Για πολλούς λόγους και με ποικίλες φροντίδες αποπροσανατολισμένη η ελληνική κοινωνία των "ώριμων", δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει έγκαιρα, πού φέρεται μοιραία η νεολαία διαμέσου μιας "δαπανηρής" (1) εκπαιδευτικής "μεταρρύθμισης". Επιμέρους αναλύσεις επιχειρήσαμε πολλές (2), ειδικά για όσα διαμορφώνονται ως εκπαιδευτικός "λαβύρινθος" για τους πολλούς στη βαθμίδα του Λυκείου. Η πολιτική ηγεσία απέφυγε συστηματικά να πραγματοποιήσει δημόσιο διάλογο (3) με ειδικούς περί της ουσίας, προτίμησε να παίρνει πρωινό καφέ ανέξοδο με ανήλικους (4), οι οποίοι στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να εκφράσουν τη δυσφορία τους, όχι όμως και μια επιχειρηματολογία ανασκευής μιας αντιπαιδαγωγικής πολιτικής. Για την ουσία και τις πιθανές συνέπειές της, μερικές επισημάνσεις βασικές:

Α. Ελλείμματα ουσιαστικής παιδείας:

- Η Ψυχολογία,πιθανή αφετηρία αυτογνωσίας για τους εφήβους, αφαιρείται από το πρόγραμμα Γενικής Παιδείας. Γιατί;

- Η Λογική,μοναδική βάση για εννοιολογική οργάνωση της σκέψης, δεν υπάρχει πια ως μάθημα Γενικής Παιδείας. Γιατί;

- Η πρόσφατη Ιστορία (από το Μεσοπόλεμο και μετά), μοναδικό πεδίο προάσκησης της κοινωνικής - πολιτικής συνείδησης των νέων, ουσιαστικά περιθωριοποιείται στο πρόγραμμα Γενικής Παιδείας. Γιατί;

- Προτείνεται ένας θεαματικός πίνακας μαθημάτων επιλογής (από τα οποία οι νέοι μπορούν να επιλέξουν ένα. Αλλά στον πίνακα περιλαμβάνεται ένα μάθημα αντικειμενικά αναγκαίο για όλους, πληροφορική / ηλεκτρονικοί υπολογιστές (ολόκληρη ώρα της ανάγνωσης και γραφής). Συνέπεια, εκτοπίζεται από τις συνειδήσεις η έννοια της επιλογής. Γιατί;

Β. Λαβύρινθος εξετάσεων για τους "πολλούς".(6)

Είκοσι έξι γραπτές εξετάσεις (στις δύο τελευταίες τάξεις) με θέματα παρμένα από Κεντρική Τράπεζα Ερωτήσεων, με εξωτερικούς βαθμολογητές. Οι γραπτές επιδόσεις σ' αυτές δεσμεύουν (δηλαδή περιορίζουν αντίστοιχα) και τις προφορικές επιδόσεις. Και το τελικό αποτέλεσμα εγγράφεται "οριστικά και αμετάκλητα" στη μερίδα των εξεταζόμενων και τους δεσμεύει διά βίου. Γιατί τόση σκληρότητα στη Β τάξη Λυκείου; Να θυμίσουμε ότι τέτοιες γραπτές εξετάσεις προβλέπονται περί τις 8 ή 9 και στα πιο αυστηρά (π. χ. για το Διεθνές Απολυτήριο); Για να αποθαρρυνθούν πολλοί και να στραφούν προς το Τεχνικό Επαγγελματικό Εκπαιδευτήριο; Ποια υπόληψη του έδωσε ο νομοθέτης, για να είναι ελκυστικό; Ποιοι ορίζοντες σταδιοδρομίας διανοίγονται με αυτό; Ουσιαστικά πρόκειται για νομοθετημένο εκπαιδευτικό αδιέξοδο,για επικίνδυνο τραυματισμό των ελπίδων; (7)

Γ. Αλλα αβλεπτήματα εις βάρος πολλών:

