Φέτος, θα συμπλήρωνε 70 χρόνια στο ελληνικό θέατρο...

Και μπορεί η φυσική απουσία του να μας «βαραίνει», όμως η προσφορά του στην Τέχνη, η ανυποχώρητη και αταλάντευτη στάση ζωής εξακολουθούν να προσφέρουν δύναμη και έμπνευση. Το μεγαλείο του Κώστα Καζάκου βρίσκεται πέρα από την αλήθεια που δίδασκε πάνω στο θέατρο. Ποιούσε ήθος όχι μόνο πάνω στη σκηνή, αλλά και στην ίδια τη ζωή, από την αρχή έως το τέλος.

Και αν θα μπορούσαμε να πούμε ένα πράγμα για τον Κ. Καζάκο είναι ότι το θέατρο για τον ίδιο δεν ήταν απλά ένα επάγγελμα. Είχε απόλυτη συνείδηση της κοινωνικής αποστολής της Τέχνης. Ελεγε χαρακτηριστικά. «Το θέατρο παρέχει παιδεία, όπως και οι άλλες Τέχνες. Σίγουρα, δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αλλά αναγκάζει τον άνθρωπο να θυμηθεί, να μην ξεχνάει. Αφυπνίζει τη συνείδηση. Φανερώνει αλήθειες που υπάρχουν γύρω και δε φαίνονται με τη μία, γιατί η καθημερινότητα είναι θολή, γεμάτη τρέξιμο και άγχος και δεν μπορεί κανείς να εντοπίσει το ουσιώδες. Εκεί μπορεί να παρέμβει η Τέχνη. Η Τέχνη και το θέατρο ειδικά, που είναι δραματική τέχνη, δημιουργεί βιώματα. Οι θεατές ζουν καταστάσεις που δεν μπορούν να τις ζήσουν μόνοι τους και αυτό γίνεται βίωμα, δηλαδή γνώση. Αυτό είναι και το δύσκολο της δουλειάς. Αυτό θέλει αφοσίωση, βαθιά γνώση της ζωής. Και αποτελεί μια συνεχή προσπάθεια απ' όλους μας». Και αυτήν την προσπάθεια την επιδείκνυε σε όλη του τη διαδρομή.

Θα προσθέταμε, ακόμα, ότι η καλλιτεχνική του διαδρομή, αλλά και η στράτευσή του στο ΚΚΕ μάς προσφέρουν ακόμα μια υπόμνηση. «Δεν μπορούμε να διακρίνουμε στον Κώστα Καζάκο την πολιτική δράση από την καλλιτεχνική του δραστηριότητα. Πρώτα από όλα με το έργο του υπηρέτησε τα προωθημένα κοινωνικά ιδανικά του και την τάξη - φορέα τους κι έπειτα, με την ενεργή παρουσία του σε όλες τις μεγάλες πολιτικές μάχες, επιβεβαίωσε όσα με το έργο του εννοούσε», ανέφερε το ΚΚΕ στον αποχαιρετισμό του. `Η όπως έλεγε ο ίδιος... συμμετείχε με όλο του το «είναι» «στο μαγευτικό ταξίδι του αγωνιζόμενου ανθρώπου. Για να ξεφύγει η ανθρωπότητα από το δόκανο της εκμετάλλευσης και να αναπτύξει τις δικές της δυνάμεις. Αυτό σημαίνει ολοκληρωτική στράτευση μαζί με τον βασανισμένο λαό μας για να αποκατασταθεί στα δίκαιά του».

Γεννήθηκε το 1938 στον Πύργο. Στα χρόνια του Εμφυλίου ο αγωνιστής και ΕΑΜίτης πατέρας του πιάστηκε και στάλθηκε εξορία στην Ικαρία, στον Αη - Στράτη και τη Μακρόνησο. Είχε προηγηθεί η απόλυσή του από τη δημόσια υπηρεσία που εργαζόταν. Η οικογένεια ανεβαίνει Αθήνα, «για να χαθεί μέσα στο πλήθος» και να γλιτώσει από το κυνηγητό της Ασφάλειας. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του διαμορφώνουν και την απόφαση μιας ολόκληρης ζωής... «Από τα πρώτα μου βήματα είμαι πολιτικοποιημένος. Λόγω των συνθηκών, της οικογένειάς μου. Ετσι διαμορφώθηκα. Αισθάνομαι ότι είναι η δύναμή μου».

Εκείνα τα δύσκολα χρόνια, όπως έλεγε αργότερα ο ίδιος, κατάφεραν να τα βγάλουν πέρα «με το κουράγιο της μάνας μου. Το βασικό στοιχείο που μας κράτησε και δεν διαλυθήκαμε ήταν οι καταβολές αξιών μιας δεμένης οικογένειας». Ο ίδιος το πρωί έκανε όλες τις δουλειές για να επιβιώσει η οικογένεια, μαστοριλίκια, χαμαλίκια και παράλληλα φοιτούσε σε νυχτερινό σχολείο.

