Το 1998 το πολιτικό σκηνικό συνέχισε να σπαράσσεται από τη μάχη για την εξουσία του Σαλί Μπερίσα και του Δημοκρατικού Κόμματός του και των κυβερνώντων Σοσιαλιστών. Που "συνδυάστηκε" με την κρίση του Κοσσυφοπεδίου. Οριστικό αποτέλεσμα, πάντως, δεν υπήρξε...

Οι δολοφονίες τριών μελών του Δημοκρατικού Κόμματος στην Τροπόγια την 7η του Γενάρη έδωσε στον πρώην Πρόεδρο Σαλί Μπερίσα μια εξαιρετική αφορμή να πολώσει το κλίμα: τις χαρακτήρισε "πολιτικές" και διοργάνωσε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Στόχος του να πάρει ρεβάνς από την κυβέρνηση των Σοσιαλιστών του Φάτος Νάνο πληρώνοντάς την, ένα χρόνο μετά τη μαζική λαϊκή εξέγερση, η οποία τον ανέτρεψε με το "ίδιο νόμισμα". Κατά ιστορικά ειρωνικό τρόπο "προσομοίωσε" τα γεγονότα του 1997. Ομως το "σενάριο" απέτυχε. Στις συγκεντρώσεις του Δημοκρατικού Κόμματος δε μαζεύτηκαν ποτέ παραπάνω από 2-3 χιλιάδες ανθρώπων, ενώ οι επικλήσεις για απεργίες και "στάση" ουδέν αντίκρισμα είχαν.

Κατά του σχεδίου Μπερίσα για ανατροπή της κυβέρνησης τάχθηκε κι η διεθνής κοινότητα. Σε επίσκεψη (21/1) αντιπροσωπειών του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρώπης στα Τίρανα, το πρώτο που ζητήθηκε ήταν "πολιτική συνεργασία". Ο λόγος απλός: Λίγα χιλιόμετρα ανατολικότερα, στο Κοσσυφοπέδιο, οι σπίθες είχαν ανάψει το φιτίλι της "βραδυφλεγούς βόμβας των Βαλκανίων", ενώ επαπειλούνταν ακύρωση των χρηματοδοτικών προγραμμάτων της Ευρώπης...

Το Φλεβάρη κι ενώ το "εθνικό ζήτημα" στο Κόσσοβο αποσπούσε την προσοχή από το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό, το Δημοκρατικό Κόμμα ανακοίνωνε πως τερματίζει το μποϊκοτάζ της Βουλής - κάτι που ουδέποτε έκανε. Αφορμή: τα επεισόδια (22/2) στη Σκόδρα, κατά τη διάρκεια διαδήλωσης της αντιπολίτευσης, από την οποία αποσπάστηκαν ένοπλοι, κατέλαβαν και πυρπόλησαν το αστυνομικό τμήμα, άφησαν ελεύθερους όλους τους κρατουμένους και έβαλαν δυναμίτη στις εισόδους της πόλης. Τον έλεγχο ανέκτησαν ειδικές δυνάμεις με βοήθεια ελικοπτέρων δύο ημέρες αργότερα, ενώ ο Γενικός Γραμματέας του κυβερνώντος Σοσιαλιστικού Κόμματος άνοιγε φραστικό πυρ κατά του Μπερίσα και ο υπουργός Εσωτερικών επέρριπτε ευθύνες στις μυστικές υπηρεσίες της πρώην Γιουγκοσλαβίας (!). Ο ΟΑΣΕ και η ΕΕ εξέφρασαν "την ανησυχία τους" για τα επεισόδια. Οπαδοί και μέλη του ΔΚ, αγνοώντας την αστυνομική απαγόρευση, έκαναν αντικυβερνητική διαδήλωση στα Τίρανα. Η "εξομάλυνση" για την οποία πίεζε η διεθνής κοινότητα απομακρυνόταν...

Σε επίσκεψή του στα Τίρανα ο τότε Γερμανός υπουργός Εξωτερικών, Κλάους Κίνκελ, προσπάθησε να αναστρέψει το κλίμα: Δήλωσε ότι η χώρα του θα "βοηθήσει στην ανοικοδόμηση της Αλβανίας" και ετάχθη "υπέρ της χορήγησης καθεστώτος διευρυμένης αυτονομίας στο Κοσσυφοπέδιο". Ενώ και οι ΗΠΑ (9/2) είχαν προηγουμένως ανακοινώσει χορήγηση στα Τίρανα βοήθειας σε τρόφιμα αξίας 10 εκατ. δολαρίων. Ωστόσο, η οικονομία εξακολουθούσε να βρίσκεται σε κακά χάλια, με την ανεργία σε εφιαλτικά ποσοστά (πάνω από 50%) και μόνη "κερδοφόρο" δραστηριότητα το λαθρεμπόριο σάρκας - ενώ την 1η του Μάρτη ανακοινώθηκε αυτό που πολλοί γνώριζαν από καιρό: έρευνα της "Deloitte - Touche" κατέληξε στο ότι τα χρήματα που είχαν επενδυθεί από τους πολίτες στους παρατραπεζικούς οργανισμούς, το κλείσιμο των οποίων είχε προκαλέσει τη λαϊκή εξέγερση του 1997, χάθηκαν οριστικώς.