- Για να είναι διδάξιμο ένα σχολικό βιβλίο χρειάζεται να έχει κάποιες ιδιότητες, πέρα από την επιστημονική εγκυρότητα: (α) διδακτέα ύλη αντίστοιχη προς την αντιληπτική ικανότητα του δέκτη και τον πραγματικό χρόνο διδασκαλίας, (β) οργάνωση και δομή που να διευκολύνει τη μαθησιακή διαδικασία (από το γνωστό στο άγνωστο, από το απλό στο σύνθετο, από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο, από το αισθητό στο νοητό), (γ) σαφήνεια και ευκρίνεια στη γλωσσική μορφή, (δ) συλλογιστική δομή συνειδητά επιλεγόμενη: επαγωγή - παραγωγή - αναλογία. Αυτά τα αιτήματα για τη διδαξιμότητα των βιβλίων φαίνεται να έχουν αγνοηθεί σε βιβλία του Λυκείου (8), που αποτελούν πεδίο κρίσιμων εξετάσεων για τα παιδιά. Ετσι, η μη διδαξιμότητα προκαλεί σοβαρό πρόβλημα μη εξετασιμότητας, πρόβλημα παιδαγωγικής αναλγησίας και κοινωνικής αδικίας, κυριότατα για όσους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να προσφύγουν σε άλλο σχολείο, επικουρικό (φροντιστήριο ή κοινό ιδιωτικό) ή "ξένο" (δείτε την παράγραφο Δ).

- Η "φυσιολογική" πορεία από τη διδασκαλία προς την εξέταση - αξιολόγηση,όταν κρίνεται αναγκαία ή σκόπιμη οδηγεί σε ερωτήσεις:

• Διαπιστωτικές ότι αποκτήθηκε η βασική γνώση (9).
• Ενθαρρυντικές για διατύπωση γνώμης.
• Προτρεπτικές για περισσότερη έρευνα και προαγωγή σε συνθετική πράξη.

Αν αυτά σας πείθουν ότι συμφωνούν με τη μαθησιακή διαδικασία και την παιδαγωγική περίσκεψη, κρίνετε και τούτα τα δείγματα ερωτήσεων, που αντιπροσωπεύουν μεγάλο ποσοστό από το χείμαρρο των Οδηγιών που προώθησε το υπουργείο Παιδείας στα σχολεία:

α. "Να αποδώσετε περιληπτικά τη σημασία με την οποία χρησιμοποιούμε σήμερα τους όρους: Εθνος, Εθνότητα, Εθνικότητα, Εθνική συνείδηση, Εθνική μειονότητα" (Αξιολόγηση των Μαθητών της Α Λυκείου στην Ιστορία, τεύχος β' σελ. 14).

Ενστάσεις:

- Τι δίδαξαν σχετικά; (βλέπε και σημ. 9).

- Κατάλαβαν τι σημαίνει το "περιληπτικά";

β'. "Να βάλετε σε κύκλο τη σωστή απάντηση: Ο Πυθαγόρας διατύπωσε τον 6ο π. Χ. αιώνα:

- τη γεωμετρική θεωρία

- την ιδέα της σφαιρικότητας της γης

- την ατομική θεωρία

- την ιδέα ότι η γη είναι επίπεδη" (ό.π. σελ.19)

Ενστάσεις:

- Τι περιέχει το σχολικό βιβλίο για τον Πυθαγόρα; (τίποτε σχετικό).

- Κι αν περιέχει απλή πληροφορία, τι διερευνούν οι "μεταρρυθμιστές" με τέτοια ερώτηση;

- Μήπως αποπροσανατολίζουν τη σκέψη από την προσωπικότητα και συνολική προσφορά του Πυθαγόρα; και από την εποχή του;

- Κατάλαβαν τι σημαίνει "γεωμετρική θεωρία"; (10)

- Και τι ζητούν;

Δ. Νομοθετημένο προνόμιο για "λίγους",αποδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής, οικονομική αιμορραγία για την κοινωνία όλη.

