Οπως προκύπτει από μια σειρά ανακοινώσεις, ντοκουμέντα, εκθέσεις και κριτικές εκτιμήσεις των μονάδων του ΕΛΑΣ που πήραν μέρος στη μάχη κατά των ταγματασφαλιτών, αλλά και από τις μετέπειτα εκτιμήσεις, οι ένοπλοι ταγματασφαλίτες που κλείστηκαν στο Κιλκίς ήταν 6.000 έως 9.000, με πολύ καλό οπλισμό (αυτόματα, πυροβόλα κ.λπ.) και με άφθονα πυρομαχικά. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ ήταν περίπου 6.000 μαχητές, από τους οποίους πάρα πολλοί - ίσως οι περισσότεροι - δεν πρόλαβαν να πάρουν μέρος στη μάχη.

Αναφέρει χαρακτηριστικά στην αφήγησή του ο Στ. Ορφανίδης (Καραφωτιάς), διοικητής του 6ου Λόχου του 2ου Τάγματος του 13ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ (στο περιοδικό «Εθνική Αντίσταση»):

«Η μάχη του Κιλκίς που έγινε στις 4 Νοέμβρη 1944 ήταν μια από τις φονικότερες και πιο σκληρές μάχες που έδωσε ο ηρωικός ΕΛΑΣ ενάντια σε κατακτητές και εθνοπροδότες. Η μάχη, στην οποία είχαμε πάνω από 126 νεκρούς και 230 τραυματίες, κράτησε από τις 5.30 το πρωί μέχρι τις 16.30 ώρα περίπου (...) Οι Γερμανοί, που κινούνταν προς βορρά με σιδηροδρομικό θωρακισμένο συρμό και τμήμα καταστροφών, στο πέρασμά τους κατέστρεψαν ό,τι είχε απομείνει, μπροστά στα μάτια ή με τη βοήθεια των ελληνόφωνων συνεργατών τους των Ταγμάτων Ασφαλείας, που αυτοτιτλοφορούνται τώρα αγωνιστές Εθνικής Αντιστάσεως (...) Αυτοί ήταν οι λεγόμενοι εθνικόφρονες, οι χιλιάδες οπλισμένοι από τους καταχτητές οπλίτες της ΠΑΟ, η δήθεν Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση των Εθνικοφρόνων, που αργότερα για να ξεγελάσουν τον λαό την ονόμασαν ΕΕΣ (Εθνικός Ελληνικός Στρατός) τα ελληνικά SS του Κώστα Παπαδόπουλου, του Παπαδόγκονα - Κισά Μπατζάκ κ.λπ., μαζί με τους ληστοσυμμορίτες του Πούλου και του Δάγκουλα και τους ΕΑΣΑΔίτες της Θεσσαλίας ( ...)

Οι 9.000 περίπου ταγματασφαλίτες, αφού βοήθησαν τους Γερμανούς να συμπτυχθούν στη Γιουγκοσλαβία, συγκεντρώθηκαν και οχυρώθηκαν καλά στην ηρωική πόλη του Κιλκίς, με βασικό στήριγμά τους το ύψωμα 371 του Αγίου Γεωργίου (...) Ηταν καλά εξοπλισμένοι και είχαν αρκετό εφεδρικό οπλισμό, κυρίως ιταλικό, στις αποθήκες Σιδηρόπουλου (...) Σκοπός των συνεργατών ήταν να αμυνθούν στο Κιλκίς μέχρι να έρθουν τα νέα τους αφεντικά (...)

Πριν αρχίσει η μάχη του Κιλκίς, ο ΕΛΑΣ τούς κάλεσε να παραδοθούν, με τη ρητή εγγύηση για τη ζωή τους. Οι οπλαρχηγοί τους, όπως οι Κ. Παπαδόπουλος, Κισά Μπατζάκ Καζαμίας, Τσαμκιράνης, Δάγκουλας κ.λπ., απέρριψαν την πρόταση.

Με διαταγή της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας, συγκροτήθηκε ειδικό Απόσπασμα του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον καπετάνιο της Χ Μεραρχίας.