Τον Απρίλη, στη σκιά των γεγονότων στο Κόσσοβο, συνέβαινε ένας "μίνι ανασχηματισμός": Ο Πρόεδρος Μεϊντάνι απέλυσε (18/4) τον υπουργό Εσωτερικών Νεριτάν Τσέκα και διόρισε στη θέση του τον Περικλί Τέτα στο μετονομασθέν υπουργείο Δημόσιας Τάξης, ενώ νέος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης ορκίστηκε ο Καστριότ Ισλάμι. Εξι ημέρες αργότερα, την παραίτησή του υπέβαλε ο υπουργός Αμυνας Σαμπίτ Μπροκάι.

Το καλοκαίρι τα Τίρανα παρέμειναν ήρεμα, καθώς όλοι παρακολουθούσαν τη σύγκρουση στο Κοσσυφοπέδιο, με τον Μπερίσα να στηρίζει πολιτικά - ενδεχομένως κι υλικά - την ακραιφνή πλευρά του αυτονομιστικού - αποσχιστικού κινήματος, εκμεταλλευόμενος άριστα από την αντιπολίτευση τη (ρητορική τουλάχιστον) "διστακτικότητα" του πρωθυπουργού Νάνο και δρέποντας καρπούς από τη στήριξη της αλβανικής διασποράς προς οποιονδήποτε τοποθετούνταν υπέρ της ανακίνησης του "εθνικού ζητήματος".

Δείγμα πρωτοφανούς "αμηχανίας" στην αλβανική κυβέρνηση, λόγω των γεγονότων του Κοσσυφοπεδίου και μιας προσπάθειάς της να "κερδίσει πρόσωπο" στα μάτια της διεθνούς κοινότητας και κυρίως των ΗΠΑ, ήταν η απόφαση του πρωθυπουργού στα μέσα Αυγούστου η Αλβανία να αποχωρήσει από τον Οργανισμό Ισλαμικής Διάσκεψης (16/8) για να "διαχωρίσει τη θέση της χώρας του από τους φανατικούς ισλαμιστές" που πραγματοποίησαν πολύνεκρες βομβιστικές επιθέσεις στις αμερικανικές πρεσβείες Κένυας και Τανζανίας.

Οι σαρωτικές νίκες της σερβικής στρατιωτικής μηχανής ώθησαν τον Μπερίσα να σκληρύνει εκ νέου τη στάση του. Ευκαιρία: Την 23/8 η αστυνομία συνέλαβε πρώην στελέχη τής υπό τον ίδιο κυβέρνησης για "εγκλήματα κατά του λαού και της ανθρωπότητας" στην εξέγερση του 1997. Ακολούθησαν διαδηλώσεις και κατάληψη από ενόπλους του χωριού Λαζαράτ. Η κατάσταση οξύνθηκε επικίνδυνα, όταν τρεις αστυνομικοί σκοτώθηκαν από πυρά μασκοφόρων. Οι αρχές προσωρινά υποχώρησαν και το θερμόμετρο "κατέβηκε".

Δύο βδομάδες αργότερα κι ενώ το ημερολόγιο σημάδευε τη νύχτα της 12ης προς 13η του Σεπτέμβρη, το θερμόμετρο "χτύπησε κόκκινο". Η δολοφονία του Ατζέμ Χαϊνταρί, ηγετικού στελέχους του ΔΚ και πολύ παλιού γνωστού του Μπερίσα, μπροστά από τα γραφεία του κόμματος, επανέφερε τη χώρα σε συγκρουσιακή κατάσταση. Ο 35χρονος Χαϊνταρί είχε παρελθόν "αντικομμουνιστικής δράσης" στα φοιτητικά του χρόνια, γεγονός που βοήθησε στην αναγόρευσή του σε "μάρτυρα". Ηταν ο πρώτος πρόεδρος του κόμματος Νεολαίας και Διανοουμένων, που ιδρύθηκε το Δεκέμβρη του 1990, κι έμελλε λίγο αργότερα να μετονομαστεί σε Δημοκρατικό - κι υπό την καθοδήγηση του δόκτορος Μπερίσα (που είχε διοριστεί από τον Ραμίζ Αλία διαπραγματευτής του Κόμματος Εργασίας με τους φοιτητές που ζητούσαν τότε "εκδημοκρατισμό" της Αλβανίας, πλην άλλαξε στρατόπεδο με χαρακτηριστική ευκολία) να κερδίσει τις εκλογές του 1991, υποσχόμενο "ειδική σχέση" με τις ΗΠΑ και "απαλλαγή από τους κομμουνιστές".

Η ταυτότητα του αυτουργού του φόνου παρέμεινε αίνιγμα. Πέραν της "βεντέτας" του Χαϊνταρί με Σοσιαλιστή βουλευτή που τον είχε πυροβολήσει στη Βουλή το Σεπτέμβρη του 1997, ο νεαρός πολιτικός είχε πολλούς ακόμη εχθρούς - μεταξύ άλλων εκλεκτά μέλη του υποκόσμου, με τον οποίο (θεωρούνταν κοινό μυστικό) συνδιαλλασσόταν. Ούτε οι σχέσεις του με τον Μπερίσα ήταν καλές - οι δύο, ισχυρές και υπέρμετρα φιλόδοξες προσωπικότητες, μονίμως ήταν στα "μαχαίρια" πολιτικά.

