Σε μια περίοδο κατά την οποία στο επίκεντρο των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών βρίσκονται ο πόλεμος στην Ουκρανία και η αντιπαράθεση του ευρωατλαντικού μπλοκ με την Κίνα στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού, οι πρόσφατες σχεδόν ταυτόχρονες περιοδείες του Αμερικανού Προέδρου, Τζο Μπάιντεν, σε Ισραήλ - Παλαιστίνη - Σαουδική Αραβία (13 ως 16 Ιούλη) και του Ρώσου Προέδρου, Βλ. Πούτιν, στην Τεχεράνη για τη σύνοδο των ηγετών Ρωσίας - Ιράν - Τουρκίας (19 Ιούλη) ήρθαν να «υπενθυμίσουν» τη βαρύτητα της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής, όπως και την άμεση διασύνδεση όλων των βασικών μετώπων της ιμπεριαλιστικής αντιπαράθεσης.

Καθόλου τυχαία, στις δηλώσεις του ο Μπάιντεν επαναλάμβανε συνεχώς πως στόχος της περιοδείας του είναι να «ξεκαθαρίσει» ότι «μπορούμε να ηγούμαστε στην περιοχή και να μη δημιουργήσουμε ένα κενό το οποίο θα γεμίσει η Κίνα ή και η Ρωσία», ενώ, αντίστοιχα, η τριμερής συνάντηση της Τεχεράνης, παρότι θεωρητικά πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της λεγόμενης «Διαδικασίας της Αστάνα» για την «επίλυση» του Συριακού, στην πραγματικότητα «άγγιξε» μια μεγάλη γκάμα κρίσιμων θεμάτων των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών.

Μετά τις επαφές του Μπάιντεν σε Ισραήλ και Παλαιστίνη - με βασικά στοιχεία την υπογραφή της «Κοινής Διακήρυξης της Ιερουσαλήμ» με το Ισραήλ και την πρώτη (διαδικτυακή) Σύνοδο ηγετών του νέου τετραμερούς σχήματος Ισραήλ, Ινδίας, ΗΠΑ, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (βλ. περισσότερα στον «Ριζοσπάστη», 16 - 17/7/2022) - η περιοδεία του κορυφώθηκε στις 16 Ιούλη στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας.

Εκεί πραγματοποιήθηκε η Σύνοδος Κορυφής των ΗΠΑ με το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (GCC) και άλλες τρεις αραβικές χώρες (Αίγυπτος, Ιορδανία, Ιράκ), ενώ παράλληλα υπογράφηκαν 18 διμερείς συμφωνίες ΗΠΑ - Σαουδικής Αραβίας.

Η σύνοδος στην Τζέντα επισφράγισε την προσπάθεια των ΗΠΑ να επιβεβαιώσουν την «ηγεσία» τους στην περιοχή, «καθησυχάζοντας» συμμάχους τους πως δεν πρόκειται να «παραμελήσουν» τη Μέση Ανατολή στο πλαίσιο του εντεινόμενου ανταγωνισμού με την Κίνα στην Ασία και τον Ειρηνικό.

Σε αυτό το πλαίσιο εντείνονται διεργασίες για τη λεγόμενη «νέα περιφερειακή αρχιτεκτονική», με προσπάθειες για παραπέρα ενίσχυση και επέκταση των «συμφωνιών του Αβραάμ» για την «ομαλοποίηση» των σχέσεων του Ισραήλ με αραβικές χώρες, ενώ στο τραπέζι - παρά τις υπαρκτές αντιθέσεις ακόμα και μεταξύ συμμάχων των ΗΠΑ - βρίσκονται σχεδιασμοί για στρατιωτικές συμμαχίες στην περιοχή και το λεγόμενο «αραβικό ΝΑΤΟ».

Η απόφαση της συνόδου για θέσπιση της «Συνδυασμένης Δύναμης Κρούσης 153 και Δύναμης Κρούσης 59» (Combined Task Force 153 Task Force 59) εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, με στόχο την ενίσχυση του κοινού αμυντικού συντονισμού μεταξύ των χωρών - μελών του GCC και της Κεντρικής Διοίκησης του αμερικανικού στρατού, για την καλύτερη παρακολούθηση «θαλάσσιων απειλών» και τη βελτίωση «ναυτικών αμυντικών συστημάτων» με τη χρήση τεχνολογιών αιχμής.

