ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η αλλαγή πλεύσης του σηματοδοτείται από την ποιητική ενότητα «Καλωσύνη στις λυκοποριές», που δημοσιεύεται το 1947, στο πρωτοποριακό περιοδικό «Τετράδιο» - κυκλοφόρησαν συνολικά έξι τεύχη, τρία το 1945 σε μεγάλο σχήμα και ισάριθμα δύο χρόνια μετά, σε μικρό σχήμα. Ομως, ας ανατρέξουμε στο αυτοβιογραφικό κείμενο «Χρονικό μιας δεκαετίας» («Ανοιχτά Χαρτιά», Αθήνα, δεύτερη έκδοση, 1982, εκδόσεις «Ικαρος»):

«[...] Με τα τυπογραφεία ξεχαρβαλωμένα, τους εκδοτικούς οίκους διαλυμένους, την οικονομία σε αναστάτωση, δεν μπορούσε να γίνεται σοβαρός λόγος για περιοδικό. Και πάλι καλά όταν τα ''Νέα Γράμματα'' άρχισαν να κάνουν νερά, ένα μικρό άγημα από τους νεώτερους συνεργάτες είχε προφτάσει ν' αποσπασθεί από το ναυάγιο και να κινήσει με πλεούμενο άλλης λογής, το τριμηνιαίο περιοδικό ''Τετράδιο''. Τώρα, για ένα - δυο χρόνια θα συνέχιζε αυτό την πορεία, με αέρα πιο νεανικό και χωρίς καμιά πυξίδα. Ο Αντώνης Βουσβούνης, ο Αλέξης Σολομός, ο Αντρέας Καμπάς, η Μάτση Χατζηλαζάρου και ο Αλέξανδρος Ξύδης, που είχαν εγκαταστήσει τα γραφεία τους στο μπαρ του Απότσου, έδειχναν συνεχιστές αλλά μαζί και φορείς ενός νέου πνεύματος που, λίγο αν ο περίγυρος ο κοινωνικός βοηθούσε, είναι βέβαιο πως θα 'δινε καρπούς. Πώς όμως ν' ανθίσει κλαρί όταν όλα προμηνούσαν την Τραγωδία που έμελλε ν' ακολουθήσει; Είναι οι ίδιοι, πρώτοι μια κεντρόφυγη φορά».

Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι είχαν προηγηθεί τα προανακρούσματα της ιστορικής συνείδησης των παθημάτων του λαού, από τον «Ηλιο τον πρώτο» - ιδιαίτερα τα τελευταία τρία ποιήματα που τα «τσίμπησε» η λογοκρισία, εκδόσεις «Πυρσός», 1940 - και από το «Ασμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας»- αρχικά δημοσιευμένο στο περιοδικό «Τετράδιο», 1945.

Αυτήν την αλλαγή προσανατολισμού από την ανασκαφή τού ένδον εαυτού στο ανοιχτό μήνυμα, με αποδέκτη το μεγάλο ακροατήριο, το επισημαίνει, μέσα από τις σελίδες του «Ριζοσπάστη», ο Μ. Μ. Παπαϊωάννου, στο άρθρο του «Ο Ελύτης και η εποχή του», με αφορμή - όπως αναφέρεται στον υπέρτιτλο - «Μια κριτική αποτίμηση με την ευκαιρία της αυριανής απονομής του Νόμπελ» (Κυριακή, 9 Δεκέμβρη 1979):

