Το οικονομικό θαύμα της ελεύθερης αγοράς και της ανατροπής της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Ρωσίδες ψάχνουν για λίγο φαγητό στα σκουπίδια...

Οποιος διαβάσει στα πεταχτά την ομιλία αυτή, θα αντιδράσει έντονα στον ισχυρισμό ότι αποτελεί ανοιχτή επίθεση ενάντια στις βάσεις του σοσιαλισμού. Γιατί η ομιλία αυτή είναι ταυτόχρονα υπόδειγμα για την τέχνη της παραπλάνησης και της απάτης που ο Γκορμπατσόφ κατέχει θαυμάσια. Δεν είναι μόνος του πάνω στη σκηνή. Εξέτασε προσεκτικά πού ακριβώς απέτυχε το πρότυπό του, ο πνευματικός του πατέρας, ο Χρουστσόφ. (Στις ομιλίες του πολλές φορές λέει ότι «εμείς» εξετάσαμε προσεκτικά αυτό το ζήτημα). Σαν μία από τις αιτίες της αποτυχίας αναγνώρισε ότι ο Χρουστσόφ έκανε ένα σοβαρό λάθος τακτικής. Βρισκόταν πάντα στην κορυφή του «μεταρρυθμιστικού» κινήματος και γι' αυτό συγκέντρωνε πάνω όλες τις επιθέσεις των λεγόμενων «συντηρητικών». Αυτό δεν έπρεπε να συμβεί με τον ίδιο. Θα προχωρούσε πιο έξυπνα: δε θα έπρεπε να βρίσκεται μπροστά - μπροστά, αλλά στα «άκρα» και από τις δυο πλευρές. Για να αντιπροσωπεύει τη «μέση», χρειαζόταν μια αντιπολίτευση από τα δεξιά και μια από τ' αριστερά. Για την αντιπολίτευση από τ' αριστερά, από εκείνους που αντιστρατεύονταν την υποχωρητική πορεία φιλελευθεροποίησης, δε χρειαζόταν ν' ανησυχεί. Το μόνο που έπρεπε να φροντίζει ήταν να μην μπορέσει να τραβήξει προς τη μεριά της την πλειοψηφία των οργάνων που έπαιρναν τις αποφάσεις. Αυτό θα ήταν πιο εύκολο να επιτευχθεί, αν είχε μια αντιπολίτευση από τα δεξιά, που να τον πιέζει βέβαια προς την κατεύθυνση που ήθελε ο ίδιος να ακολουθήσει, όμως με απαιτήσεις που να φαίνονται στη δοσμένη κατάσταση παρατραβηγμένες, να έχουν έναν υπερεξτρεμισμό, που απέναντί του να εμφανίζεται αυτός σαν μετριοπαθής μεταρρυθμιστής και υπερασπιστής όλων εκείνων που στη γενική συνείδηση θεωρούνταν ακόμα απαραβίαστα.

Το ρόλο εκείνου που ασκεί «πίεση» ανέλαβε με ευχαρίστηση ο Γιέλτσιν. Οι δυο τους ήταν απόλυτα σύμφωνοι για το πού θα οδηγούσε το ταξίδι, όπως παραδέχτηκαν πολλές φορές και οι ίδιοι. Πράγμα, όμως, που δε σήμαινε, όπως έμελλε να μάθει ακόμα ο Γκορμπατσόφ, ότι ο Γιέλτσιν θα έμενε για πάντα ικανοποιημένος με το ρόλο του θερμοκέφαλου που του είχε αναθέσει ο υπ' αριθ. 1. Πάντως, προσωρινά το ζευγάρι λειτουργούσε θαυμάσια: Ο Λιγκατσόφ κριτικάριζε τον Γκορμπατσόφ από τα αριστερά, ενώ αντίθετα ο Γιέλτσιν τον κατηγορούσε ότι ήταν «διστακτικός». Ο Γκορμπατσόφ αντέκρουε απότομα τον πρώτο σαν «συντηρητικό» και σαν εκπρόσωπο της αποστεωμένης, εγωιστικής «νομενκλατούρας» που μόνο για την αργομισθία της ενδιαφερόταν, ενώ ταυτόχρονα απέναντι στον Γιέλτσιν έπαιζε τον αποφασιστικό υπερασπιστή των σοσιαλιστικών θέσεων. Ετσι παρουσιαζόταν σαν ο άνθρωπος εκείνος, που, χωρίς την εξισορροπητική του δράση, το κόμμα θα παραδινόταν στην αποσύνθεση.

Οταν, για παράδειγμα, ο Γιέλτσιν απαίτησε να διαγραφεί το άρθρο του συντάγματος που καθόριζε τον ηγετικό ρόλο του κόμματος, ο Γκορμπατσόφ αντέδρασε στην αρχή με ένα οργισμένο: «Οχι, ποτέ!» Μετά αποδυνάμωσε το «Οχι» του κάνοντάς το: «Οχι, όχι κάτω από τις σημερινές συνθήκες!» Και πολύ σύντομα προσγειώθηκε στην αιτιολόγηση της αναγκαιότητας κατάργησης αυτού του άρθρου. Το ίδιο συνέβη και με την απαίτηση για κατάργηση του μονοκομματικού συστήματος και σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Αποτέλεσε όλο αυτό ένα καλοπαιγμένο, καλοστημένο εθιμοτυπικό της «περεστρόικα».

