και τα ερείπια, κάτω από το μαχαίρι των διαφόρων Λαζίκηδων, Μπουντουβάκηδων και άλλων δολοφόνων (...) Ναι, υψώσαμε τη σημαία της Αντίστασης (...) για τη ζωή και την τιμή τη δικιά μας και του Λαού μας» (από τη Διακήρυξη της ΟΔΕΝ «προς το Λαό και τη Νεολαία του νομού Κιλκίς», Αρχείο ΚΚΕ, έγγραφο 402626).

Ηταν 21 Γενάρη του 1947, όταν έγινε αυτή η Διακήρυξη. Η ΕΠΟΝ, το ΕΑΜ, το ΚΚΕ ήταν ακόμα στη νομιμότητα. Ομως στα βουνά φούντωνε ήδη το αντάρτικο. Με τους νεολαίους να βρίσκονται στη πρώτη γραμμή. Τέτοιοι συσπειρώνονταν και στις ΟΔΕΝ (Ομάδες Δημοκρατικής Ενοπλης Νεολαίας), έναν πρόδρομο της μετέπειτα Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας που ιδρύθηκε στην Ελεύθερη Ελλάδα το δεύτερο δεκαήμερο του Οκτώβρη του 1947.

Στόχος η συσπείρωση των νεολαίων μαχητών του ΔΣΕ, αλλά και ευρύτερα της νεολαίας που βρίσκονταν στις ελεύθερες περιοχές.

Η ΟΔΕΝ κυκλοφορούσε τη «Φωνή της ΟΔΕΝ», που στο πρώτο φύλλο της αναφερόταν ότι δημιουργήθηκε με απόφαση του Αρχηγείου του ΔΣΕ Κιλκίς (Αρχείο ΚΚΕ, έγγραφο 81915).

Η ΟΔΕΝ δημοσιοποίησε και τον Δωδεκάλογο του ΟΔΕΝίτη, στον οποίο αναφέρονταν οι σκοποί, τα πολιτικά και στρατιωτικά καθήκοντα, η οργάνωση, ο τρόπος ζωής και η αφοσίωση του νεολαίου της ΟΔΕΝ στον αγώνα του ΔΣΕ (Αρχείο ΚΚΕ, έγγραφο 400658).

Με δεδομένο ότι το 80% των μαχητών του ΔΣΕ ήταν νεολαίοι, είναι ένα θέμα το αν χρειαζόταν να έχουν και ξεχωριστή οργάνωση. Γεγονός, πάντως, είναι πως εκείνη την εποχή υπήρχε τέτοιο θέμα που αναδείχνονταν από το γεγονός ότι η ΕΠΟΝ, πρόδρομος της ΔΝΕ, είχε τσακιστεί από τα όργανα καταστολής του αστικού κράτους, πριν ακόμα τεθούν εκτός νόμου οι οργανώσεις της. Χιλιάδες ΕΠΟΝίτες είχαν εξοριστεί και φυλακιστεί, άλλοι είχαν αποστρατευτεί από την οργανωμένη πάλη, βεβαίως συνεχιζόταν και η παράνομη δράση κάποιων οργανώσεων που είχαν μείνει έξω από τις ελεύθερες περιοχές.

Η μετονομασία σε ΔΝΕ, όχι του συνόλου των ΕΠΟΝιτών αλλά μόνο εκείνων που συμμετείχαν στον ΔΣΕ, ή βρίσκονταν στις ελεύθερες περιοχές έγινε για να προφυλαχθούν οι νεολαίοι που βρίσκονταν ακόμα έξω από αυτούς τους χώρους, για να μη θεωρηθεί δηλαδή ότι ανήκαν στον ΔΣΕ. Αυτό, βέβαια, δεν εμπόδισε τις διωκτικές αρχές να δολοφονούν ΕΠΟΝίτες. Αναδεικνύει όμως το κλίμα αυταπατών που υπήρχε εκείνη την περίοδο για τη δυνατότητα να είναι ήδη αναπτυγμένη η ένοπλη αντιπαράθεση και παράλληλα να λειτουργεί η αστική δημοκρατία χωρίς να δείχνει τα δόντια της.

Στους σκοπούς της Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας αναφέρονταν:

α) Η μαχητική συμμετοχή της ελληνικής νεολαίας στον αγώνα του λαού και του Δημοκρατικού Στρατού για το διώξιμο των ξένων ιμπεριαλιστών και την εξασφάλιση της Ανεξαρτησίας και της Ακεραιότητας της χώρας, για τον θρίαμβο της Δημοκρατίας.