Για τον Μπερίσα, η ετυμηγορία είχε βγει πριν υπάρξει έστω ιδέα έρευνας: Η δολοφονία "διατάχθηκε από την κυβέρνηση του τρομοκράτη Νάνο". Διοργάνωσε αλλεπάλληλες διαδηλώσεις των οπαδών του, οι οποίοι συγκρούστηκαν βίαια με την αστυνομία, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν δεκάδες και κάλεσε επανειλημμένως τον πρωθυπουργό Νάνο να παραιτηθεί. Ηταν "ιδανική ευκαιρία" να καταληφθεί η εξουσία. Αλλά ο πρώην Πρόεδρος υπέπεσε σε σφάλματα: 1) Η κατάληψη του πρωθυπουργικού γραφείου, του Κοινοβουλίου και κυρίως της κρατικής τηλεόρασης από ενόπλους που δρούσαν υπέρ του Δημοκρατικού Κόμματος. Η κυβέρνηση Νάνο μίλησε για "πραξικόπημα" το οποίο κατέστειλε εντός ωρών, ενώ εκκινήθηκε δικαστική δίωξη κατά του Μπερίσα και συνεργατών του, βάσει του άρθρου 221 του Ποινικού Κώδικα. Εκ των υστέρων, ένας Αλβανός πολιτικός αναλυτής έκανε λόγο για "παγίδα". 2) Οι ταυτόχρονες αποτυχημένες απόπειρες μασκοφόρων με αυτόματα κατά του κονβόι αυτοκινήτων με τον πρωθυπουργό καθώς μετέβαινε στα Τίρανα, της υπουργού Οικονομικής Συνεργασίας Ερμελίντα Μέξι με χειροβομβίδα σε δρόμο της πρωτεύουσας, και του υπουργού Δημόσιας Τάξης Περικλή Τέτα. 3) Η "σκύλευση" της σορού Χαϊνταρί - με το φέρετρό του διαδηλωτές έριξαν την πόρτα του πρωθυπουργικού γραφείου - η οποία εξόργισε ακόμη και υποστηρικτές του.

Εκτός αυτών, οι αντιδράσεις εκτός Αλβανίας ήταν αρνητικές για τον Μπερίσα. Η πρόσδεση στο άρμα Μπερίσα του "Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσσυφοπεδίου" (UCK) δεν εξασφαλίστηκε ποτέ, αν και υπήρξε στήριξη από το πιο ακραιφνές τμήμα του UCK. Ο "πολιτικός εκπρόσωπός" του, Αντεμ Ντεμάτσι, έσπευσε να δηλώσει "δεν αναμειγνυόμαστε". Τις βιαιότητες καταδίκασαν η ΕΕ, ο ΟΑΣΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης, την ώρα που οι ΗΠΑ "προειδοποιούσαν" ότι δε θα αναγνωρίσουν κυβέρνηση που θα "πάρει την εξουσία διά της βίας". Οι διαδηλώσεις ατόνησαν.

Πλην ο "νικητής της μάχης" πρωθυπουργός Νάνο "έχασε τον πόλεμο", τουλάχιστον σε ό,τι αφορούσε το πρόσωπό του: Ελισσόμενοι οι Ευρωπαίοι δεν υποστήριξαν ούτε αυτόν ούτε τον Μπερίσα κι αναπάντεχα στράφηκαν στον Πρόεδρο Ρετζέπ Μεϊντάνι, τον "μετριοπαθή" και άσπιλο από τη διαμάχη Μπερίσα - Νάνο παράγοντα, που ξαφνικά όσο και θεαματικά αναδύθηκε από την (πλήρη) αφάνεια. Βοηθούσης της πίεσης της αντιπολίτευσης και της εσωκομματικής αντιπολίτευσης, ο Νάνο "παραιτήθηκε" την 28η του Σεπτέμβρη. Μία μέρα μετά ανακοινώθηκε ο διορισμός του 31 ετών Παντελί Μάικο στην πρωθυπουργία.

Η κρίση "έλαβε τέλος" τον Οκτώβρη, όταν ο Πρόεδρος Ρετζέπ Μεϊντάνι ενέκρινε - με την ευλογία της Αμερικανίδας πρεσβευτή Μαρίζας Λίνο - τη σύνθεση της νέας κυβέρνησης συνασπισμού του πρωθυπουργού Μάικο. Την 8/10, η Βουλή, απόντος "φυσικά" του Δημοκρατικού Κόμματος, ενέκρινε το κυβερνητικό πρόγραμμα του πρωθυπουργού Μάικο.

Στα τέλη του χρόνου αναλυτές μίλησαν για σημεία "εξομάλυνσης" της κατάστασης, καθώς ο πρωθυπουργός Μάικο και ο Μπερίσα πραγματοποίησαν συνάντηση την 21η του Δεκέμβρη. Ωστόσο η "εξομάλυνση" που διείδαν οι αναλυτές δεν είχε πολλή σχέση με την πραγματικότητα, η οποία ήταν ότι αντικείμενο της συζήτησης των δύο ήταν ο τερματισμός μιας απεργίας πείνας φοιτητών που βρίσκονταν κοντά στο θάνατο. Επρόκειτο για αναγκαίο συμβιβασμό και τίποτε περισσότερο.

Το ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου ακόμα σε αναβρασμό, ο πάντα διψασμένος για εξουσία Μπερίσα περιμένει νέες αφορμές για να ακυρώσει την όποια "πρόοδο", η οικονομία παραλυμένη, η απουσία οποιασδήποτε βιομηχανίας ικανής να φέρει σχετική έστω ανάπτυξη στη χώρα δεδομένη: Η Αλβανία εξακολουθεί να παρουσιάζει την εικόνα μιας χώρας οικονομικά απολύτως εξαρτημένης από τον εξωτερικό δανεισμό και πολιτικά επιρρεπούς σε θύελλες...

