Είκοσι ένα χρόνια έχουν περάσει από τότε που ψηφίστηκε η πολύκροτη αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου, ύστερα από μακροχρόνιους αγώνες του γυναικείου κινήματος στις 18-2-1983 με το νόμο 1329. Μια νέα γενιά γυναικών έχει μεγαλώσει από τότε που οι μητέρες τους διαδήλωναν, διεκδικώντας τα δικαιώματά τους. Σήμερα ακούς νέες κοπέλες να λένε - και να πιστεύουν - ότι η ισότητα έχει κατακτηθεί, με αποτέλεσμα να μη διεκδικούν οι ίδιες τίποτα από την άρχουσα τάξη. Μέχρι που αποκτούν οικογένεια και αρχίζουν να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα της βιοπάλης... Τότε ίσως συνειδητοποιούν ότι η πολυδιαφημισμένη ισότητα που τους είχαν πλασάρει τα ΜΜΕ είναι μια μεγάλη απάτη και βρίσκονται μπροστά σε έναν κυκεώνα υποχρεώσεων και δεσμεύσεων που τις καταδικάζει... Γιατί σήμερα, σε σχέση με την εποχή της αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου, η νέα γυναίκα πολύ πιο δύσκολα μπορεί πια να βρει μια σταθερή και μόνιμη απασχόληση - κι αυτό την κάνει ευάλωτη σε συμβιβασμούς.

Και οι γυναίκες της προηγούμενης γενιάς; Πώς βιώνουν την αλλαγή που οι πρωτοπόρες συνομήλικές τους αγωνίστηκαν για να υπάρξει; Πολλά έχουν αλλάξει βέβαια, όμως, η πραγματικότητα απέχει πολύ από όσα ονειρεύτηκαν οι νέες της δεκαετίας του '80... Για την πραγματικότητα αυτή μιλάμε με την δικηγόρο Κατίνα Καραμάνου, μέλος του ΔΣ της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας, που έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με το Οικογενειακό Δίκαιο και τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα των γυναικών.

«Σήμερα εξακολουθούν σε μεγάλο βαθμό να υπάρχουν οι ανισότητες, τονίζει, όχι μόνο εξαιτίας της νοοτροπίας - που δεν είναι εύκολο να αλλάξει μέσα σε λίγα χρόνια - αλλά και γιατί δε βοηθά το κράτος τη γυναίκα να αποκτήσει πραγματικά ισότητα, συμφέρει στην άρχουσα τάξη να κρατάει τη γυναίκα εκεί που είναι και να την εκμεταλλεύεται. Ετσι ουσιαστική ισότητα, παρ' όλες αυτές τις τροποποιήσεις του Οικογενειακού Δικαίου δεν πραγματοποιήθηκε. Δημιουργήθηκαν και άλλα επιπλέον προβλήματα για τη γυναίκα.

Στο θέμα της διατροφής λ.χ. μετά το διαζύγιο, το παλιό Δίκαιο ήταν πιο ευνοϊκό για τη γυναίκα, γιατί τη θεωρούσε ως αδύνατο μέρος. Με το νέο Δίκαιο, μέχρι μια ορισμένη ηλικία, η γυναίκα δεν παίρνει διατροφή, διότι θεωρείται σαν δεδομένο ότι μπορεί να εργαστεί. Τότε, όμως, ήταν διαφορετικές οι συνθήκες. Σήμερα που οι γυναίκες είναι σε μεγάλο ποσοστό άνεργες; Αν πάλι δεν έχει εργαστεί η γυναίκα μέχρι τα 40-45, μπορεί να βρει δουλιά όταν δε βρίσκουν εργασία οι νέοι άνθρωποι;

- Εκτός, αν βρει δουλιά όπως π.χ. να φυλάει μωρά ή να φροντίζει ηλικιωμένους...

