Παπαγεωργίου Βασίλης

Η ελληνική κυβέρνηση, μη καταφέρνοντας επί ένα χρόνο να «πείσει» την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) να αντιδράσει στην «εξωθεσμική» συμφωνία - φάντασμα των ΗΠΑ - Βρετανίας - Τουρκίας για το λεγόμενο «ευρωστρατό», μετέθεσε στο στρατοκράτη της ΕΕ Χ. Σολάνα την όποια «διασφάλιση» των συμφερόντων της χώρας, προβλέποντας ότι «θα» υπάρξουν «δύο κείμενα, μια επιστολή και μια δήλωση», που, όμως, δε θα έχουν δεσμευτική ισχύ ούτε για την ΕΕ ούτε για το ΝΑΤΟ.

Για το ζήτημα της «ευρωπαϊκής ταυτότητας ασφάλειας και άμυνας» (ESDP), απ' όπου ξεπήδησε, υποτίθεται, η διαμάχη για τον «ευρωστρατό», υπάρχει «πλαίσιο» ομόφωνης συμφωνίας από τη ΝΑΤΟική Σύνοδο Κορυφής της Ουάσιγκτον (Απρίλης 1999), την οποία έχουν υπογράψει τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία. Για την «Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Αμυνας» (ΕΠΑΑ), όπου υπεισέρχεται η σχέση της Τουρκίας με τη δράση, «μετά το 2003», της «ευρωπαϊκής Δύναμης Ταχείας Επέμβασης» (ΔΤΕ) υπάρχει ομόφωνη απόφαση της ΕΕ στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας (Δεκέμβρης 2000), την οποία έχει συνυπογράψει η Ελλάδα. Στο ειδικό θέμα της «εγγυημένης και μόνιμης πρόσβασης» της ΕΕ στα μέσα και τις δυνατότητες του ΝΑΤΟ («Βερολίνο συν») για μελλοντικές επιχειρήσεις, όπου το ΝΑΤΟ ενδέχεται να μην εμπλακεί «ιδίω ονόματι» στη «διαχείριση κρίσεων», αλλά η ΕΕ θα 'χει «αυτόματη ικανότητα λήψεως αποφάσεων», πάντα «στα πλαίσια του ΝΑΤΟ», η Τουρκία έχει εγείρει επιφυλάξεις εντός του ΝΑΤΟ (θεωρώντας ότι η «άδεια» του ΝΑΤΟ πρέπει να δίνεται «κατά περίπτωση» άρα να υπάρχει δικαίωμα «εξαίρεσης») από τον Ιούνη του 2000.

Παρά τις διπλωματικές ενέργειες για «άρση», η τουρκική εμμονή όχι μόνο δεν κάμφθηκε, αλλά κορυφώθηκε το Νοέμβρη του 2001, μετά την 11/9/2001, με την πρόκληση τριμερούς «συμφωνίας της Αγκυρας» μεταξύ ΗΠΑ, Βρετανίας και Τουρκίας, που παραμένει «μυστική». Οπως είχε προβάλει έγκαιρα η βρετανική εφημερίδα «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» πρόκειται για αμερικανοβρετανικό σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο το Αιγαίο και η Κύπρος εξαιρέθηκαν από τα πεδία δράσης του «ευρωστρατού» (βλ. «Ρ», 7/6/2001). Το αίτημα δε συζητήθηκε ποτέ «επίσημα» στο ΝΑΤΟ, και ούτε υπάρχουν επεξηγήσεις ή αντιδράσεις των ενδιαφερομένων μερών. Αμέσως μετά, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λάακεν (Δεκέμβρης 2001) η Ελλάδα, παρά το ότι αρνείται, και σωστά, να θέσει εντός της ΕΕ τη «συμφωνία της Αγκυρας», αρχίζει, παραδόξως μια διπλωματική διαπραγμάτευση επί του (...) «μη κειμένου» με δεδηλωμένο «στόχο» να «τροποποιηθεί».

