Η ανοιχτή εμπλοκή της Τουρκίας στο ζήτημα της Κύπρου έχει την αρχή της στα τέλη Ιουνίου του 1955, όταν η Μεγάλη Βρετανία πήρε την πρωτοβουλία να καλέσει Ελλάδα και Τουρκία σε τριμερή Διάσκεψη στο Λονδίνο για το Κυπριακό. Επεδίωκε έτσι να εμποδίσει να τεθεί το Κυπριακό στον ΟΗΕ, προκειμένου να εγκλωβιστεί οριστικά στα ιμπεριαλιστικά γρανάζια. Αλλωστε, η πάλη του κυπριακού λαού, να διώξει τους αποικιοκράτες Βρετανούς, που υπάρχει πριν από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιεί και τον ΟΗΕ μετά τον πόλεμο.

Η Μ. Βρετανία, μέσω της Τουρκίας, χρησιμοποιούσε την απειλή της διχοτόμησης για να προωθεί κάθε φορά τα σχέδιά της στην Κύπρο. Η στάση της σ' αυτό το θέμα είναι απολύτως σαφής και στα κατά καιρούς σχέδια επίλυσης του Κυπριακού που παρουσίασε, όπως, για παράδειγμα, το σχέδιο Μακ Μίλαν (19/6/1958), το οποίο έφερε τον τίτλο «Σχέδιο για Συνεταιρισμό στην Κύπρο» και προέβλεπε «τη σύνδεση της Κύπρου με τη Μεγάλη Βρετανία, την Ελλάδα και την Τουρκία και τη συνεργασία των κυβερνήσεων των τριών κρατών για τη διοίκηση του νησιού».

Στις 5 Φεβρουαρίου 1959 άρχισαν στη Ζυρίχη, με θέμα το Κυπριακό, υψηλού επιπέδου συνομιλίες ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία με τη συμμετοχή των πρωθυπουργών των δύο χωρών Καραμανλή και Μεντερές, καθώς και των υπουργών Εξωτερικών Αβέρωφ και Ζορλού που υπογράφηκε στις 11 του ίδιου μήνα. Εμενε, πλέον, η υπογραφή της από τη Μ. Βρετανία, τους Ελληνοκυπρίους και τους Τουρκοκυπρίους που έγινε στη διάσκεψη του Λονδίνου με τη συμμετοχή των πρωθυπουργών και υπουργών Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας, καθώς και εκπροσώπων των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων. Στα βασικότερα σημεία τους οι συμφωνίες προέβλεπαν:

«Τη δημιουργία ανεξάρτητου κυπριακού κράτους με επίσημες γλώσσες την ελληνική και την τουρκική, υπό την κηδεμονία της Μ. Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας. Τα τρία κράτη - κηδεμόνες εγγυούνταν την ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας, με το δικαίωμα να επεμβαίνουν από κοινού ή το καθένα χωριστά όταν αυτή απειλείται.

- Ως σύστημα διακυβέρνησης της Κύπρου ορίστηκε η Προεδρική Δημοκρατία, με πρόεδρο Ελληνοκύπριο και αντιπρόεδρο Τουρκοκύπριο εκλεγμένους, τον πρώτο από τους ελληνικής και τον δεύτερο από τους τουρκικής καταγωγής κατοίκους του νησιού. Και ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος οπλίζονταν με το δικαίωμα του βέτο για θέματα της εξωτερικής πολιτικής, των Ενόπλων Δυνάμεων, της ασφάλειας κλπ.

- Το Υπουργικό Συμβούλιο θα αποτελούνταν από επτά Ελληνοκύπριους και τρεις Τουρκοκύπριους.

- Θα υπήρχε μία ενιαία Βουλή όπου το 70% των εδρών θα το είχαν οι Ελληνοκύπριοι και το 30% οι Τουρκοκύπριοι (οι δύο κοινότητες θα ψήφιζαν ξεχωριστά η κάθε μία). Επίσης, θα υπήρχαν δύο ακόμη Βουλές, μία ελληνοκυπριακή και μία τουρκοκυπριακή που θα αποφάσιζαν για τα θρησκευτικά, εκπαιδευτικά και πνευματικά ζητήματα των δύο κοινοτήτων.

Η Μ. Βρετανία θα διατηρούσε τις βάσεις της. (Τα κείμενα των συμφωνιών: Γ. Ζωίδη - Τ. Αδάμου: «Η πάλη της Κύπρου για τη Λευτεριά», ΠΛΕ - 1960, σελ. 193 - 212)

Στη Ζυρίχη, επίσης, ο Καραμανλής και ο Μεντερές υπέγραψαν μια «συμφωνία κυρίων», η οποία μεταξύ άλλων προέβλεπε:

«Η Ελλάς και η Τουρκία θα υποστηρίξουν την είσοδο της Δημοκρατίας της Κύπρου εις το ΝΑΤΟ. Η εγκατάστασις βάσεων του ΝΑΤΟ εις την Νήσον, ως και η σύνθεσις αυτών, εξαρτάται εκ συμφωνίας των δύο κυβερνήσεων.

