Η 22χρονη ιστορία του ΕΟΜΜΕΧ είναι στην, ουσία, η ιστορία των πολιτικών που εφαρμόστηκαν από τις εκάστοτε κυβερνήσεις για τις Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ) ή για να το πούμε πιο σωστά της ανυπαρξίας τέτοιων πολιτικών. Πρέπει να θυμίσουμε ότι η περίοδος αυτή συμπίπτει με την εκρηκτική ανάπτυξη των μικροαστικών στρωμάτων στην Ελλάδα που, τροφοδοτούμενα από την καταστροφή της αγροτιάς και την ανεργία της εργατικής τάξης, κατάφεραν να γίνουν σημαντική κοινωνική δύναμη (δεύτερη μετά την εργατική τάξη σήμερα) και άρα ένα υπολογίσιμο ποσοστό του εκλογικού σώματος, τέτοιο που δεν μπορούσαν να αγνοήσουν οι αστικές κυβερνήσεις κάθε χρώματος. Η πολιτική τους, λοιπόν, για τις ΜΜΕ ήταν κυρίως μια πολιτική εκλογικού προσεταιρισμού αυτών των στρωμάτων, παρά μια πολιτική που έπαιρνε υπόψη της τα παραγωγικά και διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, την έτσι κι αλλιώς αδύναμη θέση τους απέναντι στον ανταγωνισμό των μεγάλων επιχειρήσεων και των μονοπωλίων, και την όποια προοπτική τους στα πλαίσια του καπιταλισμού. Από μια τέτοια αντίληψη προέκυψαν και οι μεγαλόστομες ανοησίες (σε συνθήκες ιμπεριαλισμού) του τύπου "οι ΜΜΕ αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας" κλπ. Στη σημερινή εποχή που χαρακτηρίζεται από την πιο ωμή και απροκάλυπτη επίθεση στα λαϊκά συμφέροντα από τη μεριά του μεγάλου κεφαλαίου και των μονοπωλίων με όχημα την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) τέτοιου είδους εκλογικίστικοι μικροϋπολογισμοί θεωρούνται περιττή πολυτέλεια, μαζί και οποιασδήποτε μορφής ενίσχυση των ΜΜΕ. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.

Στην Ελλάδα υπάρχουν περί τις 600.000 ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Από αυτές το 90% περίπου είναι μικρές επιχειρήσεις που είναι κυρίως επιχειρήσεις αυτοαπασχολούμενων, οικογενειακές, με 1 ή 2 συνεταίρους ή απασχολούν το πολύ 2 ή 3 εργαζομένους. Παρότι το οικονομικό μέγεθός τους είναι πολύ μικρό, σαν σύνολο αποτελούν μια υπολογίσιμη οικονομική δύναμη και οι επιχειρηματίες, μαζί με τους εργαζόμενους που απασχολούν και τα συμβοηθούντα μέλη των οικογενειών τους, αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας. Και μόνο λόγω του μεγέθους τους αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, παραγωγικότητας, ανταγωνισμού, χρηματοδότησης κ. ά. Μια πολιτική που αγνοεί τα προβλήματα αυτά, στην ουσία τις σπρώχνει στην περιθωριοποίηση και τον αφανισμό και χτυπάει ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Για να μπορέσουν αυτές οι επιχειρήσεις να επιβιώσουν, χρειάζονται την εφαρμογή μιας πολιτικής που θα έχει δυο βασικές συνιστώσες:

• Συνεταιριστικοποίηση στο επίπεδο προμήθειας πρώτων υλών ή εμπορευμάτων, στην παραγωγή και τη διάθεση των προϊόντων, ώστε να γίνουν με αυτόν τρόπο υπολογίσιμη οικονομική δύναμη και να ανταγωνιστούν με καλύτερους όρους τις μεγάλες επιχειρήσεις και τα μονοπώλια όσο αυτό είναι δυνατόν στον καπιταλισμό.
• Κλαδικές πολιτικές εκεί που δραστηριοποιείται η μεγάλη μάζα των μικρών επιχειρήσεων που θα τις αναπτύξει ορθολογικά και στη βάση κάποιου σχεδιασμού σύμφωνα με τις ανάγκες της χώρας.

Αυτή, βέβαια, είναι μια αμυντική τακτική, είναι όμως απαραίτητη για τη στήριξη της θέσης εργασίας και του εισοδήματος των στρωμάτων αυτών και ενός τμήματος της εργατικής τάξης, γι' αυτό αποτελούν πάγιες θέσεις του συνδικαλιστικού κινήματος. Για να υλοποιηθεί πολιτική όπως η παραπάνω, είναι απαραίτητη η ύπαρξη ενός επιτελικού οργανισμού που θα αναλάβει να σχεδιάσει και να εποπτεύσει την εφαρμογή τους. Εναν τέτοιο ρόλο φιλοδοξούσε να παίξει ο ΕΟΜΜΕΧ. Το τι έγινε στην πράξη είναι μια άλλη ιστορία που θα διηγηθούμε παρακάτω.