Στις 3 Νοέμβρη 1944 τα τμήματα είχαν πια φτάσει στις βάσεις εξόρμησής τους. Ο λαός πανηγύρισε, τραγουδώντας και χορεύοντας με τους ήρωες του ΕΛΑΣ, χωρίς να φανταστεί τι θα επακολουθούσε. Τα τμήματα της IX και της X Μεραρχίας αποτέλεσαν κλιμάκιο του Αποσπάσματος με αρχηγό τον καπετάν Πέτρο (Χρ. Μόσχο), ενώ των τμημάτων της ΧΙ Μεραρχίας επικεφαλής ήταν η διοίκηση της Μεραρχίας.

Μέρα επίθεσης το Σάββατο 4 Νοεμβρίου, ώρα 5.30 πρωί. Τα τμήματα όλα βρίσκονταν πια στις θέσεις εφόδου. Δόθηκε το σύνθημα και άρχισε η επίθεση. Σφοδρή και πεισματώδης μάχη, που άλλαξε σε ορισμένα σημεία πολλές φάσεις.

Οι ταγματασφαλίτες από τον Αγιο Γεώργιο θέριζαν όλο το ακάλυπτο έδαφος (.....)

Αποφασίστηκε να χτυπηθεί η βάση στον Αγιο Γεώργιο, που εμπόδιζε κάθε κίνηση. Σε λίγο, άρχισε σφοδρός βομβαρδισμός του υψώματος από τον Λόχο Μηχανημάτων του 13ου Συντάγματος, που διοικητής του ήταν ο μόνιμος ανθυπολοχαγός Χρήστος Ζαχαριάδης, και από τους όλμους των άλλων τμημάτων και το ελαφρό πυροβολικό συνοδείας πεζικού. Οι ταγματασφαλίτες άρχισαν να το βάζουν στα πόδια προς το εσωτερικό της πόλης. Τα εχθρικά πυρά από τον Αγιο Γεώργιο σταμάτησαν και φωτοβολίδες ανάγγειλαν την κατάληψή του από το 3/30 και το τμήμα ανταρτισσών του 30 Συντάγματος του ΕΛΑΣ.

Μπήκαμε στα πρώτα σπίτια και στα χαρακώματά τους, που τα εγκατέλειπαν και φεύγανε πια πανικόβλητοι στο εσωτερικό της πόλης. Η μάχη είχε κριθεί, είχε κερδηθεί. Σε όλα τα σημεία οι συγκρούσεις ήταν σκληρές και οι ήρωες του ΕΛΑΣ πολέμησαν με ανδρεία. Στα χαρακώματα βρήκαμε μόνο τους πατριώτες που οπλίστηκαν με τη βία. Γνωριμίες, αγκαλιάσματα, κλάματα.

Αρχισαν οι οδομαχίες. Κόσμος κάθε ηλικίας, τρελός από χαρά, αψηφώντας τα όλα, τρέχει προς τις δικές μας θέσεις με λουλούδια, αγκαλιάσματα, φιλιά, δάκρυα. Γρήγορα ξεκαθαρίσαμε τις αντιστάσεις των ταγματασφαλιτών στην Αυστροελληνική Εταιρεία Καπνού και στην Υποδιοίκηση Χωροφυλακής, και φτάσαμε στο κέντρο της πόλης, στη Λεωφόρο 21ης Ιουνίου.

Οι δρόμοι γεμάτοι πτώματα. Πολίτες έδειξαν το πτώμα του ταγματάρχη Καζαμία. Πολλοί ταγματασφαλίτες κάνουν λούφα, ντύνονται πολιτικά και κρύβονται. Αλλοι, πιο θαρραλέοι, βγαίνουν και ανακατεύονται με το ενθουσιασμένο πλήθος, μα ο κόσμος γνωρίζει όσους εγκλημάτησαν και τους δείχνει. Ετσι γνωρίσανε τον περιβόητο φρούραρχο στους Βάλτους Κιλκίς στη φάλαγγα αιχμαλώτων που είχαμε και όρμησαν να τον ξεσκίσουν, γιατί δεν άφησε κοπέλες και γυναίκες απείραχτες. Δεν τους αφήσαμε και σύμφωνα με διαταγή που υπήρχε, τους στείλαμε όλους στον Σταθμό Διοίκησης.

Η μάχη τώρα εντοπίστηκε στον χώρο του νοσοκομείου και σε γύρω συνοικισμούς (...) Οι ταγματασφαλίτες που ήταν κυκλωμένοι στο νοσοκομείο σήκωσαν άσπρα μαντήλια για να παραδοθούνε. Ο ταγματάρχης Αριανός γελάστηκε και με μια διμοιρία προχώρησε, όμως οι άλλοι τους βάλανε δραστικά πυρά.