- Μπροστά στο Λαβύρινθο, που περιγράψαμε και την αβεβαιότητα πορείας που υπόσχεται στους νέους είναι πιθανό ότι όσοι συνδυάζουν "οικογενειακή σύνεση" και οικονομική άνεση θα αρχίσουν έγκαιρα (στην Α' Λυκείου ή και νωρίτερα) να σκέπτονται: "μήπως είναι προτιμότερο να αναζητήσουν ένα άλλο Λύκειο, όπου οι νέοι αντιμετωπίζουν με αυστηρότητα, αλλά και παιδαγωγική φροντίδα, όπου απαιτείται επίπονη προσπάθεια, αλλά δεν τραυματίζονται οι προσδοκίες, όπου οι εξωτερικές εξετάσεις είναι 8 ή 9 αθροιστικά (11) και άρα, μπορεί κανείς να συγκεντρώνει σ' αυτά ιδιαίτερη προσπάθεια, για να γίνει καλός υποψήφιος και για παραπέρα σπουδές; αφού μάλιστα ο δίκαιος νομοθέτης έλαβε ειδική πρόνοια για τους "συνετούς και οικονομικά εύρωστους", καθιέρωσε τη δοκιμασία των δεξιοτήτων (ως απαραίτητη προϋπόθεση για τον επίζηλο τίτλο του Ενιαίου Λυκείου) κι όρισε ότι στη δοκιμασία αυτή μπορούν να μετέχουν:... "και οι κάτοχοι Απολυτηρίου ξένων Λυκείων που εδρεύουν στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό";

- Ετσι, ο δίκαιος νομοθέτης διαμορφώνει δυνατότητες νομοθετημένου προνομίου,210 χρόνια ύστερα από την επαναστατική πράξη κατάργησης των προνομίων της φεουδαρχίας (12).

- Ταυτόχρονα, δημιουργεί κίνητρα για μαθητική μετανάστευση με ό,τι αυτή συνεπάγεται για την οικονομία της χώρας και τη δημογραφία και την τύχη των περιφερειακών λυκείων (στις ορεινές περιοχές και στα νησιά).

- Παράλληλα, γελοιοποιεί τον ελληνικό λαό που καυχιέται για τη μακραίωνη πολιτισμική προσφορά του, αλλά σήμερα αδυνατεί να οργανώσει πειστικό και δίκαιο και μορφωτικά επαρκές εκπαιδευτικό σύστημα για τα παιδιά του, ίσως με τη, συμβουλή" φίλων του!

- Και το χειρότερο, προκαλεί αισθήματα αδικίας στους "πολλούς", που διαβλέπουν ότι χορηγείται έμμεσα ειδικό προνόμιο σε "λίγους". Η αδικία η εκπαιδευτική τραυματίζει τη νεανική ψυχή πιο πολύ από κάθε άλλη μορφή αδικίας, υπονομεύει - ίσως ακούσια ως προς τους "μεταρρυθμιστές" - την κοινωνική συνοχή.

Επιμύθιο και απορία: Αν οι παραπάνω επισημάνσεις προκύπτουν πραγματικά από τη μελέτη των επίσημων κειμένων, όπως νομίζω και αν θα έχουν τις συνέπειες που νομίζω, μένω με μια βασανιστική απορία: Γιατί σιώπησαν οι αρμόδιοι της "ώριμης" γενιάς; Αν αυτή η σιωπή των προβάτων κοστίσει θυσία των αμνών, δε θα γευτεί την πικρία της τραγωδίας όλη η κοινωνία; Θα πρόκειται για τραγωδία πραγματική, όχι θεατρική για "κάθαρση" ψυχής, αλλά για σπαραγμό ψυχής...

Με πόνο ψυχής,

Φ. Κ. ΒΩΡΟΣ

Επίτιμος Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Σημειώσεις:

1. Το νόημα της δαπάνης δεν είναι μόνο ή κυρίως οικονομικό. Πάντως, ποτέ δεν είχαν δαπανηθεί τόσα ενημερωτικά φυλλάδια, που δεν προσφέρουν ενημέρωση, για σεμινάρια που δεν απευθύνονται στους διδάσκοντες, για διαδικασίες που δεν πείθουν. Ποτέ τόση φαιά ουσία για την παραγωγή σύγχυσης (δείτε παρακάτω).

2. "Ελευθεροτυπία" (20 /7 /98) "Ριζοσπάστης" (10, 11. 12/9/ 1998), "Ακρόπολις" (13/9/1998), "Καθημερινή" (15/10/98) και σε όλα τα φύλλα της μηνιαίας έκδοσης "Εκπαιδευτικά Θέματα" (1998 - 1999).