Αυτή η αντιστροφή των πόλων στους όρους «δεξιά» και «αριστερά» δεν έγινε φυσικά χωρίς τη συγκατάθεση του Γκορμπατσόφ. Αυτός έχει το κύριο μερίδιο της ευθύνης, επειδή απομακρύνθηκε από τους «ριζοσπάστες μεταρρυθμιστές» η ετικέτα του «δεξιού» και κολλήθηκε πάνω στους πραγματικούς αντιπάλους του, τους γνήσιους αριστερούς, τους υπερασπιστές του σοσιαλισμού.

Μόνο όποιος γνωρίζει αυτή τη σκηνοθεσία της πολιτικής μασκαράτας της Μόσχας, είναι σε θέση να αποκρυπτογραφήσει τις ομιλίες του Γκορμπατσόφ.

«Εμείς ξεκινάμε από το γεγονός ότι η περεστρόικα δεν αποχτάει δύναμη, δεν προχωράει, χωρίς τη λύση του προβλήματος των τροφίμων, χωρίς την επεξεργασία μιας σύγχρονης (!) αγροτικής πολιτικής. Φυσικά, είχαμε ταυτόχρονα συνειδητοποιήσει ότι ούτε και στον αγροτικό τομέα μπορεί κανείς να υπολογίζει με βαθιές αλλαγές, αν αυτές δε συμβαδίζουν με βαθιές αλλαγές σ' ολόκληρη την κοινωνία.

Ακριβώς αυτή η αντικειμενική όψη της κατάστασης έκανε αναγκαία τη ριζική οικονομική μεταρρύθμιση. Ακριβώς γι' αυτό χρειαζόμαστε και μια πολιτική μεταρρύθμιση.

Τα τρόφιμα είναι το βασικό πρόβλημα της κατάστασής μας. Αν το λύσουμε, θα είναι ένα τεράστιο κέρδος όχι μόνο για την οικονομία, αλλά και στον κοινωνικό τομέα και στο πολιτικό επίπεδο. Αν δεν καταφέρουμε να λύσουμε αυτό το πρόβλημα, ας μιλήσουμε ξεκάθαρα, μπορούμε να σταματήσουμε όλη την περεστρόικα και τότε θα έχουμε μια σοβαρή αποσταθεροποίηση της κοινωνίας».

Η περεστρόικα δε σταμάτησε, αλλά η αποσταθεροποίηση της κοινωνίας που είχε ήδη ξεκινήσει συνεχίστηκε.

Φυσικά, το πρόβλημα των τροφίμων ήταν σίγουρα πολύ σημαντικό, δεν ήταν όμως το βασικό πρόβλημα της σοβιετικής πραγματικότητας. Το βασικό πρόβλημα ήταν η εξαπόλυση των αντισοσιαλιστικών, εθνικιστικών, μοναρχικών και αντισημιτικών δυνάμεων, που ουσιαστικά κεντρίζονταν από τις όλο και πιο σφοδρές επιθέσεις των μέσων μαζικής ενημέρωσης ενάντια στον κομματικό και κρατικό μηχανισμό. Το βασικό πρόβλημα ήταν ο κίνδυνος που διέτρεχε ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ενωση και κατ' επέκταση σ' όλα τα ευρωπαϊκά σοσιαλιστικά κράτη.

«Εχει βασική σημασία το γεγονός ότι για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια μια ολομέλεια έκανε κεντρικό ζήτημα για τη λύση των οικονομικών προβλημάτων τη ριζική αλλαγή των σχέσεων ιδιοκτησίας και παραγωγής στη χώρα, με τη μετάβαση σε νέες μορφές διεύθυνσης της οικονομίας και τη θεμελιώδη αλλαγή των μεθόδων διεύθυνσης.(...) Εχω υπόψη μου ότι εδώ πρόκειται για θεμελιώδη μεταβολή της αντίληψής μας τόσο για την ανάπτυξη του αγροτικού τομέα όσο και ολόκληρης της οικονομίας.

Γι' αυτό και τα αποτελέσματα της ολομέλειας, τα πολιτικά της συμπεράσματα και οι στόχοι της ξεπερνάνε τα πλαίσια του αγροτικού ζητήματος, είναι ζήτημα αρχής, έχουν γενικά θεωρητική, γενικά πολιτική και γενικά οικονομική σημασία.

Ο αγροτικός τομέας θα παίξει το ρόλο του πρωτοπόρου, του σκαπανέα στην αφομοίωση των αντίστοιχων μορφών της διαχείρισης και διεύθυνσης της οικονομίας.(...) Αν τα ΜΜΕ δεν καταβάλουν σοβαρές προσπάθειες, αν ο λαός δεν κατανοήσει τα μέτρα που προτείνονται εδώ, δύσκολα θα προχωρήσει η υπόθεση.(...) Φυσικά, εδώ συγκρούονται διαφορετικά συμφέροντα.(...)».