Σκοτώθηκαν οι περισσότεροι και τραυματίστηκε βαριά ο Αριανός. Υστερα χρησιμοποιήθηκαν γερμανικά Πάντσερ Φάουστ - τα λεγόμενα μπαζούκας και ξεκαθαρίστηκε το Νοσοκομείο.

Κάπου 800 από τους ταγματασφαλίτες φτάσανε τροχάδην μέχρι τη Θεσσαλονίκη και οχυρώθηκαν στον συνοικισμό Βαρδάρη. Χτυπήθηκαν από το 3ο Τάγμα του 50ού Συντάγματος, σκοτώθηκαν 30 και πιάστηκαν κάπου 750 ανάμεσα τους 45 τραυματίες».

Παραθέτουμε και το ντοκουμέντο - εκτίμηση της 11ης Μεραρχίας για την έκβαση της μάχης, με ημερομηνία 5/11/1944.

«ΧΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑ

Επιτ. Γραφ. 111ον

Αρ. Πρ.: 74 Ανακοινωθέν 5-11-44

Ισχυρά τμήματα του ΕΛΑΣ την 4-11-44 κύκλωσαν την πόλη του Κιλκίς, όπου είχαν κλειστεί 3.500 Ταγματαλήτες συγκεντρωθέντες εκεί εκ των περιοχών Βεροίας, Κατερίνης, Νιγρίτας, Κιλκίς, Θεσσαλονίκης κ.λπ.

Η Μάχη άρχισε την 5.30 πρωινήν και κράτησε μέχρι της 16.30 ώρας, με σκληρή μορφή οδομαχιών μέσα στην πόλη.

Η μαχητικότητα και το ισχυρό επιθετικό πνεύμα των ανταρτών μας κατέβαλε την πείσμονα αντίσταση των Ταγματαλητών, με αποτέλεσμα την κατάληψη της πόλης του Κιλκίς.

Αποτέλεσμα της μάχης ήταν: Αιχμάλωτοι Ταγματαλήτες 1.800, νεκροί πλέον των 500.

Μεταξύ των αιχμαλώτων βρίσκονται 30 Αξιωματικοί του Στρατού και χωροφυλακής όπως ο Μοίραρχος Λειβαδίτης Δ/της της Χωρ/κής Κιλκίς, ο αρχιδολοφόνος Δαγκούλας, ο Ταγ/χης Καρυπίδης κ.ά.

Μεταξύ των νεκρών είναι και τρεις ανώτεροι Αξιωματικoi Ταγματαλήτες των οποίων δεν εγνώσθησαν τα ονόματα.

Ο Ταγματάρχης Καζαμίας είναι μεταξύ των νεκρών.

Λάφυρα: Πιάστηκαν απροσδιόριστος αριθμός σε όπλα και αυτόματα.

Επίσης πολύ μεγάλος αριθμός πυρομαχικών ιματισμού και άλλων ειδών.

Εκ της ανωτέρω δύναμης 800 περίπου διέφυγαν του κλοιού κινηθέντες προς Θεσσαλονίκη, όπου αφοπλίστηκαν εις τας κορυφάς της πόλεως από τμήματα του ΕΛΑΣ, και κλείστηκαν στο στρατόπεδον.

Το άνω αφοπλισθέν τμήμα κατά την εκδρομήν του μέχρι Θεσσαλονίκης από Κιλκίς στα διάφορα χωριά ατίμασε γυναίκες και σκότωσε αντάρτες μας.

Την πανωλεθρία του Κιλκίς διέφυγαν 1.000 περίπου άλλοι ταγματαλήτες υπό του Κ. Παπαδόπουλου, οι οποίοι κατά την μάχη ευρίσκοντο εις περιοχήν Μουριές.

Τα τμήματα του ΕΛΑΣ κινήθηκαν ήδη εναντίον του και επίκειται από στιγμής εις στιγμήν η καταστροφή των.

Θεσσαλονίκη 5-11-44

Η ΧΙ Μεραρχία

Παπαθανασίου Συν/ρχης Υπ. Λασσάνης

Διά την ακρίβειαν

Το ΙΙΙ Γραφείον».