3. Δύο φορές ο υπουργός Παιδείας άκουσε από τον υπογράφοντα το κείμενο τούτο ότι αυτά που προωθεί ως εκπαιδευτική "μεταρρύθμιση" "δεν μπορούν να λειτουργήσουν ευεργετικά για την ελληνική κοινωνία". (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Πρακτικά του Συντονιστικού Συμβουλίου 28/3/97 και Δημόσια συζήτηση στην αίθουσα "Τιτάνια" στις 25/11/1998, με πρωτοβουλία της "Ελληνικής Εταιρείας Δυσλεξίας"). Και στις δύο περιπτώσεις απέφυγε το διάλογο περί της ουσίας. Λεπτομέρειες στο άρθρο: "Αναζήτηση αρχών και Ουσίας Διαλόγου" ("Καθημερινή" 8/1/1999).

4. "Ελευθεροτυπία" (5/12/98): "Πρωινός καφές στα Λύκεια με Μαθητές".

5. Στο νόημα της αντιπαιδαγωγικότητας μπορούν να ενταχθούν συμπτώματα όπως τα ακόλουθα: Ελλείμματα ολόπλευρης μόρφωσης (δείτε τη σημείωση Α σε τούτο το άρθρο), μετακίνηση του ενδιαφέροντος της Πολιτείας από τη διδασκαλία στις εξετάσεις,περιεχόμενο εξετάσεων που αποπροσανατολίζει τη μαθησιακή διαδικασία και τη διδασκαλία από τους δημιουργικούς στόχους τους.

6. Για κάποιους, λίγους, υπάρχει ειδική πρόνοια,όπως θα δούμε παρακάτω (σημ. Δ).

7. Οταν ανακάλυψαν οι "μεταρρυθμιστές" ότι με τέτοιες διαδικασίες εξετάσεων γραπτών... ενδέχεται να κρίνονται "στάσιμοι" πολλοί νέοι στη Β' Λυκείου, σε ποσοστό εκρηκτικό, ανακάλυψαν την οδό της "επιείκειας": μπορούν τα παιδιά να προάγονται με μέσο όρο 10. Δε φαντάστηκαν πως έτσι ίσως να εξευτελίζουν την ελπίδα και την αξιοπρέπεια των νέων.Συγκεκριμένα: (α) με 7 στα Μαθηματικά και 13 στην Ιστορία μπορεί κανείς να προαχθεί από τη Β' τάξη στη Γ', αλλά τότε εκεί μπορεί να προχωρήσει στα Μαθηματικά; Και (β) αν εμφανίζει εικόνα αντίστοιχη το Απολυτήριό του: πόση ευπρέπεια προσφέρει στον κάτοχό του; ποιους δρόμους ανοίγει γι' αυτόν; ή θα είναι ντροπή ο "τίτλος" του για όλα τα παιδιά.

8. Για το ζήτημα αυτό ένα άρθρο ειδικό: "Διδαξιμότητα των σχολικών βιβλίων" (περιοδικό "Εκπαιδευτικά", τ. 49 - 50) και άλλο εκτενέστερο άρθρο στο περιοδικό "Νέα Παιδεία" τ. 89, με συγκεκριμένα παραδείγματα από τα βιβλία: Ευρωπ. Επιστημών).Τα δείγματα κραυγαλέα, θύματα τα παιδιά.

9. Τον όρο αυτό κατατάσσουν στις βασικές αρχές και οι "μεταρρυθμιστές" φυλλάδιο: Αξιολόγηση των μαθητών στο Λύκειο,σελ. 27, εδάφιο 4: "Να υπάρχει συμφωνία μεταξύ εκείνου που διδάχθηκε και εκείνου που εξετάζεται". Τηρούν αυτή την αρχή;

10. Πολλά άλλα δείγματα έχουν σχολιαστεί στα άρθρα των σημειώσεων 2,4.

11. Το Ενιαίο Λύκειο: νομοθετικό πλαίσιο (έκδοση του υπουργείου Παιδείας για "ενημέρωση", εκδ. α 1998, β' 1999) σελ. 70. Ποια είναι αυτά τα "ξένα σχολεία"; Ποιοι οι πελάτες τους "κάτοχοι", έπειτα, Απολυτηρίου; Γιατί θα μας προτιμήσουν για τη δοκιμασία δεξιοτήτων; Σχετικό άρθρο στο "Ρ" (20/3/99) "Ο λαβύρινθος και το Προνόμιο".

12. Με τη Γαλλική Επανάσταση (1789) η Εθνοσυνέλευση αποφάσισε την "Κατάργηση των Προνομίων" (26 Αυγούστου 1789).