Ονειρό του ήταν να περάσει στο πανεπιστήμιο και να γίνει φιλόλογος. Οι σπουδές του «σκόνταψαν» πάνω στο χαρτί των κοινωνικών φρονημάτων και «εξουδετερώθηκαν», όπως έχει πει ο ίδιος. «Δεν θα ξεχάσω τη μέρα που πήγα να καταθέσω τα χαρτιά μου για να μπορώ να δώσω εξετάσεις εισαγωγικές για το Πανεπιστήμιο. Ηταν ένας μάγκας που στρίβοντας το μουστάκι μού λέει "λείπει το χαρτί"... Δεν είχα ούτε καν τη δυνατότητα να δώσω εξετάσεις. Δεν έφταναν τα Αρχαία, τα Λατινικά, η Ιστορία, ήθελαν και το "χαρτί"».

Το 1953, περνώντας έξω από τη Σχολή Κινηματογράφου Λυκούργου Σταυράκου, είδε ότι έδιναν εξετάσεις για τα τμήματα ηθοποιών και σκηνοθετών. Αποφάσισε να δώσει και ο ίδιος εξετάσεις. «Ηταν ένας χώρος ελευθερίας. Είδα ότι εκεί ήταν κόσμος που με γοήτευε. Ανθρωποι του πνεύματος και της διανόησης».

Εκείνη την πρώτη χρονιά λειτουργίας της, η σχολή αποφάσισε να κάνει την πρώτη της παραγωγή. Σκηνοθέτης ήταν ο διευθυντής σπουδών, Γρηγόρης Γρηγορίου, και σεναριογράφος ο επίσης καθηγητής του Ιάκωβος Καμπανέλλης. Η ταινία ήταν «Η αρπαγή της Περσεφόνης», μια μεταφορά του αρχαίου μύθου, όπου έπαιζε όλο το ελληνικό θέατρο, η Αλέκα Κατσέλη, ο Ορέστης Μακρής, ο Λαυρέντης Διανέλλος και ο Βασίλης Διαμαντόπουλος, ο οποίος ήταν και δάσκαλός του και αργότερα στη Σχολή του Κουν.

Στη Σχολή Σταυράκου θα γνωριστεί με τον Κάρολο Κουν που δίδασκε δύο ώρες τη βδομάδα και σε ανταπόδοση του έδιναν χώρο για πρόβες με τον θίασό του, γιατί δεν είχε λεφτά να νοικιάζει αλλού. Η γνωριμία του και η σχέση με τον Κουν τον καθόρισαν βαθιά. «Ο Κουν ήταν δάσκαλος και εμψυχωτής. Παρακολουθούσα ένα θαύμα κάθε μέρα να γίνεται μπροστά μου».

Το 1954 ο Καζάκος βοήθησε για να δημιουργηθεί το «Υπόγειο». «Εχω κουβαλήσει μπάζα πολλά, εθελοντικά. Ηταν όμως μαγευτικό όλο αυτό που ζήσαμε». Ξεκίνησε να φοιτά στη Σχολή του Θεάτρου Τέχνης. Εκεί μέσα έζησε μοναδικές στιγμές. Στο θέατρο μπαινόβγαιναν ορισμένες από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του τόπου μας, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Νίκος Γκάτσος, ο Μάνος Χατζιδάκις που έγραφε τη μουσική, ο Γιάννης Τσαρούχης που με ευτελή υλικά, χαρτόνια, κουρέλια, έφτιαχνε σκηνικά αριστουργήματα. Εκεί πρωτοεμφανίστηκε και στη σκηνή, το 1957, στο έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Ο κύκλος με την κιμωλία».

Στο Θέατρο Τέχνης έμεινε περίπου 5 χρόνια. Στη συνέχεια συμμετείχε σε όλους τους μεγάλους αθηναϊκούς θιάσους της εποχής με πρωταγωνιστές όπως η Λαμπέτη, η Συνοδινού και ο Αλεξανδράκης. «Οταν γυρίσω πίσω να δω το περιεχόμενο της ζωής μου και τα στηρίγματά μου, τι με καθόρισε και τι με διαμόρφωσε, έχω ευγνωμοσύνη γιατί συνάντησα εκπληκτικούς ανθρώπους που μου άνοιξαν ορίζοντες, με ευαισθητοποίησαν και με βοήθησαν να μορφοποιήσω όλα τα αόριστα που υπήρχαν μέσα στη συνείδησή μου».