Μέχρι στιγμής, και μετά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Σεβίλλης (Ιούνης 2002), δεν υπάρχει καμία «επίσημη» αναφορά της ΕΕ στη «συμφωνία της Αγκυρας». Η ομόφωνη σχετική απόφαση της Σεβίλλης (παράγραφος 15) κάνει λόγο μόνο για «πρόοδο σχετικά με την εφαρμογή των διατάξεων της Νίκαιας για τη συμμετοχή των Ευρωπαίων συμμάχων που δεν είναι μέλη της ΕΕ», δηλαδή για την Τουρκία, και αναθέτει, βασικά στο στρατοκράτη της ΕΕ Χ. Σολάνα να συνεχίσει το έργο αυτό». Η Τουρκία στη βάση των αποφάσεων της Νίκαιας έχει ήδη δικαίωμα «μόνιμων ρυθμίσεων διαβούλευσης εκτός περιόδων κρίσης» με την ΕΕ, αποτελεί «συνεισφέρον» κράτος στις αποφασισμένες ευρωπαϊκές αποστολές «διαχείρισης» στην πρώην Γιουγκοσλαβία, σε περίπτωση δράσης «έχει ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις, κατά την τρέχουσα διεξαγωγή της επιχείρησης, με τα συμμετέχοντα κράτη - μέλη της ΕΕ».

Δεν έχει, και δεν μπορεί να έχει, αφού δεν είναι κράτος - μέλος της ΕΕ, το δικαίωμα ψήφου όταν το Συμβούλιο της ΕΕ «αποφασίσει» να διεξαγάγει παρόμοια επιχείρηση και «δε θα χρησιμοποιεί ΝΑΤΟικά μέσα». Η Τουρκία βέβαια διαφωνούσε και πίεζε αλλά (...) μέχρι εκεί, η Νίκαια δεν ανατρέπεται από μη μέλος της ΕΕ. Και ως εκ θαύματος, οι τουρκικές μαξιμαλιστικές επιδιώξεις, που η Αγκυρα μπορούσε να προωθήσει όπως και έκανε, μόνο εντός του ΝΑΤΟ, μεταφέρθηκαν διά μέσου (...) της Ελλάδας και εντός της ΕΕ (!!!).

Με άμεσο αποτέλεσμα, η «εφαρμογή» των ομόφωνων αποφάσεων της Ουάσιγκτον και της Νίκαιας για τις συνολικές σχέσεις ΝΑΤΟ και ΕΕ, που «θα έπρεπε» να είχε ολοκληρωθεί τουλάχιστον από το Λάακεν, να εκκρεμούν ακόμη, θέτοντας βάσιμα ερωτήματα για το αν το προαποφασισθέν «2003» θα είναι πράγματι το έτος έναρξης της ισχύος του λεγόμενου «ευρωστρατού» και όταν όλοι και όλα έχουν συνυπογραφεί «ομόφωνα» από το 1999. Προβάλλει εύλογα το ερώτημα: πέρα από τις επιδιώξεις της Αγκυρας και τη μόνιμη «ανεπάρκεια» της Αθήνας, μήπως πίσω από το όλο «μπλοκάρισμα» παίζονται πολύ πιο χονδρά «γεωστρατηγικά» παιχνίδια;

Το ζήτημα του λεγόμενου «ευρωστρατού», δεν προέκυψε ξαφνικά με την τριμερή «συμφωνία της Αγκυρας» των ΗΠΑ - Βρετανίας - Τουρκίας το Νοέμβρη του 2001 --αντίθετα τότε ενεπλάκη στην «ευρωπαϊκή σκακιέρα» των ΗΠΑ-- ούτε αφορά ειδικά και μόνο ελληνο-τουρκικές «διαφορές», αλλά το σύνολο των σχέσεων ΕΕ - ΝΑΤΟ. Το πλαίσιο στήθηκε με τις ομόφωνες αποφάσεις της ΝΑΤΟικής Συνόδου Κορυφής της Ουάσιγκτον (23-24 Απρίλη 1999) που έχουν υπογράψει και δεσμεύουν συνολικά τόσο την Ελλάδα όσο και την Τουρκία. Και δεν αφορούσε καν μια καινούρια «ιδέα». Ηδη από το 1991, μετά το τέλος του Συμφώνου της Βαρσοβίας, οι ΗΠΑ - ΝΑΤΟ λανσάρουν την ιδέα μετατροπής της ανενεργού «Δυτικοευρωπαϊκής Ενωσης» (ΔΕΕ) ως «ευρωπαϊκού βραχίονα» του «νέου ευρωατλαντικού περιβάλλοντος ασφαλείας», δηλαδή ως μηχανισμού επιβολής των αμερικανικών συμφερόντων «στην» Ευρώπη, και «συνεταιρισμού» της λείας της ΚΑ Ευρώπης με τις ευρωπαϊκές «μεγάλες δυνάμεις». Στη ΝΑΤΟική ορολογία αυτό ονομάζεται «ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ταυτότητας για την Ασφάλεια και Αμυνα (ESDP) στο πλαίσιο της Συμμαχίας».

