Η Εύα Μελά είναι εκείνο το παράδειγμα του καλλιτέχνη που όχι μόνο εμπνέεται από την εποχή του, αλλά αγωνίζεται να την αλλάξει και μέσα από την τέχνη του. Πανταχού παρούσα, σε κάθε μικρό και μεγάλο αγώνα της καθημερινότητας. Ωστόσο κανένας αγώνας δεν είναι μικρός όταν αγωνίζεσαι για το σύνολο της κοινωνίας.

Το έργο της είναι άμεσο. Επικοινωνεί κατευθείαν στην καρδιά και τη συνείδηση του απλού ανθρώπου, σε εκείνον που έχει αφιερώσει την τέχνη της. Μια ζωγραφική που «αγκαλιάζει» τη φύση και τους ανθρώπους, κύρια τους κατατρεγμένους, από το μεταναστόπουλο που ζητιανεύει στα φανάρια έως τα παιδιά της Παλαιστίνης με την άσβεστη φλόγα στη ματιά, φροντίζοντας παράλληλα να αναδεικνύει και την ομορφιά της ζωής.

Και είναι μεγάλη η χαρά μας που την «φιλοξενούμε» σήμερα στον «Ριζοσπάστη», με αφορμή την έκθεση με έργα της στη Δημοτική Πινακοθήκη της Αθήνας (Μυλλέρου και Γερμανικού, κτίριο Α, στο Μεταξουργείο), με τίτλο «Θα τραγουδάω τη χαρά πίσω απ' τα βλέφαρα των φοβισμένων ματιών», στίχος του μεγάλου Παλαιστίνιου ποιητή Μαχμούντ Νταρουίς.

Στην έκθεση παρουσιάζονται περίπου 100 έργα που έγιναν τα τελευταία 10 χρόνια. Αφετηρία για τη δημιουργία ήταν τα ερεθίσματα που δέχτηκα από τη γύρω πραγματικότητα: Από τις στρατιωτικές επεμβάσεις των ιμπεριαλιστικών οργανισμών, ΝΑΤΟ και ΕΕ, από τον «εγκλεισμό» σε στρατόπεδα και καταυλισμούς χιλιάδων ανθρώπων, προσφύγων, μεταναστών, χιλιάδων παιδιών σε εμπόλεμες περιοχές.

Η θεματολογία της έκθεσης είναι στο μεγαλύτερο μέρος αναφορά στην Παλαιστίνη. Κύρια τον «εγκλεισμό» που βιώνουν οι Παλαιστίνιοι, τα μικρά παιδιά, χρόνια τώρα, ζώντας σε καταυλισμούς και στρατόπεδα συγκέντρωσης, ή σε διάσπαρτες κουκκίδες γης σε συνθήκες κατοχής, ελέγχων και αποκλεισμών.

Αλλά υπάρχουν και έργα που αναφέρονται στους μετανάστες και τους πρόσφυγες, καθώς και έργα που έγιναν με αφορμή τις πυρκαγιές, στην Εύβοια, στη Δαδιά. Εκτίθενται επίσης οι χαλκογραφίες του λευκώματος «Υμνος εις την Ελευθερίαν» του Δ. Σολωμού, που βραβεύτηκε το 1990 σε πανελλήνιο διαγωνισμό της Στέγης Καλών Τεχνών και Γραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού.

Η συγκεκριμένη έκθεση είναι μια φυσική συνέχεια. Είναι αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης εσωτερικής διεργασίας που πηγάζει από τον τρόπο ζωής (είναι γνωστό ότι είμαι από το 1976 οργανωμένη στο ΚΚΕ), από τις εμπειρίες που μου έδωσε η πολύχρονη θητεία μου ως προέδρου του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος (από το 1996 έως το 2022, με μικρά διαλείμματα). Η μεγάλη στροφή όμως στη δουλειά μου έγινε την περίοδο που ήμουν βουλευτής του ΚΚΕ (2007 - 2009). Το ΚΚΕ, μου έδωσε τη δυνατότητα να έρθω σε άμεση επαφή με πρόσφυγες και μετανάστες και αυτό με επηρέασε πολύ, μου έδωσε εικόνες και έντονα συναισθήματα, πράγμα που αργότερα με επηρέασε και στη ζωγραφική...

Η παρουσίαση αυτής της δουλειάς επιδίωξα να γίνει τώρα, γιατί πιστεύω ότι όφειλα τώρα να μιλήσω...