Στην κοινή διακήρυξη της Τζέντα οι ηγέτες επιβεβαίωσαν επίσης την «υποστήριξή» τους για έναν Περσικό Κόλπο δήθεν «απαλλαγμένο από όπλα μαζικής καταστροφής», επαναφέροντας το ψευδεπίγραφο πρόσχημα των ΗΠΑ και των συμμάχων τους για την ιμπεριαλιστική επέμβαση στο Ιράκ το 2003.

Παράλληλα, σε μια ακόμα έμμεση πλην σαφή αναφορά στο Ιράν, στη διακήρυξη γίνεται λόγος για συνεργασία και συντονισμό κινήσεων για την αντιμετώπιση «της αυξανόμενης απειλής που θέτουν συστήματα μη επανδρωμένων αεροσκαφών και πυραύλων "Κρουζ" και εξοπλισμός τρομοκρατικών ένοπλων ομάδων, συμπεριλαμβανομένης της παραβίασης αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ».

Στο επίμαχο θέμα της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου - για την αύξηση της οποίας πιέζουν οι ΗΠΑ - οι ηγέτες απέφυγαν συγκεκριμένες δεσμεύσεις, καθώς στο ζήτημα καταγράφονται έντονες ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις και μεταξύ των συμμάχων των ΗΠΑ, ενώ οι αποφάσεις λαμβάνονται σε επίπεδο OPEC+ (με τη συμμετοχή και της Ρωσίας). Αντ' αυτού, χαιρέτισαν γενικώς τις πρόσφατες αποφάσεις του OPEC+ για αύξηση της ημερήσιας παραγωγής πετρελαίου το δίμηνο Ιούλη - Αυγούστου (η οποία ωστόσο υπολείπεται κατά πολύ μιας αύξησης που θα είχε αντίκτυπο στις «απογειωμένες» τιμές).

Ελάχιστες μέρες μετά τη σύνοδο στην Τζέντα, πραγματοποιήθηκε, στις 19 Ιούλη, στην Τεχεράνη η Σύνοδος Κορυφής Ιράν - Ρωσίας - Τουρκίας, με τη συμμετοχή των Προέδρων Ε. Ραϊσί, Βλ. Πούτιν και Ρ. Τ. Ερντογάν, αντίστοιχα.

Αφορμή για τη Σύνοδο ήταν οι τριμερείς διαβουλεύσεις που έχουν ξεκινήσει εδώ και χρόνια στο πλαίσιο της λεγόμενης «Διαδικασίας της Αστάνα», για την επίτευξη «πολιτικής διαδικασίας» για τον τερματισμό του 11ετούς πολέμου στη Συρία.

Οπως ήταν αναμενόμενο, βέβαια, τόσο στην ίδια τη Σύνοδο, όσο και στις διμερείς συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο περιθώριό της, η θεματολογία ήταν πολύ ευρύτερη.

Σε ό,τι αφορά αυτό καθαυτό το ζήτημα της Συρίας, συμφωνήθηκαν ελάχιστα επί του πρακτέου, καθώς παραμένουν και ισχυρές αντιθέσεις μεταξύ των τριών χωρών. Στα λόγια οι τρεις ηγέτες εγγυήθηκαν στο κοινό ανακοινωθέν τα κυριαρχικά δικαιώματα, την εδαφική ακεραιότητα και την «ενότητα» της Συρίας, διακηρύσσοντας πως θα συνεχίσουν προσπάθειες για πάταξη της δράσης τρομοκρατικών οργανώσεων. Καταδίκασαν επίσης την ατζέντα και τις κινήσεις «μη νομιμοποιημένων πρωτοβουλιών αυτο-κυβέρνησης», σε μία έμμεση πλην σαφή αναφορά στις αυτοδιοικητικές δομές των Κούρδων στη βόρεια Συρία.

Ο Τούρκος Πρόεδρος έθεσε στο τραπέζι τα σχέδια για τουρκική χερσαία επέμβαση στη βόρεια Συρία, με στόχο, όπως λέει η Αγκυρα, τη δημιουργία μιας «ζώνης ασφαλείας» σε βάθος 30 έως 45 χλμ. από τα τουρκικά σύνορα. Πούτιν και Ραϊσί ήταν αρνητικοί, ενώ τη διαφωνία τους έχουν εκφράσει επίσης ΗΠΑ και ΝΑΤΟ. Σε δημόσια δήλωσή του, ο Ιρανός ανώτατος σιίτης ιερωμένος, Αλί Χαμενεΐ, ανέφερε πως μια τουρκική επέμβαση θα έβλαπτε τελικά και τη σταθερότητα και ασφάλεια στην περιοχή και τα τουρκικά συμφέροντα...