Μέσα στη δεκαετία ο «βραχίονας» με «πίστη και (μισθωτή) αυτοθυσία» απέκτησε (...) γαλόνια, αποδεικνύοντας ωσάν «λοχίας των ΗΠΑ» ότι μπορεί να «διαχειρίζεται κρίσεις» με κάθε είδους βάρβαρες επεμβάσεις. Ετσι κι αλλιώς όλα αυτά τελούν υπό την πυρηνική ομηρία των ΗΠΑ. Και δεν πρόκειται για «εθνικό» στρατό κληρωτών που «υπερασπίζεται» σύνορα και αξίες, αλλά για τις μισθοφορικές «Δυνάμεις Ταχείας Επέμβασης» (ΔΤΕ), εφεύρεση των ΗΠΑ μετά την ήττα στο Βιετνάμ, για επεμβάσεις παραβίασης συνόρων και στρατιωτικές επιχειρήσεις «διαχείρισης κρίσεων» γεωστρατηγικών, οικονομικών και πολιτικών. Σε επίπεδο ΝΑΤΟ είναι οι περιβόητες «συνδυασμένες μεικτές δυνάμεις επιχειρήσεων» (CJTF). Ο λεγόμενος «ευρωστρατός» είναι μια πολυεθνική, «ευρωπαϊκή» ΔΤΕ, η οποία «στα πλαίσια του ΝΑΤΟ» έχει «στόχο να βρεθεί μέχρι το 2003, σε θέση να αναπτύσσει σε λιγότερες από 60 ημέρες και να διατηρεί επί τουλάχιστον ένα έτος δυνάμεις μέχρι επιπέδου σώματος στρατού (60.000 ατόμων)».

Σ' ό,τι αφορά την «Ευρωπαϊκή Ταυτότητα για την Ασφάλεια και την Αμυνα» (ESDP) το συνολικό, μακροχρόνιο «πλαίσιο» στις σχέσεις ΕΕ/ΝΑΤΟ, απ' όπου πηγάζει και η επιπλοκή του «ευρωστρατού», το ζήτημα αναλύεται πλήρως στις παραγράφους 8, 9 και 10 του «Κοινού Ανακοινωθέντος» που υπογράφουν οι 19 αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων του ΝΑΤΟ, και στα άρθρα 30, 49 και 53 της λεγόμενης «Νέας Στρατηγικής Αντίληψης» (ΝΣΑ) του 1999, που αντικατέστησε, επ' αόριστον, τη ΝΣΑ του 1991, την «πρώτη» μετά το «1989». Σύμφωνα με τις τότε δηλώσεις του Κ. Σημίτη «ο νέος ρόλος του ΝΑΤΟ μπορεί να χαρακτηριστεί με τη φράση: διαχείριση κρίσεων (...). Σ' αυτόν το σύγχρονο κόσμο τα θέματα ασφαλείας και άμυνας είναι συνδεδεμένα με κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα». Με άλλοθι, από τότε, την «τρομοκρατία» οι ΗΠΑ - ΝΑΤΟ απειλούν τους πάντες και τα πάντα.

Σύμφωνα με το θεμελιακό άρθρο 20 της ΝΣΑ οι «κίνδυνοι» που αντικατέστησαν τον «κομμουνισμό» είναι για όλα τα (...) γούστα, από «εδαφικές διαφορές», «εθνικές και θρησκευτικές έριδες», «πολιτική αταξία», «οικονομικό μαρασμό», «διάλυση κρατών» μέχρι (...) «διακοπή εφοδιασμού με ζωτικούς πόρους», «παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου» και «ανεπάρκεια ή αποτυχία των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών» (!!!) Φαίνεται ότι ο Κ. Σημίτης σκεφτόταν να καλέσει το ΝΑΤΟ σε περίπτωση «ανεπάρκειας» και ας σκέπτεται, προπαγανδιστικά, για δήθεν «κυριαρχικά δικαιώματα». Αν αυτοί είναι οι «εχθροί» τότε το ΝΑΤΟ πρέπει να έχει «ανά πάσα στιγμή διαθέσιμες στρατιωτικές δυνάμεις, με το κατάλληλο επίπεδο προετοιμασίας, για να υποστηρίξουν παρατεταμένες επιχειρήσεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό του εδάφους της Συμμαχίας» (53, έψιλον).