Ο ΕΟΜΜΕΧ ιδρύθηκε το 1977 με πολύ φιλόδοξους στόχους, σύμφωνα με τον ιδρυτικό του νόμο, και κύρια αποστολή να μελετήσει τα προβλήματα της βιοτεχνίας, αρχικά, και όλων των ΜΜΕ αργότερα, και να βοηθήσει σε όποιες λύσεις επέτρεπε η εκάστοτε κυβερνητική πολιτική. Ασχετα με το γεγονός ότι πολλοί από τους αρχικούς του στόχους ποτέ δεν υλοποιήθηκαν, ο ΕΟΜΜΕΧ, στη δεκαετία του '80, προσέφερε υπηρεσίες σε αρκετές ΜΜΕ, είτε σαν σύμβουλος είτε σαν ενδιάμεσος φορέας για το σχεδιασμό επενδύσεων, την εξεύρεση και την εγγύηση χαμηλότοκων δανείων, βοήθησε στην ίδρυση παραγωγικών συνεταιρισμών κλπ. Αποτέλεσε επίσης το φυτώριο ενός εξειδικευμένου επιστημονικού δυναμικού μοναδικού στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα όμως με τις θετικές πλευρές της δράσης του παρουσίασε και μια σειρά σημαντικότατες αδυναμίες.

• Ποτέ δεν ασχολήθηκε με τις ΜΜΕ, και πολύ περισσότερο με τις μικρότερες από αυτές σαν σύνολο, γιατί ποτέ οι τότε κυβερνήσεις δεν είχαν την πολιτική βούληση για την εφαρμογή πολιτικών που προαναφέραμε. Με αποτέλεσμα να εξυπηρετηθούν μεμονωμένες επιχειρήσεις, χωρίς να θιχθούν τα θεμέλια ενός σημαντικού προβλήματος της οικονομίας της χώρας, δηλαδή η ύπαρξη μεγάλου αριθμού μικρών επιχειρήσεων.
• Παρείχε δάνεια με την εγγύηση του δημοσίου χωρίς αυστηρές προϋποθέσεις και χωρίς αποτελεσματικό μηχανισμό παρακολούθησης των επενδύσεων. Το γεγονός αυτό ευνόησε τη δράση πολλών αετονύχηδων, που, με την ανοχή αν όχι την ενθάρρυνση κομματικών παραγόντων κυρίως του ΠΑΣΟΚ, επιδόθηκαν στο σπορ των "δανεικών και αγύριστων". Πρέπει να σημειώσουμε ότι δάνεια από τον ΕΟΜΜΕΧ έπαιρναν πολλοί από αυτούς που δε διέθεταν τις τυπικές προϋποθέσεις που απαιτούσαν οι τράπεζες. Με αποτέλεσμα να ευνοηθούν κάθε είδους ύποπτες συναλλαγές και να καταπέσει περίπου το 40% αυτών των δανείων, ο ΕΟΜΜΕΧ να βρεθεί χρεωμένος με 11 δισ. δρχ. και το δημόσιο να έχει κατασχέσει μέχρι σήμερα το σύνολο της ακίνητης περιουσίας του. Μια παρόμοια πρακτική ακολουθήθηκε με τα ΜΟΠ (Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα), που ένα μέρος τους διαχειρίστηκε ο ΕΟΜΜΕΧ και δεν είναι λίγοι αυτοί που πλιατσικολόγησαν και εδώ.