Συνεφωνήθη μεταξύ των δύο πρωθυπουργών ότι θα παρέμβουν παρά τω Προέδρω και Αντιπροέδρω της Δημοκρατίας της Κύπρου, αντιστοίχως επί τω σκοπώ όπως τεθούν εκτός νόμου το Κομμουνιστικόν Κόμμα και η κομμουνιστική δράσις...». (Ν. Κρανιδιώτη, «Δύσκολα χρόνια: Κύπρος 1950 - 1960», σελ. 546).

Η Κύπρος αποκτά κρατική υπόσταση με τις Συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδίνου στα 1960. Το Σεπτέμβρη του '60 έγινε μέλος του ΟΗΕ, το Μάρτη του 1961 μέλος της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, το Μάη του 1961 μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης και το Σεπτέμβρη του 1961 εντάσσεται στο Κίνημα των Αδεσμεύτων. Ο αγγλοαμερικανικός ιμπεριαλισμός από τότε ακόμη κάνει ό,τι μπορεί για να σπρώξει τα πράγματα στην Κύπρο σε διχοτομικές λύσεις. Αλλωστε, οι Συνθήκες Ζυρίχης και Λονδίνου ενέχουν το σπέρμα της διχοτόμησης.

Βεβαίως, παρά τη δημιουργία κυπριακού κράτους, με τη συμβολή των ιμπεριαλιστών υποδαυλίζονται αντιθέσεις ανάμεσα σε Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους. Ετσι δημιουργήθηκε η κρίση του 1963, με αφορμή τότε την επιδιωκόμενη από τον Μακάριο αναθεώρηση του Συντάγματος. Ετσι το Γενάρη του 1964, με πρωτοβουλία των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας οργανώθηκε στο Λονδίνο διάσκεψη για το Κυπριακό, η λεγόμενη πενταμερής, στην οποία κλήθηκαν να συμμετάσχουν η Μ. Βρετανία, η Ελλάδα, η Τουρκία, ένας εκπρόσωπος των Ελληνοκυπρίων κι ένας των Τουρκοκυπρίων. Στο πλαίσιο αυτό, στη Διάσκεψη κατατέθηκε ένα αγγλοαμερικανικό σχέδιο - έκτρωμα για την αντιμετώπιση της κυπριακής κρίσης, που είχε εν τω μεταξύ προκύψει και που έμεινε στην ιστορία με την ονομασία «Σχέδιο Σάντις - Μπολ» (από τα ονόματα του υπουργού Κοινοπολιτειακών Υποθέσεων της Μ. Βρετανίας Ντάνκαν Σάντις και του Αμερικανού υφυπουργού Εξωτερικών Τζορτζ Μπολ). Το σχέδιο αυτό, εν συντομία, προέβλεπε την εγκατάσταση στην Κύπρο ΝΑΤΟικών στρατευμάτων, καταργούσε την κυπριακή κυβέρνηση, αλλά και την ίδια την Κύπρο ως ανεξάρτητο κράτος και την έθετε κάτω από τη διοίκηση του ΝΑΤΟ. Στο σχέδιο αντιτάχθηκε η κυπριακή κυβέρνηση, έχοντας στο πλευρό της στο εσωτερικό του νησιού το ΑΚΕΛ και τον κυπριακό λαό και σε διεθνές επίπεδο τη Σοβιετική Ενωση.

Το καλοκαίρι του 1964, η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου συμφώνησε με τους Αμερικανούς να αναζητηθεί λύση για το Κυπριακό έξω από τα πλαίσια του ΟΗΕ, μέσω ενός έμμεσου ελληνοτουρκικού διαλόγου, διαιτητής του οποίου ορίστηκε ο πρώην Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Ντιν Ατσεσον. Στο διάστημα Ιουλίου - Αυγούστου 1964 ο Ντιν Ατσεσον υπέβαλε δύο παραλλαγές σχεδίου για τη λύση του Κυπριακού. Και οι δύο προωθούσαν τη διχοτόμηση της Κύπρου.

Το πρώτο προέβλεπε την «ένωση» της Κύπρου με την Ελλάδα υπό τις εξής - μεταξύ άλλων - βασικές προϋποθέσεις:

- Να παραχωρηθεί κατά κυριαρχία στην Τουρκία η χερσόνησος της Καρπασίας (από το Μπογάζι μέχρι τα σύνορα της Μονής του Αποστόλου Ανδρέα) για να χρησιμοποιηθεί ως τουρκική στρατιωτική βάση.