Σύμφωνα με το άρθρο 53, βήτα «θα πρέπει να ληφθούν υπόψη περιφερειακά χαρακτηριστικά, ιδίως γεωστρατηγικά στοιχεία, που υπάρχουν στους κόλπους της Συμμαχίας, γιατί οι αστάθειες στην περιφέρεια του ΝΑΤΟ μπορούν να οδηγήσουν σε κρίσεις ή συγκρούσεις που απαιτούν μια στρατιωτική απάντηση της Συμμαχίας, με ενδεχομένως σύντομες προθεσμίες προειδοποίησης».

Παράδειγμα μια κρίση «τύπου Ιμια». Το άρθρο 30 της ΝΣΑ αφορά εξ ολοκλήρου το ESDP, και αντικαθιστά το αντίστοιχο άρθρο 22 του 1991, επαναλαμβάνοντας κατά λέξη ότι «οι Ευρωπαίοι Σύμμαχοι έλαβαν αποφάσεις που θα τους επιτρέψουν να αναλάβουν μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης (...) ώστε να ενισχύσουν τη σταθερότητα της ευρω-ατλαντικής περιοχής και την ασφάλεια όλων των συμμάχων (...) Η ESDP θα συνεχίσει να αναπτύσσεται στα πλαίσια του ΝΑΤΟ. (...) Το ΝΑΤΟ είναι έτοιμο να διαθέσει κατά περίπτωση και με συναίνεση, τα μέσα, και το δυναμικό του, για τις επιχειρήσεις που αυτό δε θα εμπλακεί στρατιωτικά και οι οποίες θα διεξαχθούν υπό τον πολιτικό έλεγχο και τη στρατηγική διεύθυνση είτε της ΔΕΕ είτε μ' άλλο τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη τη συμμετοχή όλων των Ευρωπαίων συμμάχων, αν αυτοί επέλεγαν κάτι τέτοιο». Σύμφωνα με το άρθρο 49 της ΝΣΑ «το ΝΑΤΟ θα πρέπει να είναι έτοιμο να υποστηρίξει, στη βάση στρατιωτικών δυνατοτήτων διαχωρίσεων, αλλά όχι ξεχωριστών, επιχειρήσεων της ΔΕΕ» υπό την «ευλογία» των ΗΠΑ δεν πρόκειται να υπάρξουν «ευρωπαϊκές» επιχειρήσεις χωρίς την «εποπτεία» του ΝΑΤΟικού ανώτατου διοικητή (SACEUR) και χωρίς τα «μέσα» που θα διαθέτουν τα ΝΑΤΟικά στρατηγεία της «νέας δομής». Η ΕΕ θα έχει μόνο την «πολιτική» ευθύνη --και τις συνέπειές της. Και όλες οι στρατιωτικές δράσεις του «νέου» ΝΑΤΟ, και ιδιαίτερα της ESDP δεν έχουν καμιά σχέση με τα συνειδητά ψεύδη του πρωθυπουργού, Κ. Σημίτη, περί «εθνικών συμφερόντων» ή «εδαφικής ακεραιότητας», αφού όπως γνωρίζει ως συνυπογράφων, όλη η συμφωνία της Ουάσιγκτον στηρίζεται στη φράση «κρίσεις που δεν εμπίπτουν στο άρθρο 5 της ιδρυτικής συμφωνίας του 1949» και υπερκεράζουν το άρθρο 5 της Συμφωνίας των Βρυξελλών για τη ΔΕΕ.

Ανάλογο και πιο σαφές, πολιτικά, «πλαίσιο» εμπεριέχεται στη διακήρυξη («Κοινό ανακοινωθέν») της Ουάσιγκτον και συγκεκριμένα στις παραγράφους 8, 9, 10. Η παρ. 8 είναι μια διακήρυξη «ευχών» για «υπερατλαντικές δεσμεύσεις» του «ευρωπαϊκού πυλώνα», όπως διαμορφώθηκαν στις ΝΑΤΟικές συνόδους των Βρυξελλών (1994) και του Βερολίνου (1996). Η παρ. 9 αποτελείται από μια «διακήρυξη αρχών» και πέντε «προϋποθέσεις» όλες made in USA. Κατ' αρχήν επιβεβαιώνεται ότι «ένας ισχυρότερος ρόλος της Ευρώπης θα συμβάλει στη ζωτικότητα της Συμμαχίας μας τον 21ο αιώνα, η οποία αποτελεί το θεμέλιο της συλλογικής άμυνας των μελών της».