Και ποιες αποφάσεις πάρθηκαν για να επιτευχθεί ο «εκσυγχρονισμός» της γεωργίας; Δε θα το πιστεύαμε, αλλά είναι αλήθεια: Αναβίωση της λιγότερο παραγωγικής μορφής αγροτικής οικονομίας, της μορφής εκείνης που περισσότερο υποδουλώνει τους αγρότες, ιδιαίτερα τις αγρότισσες, δηλαδή αναβίωση του μικρού αγροτικού οικογενειακού νοικοκυριού! Είναι τόσο τερατώδες, ώστε ο Γκορμπατσόφ δεν τολμάει να παρουσιάσει την ουσία του ζητήματος ορθά - κοφτά και χωρίς φτιασιδώματα, παρά κοπανάει συνέχεια αερολογίες, πριν αφήσει να καταλάβει κανείς περί τίνος πρόκειται.

«Η Ολομέλεια εκφράστηκε υπέρ της απελευθέρωσης του τεράστιου δυναμικού των κολχόζ και σοβχόζ, με τη βοήθεια της πάκτωσης και της ίδρυσης συνεταιρισμών. Η Ολομέλεια εκφράστηκε και υπέρ της υποστήριξης των αγροτικών επιχειρήσεων και συγκροτημάτων, των αγροτικών νοικοκυριών, της ατομικής δευτερεύουσας οικονομίας, των συμφωνιών πάκτωσης όχι μόνο μέσα στα πλαίσια των κολχόζ και σοβχόζ, αλλά και έξω από αυτά.(...).

Με άλλα λόγια, σύντροφοι, κανενός είδους δογματισμός, παρά μέγιστη υποστήριξη σε όλα όσα εδραιώνουν την αυτοτέλεια, το αίσθημα να είσαι αφέντης της γης σου».

Οποιος διάβαζε τότε αυτές τις δηλώσεις και δεν ήθελε ακόμα να πιστέψει ότι η «μεταρρύθμιση» αυτή οδηγεί στην κατάργηση της κοινωνικής ιδιοκτησίας, στην επιστροφή στην ιδιωτική γεωργία, και επομένως στη δημιουργία μιας νέας τάξης κουλάκων, καταδικάζοντας τη μάζα των αγροτών να ζει στην εξαθλίωση, τουλάχιστον θα πείστηκε πια από την παραπέρα εξέλιξη ότι έπεσε θύμα μιας λαθεμένης εκτίμησης που του υπαγόρευσε η καλοπιστία του.

Η φράση από την ομιλία του που ακολουθεί, δείχνει ότι η ομάδα του Γκορμπατσόφ ήταν αποφασισμένη να βγάλει απ' τη μέση με κάθε τρόπο κάθε αντίσταση στην πολιτική της για παλινόρθωση. Κατ' αρχήν, όμως, προσπάθησαν να το πετύχουν με την ηθική δυσφήμιση όλων εκείνων που στέκονταν εμπόδιο σ' αυτήν την πολιτική και υπερασπίζονταν τις μορφές της σοσιαλιστικής, κοινωνικής παραγωγής.

«Η διαχειριστική μέθοδος είναι ακόμα βαθιά ριζωμένη σε πολλούς διευθυντές κολχόζ και σοβχόζ και σε πολλούς ειδικούς. Γι' αυτό και δεν τους ταιριάζει η πάκτωση.» (Με τη λέξη πάκτωση εννοούνται τα αγροτικά οικογενειακά νοικοκυριά πάνω στη γη που θα τους μίσθωναν τα κολχόζ και τα σοβχόζ και που επέτρεψαν οι αποφάσεις και προπαγάνδισαν ο Γκορμπατσόφ και τα ΜΜΕ).

«Αυτοί οι άνθρωποι θέλουν να δίνουν οδηγίες και εντολές και να διοικούν, ώστε να κρατάνε τον κόσμο εξαρτημένο. Ομως, πάκτωση σημαίνει σχέσεις ανάμεσα σε εταίρους, αμοιβαίες υποχρεώσεις και μη ανάμειξη. Αυτό θα πει αυτοτέλεια.(...)».

Για να κλείσουμε αυτό το κεφάλαιο είναι σημαντικό να θυμίσουμε για μια ακόμα φορά ότι ο Γκορμπατσόφ είπε ρητά ότι στη γεωργία πέφτει ο ρόλος του σκαπανέα στην εισαγωγή νέων οικονομικών και ιδιοκτησιακών μορφών. Αυτό ήταν μια αρκετά καθαρή υπόδειξη σε ποια κατεύθυνση επρόκειτο να προχωρήσει η λεγόμενη «οικονομική μεταρρύθμιση» και σε όλους τους άλλους κλάδους της οικονομίας.

(ΑΥΡΙΟ ΤΟ 5ο ΜΕΡΟΣ)