Στη δεκαετία του '90 ο ΕΟΜΜΕΧ μπαίνει σε μια διαφορετική φάση της ιστορίας του. Το τραπεζικό σύστημα απελευθερώνεται, η 197ΑΝΕ/78 (Απόφαση της Νομισματικής Επιτροπής) που παρείχε επιδοτούμενα δάνεια καταργείται και ο δανεισμός γίνεται ασύμφορος για τις μικρές επιχειρήσεις. Κάθε προσπάθεια εφαρμογής κλαδικών πολιτικών, κάθε μορφή προστατευτισμού της ντόπιας παραγωγής απαγορεύεται. Οι συνεταιρισμοί χτυπιούνται (35% κλπ.). Τα κάθε λογής ευρωπαϊκά προγράμματα, με τις προϋποθέσεις (υψηλός τζίρος, μεγάλη απασχόληση) που απαιτούν, θέτουν "εκτός νυμφώνος" το σύνολο των μικρών επιχειρήσεων. Η πολιτική της ΕΕ δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα των ΜΜΕ στην Ελλάδα (π. χ. θεωρεί ΜΜΕ αυτές που απασχολούν ως 250 εργαζόμενους) και τις μικρές επιχειρήσεις τις θεωρεί βαρίδι στα πόδια της όποιας ανάπτυξης ευαγγελίζεται. Ενα λεπτό στρώμα κυρίως μεσαίων επιχειρήσεων θα έχουν την τύχη να βγάλουν εισιτήριο επιβίβασης στο τρένο της ΟΝΕ, που στην πρώτη θέση έχουν θρονιαστεί το μεγάλο κεφάλαιο και τα μονοπώλια. Οι μικρές επιχειρήσεις μάλλον για καύσιμη ύλη προορίζονται.

Κάτω από το βάρος αυτής της κατάστασης ο ρόλος του ΕΟΜΜΕΧ συρρικνώθηκε αντικειμενικά. Η θεσμοθέτηση αυτής της συρρίκνωσης έγινε με το νόμο 2414/96 για τη μετατροπή του σε ανώνυμη εταιρία, που τον υποχρέωσε να δράσει σαν σύμβουλος των ΜΜΕ με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, σε ανταγωνισμό με την πληθώρα των ιδιωτικών επιχειρήσεων, που ξεφύτρωσαν σαν τα μανιτάρια για να ξεκοκαλίσουν τα όποια ευρωπαϊκά προγράμματα πριν αυτά φθάσουν στους τελικούς τους αποδεκτές.

Με το νομοσχέδιο που συζητείται αυτές τις μέρες στη Βουλή δίνεται η "χαριστική βολή" στον ΕΟΜΜΕΧ. Διαλύονται τα κατά τόπους παραρτήματά του και οι αντίστοιχες αρμοδιότητες μεταφέρονται στις Περιφέρειες και ο ρόλος του περιορίζεται στην Αττική. Εξαλείφεται η όποια δυνατότητα εφαρμογής σχεδιασμού για την ενίσχυση των ΜΜΕ, αφού διαλύεται ο μοναδικός φορέας που υπήρξε τα τελευταία χρόνια. Αφήνεται το σύνολο σχεδόν των ΜΜΕ στην τύχη του, δηλαδή στο καθεστώς της ασυδοσίας του μεγάλου κεφαλαίου και των μονοπωλίων, με σοβαρούς κινδύνους για το εισόδημα και τη θέση εργασίας ενός σημαντικού τμήματος της ελληνικής κοινωνίας.

Αυτή είναι η τελευταία πράξη μιας φάρσας που παίχτηκε στην πλάτη των μικρών επιχειρήσεων την εικοσαετία που πέρασε. Και επειδή "ο δολοφόνος γυρίζει πάντα στον τόπο του εγκλήματος", ένας από τους πρωταγωνιστές της οικονομικής πολιτικής στη δεκαετία του '80, η υπουργός Ανάπτυξης Βάσω Παπανδρέου, έρχεται δήθεν να διορθώσει μια κατάσταση που η ίδια η πολιτική που υπηρέτησε δημιούργησε. Ο κυνισμός σε όλο του το μεγαλείο.

Δεν έχουμε την παραμικρή αυταπάτη ότι μια ακραιφνώς φιλομονοπωλιακή κυβέρνηση, όπως η σημερινή, θα πάρει μέτρα στήριξης των μικρών επιχειρήσεων που απαιτούν αντιμονοπωλιακή αντιμετώπιση. Τέτοιου είδους μέτρα είναι υπόθεση του συνδικαλιστικού κινήματος των επαγγελματιών, βιοτεχνών, μικρεμπόρων και των αυτοαπασχολούμενων, που με την πάλη του θα επιβάλει την ανάπτυξη συνεταιρισμών, τη θέσπιση κλαδικών πολιτικών στα πλαίσια μιας διαφορετικής κατεύθυνσης της οικονομίας της χώρας, παρακάμπτοντας τις σημερινές συμβιβασμένες ηγεσίες, που σφυρίζουν αδιάφορα μπροστά στα οξυμένα προβλήματα. Αυτή άλλωστε είναι και η μοναδική διέξοδος. Στα πλαίσια αυτής της πάλης πρέπει να υπερασπιστεί την ύπαρξη και τη λειτουργία του ΕΟΜΜΕΧ προς όφελος των μικρών επιχειρήσεων.

Βασίλης ΜΑΜΑΗΣ

Μέλος του τμήματος ΕΒΕ της ΚΕ του ΚΚΕ