Μπ. Γ.

Αν περιμένατε ότι η Τουρκία θα βελτίωνε μέσα στο 1998 την κατάσταση όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, θα προωθούσε λύση στο Κουρδικό, θα αποκαθιστούσε τις σχέσεις της με τους Αραβες γείτονές της και με την Ευρώπη, θα συνέφερε την παραπαίουσα οικονομία της, θα μετρίαζε τις κοινωνικές ανισότητες και θα αποκτούσε "επιτέλους" πολιτική σταθερότητα, τότε "yeni yiliniz kutlu olsun". Η, αν προτιμάτε, "ευτυχές το νέον έτος"...

Ο πόλεμος χαρακωμάτων του "κοσμικού" πολιτικού κατεστημένου με τους "Ισλαμιστές" κάθε άλλο παρά τελείωσε, όταν, την 16η Γενάρη, το Συνταγματικό Δικαστήριο έθεσε εκτός νόμου το Κόμμα Ευημερίας, εξοστρακίζοντας παράλληλα τον ηγέτη του Νετσμεντίν Ερμπακάν και άλλους έξι από την πολιτική για πέντε χρόνια και δημεύοντας την περιουσία του. Η απόφαση, για την οποία ..."εξέφρασαν τη λύπη τους" ο Πρόεδρος Ντεμιρέλ και ο πρωθυπουργός Γιλμάζ και τη ..."δυσφορία" τους οι ΗΠΑ, πρακτικά δεν είχε αντίκρισμα. Στις αρχές Μάρτη, σχεδόν όλοι (140) οι βουλευτές του μεγαλύτερου κόμματος της Τουρκίας είχαν ενταχθεί στο διάδοχο σχήμα, το Κόμμα της Αρετής, στην ηγεσία του οποίου τέθηκε ο πρώην υπουργός Ενέργειας Ρετσάι Κιουτάν, "μετριοπαθής", αλλά όχι λιγότερο "επικίνδυνος" για το κοσμικό κράτος του Ατατούρκ πολιτικός.

Οι τοποτηρητές του "κοσμικού κράτους" συνέχισαν να καταδιώκουν τους ισλαμιστές. Το υπουργείο Οικονομικών άρχισε έρευνες για τα οικονομικά του Κόμματος Ευημερίας, ενώ εισαγγελείς χύθηκαν στο κατόπι του Ερμπακάν - για "εξύβριση δικαστηρίου", "διαφθορά", "κατάχρηση κομματικών πόρων", "υπόθαλψη μίσους", κλπ. - και άλλων ισλαμιστών ηγετών, όπως ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογκάν. Ο τελευταίος καταδικάστηκε πρωτοδίκως τον Απρίλη για "υποκίνηση φυλετικού μίσους" σε φυλάκιση 10 μηνών, εφεσίβαλε την απόφαση, αλλά το Εφετείο την επικύρωσε και τον Οκτώβρη ο Ερντογκάν αναγκάστηκε να παραιτηθεί από δήμαρχος και μέλος του Κόμματος της Αρετής, χάνοντας μάλιστα διά βίου τα πολιτικά του δικαιώματα. Οταν η Αμερικανίδα πρόξενος, Κάρολιν Χάγκινς, τόλμησε να διαμαρτυρηθεί - χλιαρά - η αντίδραση ήταν άμεση και απροσδόκητα βίαιη: Η κυβέρνηση μίλησε για "ανάμειξη στα εσωτερικά" της Τουρκίας, και το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό κόμμα (που ίδρυσε ο Ατατούρκ) ζήτησε χωρίς περιστροφές απέλασή της...

Η σύγκρουση καταγράφηκε έντονα και στο κοινωνικό πεδίο: Η απόφαση του υπουργού Παιδείας Ουλούγκμπεϊ να απαγορευτούν η μαντίλα - σύμβολο πίστης - για τις γυναίκες και οι γενειάδες στα Πανεπιστήμια προκάλεσε καθημερινές συγκρούσεις και ταραχές το Φλεβάρη, γεγονός που οδήγησε σε ανάκλησή της μία μέρα μετά (26/2). Το Κόμμα της Αρετής, μάλιστα, κατέθεσε πρόταση μομφής στο Κοινοβούλιο, με αφορμή το γεγονός, που καταψηφίστηκε. Τον Μάρτη, οι συγκρούσεις αστυνομίας και φοιτητών επαναλαμβάνονταν, αυτή τη φορά για τα "κατασταλτικά μέτρα". Η κυβέρνηση ετοίμασε νέο εκλογικό σύστημα για τις δημοτικές, με άφατο στόχο να "ανακόψει την άνοδο" των ισλαμιστών υποψηφίων. Αλλά ο Γιλμάζ έδειξε "μετριοπάθεια", άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες πραξικοπήματος από το στρατό (!). Ο λόγος; Οπως το εξήγησαν οι στρατηγοί ήθελαν "τάχιστα πάταξη των αντιδραστικών θρησκευτικών κινημάτων". Οι φήμες διαψεύστηκαν από το Γενικό Επιτελείο, είχε προηγηθεί, όμως, μια σύσκεψη του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας, όπου ο πρωθυπουργός "τα άκουσε", λόγω δηλώσεών του ότι δεν προτίθετο να "μοιραστεί την εξουσία με κανέναν".