«[...] Ενώ άλλοτε την κοινωνική ποίηση την υποβίβαζε, χαρακτηρίζοντάς την θεματογραφία, τώρα δηλώνει πως η λύρα του εμπνέεται από τα πρόσφατα γεγονότα, από τη δόξα και το αίμα του λαού. Από αυτήν την περίοδο, όταν τα έργα του παραδίνονται τυπωμένα στο πλατύ κοινό, στο λαό, κατά κυριολεξία, ο Ελύτης παύει να υπάρχει για την μικρή παρέα των φίλων του και περιβάλλεται με το κύρος μιας καθιέρωσης από το λαό. Στην πρώτη περίοδο έμεινε άγνωστος γιατί την πρωτοπορία στα εκφραστικά μέσα δεν τη σύνδεσε με την πρωτοπορία στο περιεχόμενο. Σύγχρονη ποιητική χωρίς σύγχρονο περιεχόμενο, χωρίς τη σύγχρονη ιδεολογία του κομματιού της κοινωνίας που ατενίζει το μέλλον, δεν διαθέτει τα απαραίτητα στοιχεία ενός άρτιου λογοτεχνικού έργου, ενός λογοτεχνικού αριστουργήματος. Αυτό που δεν έδωσαν στον Ελύτη οι σύνδεσμοί του με τους σουρεαλιστές της Γαλλίας, το πήρε από τα πρόσφατα γεγονότα, από τη δόξα και το αίμα του τόπου. Μέγας διδάχος ο λαός, μα και η ιστορική εξέλιξη. Ο πόλεμος και η κατοχή φέραν την ώρα κάποιας ουσιαστικής, σημαντικής αποκάλυψης: Ανάστα ο λαός! [...]».

Κλείνοντας το άρθρο του, αποφαίνεται ο κομμουνιστής κριτικός και στυλοβάτης του Πολιτιστικού της εφημερίδας του Κόμματος:

«Μεγάλη η συμβολή του στην ποίηση της Εθνικής Αντίστασης, στην ποίηση τη νεοελληνική και την παγκόσμια. Είναι η ποίησή του εμπνευσμένη από την παρουσία του λαού και γραμμένη με το αίμα του λαού».

Στο αίμα του λαού βυθίζεται το συνθετικό ποίημα «Καλωσύνη στις λυκοποριές», το οποίο είναι χωρισμένο σε επτά μέρη και είναι γραμμένο σε ελεύθερο στίχο, χωρίς ομοιοκαταληξία - εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων. Ωστόσο, σιωπηλά το απέρριψε και ποτέ δεν συμπεριελήφθη στον τόμο των απάντων του. Ορισμένα αποσπάσματα, στα οποία ο ποιητής επιλέγει τη σωστή πλευρά της Ιστορίας, παίρνει ξεκάθαρη θέση υπέρ του λαού - νικητή:

Από το πρώτο μέρος:

Τινάζοντας ψηλά

Σαν από άδη της φωνής ενός απελπισμένου:

Εχτρα στα μάτια κύτταξέ με

Βγαίνω με τα δικά σου τ' άρματα

Η Καλωσύνη εδώ που βρέθηκε μες στις λυκοποριές

Πρέπει νά χει μπαρούτι στο σελλάχι της

Και να δαγκάνει κάμες.

Από το τρίτο:

Η ώρα της πίκρας μέσα στη μαύρη πολιτεία

Δούλοι παζαρεύουν τη βροχή, τα δέντρα

Τον ήλιο παραλυτικό μέσα στο καροτσάκι

Στους στενούς βρώμικους δρόμους

Πυροβολούν με το μυαλό τους οι άνθρωποι

Από το έκτο:

Οταν ορίζει ένα κατακόκκινο άστρο Αντάρη

Επανάσταση

Σε νύχτες που έσυρε ο νοτιάς μες στη σκουριά του πένθους

Σε νύχτες που το φως αλλαξοπίστησε

Αντρα, θυμήσου τη γενιά σου

Εθελοντή

Δούλεψε τη φωτιά

Ρίξε μια τουφεκιά

Στην λόχμη των πουλιών του ανάξιου παραδείσου.

Θησαυριστές του βούρκου

Του ήλιου μεροκαματιάρηδες

Που μες στα χέρια σας η τύχη κουρελιάστηκεν

Εννοια σας, δε θα παν χαμένες οι αστραψιές

Του πάθους που αχτιδώνει τα μελλούμενα

ΥΓ. Το Σπίτι του Ελύτη, μουσείο, αφιερωμένο στον νομπελίστα ποιητή. Εχει ανοίξει τις πόρτες του το νεοκλασικό που το στεγάζει, επί των οδών Διόσκουρων 4 και Πολυγνώτου, στην Πλάκα. Ωρες λειτουργίας: Πέμπτη & Παρασκευή 12 - 5 μ.μ., Σάββατο & Κυριακή 10 π.μ. - 5 μ.μ. Γενική είσοδος 7 ευρώ και μειωμένη προς 4 ευρώ. Για περισσότερα: www.elytishousemuseum.gr.