Ο Ρ. Τ. Ερντογάν και μετά το τέλος της συνόδου επέμεινε στα σχέδια επέμβασης, κατηγορώντας ουσιαστικά τους ομολόγους του πως δεν εκπλήρωσαν τις υποσχέσεις που του είχαν δώσει για «ζώνη αποκλιμάκωσης συγκρούσεων» στα νότια τουρκικά σύνορα. Ακόμη πιο καθαρά, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μ. Τσαβούσογλου, δήλωσε την Πέμπτη πως «μπορεί να ανταλλάσσουμε ιδέες, αλλά δεν έχουμε ζητήσει ποτέ και δεν θα ζητήσουμε ποτέ άδεια για τις στρατιωτικές μας επιχειρήσεις κατά της τρομοκρατίας».

Σε κάθε περίπτωση - παρά τις μεταξύ τους αντιθέσεις - οι τρεις ηγέτες επιβεβαίωσαν την πρόθεσή τους να ενισχύσουν τον συντονισμό τους σε διάφορα πεδία, με σκοπό να προωθήσουν την «πολιτική και οικονομική συνεργασία».

Σε ένα τέτοιο φόντο, εξάλλου, το Ιράν κινεί τις διαδικασίες για να γίνει πλήρες μέλος του Οργανισμού Συνεργασίας της Σανγκάης, προχωρά συζητήσεις με την Ευρασιατική Οικονομική Ενωση για την υπογραφή μόνιμων συμφωνιών «ελεύθερου εμπορίου», όπως και αντίστοιχες κινήσεις για τη συμμετοχή του στο σχήμα BRICS.

Στο ίδιο πλαίσιο, στο περιθώριο της Συνόδου της Τεχεράνης, υπογράφηκε συμφωνία συνεργασίας αξίας 40 δισ. δολαρίων ανάμεσα στη ρωσική «Gazprom» και την ιρανική κρατική εταιρεία πετρελαίου NIOC. Η συμφωνία αφορά μεταξύ άλλων σημαντικές ρωσικές επενδύσεις σε ιρανικές υποδομές Ενέργειας και την ευρύτερη διμερή συνεργασία ανάμεσα σε δύο χώρες με τα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου στον κόσμο.

Επιπλέον, στο πλαίσιο κινήσεων για μείωση της χρήσης του δολαρίου, ανήμερα της τριμερούς Συνόδου, το Χρηματιστήριο της Τεχεράνης προχώρησε στην έναρξη συναλλαγών με ιρανικά ριάλ και ρωσικά ρούβλια, στη βάση διμερούς τραπεζικής συμφωνίας Ρωσίας - Ιράν κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Ιρανού κεντρικού τραπεζίτη στη Μόσχα, Αλί Σάλεχ Αμπάντι.

Στο ίδιο φόντο, βέβαια, δεν λείπουν και οι αντιθέσεις συμφερόντων μεταξύ των δύο χωρών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την «επιθετική» πολιτική εκπτώσεων στο ρωσικό πετρέλαιο μετά τις ευρωατλαντικές κυρώσεις, που οδήγησε σε αύξηση των πωλήσεών του στις ασιατικές αγορές, περιορίζοντας αντίστοιχα περιθώρια για το πετρέλαιο του Ιράν που αντιμετωπίζει εδώ και χρόνια τις κυρώσεις των ΗΠΑ.

Την ίδια ώρα, αξίζει να καταγραφεί ότι ενώ η Τεχεράνη συνεχίζει τα σύνθετα παζάρια με τις ΗΠΑ για την «αναβίωση» της διεθνούς συμφωνίας του 2015 για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, στον απόηχο των έμμεσων απειλών της Συνόδου της Τζέντα απέναντι στο Ιράν, ο Κ. Καράζι, στενός σύμβουλος του Αλί Χαμενεΐ, δήλωσε πως «η Τεχεράνη είναι τεχνικά ικανή να κατασκευάσει ατομική βόμβα, αλλά δεν έχει αποφασίσει ακόμη εάν θα την κατασκευάσει».

Μεταξύ των συζητήσεων, τέλος, ανάμεσα στους Προέδρους Ρωσίας και Τουρκίας, σημαντική θέση είχαν τα παζάρια για τις εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών από τη Μαύρη Θάλασσα, με την Αγκυρα να διεκδικεί διαμεσολαβητικό ρόλο, επιδιώκοντας μεταξύ άλλων αύξηση της επιρροής της σε πολλές χώρες της ευρύτερης περιοχής που εξαρτώνται σημαντικά από τα ουκρανικά και ρωσικά σιτηρά (όπως π.χ. η Αίγυπτος).