Το πολιτικό αδιέξοδο οδήγησε σε συζητήσεις περί εκλογών, που συνεχίστηκαν καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, πλην το Κόμμα της Αρετής, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, τυγχάνει της μεγαλύτερης λαϊκής στήριξης - γεγονός που οδήγησε σε πιέσεις από τους στρατηγούς να αποφευχθεί η καταφυγή στις κάλπες. Τελικά όμως τον Ιούλη, κατόπιν μακροσκελών διαπραγματεύσεων και παλινωδιών ορίστηκαν για την 18η Απρίλη του 1999 - τότε το "ισλαμικό" και τα "κοσμικά" κόμματα θα κληθούν να λύσουν τους λογαριασμούς τους...

Η χρησιμοποίηση της "σκανδαλολογίας" για πολιτικούς σκοπούς ξεπέρασε κάθε προηγούμενο, με αποτέλεσμα την απαξίωση, αν όχι συλλήβδην του πολιτικού σκηνικού, τουλάχιστον των δύο πιο "φιλόδοξων" προσωπικοτήτων του. Πρώτα, ήταν η δημοσιοποίηση τμήματος του πορίσματος από την έρευνα επιτροπής για το "Σκάνδαλο Σουσουρλούκ". (Αφορμή, αξίζει να θυμηθεί κανείς, ήταν ένα αυτοκινητικό στην ομώνυμη επαρχιακή περιοχή, με μια κρατική Μερσέντες στην οποία επέβαιναν ο βουλευτής Σεντάτ Μπουτσάκ, ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος της αστυνομίας, ένα μανεκέν - κολ γκερλ και ο διαβόητος παράνομος Αμπντουλάχ Τσατλί). Οσα περιέχονταν στο δημοσιοποιηθέν τμήμα του πορίσματος ήταν απίστευτα: Τεκμηρίωση σχέσεων κράτους - μυστικών υπηρεσιών - πολιτικών - μαφιόζων, συνεργασίες με εκτελεστές για εξόντωση Κούρδων και Αρμενίων, σχέδια ανατροπής ξένων κυβερνήσεων (όπως, π.χ., της Γεωργίας) και δολοφονιών ξένων προσωπικοτήτων. Και όλως συμπτωματικώς, αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά την κυβέρνηση Τσιλέρ. Ασκήθηκαν διώξεις, η Τσιλέρ υπέστη προφανώς πολιτικό κόστος, και η υπόθεση ...ξεχάστηκε.

Μετά ήταν οι έρευνες για το "πόθεν έσχες" του ζεύγους Τσιλέρ. Ο σύζυγος της πολιτικού, Οζέρ, καταδικάστηκε το Μάη σε πρόστιμο και 5 μήνες φυλάκισης για παραπλάνηση της κοινοβουλευτικής επιτροπής που διερευνούσε την περιουσιακή του κατάσταση. Η Τσιλέρ ανέλαβε να πάρει την εκδίκησή της: Ζήτησε διερεύνηση κατηγοριών διαφθοράς σε βάρος του πρωθυπουργού Μεσούτ Γιλμάζ. Τον Ιούλη, υπέβαλε πρόταση μομφής κατά του ίδιου, επειδή παραχώρησε δωρεάν γη στην αυτοκινητοβιομηχανία "Φορντ" (που, πάντως, καταψηφίστηκε).

Η σκανδαλολογία έγινε χιονοστιβάδα. Το Σεπτέμβρη, το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα του Ντενίζ Μπαϊκάλ ζήτησε, απειλώντας να πάψει να στηρίζει τον κυβερνητικό συνασπισμό, την παραίτηση από το υπουργικό του αξίωμα του ήδη παραιτηθέντος από βουλευτή Εγιούπ Ασίκ, ο οποίος κατηγορήθηκε για σχέσεις με το οργανωμένο έγκλημα, συγκεκριμένα με τον κακοποιό Τσακιτζί. Που κατήγγειλε ότι είχε τηλεφωνικές συνομιλίες και με τον πρωθυπουργό Γιλμάζ. Την 14η Οκτώβρη, η Βουλή απέρριψε άλλη μια φορά την πρόταση μομφής της αντιπολίτευσης εναντίον του υπουργού Δημοσίων Εργων Γιασάρ Τοπτσού, βάσει κατηγοριών διαφθοράς.

Αλλά ήταν γραφτό και του Γιλμάζ να "ταπεινωθεί" από ένα σκάνδαλο. Το Νοέμβρη, όταν υπήρξαν αποκαλύψεις για τη μεσολάβηση του ίδιου και του υπουργού Οικονομικών Γκιουνές Τανέρ, ώστε να πωληθεί μια τράπεζα, δύο εφημερίδες και μέρος του οργανισμού τηλεπικοινωνιών σε "φίλο" επιχειρηματία. Το είπε ο ίδιος ο επιχειρηματίας, από τουρκικό τηλεοπτικό κανάλι. Η πρόταση μομφής που ακολούθησε ήταν το τελειωτικό χτύπημα: Την 25η Νοέμβρη η Βουλή την υπερψήφιζε με 314 υπέρ και 214 κατά κι η "κανονική" πρωθυπουργία του λάμβανε τέλος. Αλλά, κατά κωμικό τρόπο, ο ...υπόδικος παρέμεινε υπηρεσιακός πρωθυπουργός ως το τέλος του έτους. Αφού ουδείς κατάφερε να σχηματίσει κυβέρνηση.

