Ζ ΜΕΡΟΣ (τελευταίο)

Στις 17 Μάη, πεθαίνει και ο Π. Τσαλδάρης. Με τι απασχολούνταν τις τελευταίες του στιγμές; Το αποκαλύπτει το τελευταίο άρθρο του, που δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" μετά το θάνατό του. Καλεί σε ενότητα για την αντιμετώπιση του "κομμουνιστικού κινδύνου".

Στις 20 Μάη, ο "Ρ" γράφει ότι τα σχέδια του Μεταξά είναι έτοιμα και προβλέπουν δικτατορία το αργότερο ως το Σεπτέμβρη.

Ο Μεταξάς κινείται, πράγματι, τόσο δραστήρια για την επάνδρωση του κρατικού μηχανισμού από φιλοδικτατορικά στοιχεία, ώστε φοβίζει και μερικούς φίλους του. Μόνο τους ηγέτες των Φιλελευθέρων δε φοβίζει, οι οποίοι εξακολουθούν να διαβεβαιώνουν τους πάντες ότι κίνδυνος δικτατορίας δεν υπάρχει.

Ο Μεταξάς, όμως, δείχνει τόλμη και σε άλλα θέματα. Το Μάη του 1936, επισκέπτεται την Αθήνα, όπου γίνεται δεκτός με μεγάλες τιμές, ο Χιάλμαρ Σαχτ, υπερυπουργός Οικονομικών της ναζιστικής Γερμανίας. Οπως έχουμε πει παραπάνω, η Γερμανία, μέσω της πολιτικής κλίρινγκ που εφαρμόζει, έχει γίνει ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ελλάδας. Από την άλλη μεριά, μεγάλα τμήματα της μεγαλοαστικής τάξης βλέπουν στη Γερμανία το ασφαλέστερο προπύργιο ενάντια στο επαναστατικό κίνημα. Με την υποδοχή Σαχτ, ο Μεταξάς, που είναι ο εκλεκτός και των Βρετανών, ανοίγει ένα από τα πιο ακανθώδη θέματα του μελλοντικού καθεστώτος του.

Στο μεταξύ, τα πράγματα σοβαρεύουν. Η αστυνομική καταστολή κάθε δραστηριότητας έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις. Οι προσπάθειες της κυβέρνησης να διαλύσει κάθε συνδικαλιστική οργάνωση και να μην κάνει καμία παραχώρηση, έχουν προκαλέσει αναβρασμό σε πλατύτερες μάζες εργαζομένων. Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει κάθε αντίδραση με την πιο ωμή βία. Ισως σ' αυτό να κρύβεται και σχέδιο καλλιέργειας κατάστασης χάους. Το βέβαιο είναι ότι η όλο και πιο επιθετική στάση της αντίδρασης δημιουργεί κλίμα εξέγερσης σε μερικές περιοχές. Οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας επεκτείνονται και συχνά παίρνουν βίαιες μορφές. Δυστυχώς, δε θα πάρουν πανεθνική μορφή και κυρίως δε θα επεκταθούν στην ύπαιθρο.Επίκεντρό τους θα είναι κυρίως ο Βορράς (Σουφλί, Σέρρες, Βόλος κλπ. και κυρίως Θεσσαλονίκη, όπου θα γίνουν τα γνωστά γεγονότα).

Τα γεγονότα αυτά πείθουν ακόμη παραπέρα την πλουτοκρατική ολιγαρχία ότι δεν μπορεί να κυβερνήσει όπως πρώτα και ολοκληρώνουν την απόφασή της να επιβάλει δικτατορικό καθεστώς.

Εκεί πρέπει να αποδοθεί και η στάση του Θ. Σοφούλη. Ενώ καταγγέλλει βίαια την κυβερνητική καταστολή, που παίρνει πια χαρακτήρα σφαγής, εξακολουθεί να υποστηρίζει την κυβέρνηση....

Τα σχέδια δικτατορίας έχουν ήδη ολοκληρωθεί και η συνεννόηση βασιλιά - Μεταξά έχει συμπληρωθεί. Ενδιαφέρον έχει να δούμε τι κάνει το Κόμμα των Φιλελευθέρων.

Περί τα τέλη Ιούλη, το ΚΦ, το οποίο δεν μπορεί πια να μη βλέπει πού το πάει ο Μεταξάς, αποφασίζει να κινηθεί. Συνεννοείται με άλλες ομάδες και σχεδιάζουν κυβερνητική κρίση. Ωστόσο, στις 22 Ιούλη, ο Σοφούλης συναντιέται με το Γεώργιο και του γνωστοποιεί το σχέδιο. Ο Γεώργιος, που ταράχτηκε πολύ, ρωτά για πότε προβλέπεται η εφαρμογή του. Για τον Οκτώβρη, απαντά ο Σοφούλης. Ο Γεώργιος καλεί τον Μεταξά και του λέει τι του είχε πει ο Σοφούλης. Λαμβάνονται οι τελικές αποφάσεις.