- Γι' αυτά την προορίζουν τη γυναίκα, για κοινωνικές υπηρεσίες, να κάνει τον τροχονόμο στα σχολεία, να κρατά τα μωρά της γειτονιάς, για να υποκαταστήσει το κράτος. Αυτά, σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι ο λεγόμενος «συνδυασμός των οικογενειακών και των επαγγελματικών υποχρεώσεων» - δηλαδή «δούλεψε λίγες ώρες, κάνε τον τροχονόμο, πάρε το ένα τέταρτο του μισθού, πήγαινε, να δεις και τα παιδιά σου, να δεις και τους γέρους, να δεις και τους άρρωστους του σπιτιού» και... από το κράτος μην περιμένεις τίποτα. Το κράτος έχει «κάτσει στη γωνία», σιγά σιγά αποσύρεται από την κοινωνική πολιτική.

Κι όσα ακόμα υπάρχουν κεκτημένα μπορεί να τα αλλάξει αύριο ο Μάνος και ο Ανδριανόπουλος...

- Οι γυναίκες είναι ενημερωμένες για τις αλλαγές του Οικογενειακού Δικαίου; Ξέρουν σε ποιους τομείς έχει αλλάξει;

- Η Ενωση Ελληνίδων Νομικών είχει κάνει τότε που έγιναν οι αλλαγές μια πολύ καλή δουλιά, πηγαίναμε σε όλους τους συλλόγους της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας, αλλά και σε άλλους συλλόγους - πολιτιστικούς και ενημερώναμε τις γυναίκες για τις τροποποιήσεις του Οικογενειακού Δικαίου, για τον πολιτικό γάμο και το συναινετικό διαζύγιο που καθιερώθηκαν την ίδια περίοδο... Σήμερα, οι περισσότερες γυναίκες δεν είναι ενημερωμένες, γιατί δε φροντίζει και το κράτος να τις ενημερώσει. Θα έπρεπε να γίνονται ειδικά μαθήματα στο σχολείο και γι' αυτές τις τροποποιήσεις και γενικά για την ισότητα της γυναίκας.

- Σ' ό,τι αφορά στα βάρη του γάμου, υποτίθεται ότι σύμφωνα με το νέο νόμο οι σύζυγοι τα μοιράζονται. Ωστόσο, η νοοτροπία δε φαίνεται να έχει αλλάξει ριζικά...

- Αυτό συμβαίνει γιατί το σύστημα έχει κάνει τη γυναίκα, αλλά και τον άντρα να πιστεύουν ότι η σύζυγος παίζει συμπληρωματικό ρόλο. Αμα δε φτάνουν τα εισοδήματα του άντρα συμβάλλει και η γυναίκα. «Αντε, πήγαινε κι εσύ με μια μερική απασχόληση, πάρε κι εσύ κάτι να συμπληρώσουμε ένα φροντιστήριο των παιδιών ή κάτι άλλο». Η νοοτροπία δεν αλλάζει εύκολα με τους νόμους, πρέπει να βοηθήσει το κράτος με την αγωγή από τότε που τα παιδιά είναι μικρά.

Αν δε γίνει αυτό από την πλευρά του κράτους - που δεν το κάνει, γιατί δεν το συμφέρει - δεν αλλάζει. Γιατί δεν είναι μόνο η νοοτροπία, είναι η εκμετάλλευση της γυναίκας, για να την έχουν ευέλικτο και εκμεταλλεύσιμο δυναμικό. Αλλά η οικογένεια δεν τα βγάζει πέρα. Οταν η γυναίκα ξέρει ότι ο άντρας παίρνει τόσα, ότι μπορεί αύριο να απολυθεί, ή ότι είναι απολυμένος, ότι είναι ημιάνεργος πώς θα απαιτήσει να τη ζήσει ο άντρας; Μιλάμε για τις πολλές γυναίκες, στη σημερινή πραγματικότητα.

- Οσο θα αυξάνεται η ανεργία των γυναικών δε θα δημιουργούνται οι προϋποθέσεις να μην εφαρμόζονται ακόμα και οι όποιες λίγες προοδευτικές διατάξεις του Οικογενειακού Δικαίου;

- Βέβαια. Είναι γνωστό ότι τα ποσοστά της ανεργίας των γυναικών είναι διπλάσια από τα ποσοστά ανεργίας του άντρα, εργάζεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό με ελαστικές μορφές απασχόλησης, εργάζεται λίγο, εργάζεται ανασφάλιστη, δεν έχει ελεύθερο χρόνο, είναι βεβαρημένη με τις οικογενειακές υποχρεώσεις που είναι περισσότερες απ' ό,τι ήταν πριν. Γιατί πριν υπήρχαν και ορισμένοι κρατικοί παιδικοί σταθμοί. Τώρα υπάγονται στους δήμους που βάζουν τροφεία...

