Απ' την αρχή μαθαίνουμε το αλφάβητο.

Απ' την αρχή μαθαίνουμε το φόβο και τον πόνο.

Απ' την αρχή μαθαίνουμε τη ζωή και το θάνατο.

Α.Β.Γ.

Α.Β.Γ.

Α.Β.Γ.

Είναι κοντά η Λευτεριά, σύντροφοι

μια και μάθαμε, σύντροφοι, να πεθαίνουμε

μάθαμε και να ζούμε, σύντροφοι.

Γ. Ρίτσος, «Μακρονησιώτικα»

Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Μακρονήσου. Το πιο μεγάλο και συμβολικό στρατόπεδο της περιόδου του εμφυλίου πολέμου. Η λειτουργία του άρχισε τον Μάη του 1947, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η ένοπλη πάλη του ΔΣΕ. Αρχικά στο νησί στέλνονταν οι «επικίνδυνοι» στρατιώτες, αυτοί που κρίνονταν «εθνικώς ύποπτοι». Δημιουργήθηκαν τρία Ειδικά Τάγματα Οπλιτών (Α' ΕΤΟ, Β' ΕΤΟ και Γ' ΕΤΟ). Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν εκεί και οι Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ), όπου κρατούνταν οι υπόδικοι των στρατοδικείων και οι οποίες μετονομάστηκαν σε Δ' ΕΤΟ. Τον Γενάρη 1950, μεταφέρθηκαν 1.200 εξόριστες γυναίκες και παιδιά από το Τρίκερι. Το 1954 η Μακρόνησος έκλεισε και μέχρι το 1958 ο στρατός επιχείρησε συστηματικά να καταστρέψει τις εγκαταστάσεις, σε μια προσπάθεια να εξαφανίσει στοιχεία.

Ο στόχος της αστικής τάξης σαφής: Να τσακιστεί η πολιτική επιρροή του ΚΚΕ μέσα από την υπογραφή δηλώσεων αποκήρυξης του Κόμματος και της ιδεολογίας του, να καμφθούν το ηθικό και η ηρωική πάλη του λαϊκού κινήματος. Στο πλαίσιο αυτό, οι μηχανισμοί καταστολής τελειοποιήθηκαν. Η βία συστηματοποιήθηκε. Ξύλο, φάλαγγα, πολύωρη έκθεση στον ήλιο και το κρύο, ορθοστασία, κάψιμο με πυρωμένα σίδερα και τσιγάρα, ασταμάτητο κουβάλημα πέτρας. Παράλληλα, εφαρμόζονταν και ψυχολογικές μέθοδοι βασανισμού.

Σ' αυτό το νησί χιλιάδες μέλη του ΚΚΕ, χιλιάδες αγωνιστές κράτησαν ψηλά τη σημαία της κοινωνικής απελευθέρωσης από τα δεσμά της ταξικής εκμετάλλευσης. Το ηθικό τους μεγαλείο, η ανωτερότητα και ο ηρωισμός που επέδειξαν, η ακλόνητη πίστη τους εμπνέουν μέχρι και σήμερα.

Με αφορμή τον γιορτασμό των 100 χρόνων του Κόμματος, η ΚΕ του ΚΚΕ προκήρυξε ανοιχτό πανελλήνιο καλλιτεχνικό διαγωνισμό για τη φιλοτέχνηση μνημείων στη Μακρόνησο και τη Γυάρο. Κάλεσε τους εικαστικούς καλλιτέχνες να επιστρατεύσουν το ταλέντο τους και την καλλιτεχνική τους ευαισθησία και να δημιουργήσουν ένα έργο αντάξιο του ηρωισμού που γράφτηκε σε αυτούς τους ιστορικούς τόπους.

Στη Μακρόνησο θα στηθεί το Μνημείο που φιλοτεχνεί ο γλύπτης και αναπληρωτής καθηγητής της Καλών Τεχνών Μάρκος Γεωργιλάκης. Είχαμε τη χαρά να συζητήσουμε μαζί του στο χώρο όπου δουλεύει το έργο και έτσι είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε από κοντά την εργασία του.

Ο Μ. Γεωργιλάκης μάς εξηγεί γιατί επέλεξε να συμμετάσχει στο διαγωνισμό καταθέτοντας την πρότασή του για τη Μακρόνησο. «Το θέμα το γνώριζα πολύ καλύτερα, αφορμή γι' αυτό στάθηκε το γεγονός ότι και ο πατέρας μου υπήρξε εξόριστος στη Μακρόνησο. Από μικρό παιδί λοιπόν και στο οικογενειακό μου περιβάλλον, αλλά και γενικά στο χωριό μου, παρατηρούσα τους Μακρονησιώτες, όπως τους έλεγαν, έτσι η πρώτη μου "εικόνα" για τη Μακρόνησο ήταν μέσω αυτών των ανθρώπων. Αργότερα ενδιαφέρθηκα, έψαξα, έμαθα για όλη αυτή την ιστορία.

Η παιδική αίσθηση συμπληρώθηκε από τη γνώση και αυτά τα δύο αποτέλεσαν ένα ενιαίο σύνολο».

