Οι νεκροί, που πολύ αγαπήσαμε εν ζωή, «ζουν» μέσα μας. «Φωλιάζουν» στην ψυχή, στη μνήμη, στους συνειρμούς, στις συνήθειες, στις επιθυμίες, στη συνείδηση, στο υποσυνείδητο, στον ύπνο και στον ξύπνιο μας, ίσως ακόμη και στις αισθήσεις μας. Ανάγκη ακατανίκητη, παρηγορητική, αν και βασανιστική κάποτε, απέναντι στο γεγονός της απουσίας, του θανάτου της φθαρτής ανθρώπινης «ύλης», το «αθάνατο» - εντός μας - πνεύμα-μνήμη των νεκρών. Αποκύημα αυτής της ανάγκης του ανθρώπου είναι οι μεταφυσικές δοξασίες που έπλασε περί «επικοινωνίας» των νεκρών με τους ζωντανούς, περί μετά θάνατον ζωής, μετεμψύχωσης, κ.ο.κ. Δοξασίες, που, ανά τους αιώνες, πέρασαν σε όλες τις θρησκείες και πολιτιστικές παραδόσεις των λαών. Τη δοξασία της εβραϊκής θρησκευτικής παράδοσης για την καθολική - ψυχοδιανοητικά και σωματικά - κυρίευση του ζωντανού ανθρώπου από το «πνεύμα» του αγαπημένου νεκρού και για τη δύναμη του έρωτα, μεταπλάθει το έργο του Μπρους Μάγερ «Ντιμπούκ» («Πνεύμα»), το οποίο σε εύγλωττη μετάφραση της Λουίζας Μητσάκου ανέβασε η «Πειραματική Σκηνή» του Εθνικού Θεάτρου (στεγάζεται στο «Από μηχανής θέατρο»). Μια μετάπλαση άκρως δραματική, με ποιητική πνοή, που «παραμυθολογώντας» λαογραφεί τις αυστηρές πατριαρχικές εβραϊκές παραδόσεις (θρησκευτικές, ηθικές, κοινωνικο-οικονομικές, οικογενειακές), υμνεί τον έρωτα και ψυχογραφεί το άλγος του ερωτευμένου ανθρώπου για το θάνατο του αγαπημένου του. Κεντρικά πρόσωπα του έργου είναι ο Ανδρας και η Γυναίκα, δύο νέοι, ερωτευμένοι από παιδιά. Ο πατέρας της κοπέλας, όμως, της επιβάλλει για άντρα της έναν πλούσιο μεσήλικα. Ο νέος πεθαίνει από απελπισία και η κοπέλα κυριεύεται, ψυχή τε και σώματι, αθεράπευτα, από το «πνεύμα» του αγαπημένου της. Ο νεκρός «κατοικεί» μέσα της, ακυρώνοντας το θάνατό του. Ο νεκρός, μέσω του στερημένου από τον έρωτά του κορμιού της κοπέλας, «μιλά» για το σπαραγμό αλλά και την ανίκητη δύναμη του πληγωμένου έρωτα. Ο Σωτήρης Χατζάκης, με απόλυτη σκηνογραφική λιτότητα (ο ίδιος σχεδίασε το σκηνικό), ρεαλιστικό δραματικό μέτρο, με ανάδειξη των λαογραφικών στοιχείων και αίσθηση της παραμυθικής ποιητικότητας του κειμένου, συνύφανε μια πολύ όμορφη, υποβλητική παράσταση, με τη συμβολή των λιτών λαϊκών κοστουμιών της Ερσης Δρίνη, τους ατμοσφαιρικούς φωτισμούς του Αντώνη Παναγιωτόπουλου, τη μελαγχολική μουσική της Σαβίνας Γιαννάτου. Η σκηνοθεσία ευδοκίμησε και με τις εξαιρετικές ερμηνείες -και στους κύριους και στους μικρούς ρόλους - δύο ταλαντούχων ηθοποιών της νεότερης γενιάς, της αισθαντικής Δέσποινας Κούρτη και του ευλύγιστα μεταμορφώσιμου Δημήτρη Παπανικολάου.