Το Κουρδικό ήταν διαρκώς στην επικαιρότητα όλο το 1998. Το Γενάρη χιλιάδες Κούρδοι έφθαναν από το Ιράκ και την Τουρκία στις ακτές της Ιταλίας, με σκοπό να ζητήσουν πολιτικό άσυλο σε ευρωπαϊκές χώρες. Η Ρώμη δήλωνε "έτοιμη" να δεχτεί και να χορηγήσει άσυλο σε πρόσφυγες, εφόσον διώκονταν και δεν έχαιραν βασικών δικαιωμάτων τους. Η Αγκυρα απαντούσε οργισμένα: "Υποκινείτε τη λαθρομετανάστευση". Η Γερμανία πανικοβλήθηκε προ του ενδεχομένου νέου κύματος προσφύγων, κατηγόρησε την Ιταλία ότι "αίρει πύλας" και ζήτησε εντατικότερο έλεγχο των συνόρων, βάσει της Συνθήκης Σένγκεν, καθώς η κρίση προσλάμβανε ευρωπαϊκές διαστάσεις. Τέθηκε ζήτημα "πολιτικοποίησης" του Κουρδικού, η Αγκυρα αποκήρυξε κάθε τέτοια ιδέα, ο Ρόμπιν Κουκ εκβίασε με ανάσχεση της πορείας ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ. Τελικώς, η realpolitik επικράτησε και οι Κούρδοι έγιναν ξανά απλώς "λαθρομετανάστες", που συλλαμβάνονταν κατά εκατοντάδες...

Στο εσωτερικό της Τουρκίας, ο φονικός πόλεμος εντάθηκε. Οχι μόνο εναντίον του Εργατικού Κόμματος Κουρδιστάν (ΡΚΚ) που κυνήγησαν και εντός Ιράκ - στο έδαφος του οποίου εισέβαλαν πάνω από 4 φορές το 1998, χωρίς ουδείς Δυτικός να πει κουβέντα - αλλά και του μόνου νόμιμου κουρδικού κόμματος, του Λαϊκού Δημοκρατικού (Χαντέπ). Το Φλεβάρη, εφτά στελέχη του συνελήφθησαν. Την 25η Φλεβάρη, βέβαια, ο Τζον Σάτουκ, Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών, επισκέφθηκε τη φυλακισμένη Κούρδισσα, πρώην βουλευτή, Λεϊλά Ζανά. Δήλωσε, μάλιστα, πως ο (κουρδικός κατά πλειοψηφία) πληθυσμός της νοτιοανατολικής Τουρκίας "πρέπει" να μπορεί να χρησιμοποιεί τη γλώσσα του και να καλλιεργεί τον πολιτισμό του, ετάχθη "υπέρ" του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ελευθερίας της έκφρασης και της άρσης της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης και "κατά" των βασανιστηρίων. Και μετά έφυγε ήσυχα - ήσυχα και ο στρατός συνέχισε να κυνηγάει τους "αυτονομιστές" με αμερικανικής κατασκευής τελευταίας τεχνολογίας ελικόπτερα...

Τον Απρίλη, ο Ντίνο Φριζούλο, Ιταλός δημοσιογράφος, βρέθηκε στις τουρκικές φυλακές, επειδή "συμμετείχε σε διαδηλώσεις", που οπωσδήποτε "προκαλούσαν μίσος", δηλαδή σε κινητοποιήσεις για ειρηνική επίλυση του ζητήματος. Και ως "συνδεδεμένοι με το ΡΚΚ" απομακρύνθηκαν από την εφημερίδα Σαμπάχ οι δημοσιογράφοι Μεχμέτ Αλί Μπιράντ και Τσενγκίζ Τσαντάρ (αμφότεροι πολύπειροι και γνωστοί). Στις 13 Απρίλη, ο στρατός είχε μια "επιτυχία", εισέβαλε στο Βόρειο Ιράκ και συνέλαβε τον Σεμντίν Σακίκ, πρώην ηγετικό στέλεχος του ΡΚΚ, ο οποίος δικάστηκε "επ' εσχάτη προδοσία". Το Μάη, τα νερά τάραξε η απόπειρα δολοφονίας (12/5) του Ακίν Μπιρντάλ, προέδρου της Ενωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που άγνωστοι πυροβόλησαν και τραυμάτισαν σοβαρά στο γραφείο του στην Αγκυρα. Η αστυνομία συνέλαβε έξι υπόπτους, από τους οποίους ο Μπιρντάλ αναγνώρισε τους δύο ως δράστες. Πριν δικαστούν αυτοί όμως, δικάστηκε και καταδικάστηκε ο ίδιος: Σε φυλάκιση ενός έτους για πρόκληση μίσους, εξαιτίας ομιλίας του για "ειρηνική επίλυση του Κουρδικού". Απόφαση που επικυρώθηκε τον Οκτώβρη από το Εφετείο της Αγκυρας.

Το καλοκαίρι, ενώ ο στρατός συνέχιζε τις επιχειρήσεις του, ο πρωθυπουργός Γιλμάζ απέρριπτε την πρόταση του ηγέτη του ΡΚΚ Αμπντουλάχ Οτσαλάν για μονομερή εκεχειρία: "Δεν είναι δυνατόν", έλεγε, "να εκληφθεί ως συνομιλητής".