Εδώ, ωστόσο, πρέπει να πούμε ότι η απορία μας για το πόσο, τέλος πάντων, ήταν δυνατόν να είναι αφελής ο Σοφούλης, δεν είναι ο μόνος λόγος δυσπιστίας μας απέναντι στους Φιλελευθέρους. Πιο σοβαρός ακόμη λόγος είναι το ότι, εκτός του "βασιλικού παράγοντος", η βασική συμφωνία του Μεταξά αυτή τη στιγμή για την επιβολή δικτατορίας έχει γίνει ακριβώς με το Κόμμα των Φιλελευθέρων.

Κατ' αρχήν, τα δυο από τα τρία μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του κόμματος είναι ενάντια σε κάθε εφαρμογή του συμφώνου με το ΠΜ και υποστηρίζουν τους αντικομμουνιστικούς διωγμούς, αν δεν πλειοδοτούν σ' αυτούς. Δεν είναι, φυσικά, τυχαίο το ότι το ένα είναι ο Σοφοκλής Βενιζέλος (το άλλο είναι ο Στ. Γονατάς). Από την άλλη μεριά, σήμερα είναι γνωστό ότι από καιρό ο Σ. Βενιζέλος έχει έρθει σε επαφή με τον Μεταξά με το σαφή στόχο να τον βοηθήσει να επιβάλει δικτατορία. Ενδιαφέρον έχει το ότι λεπτομερή περιγραφή των επαφών έχει δώσει ο ίδιος ο Σ. Βενιζέλος, ο οποίος δικαιολόγησε τη στάση του με την κυνική ομολογία ότι δεν ήταν οπαδός του κοινοβουλευτισμού!

Και μόνο αυτό το στοιχείο είναι αρκετό για να δείξει πού βρισκόταν η αιτία της παράξενης και αλλιώς ανεξήγητης ολιγωρίας των αστικών κομμάτων μπροστά στον κίνδυνο του φασισμού: Στην ενίσχυση των δικτατορικών ή και των ανοιχτά φασιστικών διαθέσεων μέσα στο σύνολο της αστικής τάξης.

Αυτό, άλλωστε, δείχνει και ένα άλλο σημάδι. Αφού είδαμε τι στάση κράτησε ο Παπάγος και αφού απέχουμε ακόμη 17 χρόνια από το μυθιστορηματικό (ή εντέχνως μυθιστορηματικοποιημένο) "Τι Παπάγος, τι Πλαστήρας", ας δούμε τι στάση κράτησε και ο Ν. Πλαστήρας, που βρίσκεται πάντα στο εξωτερικό. Στις 29 Ιούνη 1936, δημοσιεύονται σε εφημερίδες της Θεσσαλονίκης δηλώσεις του Πλαστήρα, ο οποίος όχι απλώς υποστηρίζει τα σχέδια δικτατορίας, αλλά και τάσσεται με ενθουσιασμό στο πλευρό τους.

Στο μεταξύ, έχουμε εξελίξεις.

Στις 17 Ιούλη, ένα σοβαρό διεθνές γεγονός: Στην Ισπανία, με γερμανική και ιταλική (και, κατά τη γνώμη μας, και με βρετανική) υποκίνηση, ξεσπά εξέγερση ενάντια στην κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου. Η εξέγερση επικρατεί στην ισπανική Αφρική. Με άμεση γερμανική ανάμειξη, οι στασιαστές μεταφέρουν τις δυνάμεις τους στην ηπειρωτική Ισπανία. Αρχίζει ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος.

Στην Ελλάδα ιδρύεται, στις 26 Ιούλη, το Λαϊκό Μέτωπο, με συμφωνία ΚΚΕ - Αγροτικού Κόμματος.

Η ΓΣΕΕ και η Ενωτική ΓΣΕΕ αποφασίζουν για τις 5 Αυγούστου γενική απεργία ενάντια στην υποχρεωτική διαιτησία και τη διάλυση των συνδικάτων Μακεδονίας - Θράκης που θέλει να επιβάλει η κυβέρνηση.

Στις 2 Αυγούστου, ο Μεταξάς έχει μακρά συνομιλία με το Βρετανό Πρεσβευτή στην Αθήνα, Σερ Σίντνεϊ Ουότερλοου. Δεν είναι γνωστό τι ακριβώς ελέχθη στη συζήτηση. Το βέβαιο είναι ότι ο Μεταξάς, μετά τη συζήτηση, διαβεβαίωνε τους επιτελείς του ότι η δικτατορία έχει την έγκριση και των Βρετανών.

Στις 4 Αυγούστου το πρωί, ο "Ρ", που φαίνεται να διαθέτει πολύ καλές πηγές όλη αυτή την περίοδο, βγαίνει με πρωτοσέλιδη είδηση ότι, εντός της ημέρας, θα γίνει δικτατορία. Και αυτό ακριβώς γίνεται τις βραδινές ώρες. Οσοι συλλαμβάνονται μαθαίνουν ότι "εκηρύχθη δικτατορία με την έγκρισιν του Βασιλέως"....

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