β) Ο αγώνας για τη συμφιλίωση της νεολαίας και του λαού για την εξασφάλιση της ομαλής δημοκρατικής ζωής στην Ελλάδα.

γ) Η εξύψωση του μορφωτικού και εκπολιτιστικού επιπέδου των νέων, η συμμετοχή της σε κάθε είδους κοινωφελή δράση και η ολόπλευρη βοήθεια στη λαϊκή εξουσία στα μέρη που απελευθερώνονται από τον ΔΣ.

Διακηρυσσόταν επίσης ότι:

Η Δημοκρατική Νεολαία για την επιτυχία των σκοπών της:

α) Θα βοηθήσει με όλα τα μέσα για την επιτυχία της Γενικής επιστράτευσης του ΔΣ και την ολοκληρωτική ένταξη των νέων στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας.

β) Καλεί τους πιο διαλεχτούς μαχητές της Δημοκρατίας, τους νέους και τις νέες να ενταχθούν στους ιδιαίτερους πολεμικούς σχηματισμούς της Νεολαίας του Δημοκρατικού Στρατού, που θα πρέπει να γίνουν τα καλύτερα τμήματά του.

γ) Οργανώνει τα μέλη της οργάνωσης που βρίσκονται στο ΔΣ στις αντίστοιχες κατά στρατιωτική μονάδα πολιτικές οργανώσεις της Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας. Οι πολιτικές οργανώσεις της Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας που βρίσκονται στο στρατό σκοπό τους έχουν την υποδειγματική εκτέλεση των καθηκόντων του ΔΣ, την πολιτική διαφώτιση και διαπαιδαγώγηση των νέων και την οργάνωση του εκπολιτιστικού έργου στο Δημοκρατικό Στρατό.

δ) Θα καταβάλλει δραστήρια προσπάθεια για τη μεγαλύτερη ανάπτυξη και σφυρηλάτηση των πιο στενών δεσμών ανάμεσα στο λαό και το Δημοκρατικό Στρατό και θα φροντίσει για την ολόπλευρη ενίσχυση του ΔΣ από τον ελληνικό λαό και τους νέους» (Αρχείο ΚΚΕ, έγγραφο 314018).

Αμέσως μετά την ίδρυση της ΔΝΕ συγκροτήθηκαν στον ΔΣΕ ξεχωριστοί σχηματισμοί της Νεολαίας, ενώ παράλληλα άρχισε η δημιουργία πολιτικών οργανώσεων της ΔΝΕ. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε αρκετούς λόχους νεολαίας, πολλοί μαχητές ήταν μαθητές, ενώ το 30% της σύνθεσής τους ήταν νέες κοπέλες, ανάμεσά τους ηλικίας 16 - 18 χρόνων.

Στην εφημερίδα του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, «Εξόρμηση» αναφέρεται χαρακτηριστικά:

«Οι δεκάδες χιλιάδες μαχητές του ΔΣ είναι στην πλειοψηφία τους νεαροί αγωνιστές που η άγρια τρομοκρατία κι ο πόθος για μια καινούρια, ελεύθερη και δημοκρατική ζωή τους έσπρωξε στο βουνό. Με την ίδρυση της ΔΝ γίνεται μια ολοκληρωτική στροφή και προσαρμογή του δημοκρατικού κινήματος της Νέας Γενιάς στον ένοπλο αγώνα, στο πλευρό του ΔΣ. Τρεις μήνες ζωής της ΔΝ έφεραν σοβαρά αποτελέσματα. Οργανώνονται οι νέοι του Δημοκρατικού Στρατού στις οργανώσεις της νεολαίας, οι νεολαιίστικες οργανώσεις της υπαίθρου αρχίζουν μια δραστήρια προσπάθεια για την ενίσχυση του ΔΣ σε τρόφιμα και σε ρουχισμό. Ιδρύονται οι πρώτοι σχηματισμοί της ΔΝ. Οι πρώτοι λόχοι που ιδρύθηκαν σ' όλα τα αρχηγεία δίνουν σοβαρές μάχες που δείχνουν ότι ο ενθουσιασμός, η μαχητικότητα και η πολεμική άμιλλα είναι πολύτιμα στοιχεία στην πολεμική επίδοση του στρατού μας».

Παράλληλα με την πολεμική δράση, η ΔΝΕ ανέπτυξε πλούσιο μορφωτικό και πολιτιστικό έργο τόσο ανάμεσα στα μέλη της όσο και ανάμεσα στους νέους των ελεύθερων περιοχών. Ταυτόχρονα, συμμετείχε και στην παραγωγική διαδικασία (μάζεμα της σοδειάς, κ.λπ.).