Στο κεφάλαιο των «Θέσεων» της ΚΕ που αναφέρεται στην πορεία της ελληνικής οικονομίας, υπάρχει η εκτίμηση ότι παρά την «ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας, δεν έχει εναρμονιστεί ανάλογη μείωση του εργάσιμου χρόνου» (Θέση 39), ενώ παρακάτω σημειώνεται ότι «αυξήθηκε η ψαλίδα μεταξύ της αύξησης της παραγωγικότητας και της αύξησης του μέσου πραγματικού μισθού» (Θέση 40). Τι σημαίνει αύξηση της παραγωγικότητας και πώς προκύπτει η ψαλίδα για την οποία γίνεται λόγος;

Η παραγωγικότητα της εργασίας αυξάνεται όταν στη μονάδα του χρόνου παράγονται περισσότερα εμπορεύματα. Αν π.χ. με την υφιστάμενη τεχνική βάση ο εργάτης σε 8 ώρες παράγει 8 κομμάτια ενός εμπορεύματος Α, σε περίπτωση που η τεχνική βάση αλλάξει και του επιτρέπει στον ίδιο χρόνο να παράγει 10 κομμάτια, τότε η παραγωγικότητα της εργασίας θα έχει αυξηθεί κατά 25%.

Η άνοδος της παραγωγικής ικανότητας της ανθρώπινης εργασίας είναι κατ' αρχάς θετικό φαινόμενο. Στη γενική της αφηρημένη μορφή σημαίνει ότι η ανθρωπότητα διαθέτει τέτοιες παραγωγικές δυνάμεις ώστε να είναι σε θέση να παράγει κοινωνικά αγαθά σε μεγαλύτερη αφθονία και σε μικρότερο χρόνο. Η άνοδος της παραγωγικής ικανότητας της εργασίας δημιουργεί τις υλικές προϋποθέσεις για το πέρασμα της ανθρωπότητας από την ταξική στην αταξική κοινωνία. Αλλωστε, οι παραγωγικές δυνάμεις, που εμφανίζονται σε ορισμένο ιστορικό στάδιο της κοινωνικής εξέλιξης, ενσωματώνουν τη συσσωρευμένη ανθρώπινη γνώση που διαμορφώθηκε στα προηγούμενα στάδια της κοινωνικής εξέλιξης.

Το κατ' αρχάς αυτό θετικό κοινωνικό και οικονομικό φαινόμενο, σε συνθήκες ταξικής διαίρεσης της κοινωνίας, διαστρέφεται και παραμορφώνεται. Η συσσωρευμένη ανθρώπινη γνώση δεν μπαίνει στην υπηρεσία του εργαζόμενου ανθρώπου, αλλά της κυρίαρχης τάξης. Στον καπιταλισμό, εν προκειμένω, η άνοδος της παραγωγικής δύναμης της εργασίας όχι μόνο δε βελτιώνει τις συνθήκες ζωής των εργαζομένων, αλλά, στα χέρια του κεφαλαίου, χρησιμοποιείται σαν ένα επιπλέον αποτελεσματικό όπλο για την υποταγή τους στις κεφαλαιοκρατικές παραγωγικές σχέσεις. Η εμφάνιση του βιομηχανικού συστήματος, με την ευρεία χρήση των μηχανών, θα μπορούσε να βελτιώσει τις γενικότερες κοινωνικές συνθήκες, μέσω της μείωσης του εργάσιμου χρόνου και ανόδου του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων. Αντί γι' αυτό, η εμφάνιση του βιομηχανικού συστήματος συνοδεύτηκε με μία από τις αγριότερες σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας.

Η χρησιμοποίηση των μηχανών από την πλευρά των κεφαλαιοκρατών έδωσε τη δυνατότητα στους τελευταίους να επεκτείνουν την εκμεταλλευτική τους μανία σε βάρος των γυναικών και των μικρών παιδιών. Το πέρασμα από τη φεουδαρχία, με τις καθυστερημένες παραγωγικές δομές, στον καπιταλισμό, ο οποίος ζει και αναπνέει μέσα σε συνθήκες ταχείας ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, αντί να επιφέρει μείωση του χρόνου εργασίας, τον εκτίναξε στις 16 και 18 ώρες την ημέρα. Η αντίφαση λύνεται, αν λάβουμε υπόψη ότι ο κεφαλαιοκράτης δεν ενδιαφέρεται να αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις για να επιλύσει κοινωνικά προβλήματα, αλλά για να μεγεθύνει, να επαυξήσει το κεφάλαιό του, να παραγάγει υπεραξία. Το πρόβλημα της αντίφασης λύθηκε.

Στα πλαίσια του καπιταλισμού, η άνοδος της παραγωγικής δύναμης της εργασίας χρησιμοποιείται με στόχο την αύξηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, την όσο το δυνατό μείωση του αναγκαίου χρόνου εργασίας - όπου ο εργάτης παράγει το προϊόν που ιδιοποιείται ο ίδιος - και την όσο το δυνατόν επιμήκυνση του πρόσθετου χρόνου εργασίας, στη διάρκεια του οποίου ο εργάτης παράγει προϊόν - υπερπροϊόν - που ιδιοποιείται ο εργοδότης κεφαλαιοκράτης. Μέσα από την άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας παράγεται η σχετική υπεραξία. Τη στιγμή που το κοινωνικό προϊόν αυξάνει - λόγω της αυξημένης παραγωγικότητας - στην ατομική κατανάλωση του εργάτη - της εργατικής τάξης - μπαίνουν τα ίδια εμπορεύματα. Ακόμα και αν οι εργάτες μπορούν να αγοράζουν περισσότερα σε σχέση με το παρελθόν εμπορεύματα, λόγω της αύξησης του ονομαστικού τους μισθού, από τη στιγμή που η αύξηση αυτή υπολείπεται της ανόδου της παραγωγικότητας, αυτό έχει σαν συνέπεια να αυξηθεί το μέρος του παραγόμενου προϊόντος - υπερπροϊόν - που ιδιοποιείται στο σύνολό της η τάξη των κεφαλαιοκρατών (άνοδος της σχετικής εξαθλίωσης).