Για τον Μ. Γεωργιλάκη ζητούμενο ήταν η «παρουσία» των εξορίστων στο Μνημείο.

«Δεν μπορώ να αντιληφθώ τη Μακρόνησο χωρίς τους ανθρώπους της, χωρίς τους εξόριστους, που έζησαν, πόνεσαν, βασανίστηκαν στα χώματά της», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Και συνεχίζει: «Αυτός ο τόπος είναι στιγματισμένος από την παρουσία των εξόριστων. Δεν υπάρχει τετραγωνικό εκατοστό που να μη σχετίζεται με κάποιο γεγονός, εδώ έγινε αυτός ο ξυλοδαρμός, εκεί το τάδε βασανιστήριο, παραπέρα εκείνος ο σκοτωμός, εδώ στο θέατρο ανέβηκαν αυτά τα έργα, κ.λπ. κ.λπ. Στην κυριολεξία δεν υπάρχει τετραγωνικό εκατοστό που να μη μαρτυρά την παρουσία αυτών των ανθρώπων, που κατά χιλιάδες πέρασαν από αυτό το νησί. Και το αντίστροφο, ολόκληρη η μετέπειτα ζωή αυτών των ανθρώπων, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, χαρακτηρίστηκε από τη "θητεία" τους εκεί.

Από τους ανθρώπους αυτούς σήμερα υπάρχει ότι εμείς, οι μεταγενέστεροι, κρατάμε στη σκέψη μας και στην καρδιά μας γι' αυτούς. Υπάρχει η σκιά τους στον τόπο αυτό και στην Ιστορία».

Περιγράφοντας το Μνημείο ο Μ. Γεωργιλάκης αναφέρει: «Σε αυτές τις σκέψεις, γενικά, βασίστηκε η πρότασή μου για το μνημείο της Μακρονήσου. Η γλυπτική σύνθεση περιλαμβάνει πέντε ανθρώπινες μορφές - σκιές, που ξεπροβάλλουν από τη γη της Μακρονήσου.

Οι πέντε αυτές μορφές και ο χώρος έδρασής τους, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί, αποτελούν μια ενιαία σύνθεση. Είναι δε με τέτοιον τρόπο διαμορφωμένη, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να κινηθεί ανάμεσα σ' αυτές τις μορφές, να τις ακουμπήσει».

Καθώς μας περιγράφει το Μνημείο, ζητάμε από τον Μ. Γεωργιλάκη να μας μιλήσει για τον τρόπο που δούλεψε.

«Η πρόκληση ήταν πώς αυτές οι σκέψεις και τα συναισθήματα θα αποδοθούν με γλυπτικό τρόπο, πώς δηλαδή θα δώσω υλική υπόσταση στην έννοια της σκιάς, κάτι που από τη φύση του είναι άυλο.

Γι' αυτό χρειάστηκε δουλειά, σχέδια, μακέτες, κατασκευή των μορφών αυτών με κόντρα πλακέ στο τελικό μέγεθος, προκειμένου να δω τις διαστάσεις, την κλίμακα, την υπόστασή τους στο χώρο κ.λπ.

Το υλικό που επέλεξα είναι ανοξείδωτος χάλυβας, πάχους 3 mm, θεωρώντας πως με αυτό μπορώ να αποδώσω τη φόρμα και συγχρόνως αντέχει στο χρόνο και στις συνθήκες του νησιού. Οι όποιες δυσκολίες και προβλήματα προέκυψαν κατά τη διαδικασία, ξεπεράστηκαν χάρη στη βοήθεια του Δήμου Βασίβαγλη και των τεχνιτών του, τους οποίους και ευχαριστώ».

Στόχος του Μ. Γεωργιλάκη είναι «το Μνημείο να δείχνει ακριβώς αυτήν τη σχέση που έχουμε εμείς με αυτούς τους ανθρώπους. Οι επόμενες γενιές. Είναι ένα έργο αναφοράς σε συλλογικές μνήμες και βιώματα».

Γι' αυτόν το λόγο ξεχωρίζει και την πρωτοβουλία που πήρε το ΚΚΕ για τη φιλοτέχνηση και την εγκατάσταση των Μνημείων στους δύο τόπους. «Δεν υπάρχει κανείς άλλος που ενδιαφέρεται να διατηρηθεί η μνήμη. Και είναι πολύ σημαντικό που αυτή η πρωτοβουλία εντάχθηκε στον εορτασμό για τα 100 χρόνια ζωής και δράσης του ΚΚΕ. Ενα Κόμμα αποφασίζει, μεταξύ των άλλων, να τιμήσει την Ιστορία του και με έργα τέχνης».

Αλλωστε, η εγκατάσταση του Μνημείου θα συμβάλει και στο να αναδειχθεί η Μακρόνησος ως πραγματικός ιστορικός τόπος. Να μπει φρένο στη συνειδητή εγκατάλειψη και απαξίωση του νησιού, που στοχεύει στην αλλοίωση της συλλογικής μνήμης.