«Πρέπει, φίλε μου, να είμεθα δίκαιοι προς όλους τους ανθρώπους. Αφού εστηλιτεύσαμεν τας καταχρήσεις των Ξένων, είναι δίκαιον να θεατρίσομεν και τας εδικάς μας (...) αν επιδέχονται διόρθωσιν. Εις αυτήν, λοιπόν, την κωμωδία μου θέλεις ιδεί πόσον εκτραχηλίσθησαν εις τας καταχρήσεις και πόσον η αδράνεια των χρέος εχόντων (...) εκορυφώθη και απεκατέστη αξιόμεμπτος. (...) Καθώς μην υποφέροντες της δουλείας τας αλύσους, εθυσιάσθημεν δεκαπέντε έτη διά την σημερινήν ελευθερίαν μας, ούτω και εις το εξής δεν θα υποφέρουμε τους κηφήνας της κακοήθειας και της ακολασίας, αφού κατασπατάλευσαν τους ιδρώτας και τα αίματά μας (οίτινες ως άλλοι κόρακες έπεσαν με τα μούτρα επί των πτωμάτων μας), δεν θα υποφέρομεν, λέγω, να τους ιδώμεν ετοίμους να φάγουν και τα κόκαλά μας, τα μόνα λείψανα όπου μας άφησαν οι Ξένοι (...)». Αυτά έγραφε, το 1836, ο Μ. Χουρμούζης στο φίλο του Μύρωνα Μελιδονάκη, σχετικά με την κωμωδία του «Ο υπάλληλος». Αθάνατες όλες οι κωμωδίες του Μ. Χουρμούζη! Πέρασαν 170 χρόνια από τότε, κι όμως ο «Υπάλληλος» (καταδεικνύοντας εμμέσως πόσο λείπει σήμερα η ουσιαστική, μαχόμενη ελληνική πολιτικοκοινωνική δραματουργία) παραμένει καυστικότατη, εκπληκτικά επίκαιρη σάτιρα για το σημερινό ελληνικό κράτος. Κράτος-«εξευρωπαϊσμένη» μαϊμού, όπως στην εποχή του Οθωνα, κράτος ξενόδουλο, όπου «βασιλεύουν» η αναξιοκρατία, το πολιτικό ρουσφέτι, η οικονομική ρεμούλα, η ψηφοθηρική αλλοτρίωση συνειδήσεων και κάθε λογής παρα-κρατικά παράσιτα και «τρωκτικά» που ευημερούν ροκανίζοντας το μόχθο του λαού. Ο Χουρμούζης σ' αυτή την κωμωδία του προσωποποιεί γελοιογραφικά όλες τις εκδοχές των υπαλληλικών, πολιτικών και παραπολιτικών «κοράκων», που έτρωγαν και συνεχίζουν να τρώνε τα «κόκαλά» μας - τα «μόνα λείψανα» που μας άφηναν τότε και μας αφήνουν σήμερα οι «Ξένοι». Δεν αφήνει στο απυρόβλητο, όμως, και τα βολεψάκικα τερτίπια των μικροαστών και των υπηρετών. Η κωμωδία σε διασκευή και ευφάνταστη, γελοιογραφικά γκροτέσκα σκηνοθεσία του Κώστα Τσιάνου, σε στίχους δικούς του, μελισμένους με τη θαυμάσια, περιπαικτικής διάθεσης μουσική του - πραγματικά πολύ ταλαντούχου, εξοικειωμένου πλήρως με το θέατρο και την κουλτούρα μας - Βούλγαρου συνθέτη Γιούρι Στούπελ, με ευέλικτο, συμβολοποιητικό σκηνικό και πολύχρωμα, παιγνιώδη και λαογραφικά κοστούμια της Ρένας Γεωργιάδου, και με εκφραστική κινησιολογία του Φωκά Ευαγγελινού, προσφέρει ευφρόσυνη θεατρική απόλαυση. Προεξάρχων στο συνολικά καλό ερμηνευτικό επίπεδο ο Δημήτρης Πιατάς (στον πρωταγωνιστικό ρόλο). Ξεχωριστά πολύ καλοί ερμηνευτικά είναι και οι: Θεμιστοκλής Πάνου, Νίκος Μπουσδούκος, Τζίνη Παπαδοπούλου, Γρηγόρης Σταμούλης, Λευτέρης Λουκαδής, Περικλής Καρακωνσταντόγλου, Μπάμπης Σαρηγιαννίδης, Σωτήρης Τζεβελέκος, Μελίνα Βαμβακά, Γιάννης Δεγαΐτης, Μαρία Καντιφέ, Κλαίρη Μανιάτη, Νικολέτα Βλαβιανού, Σοφία Καλεμκερίδου, Αλεξάνδρα Παντελάκη.