Παράλληλα, επί 10ετίες αλληλοσπαρασσόμενοι Κούρδοι του Ιράκ έφθασαν, υπό αμερικανική κηδεμονία στην Ουάσιγκτον, σε "ειρηνευτική συμφωνία", γεγονός που προκάλεσε ανησυχία στην Αγκυρα. Την 18η Σεπτέμβρη, οι ηγέτες των δύο αντίπαλων κουρδικών παρατάξεων Τζαλάλ Ταλαμπάνι και Μασούντ Μπαρζάνι ανακοίνωσαν συμφωνία τερματισμού της αντιπαράθεσής τους, με σκοπό τη διεξαγωγή εκλογών για την ανάδειξη περιφερειακής Βουλής στο ιρακινό Κουρδιστάν. Και, εν συνεχεία, διεκδίκησης αυτόνομου κρατιδίου στο Ιράκ. Γεγονός που δημιούργησε φόβους σε αναλυτές για "πρόσδεση" σε ένα τέτοιο μόρφωμα και των Τούρκων Κούρδων.

Μπ. Γ.

Εδώ, ο συγγραφέας φορτώνεται ο ίδιος, σαν αυτόπτης και αυτήκοος χωρίς αμφιβολία μάρτυρας, όλο το βάρος του εγχειρήματος: να μας πει όλη την αλήθεια, με κλινικές παρατηρήσεις και εργαστηριακή μέθοδο. Την αλήθεια για την εσωτερική λειτουργία του συγκεκριμένου εφαρμοσμένου σοσιαλισμού.

Η παρατήρηση και η προσεχτική, ευσυνείδητη καταγραφή κατευθύνει την άγρυπνη εμπειρική - διαλεκτική σκέψη του: εκθέτει δειγματοληπτικά, την παρατηρούμενη καθημερινότητα, όχι αποσπασματικά, αλλά σαν ένα ενιαίο, συνεχή βηματισμό, στα πλαίσια του όλου πολιτικοκοινωνικού ιστού στην επίπονη πορεία του προς την ολοκληρωμένη ανόρθωση και ανάπτυξη, μια πορεία που αρχίζει σχεδόν από το μηδέν, πάνω στα ερείπια ενός τρομαχτικά καταστρεπτικού πολέμου, όπου η Σοβιετική Ενωση κυριολεκτικά αυτοθυσιάστηκε για τη συντριβή του φασιστικού - ναζιστικού σκοταδισμού. Πραγματικά, έτσι μόνο, παρακολουθώντας "εξ επαφής" και μαντεύοντας στο σύνολό της αυτή την ακατάβλητη σταδιακή κίνηση προς τα εμπρός, μέσα από χίλιες μύριες αντιξοότητες, αυτή την τιτανική προσπάθεια ανόρθωσης ανάλογη και αντάξια της σοβιετικής πολεμικής προσπάθειας, για την άμυνα και τη νίκη της ανθρωπότητας, θα μπορέσουμε να σχηματίσουμε ουσιαστική αντίληψη της αλήθειας που καταθέτει ο συγγραφέας. Είναι μια μόνο, μερική μαρτυρία, αλλά, κατά τεκμήριο τουλάχιστον απόλυτα αξιόπιστη.

Χρονική περίοδος: 1949 - 1953. Δυο σημαδιακές χρονολογίες. Η πρώτη δηλώνει την τραγική κατάληξη του ένοπλου αντιιμπεριαλιστικού - κοινωνικοαπελευθερωτικού αγώνα της Ελλάδας, πρώτου θύματος του Ψυχρού Πολέμου με την αναγγελία του "Δόγματος Τρούμαν" (1947), του δόγματος δηλαδή των αμερικανικών επεμβάσεων, με την κάλυψη του ΟΗΕ στα μεταπολεμικά απελευθερωτικά, αντιαποικιακά κινήματα ολόκληρης της οικουμένης. Η δεύτερη, το έπος της Ανοικοδόμησης στην εντατική ανάπτυξή του, ενώ μαίνεται ο Ψυχρός Πόλεμος, με στρατηγικό σκοπό την απομόνωση της μεγάλης χώρας του σοσιαλισμού, που η αίγλη του έδινε φτερά στους καταπιεζόμενους λαούς (Κορέα, Βιετνάμ, Αίγυπτος, Αφρική). Σ αυτή τη φάση οι Ελληνες αγωνιστές βρίσκουν θερμή φιλοξενία στο σοβιετικό έδαφος, όπου έχουν την ευκαιρία, δίπλα στους Ρώσους βετεράνους και νεολαίους, να συνεχίσουν τον αγώνα για το σοσιαλισμό, με την προσδοκία του γυρισμού στην πατρίδα, που γίνεται όμως μακρινό όνειρο.

Σε ένα μηχανουργικό εργοστάσιο μοχθούν συναδελφωμένοι Ελληνες και Σοβιετικοί εργάτες, τεχνίτες, διοικητικά και κομματικά στελέχη και μέλη, κάτω από κοινές συνθήκες στερήσεων και με πολύ ανεπαρκή τεχνικά μέσα. Και ενώ, παρ' όλα αυτά, ο αγώνας αυτός έχει μπει στο δρόμο του, στο εργοστάσιο και στις συναφείς υπηρεσίες και μηχανισμούς τα πράγματα σιγά - σιγά παύουν να εμφανίζονται "ιδανικά" και "ρομαντικά", καθώς ο φακός του συγγραφέα, "ζουμάροντας", μας επιτρέπει να τα παρατηρούμε από κοντά.