Ζωγράφος - χαράκτρια έγινα μάλλον τυχαία. Δεν είχα στην οικογένειά μου κάτι να με παρακινεί. Μόνο θυμάμαι ένα ημερολόγιο στον τοίχο, με έργα του Σικελιώτη, της Κατράκη κ.ά., σε ποίηση του Γκάτσου, του Λειβαδίτη και πολλών άλλων.

Αγαπούσα τη μουσική πολύ περισσότερο, αλλά τελειώνοντας το σχολείο επέλεξα να δώσω εξετάσεις στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών γιατί μου φαινόταν - διαισθητικά - ότι θα ήθελα να ζήσω την καθημερινότητά μου ως ζωγράφος. Σπούδασα στην ΑΣΚΤ με δασκάλους τον ζωγράφο Λευτέρη Κανακάκι στο Προκαταρκτικό και τον Κώστα Γραμματόπουλο στη Χαρακτική. Παρακολούθησα το Φροντιστήριο Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου της ΑΣΚΤ, καθώς και σχέδιο στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού με αφορμή μια υποτροφία του ΕΟΜΜΕΧ για τη βιβλιοδεσία.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα (1985 - 1990) δούλεψα στο εργαστήρι του κομμουνιστή ζωγράφου - χαράκτη Γιώργη Βαρλάμου, ο οποίος όχι μόνο με δίδαξε τεχνικές στη χαρακτική, αλλά με επηρέασε ως δάσκαλος και ως άνθρωπος γενικότερα.

Η ζωγραφική σε όλους τους καλλιτέχνες πηγάζει πάντα από μια ανάγκη έκφρασης και επικοινωνίας. Εμπνευστής σε κάθε καλλιτέχνη είναι η ίδια η ζωή. Αλλωστε «ζωγράφος» σημαίνει ετυμολογικά «γράφω τη ζωή». Εγώ αγαπώ πολύ τη φύση και τη μελετώ. Οπως μελετώ και τους ανθρώπους, τη ζωή, τα συναισθήματά τους. Με απασχολούν ο εργαζόμενος, ο άνεργος, ο περιθωριακός, ο πρόσφυγας, ο φυλακισμένος (κυριολεκτικά και μεταφορικά) άνθρωπος. Η φύση και ο Ανθρωπος είναι οι πηγές της δουλειάς μου. Και είναι θέματα απέραντα.

Πιστεύω βαθιά πως το καλλιτεχνικό έργο δεν προκύπτει εγκεφαλικά, από επιλογή. Προκύπτει από τον ίδιο τον τρόπο ζωής του κάθε καλλιτέχνη. Ο καλλιτέχνης που ζει μέσα στην κοινωνία, που επικοινωνεί με τους ανθρώπους γύρω του, που ενημερώνεται για τις εξελίξεις, που διαβάζει λογοτεχνία και ποίηση, που διαβάζει γενικότερα, ο καλλιτέχνης που συμμετέχει στους αγώνες, αντικειμενικά αναπτύσσει δεσμούς με την κοινωνία. Και αυτό σημαίνει πως εντέλει με κάποιον τρόπο θα συνδεθεί με την κοινωνία και με το έργο του. Το κοινό είναι σε μεγάλο βαθμό αμύητο, αλλά πιστεύω ότι το ειλικρινές έργο τέχνης, όσο ανεικονικό κι αν είναι, αγγίζει χορδές στις ανθρώπινες ψυχές. Επικοινωνεί. Και ο κόσμος το αισθάνεται, το καταλαβαίνει στο συναίσθημά του, ας μην μπορεί να το εξηγήσει. Αλλωστε, αυτός είναι και ο λόγος που τα τελευταία χρόνια οι «μάνατζερ» και οι διοργανωτές εκθέσεων επιμένουν πιο πολύ στα επεξηγηματικά κείμενα στις εκθέσεις και λιγότερο στα ίδια τα έργα, πράγμα που με βρίσκει αντίθετη.

Από την άλλη, το θέμα της αισθητικής αγωγής και της καλλιτεχνικής παιδείας στα σχολεία πρέπει να είναι πρώτιστο θέμα πάλης για το συνδικαλιστικό κίνημα, γιατί έχει να κάνει με την καλλιέργεια της «αισθητής νόησης». Νόησης που σκόπιμα δεν καλλιεργείται από την κυρίαρχη πολιτική στην Παιδεία. Γιατί η αισθητική αγωγή και η καλλιτεχνική παιδεία συμβάλλουν στη δημιουργία του κοινωνικού, του δημιουργικού ανθρώπου.