Ο περίφημος «συνδυασμός των οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων». Αυτό μόνο του τα λέει όλα! Δηλαδή «εσύ θα έχεις όλες τις υποχρεώσεις τις οικογενειακές, μην περιμένεις πια βοήθεια από το κράτος, απλώς δούλεψε λίγο να τσοντάρεις τα οικονομικά του σπιτιού σου».

Η κατάσταση της γυναίκας γίνεται τέτοια που δε θα μπορεί να διεκδικήσει κι αυτά τα δικαιώματα που της δίνει ο νόμος. Επιπλέον, δε θα έχει σύνταξη ή θα έχει πολύ μικρή και θα είναι πάλι εξαρτημένη οικονομικά. Οταν δε θα έχει δουλιά θα στερείται και άλλα δικαιώματα - οικογενειακά επιδόματα, σπίτι από την Εργατική Εστία και χίλια δυο δικαιώματα που υπήρχαν για τον ασφαλισμένο - γιατί όλα αυτά προϋποθέτουν έναν ορισμένο αριθμό ημερομισθίων που είναι γύρω στα 200. Με τις μορφές που δουλεύει η γυναίκα πώς θα τα πραγματοποιήσει; Τα όρια συνταξιοδότησης θα αυξηθούν - ήδη έχουν αυξηθεί για ορισμένες κατηγορίες - η πρόωρη συνταξιοδότηση θα καταργηθεί σιγά σιγά. Ισότητα προς τα κάτω! Τελευταία το ΕΚΟΦΙΝ είπε ότι «με πολύ αργό ρυθμό προχωράτε στο Ασφαλιστικό». Εχουν γίνει τόσες τροποποιήσεις στο Ασφαλιστικό, και μάλιστα πρόσφατα - κι όμως ο Γιώργος Παπανδρέου προανήγγειλε ότι σύντομα θα τροποποιηθεί το Ασφαλιστικό! Υποστηρίζει μάλιστα ότι ο πολίτης πρέπει να πάει στα επαγγελματικά συστήματα, στις ιδιωτικές εταιρίες να ενισχύσει τη σύνταξή του...

- Και η μερική απασχόληση, καλά κρατεί...

- Η μερική απασχόληση υπάρχει στα σούπερ μάρκετ, υπάρχει στα εμπορικά, αρχίζουν να την εφαρμόζουν οι βιομηχανίες και οι γυναίκες προηγούνται σ' αυτήν, γιατί υπολογίζεται ότι δε θα αντιδράσουν. Τώρα εφαρμόζουν και το άλλο σύστημα - τις εταιρίες δανεισμού ή ενοικίασης εργαζομένων. Αυτοί-ές που διορίζονται τώρα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν προσλαμβάνονται απευθείας από την ΤΑ - οι ανώνυμες εταιρίες δανεισμού εργαζομένων τους παραχωρούν, οπότε ο εργαζόμενος δεν μπορεί να απαιτήσει να μονιμοποιηθεί, γιατί θα τον αποσύρει η εταιρία, όταν υπάρχει κενό δυο μηνών ή ενός μηνός ακόμα, δεν μπορεί σύμφωνα με τη νομολογία να γίνει μονιμοποίηση. Τώρα αυτό κάνουν, απολύουν και επαναπροσλαμβάνουν για πέντε έξι χρόνια, βάζουν και τις εταιρίες και έτσι δεν έχει καμία πιθανότητα να μονιμοποιηθεί ή να διεκδικήσει μονιμοποίηση ο εργαζόμενος. Σήμερα, που διορίζουν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση για κοινωνικές υπηρεσίες, η μεγάλη πλειοψηφία θα είναι γυναίκες. Μερική απασχόληση σε κοινωνικές υπηρεσίες...».