Αρχίζει να μιλάει η γυμνή πραγματικότητα. Αυτή ακριβώς που κάνει να προβάλλει όλο το δραματικό και λυρικό μεγαλείο ενός "άχαρου" στη σκληρότητά του αγώνα. Διαταραχή στις παραγωγικές και τις ανθρώπινες σχέσεις. Ανθρώπινες αδυναμίες. Εγωισμοί και εγωκεντρισμοί. Καιροσκοπισμοί, αντιπαλότητες ανάμεσα σε άτομα, ομάδες, ακόμα και εθνότητες. Αμφισβητήσεις αρμοδιότητας, καχυποψίες, αναπόφευκτες αδικίες και ανοιχτή πολεμική κατά υπεύθυνων οργάνων και προσώπων. Μικρότητες. Γιατί όχι! Και μια απόπειρα ομαδικής φυγής πέρα από τα σύνορα της χώρας, που ματαιώνεται από την ίδια τη δυσπιστία ανάμεσα σ' εκείνους που μετέχουν. Και ένα σοβαρό επεισόδιο με την αχρήστευση μιας κεντρικής μηχανής, όπου γίνεται προσπάθεια από τους ίδιους κύκλους ν' αποδοθεί σε σαμποτάζ κάποιων άλλων, αλλά αποδείχνεται ότι ήταν τεχνικό πρόβλημα που λύνεται τελικά χάρη στην αυταπάρνηση μαστόρων, ειδικών και υπεύθυνων σε στενή συνεργασία. Και συνελεύσεις με μόνο θέμα την έκκληση για πειθαρχία ή για προστασία της σοσιαλιστικής περιουσίας του εργοστασιακού εξοπλισμού και της παραγωγής. Εκκλήσεις που η δραματικότητά τους χάνεται στο αρνητικό κλίμα των αντιπαραθέσεων. Σε ένα κλυδωνιζόμενο σκάφος είναι πολυτέλεια ο νηφάλιος ρεμβασμός της νικητήριας άφιξης στο ονειρεμένο λιμάνι της αναγέννησης της ΕΣΣΔ! Ολα αυτά τα αρνητικά υποσκάπτουν το συλλογικό έργο και τη συλλογική σκέψη.

Παράλληλα με το έπος αυτό ξετυλίγεται, αντανακλώντας τις επιδράσεις του, η ιδιωτική και προσωπική ζωή των μελών της ελληνικής παροικίας. Η στέρηση, και η δυστυχία, συνέχεια των μύριων ταλαιπωριών στα ελληνικά χωριά και βουνά, με αποκορύφωμα τις δοκιμασίες του Εμφύλιου, που αδυνατεί να την ανακουφίσει περισσότερο η ρημαγμένη μεγάλη χώρα. Κόπωση, αποθάρρυνση και απελπισία, αλλά και ηρωική καρτερία, ώσπου βήμα με βήμα η ζωή γίνεται όλο και πιο ανθρώπινη. Ερωτες, πάθη, διαψεύσεις, τραγικές στιγμές όπου ο άνθρωπος χάνει το ηθικό στήριγμα στο συνάνθρωπο, ακόμα και στο συναγωνιστή, το σύντροφο ή στο αγαπημένο πρόσωπο. Το άσβηστο όνειρο του γυρισμού στην πατρίδα, εξωραϊσμένο κι απ' την απόσταση και το χρόνο. Και η αναπτερωμένη ελπίδα. Οι απλοί χωριάτες, τσοπάνηδες και ξωμάχοι οι ήρωες των μαχών, που δίνουν κι εδώ παράδειγμα της ανθρώπινης αντοχής και το μέτρο της αληθινής κοινωνικοκεντρικής, περηφάνιας και αξιοπρέπειας.

Μπροστά στα τωρινά ερείπια της κραταιάς προμάχου του εξανθρωπισμού, το βιβλίο αυτό, που μαζί με το πλούσιο άλλο συγγραφικό του έργο τιμάει τη μνήμη του, δίνει απαντήσεις ακαταμάχητες για κάποια από τα πολλά και σύνθετα αίτια της μεγαλύτερης συμφοράς που γνώρισε η ιστορία της ανθρωπότητας: της ανατροπής του εφαρμοσμένου σοσιαλισμού από τις δυνάμεις που, τώρα, έχουν ανοίξει πάνω στον πλανήτη τους ασκούς του Αιόλου. Αν ζούσε, τώρα, (πέθανε το 1994), ο Κ. Μπόσης (ψευδώνυμο του Κώστα Πουρναρά), θα μπορούσε να είναι βέβαιος ότι έδωσε ένα συγκλονιστικά προφητικό μήνυμα: μέσα στη ζούγκλα του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού, η Σοβιετική Ενωση πέφτοντας, εξακολουθεί να φωτίζει την άβυσσο.

(Εκδοση: ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ).

Μανώλης ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ

Η εξοικείωση του μικρού Αλβανού με την εμφάνιση του τανκ δεν είναι τυχαία

Οι κυβερνήσεις αλλάζουν σχήματα, αλλά τα πρόσωπα μαζί με το περιεχόμενο της πολιτικής μένουν ίδια...