Ο ρόλος των εικαστικών θα έπρεπε να μην εξαντλείται σε μια έκθεση που έχει ημερομηνία λήξης, αλλά τα έργα να βρίσκονται σε δημόσιους χώρους και κτίρια, να επικοινωνούν με την καθημερινότητα των ανθρώπων. Και εδώ έχουμε τη μη εφαρμογή - από το 1999 που ψηφίσθηκε - του νόμου της διάθεσης του 1% για τη δημιουργία και τοποθέτηση έργων τέχνης στα δημόσια κτίρια και τους γύρω τους χώρους. Και βέβαια δεν έχει σημασία μόνο να μπαίνουν έργα στον δημόσιο χώρο και τα κτίρια, αλλά και η διαδικασία: Διεκδικούμε να γίνονται πανελλήνιοι καλλιτεχνικοί διαγωνισμοί οπωσδήποτε, για να δίνεται η δυνατότητα οι καλλιτέχνες να καταθέτουν τη δημιουργική τους πρόταση και να επιλέγεται η καταλληλότερη. Ομως, με νόμο που ψήφισε η τότε κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ και που εφαρμόζει η σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ, μπήκε σχεδόν ταφόπλακα στη διαδικασία διενέργειας των καλλιτεχνικών διαγωνισμών, προς όφελος των μεσαζόντων, του μεγάλου κεφαλαίου στον χώρο του χρηματιστηρίου της Τέχνης.

Και βέβαια, εξίσου σημαντικό είναι το ότι καμία κυβέρνηση ως τώρα δεν έχει δώσει καθολική και αναλογική λύση στο θέμα της Ασφάλισης και συνταξιοδότησης των δημιουργών, των εικαστικών, παρά τους αγώνες και τις προτάσεις του κλάδου. Και αυτό σημαίνει ότι, αναγκαστικά, ένα μεγάλο μέρος των εικαστικών οδηγείται στην ετεροαπασχόληση, για να μπορεί να πληρώνει και έτσι χάνονται οι πιο δημιουργικές ώρες του καλλιτέχνη και αδρανοποιούνται οι περισσότερες δημιουργικές δυνάμεις του χώρου των εικαστικών.

Το θέμα της έλλειψης εκθεσιακών χώρων συνδέεται με την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων χώρων και την έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού. Ενώ οι καλλιτέχνες τελευταία αγωνιζόμαστε για το δικαίωμα θέασης, δηλαδή να πληρώνονται οι καλλιτέχνες όταν συμμετέχουν σε εκθέσεις με εισιτήριο ή σε εκθέσεις ιδρυμάτων και οργανισμών, οι ιδιωτικοί χώροι αλλά και οι περισσότεροι δημοτικοί ή δημόσιοι απαιτούν από τους καλλιτέχνες ενοίκιο.

Για να ανθίσουν τα εικαστικά απαιτείται μια άλλη πολιτική. Πολιτική στήριξης και ενίσχυσης των Τεχνών: Πρωτίστως της καλλιτεχνικής εργασίας, Ασφάλιση και συνταξιοδότηση, υποδομές, κεντρικός σχεδιασμός. Ολα αυτά δεν χωρούν στην πολιτική της ΕΕ, στην πολιτική εμπορευματοποίησης της Τέχνης, εμπορευματοποίησης των δημόσιων χώρων, ιδιωτικοποίησης της Υγείας και Ασφάλισης που εφαρμόζεται.

Οπότε μια σημαντική πρόκληση που αντιμετωπίζει ο καλλιτέχνης σήμερα είναι το ποια θα είναι η στάση ζωής του. «Με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει». Αν θα κλειστεί σε έναν προσωπικό χώρο και θα ομφαλοσκοπεί, αν θα προσπαθήσει να ενταχτεί στο σύστημα και στον ρόλο που επιβάλλουν στην Τέχνη η ΕΕ και η επίσημη πολιτική, ή αν θα κάνει το μεγάλο βήμα να στραφεί προς την κοινωνία και τους εργαζόμενους, μαχόμενος...

• Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 30 Ιούνη. Μέρες και ώρες λειτουργίας: Τρίτη - Σάββατο: 11.00 - 19.00, Κυριακή: 10.00 - 16.00, Δευτέρα κλειστά (αυτό το Σαββατοκύριακο θα είναι κλειστά). Η είσοδος είναι ελεύθερη.