Αλλά το ζητούμενο «στον 21ο αιώνα» είναι η «ασφάλεια» των συμφερόντων, όχι «της» αλλά «στην» Ευρώπη. Οι ΗΠΑ/ΝΑΤΟ «αναγνωρίζουμε την απόφαση της ΕΕ ν' αποκτήσει την ικανότητα αυτόνομης δράσης, ώστε να μπορεί να αποφασίζει και, όπου το ΝΑΤΟ δεν εμπλέκεται ιδίω ονόματι, να εγκρίνει στρατιωτικές επιχειρήσεις» (παρ. 9, α). Αλλά δεν επιτρέπεται ο «διαχωρισμός» (non aicoupling), μεταξύ ΝΑΤΟ και ESDP. Αντίθετα η «προοδευτική πλαισίωση» της ΕΕ με ένα μηχανισμό «διαχείρισης κρίσης» υπό την ύπατη αρμοστεία των ΗΠΑ θα πρέπει να «οικοδομηθεί πάνω στους μηχανισμούς που υπάρχουν (...) με αμοιβαία διαβούλευση, συνεργασία και διαφάνεια» (παρ. 9, β) και, κυρίως με τη «χρησιμοποίηση διαχωρίσιμων αλλά όχι ξεχωριστών μέσων και δυνατοτήτων του ΝΑΤΟ σε διοικούμενες από τη ΔΕΕ επιχειρήσεις» (9, ε). Με την «ενσωμάτωση» της ΔΕΕ στην ΕΕ (αποφάσεις Νίκαιας), το 9, ε μαζί με την παρ. 10 αποτελεί το βασικό ζήτημα «πρόσβασης» της ΕΕ στο ΝΑΤΟ («Βερολίνο συν»). Δεν επιτρέπεται η «αλληλοεπικάλυψη» (non doublication), δηλαδή όχι μόνο το ΝΑΤΟ είναι το «θεμέλιο», αλλά «η ΕΕ και οι άλλοι Ευρωπαίοι σύμμαχοι (...) ιδιαίτερα για τις νέες αποστολές, πρέπει να αποφεύγουν τις περιττές επικαλύψεις» (9, γ) μεταξύ ΝΑΤΟ και ESDP. Και το κυριότερο για το θέμα του «ευρωστρατού», επέβαλαν ήδη από την Ουάσιγκτον να μην επιτρέπεται η «διακριτική μεταχείριση» (non discrimination) - κυρίως έναντι της Τουρκίας. Αντίθετα, «αποδίδουμε ύψιστη σημασία στην εξασφάλιση της πληρέστερης δυνατής εμπλοκής Ευρωπαίων Συμμάχων μη μελών της ΕΕ σε διοικούμενες από την ΕΕ επιχειρήσεις αντίδρασης σε κρίσεις, στη βάση των διευθετήσεων των υφισταμένων διαβουλεύσεων στη ΔΕΕ» (9, δ).

Στην Ουάσιγκτον «οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι μη μέλη της ΕΕ» είναι η Τουρκία, οι αμερικανοελεγχόμενες Ισλανδία και Νορβηγία και οι νεόκοποι «πρώην κομμουνιστές»: Πολωνία, Ουγγαρία και Τσεχία. Η παράγραφος 9, δ που συνυπέγραψε τότε ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης έβαλε την Τουρκία στο παιγνίδι του «ευρωστρατού». Για το τι έγινε μετά φρόντισαν άλλοι (...), πάντως το κυβερνών κόμμα του ΠΑΣΟΚ έχει μπει σε «κρίση» ακριβώς από τον Ιούνη του 2001, με εμφανή διαφοροποίηση του Μαξίμου με τον ΥΠΕΞ Γ. Παπανδρέου ειδικά για το θέμα του «ευρωστρατού». Ανάλογη «κρίση» μαστίζει και την Τουρκία.