Το φθινόπωρο του 1966 «άνοιξε» η πόρτα της «Φίνος Φιλμ». Στα γυρίσματα της ταινίας «Κονσέρτο για πολυβόλα», σε σκηνοθεσία Ντίνου Δημόπουλου, γνώρισε την συμπρωταγωνίστριά του Τζένη Καρέζη, με την οποία έγιναν ένα από τα πιο αγαπημένα ζευγάρια στο θέατρο, στον κινηματογράφο και τη ζωή. Απέκτησαν έναν γιο, τον ηθοποιό Κωνσταντίνο Καζάκο.

Το 1973 ανέβασαν το θρυλικό θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Το Μεγάλο μας Τσίρκο», που μετατράπηκε σε σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα, με τεράστια προσέλευση και σπουδαία αντιδικτατορικά κρυμμένα μηνύματα. «Οπως στη λαϊκή μας Τέχνη, συνδυάστηκε κι εδώ το χοντρό γέλιο με τη λεπτότερη σάτιρα». Κάθε βράδυ η πλατεία του θεάτρου γέμιζε με ασφαλίτες. Η παρουσία τους όμως δεν πτοούσε ούτε τον θίασο ούτε τον κόσμο που συνέρρεε για να τη δει. Μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου ο Καζάκος και η Καρέζη συνελήφθησαν. Κρατήθηκαν για έναν μήνα. Οι παραστάσεις συνεχίστηκαν και μετά την αποφυλάκισή τους. Συνολικά 550.000 θεατές παρακολούθησαν την παράσταση, η οποία συνεχίστηκε και μετά την πτώση της δικτατορίας.

Το 1978 άνοιξαν τη δική τους μόνιμη στέγη, το θέατρο «Αθήναιον», που μετά τον θάνατο της Τζένης Καρέζη θα πάρει το όνομά της. Εκεί ο Κώστας Καζάκος αισθάνθηκε ότι ξεκίνησε η πιο πλούσια θεατρική περίοδος της ζωής του, ότι ωρίμασε καλλιτεχνικά και αποκρυσταλλώθηκαν κάποιες αντιλήψεις για τη δουλειά του. Σε αυτόν τον χώρο αναμετρήθηκε με σπουδαίους ρόλους της παγκόσμιας δραματουργίας σφραγίζοντάς τους με την ερμηνεία του και σκηνοθέτησε έργα «χρήσιμα» που έχουν κάτι να πουν στο σήμερα, που μιλάνε στην καρδιά και το νου του θεατή, που τον ξεβολεύουν, τον προβληματίζουν, του δείχνουν την ομορφιά της ζωής.

Εκεί ανέβασε και την τελευταία παράσταση, «Πώς να σωπάσω», σε κείμενο και σκηνοθεσία της γυναίκας του Τζένης Κόλλια, με την οποία δημιούργησαν μια όμορφη και αγαπημένη οικογένεια, με τα παιδιά τους, Αλέξανδρο, Ηλέκτρα και Μάγια.

Ο Κώστας Καζάκος γνώριζε καλά ότι ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να δημιουργεί σπουδαίο έργο αποκομμένος από τον λαό. Πρέπει να βρίσκεται στο πλευρό του, εκεί που ζει, πονά και μάχεται. Γι' αυτό και την Τέχνη του, πέρα από τη σκηνή, την έφερε στις εξέδρες των συλλαλητηρίων και του Φεστιβάλ της ΚΝΕ, στις μάχες για την ειρήνη και το δίκιο. «Η Τέχνη μαθαίνεται μέσα στη ζωή. Εκεί μαθαίνεις. Είναι απαραίτητα τα εφόδια, οι τεχνικές αλλά για να τα εφαρμόσεις ζώντας μαζί με τους ανθρώπους και μάλιστα με αυτούς που ζουν όλες τις πιέσεις και τους καταναγκασμούς».

Η άρνηση της αδικίας τον οδήγησε αναπόδραστα, όπως έλεγε, στην αγκαλιά της εργατικής τάξης και του ΚΚΕ. Η πίστη του ήταν ακλόνητη έως το τέλος της ζωής του, γιατί, όπως έλεγε, «ο άνθρωπος δεν θέλει απλά να επιβιώνει. Θέλει να φτιάξει μια ζωή που θα του δίνει την ευκαιρία να αναπτύξει την προσωπικότητά του, να γίνει Ανθρωπος. Αυτά κατακτιούνται. Δεν χαρίζονται. Πρέπει να είσαι αγωνιζόμενος άνθρωπος για να κατακτήσεις όσα περιέχονται σε αυτήν τη μαγική λέξη, Ανθρωπος. Ανθρωπος σημαίνει αγώνας ανυποχώρητος μέχρι την τελευταία πνοή...».