- Οι Τουρκοκύπριοι εκτός βάσεως να τύχουν ειδικής μεταχείρισης: Δύο ή τρεις περιοχές της Κύπρου όπου οι Τουρκοκύπριοι είχαν την πλειοψηφία να μετατραπούν σε καντόνια, να αποτελέσουν, δηλαδή, ειδικές αυτόνομες περιοχές με δική τους αυτοδιοίκηση. Οι υπόλοιποι Τουρκοκύπριοι να υπαχθούν στην αρμοδιότητα ενός κεντρικού τουρκοκυπριακού οργανισμού και όσοι θα παραμείνουν κάτω από ελληνική διοίκηση να έχουν όλα τα μειονοτικά δικαιώματα.

- Να συσταθεί διεθνής επιτροπή, διορισμένη είτε από τον ΟΗΕ είτε από το ΝΑΤΟ, για την παρακολούθηση της εφαρμογής των διατάξεων που αφορούν στα ειδικά προνόμια και δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων (Ν. Κρανιδιώτη: «Ανοχύρωτη Πολιτεία», τόμος Α` σελ. 213-216, «Οι διεθνείς διαστάσεις του Κυπριακού», εκδόσεις «Θεμέλιο»).

Το σχέδιο αυτό επίσης συνάντησε την πλήρη αντίθεση της κυπριακής πλευράς, ενώ η κυβέρνηση Παπανδρέου έχει μπει στο παιχνίδι του παζαρέματος, στα πλαίσια τραβήγματος της Κύπρου στο ΝΑΤΟικό άρμα, ελπίζοντας ότι τελικά θα πετύχει την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, με εδαφικά ανταλλάγματα, αλλά όσο το δυνατόν μικρότερα. Ηταν έτοιμη μάλιστα να παραχωρήσει στην Τουρκία το Καστελόριζο.

Τελικά, ο Ατσεσον τροποποίησε το πρώτο του σχέδιο και διαμόρφωσε ένα δεύτερο, που στα βασικά του σημεία προέβλεπε:

- Η περιοχή της Καρπασίας - μειωμένης, όμως, εκτάσεως σε σχέση με αυτήν που προέβλεπε το πρώτο σχέδιο - να εκμισθωθεί από την Τουρκία για 50 χρόνια.

- Αντί για δημιουργία τουρκοκυπριακών καντονιών, οι Τουρκοκύπριοι στις περιοχές που πλειοψηφούν να διοικούνται από Τουρκοκύπριους επάρχους και το διοικητικό προσωπικό να είναι κατά πλειοψηφία ομόφυλοί τους. Επίσης, αντί να δημιουργηθεί κεντρική τουρκοκυπριακή διοίκηση, να αναλάβει διεθνής ή άλλη προσωπικότητα την εποπτεία εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τους Τουρκοκύπριους κλπ. (Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», τόμος Ε` σελ. 51-52).

Η κυβέρνηση της Ελλάδας υπό τον Γ. Παπανδρέου δέχτηκε αμέσως το δεύτερο σχέδιο Ατσεσον, αλλά το απέρριψε η Τουρκία.

Στο διάστημα που διεξάγονταν οι ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις για τα σχέδια Ατσεσον, οι Αμερικανοί έσπρωχναν την Αθήνα να προωθήσει, σε συνεργασία με την κυπριακή κυβέρνηση, την πραξικοπηματική ένωση Κύπρου - Ελλάδας και, ταυτόχρονα, προετοίμαζαν την Τουρκία στο ενδεχόμενο της πραξικοπηματικής ένωσης να είναι έτοιμη να επέμβει στρατιωτικά στην Κύπρο για να πάρει με τη δύναμη των όπλων όσα το σχέδιο Ατσεσον της έδινε.

Συγκεκριμένα, έπεισαν την κυβέρνηση Παπανδρέου - που γι' αυτό το λόγο έστειλε τον υπουργό Αμυνας Π. Γαρουφαλιά στις 20/8/1964 στη Λευκωσία - να προωθήσει σε συνεργασία με την κυπριακή κυβέρνηση την πραξικοπηματική ένωση Κύπρου - Ελλάδας. (Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη Χούντα», τόμος Ε', στο ίδιο, σελ. 56-62 κ. ά.). Δηλαδή, με άλλα λόγια, οι ΗΠΑ επιδίωκαν να γίνει στην Κύπρο η τουρκική εισβολή, που έγινε το 1974, δέκα χρόνια νωρίτερα.

Σ' όλο το επόμενο διάστημα, μέχρι την επιβολή της χούντας στην Ελλάδα, η πολιτική των Αμερικανών συνεχίστηκε στο ίδιο πλαίσιο αποδιεθνοποίησης - ΝΑΤΟποίησης του Κυπριακού, χωρίς φυσικά να υπάρξουν αντιδράσεις από τις εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις. Στο διάστημα όμως της 7χρονης Δικτατορίας φαίνεται πως οι Ηνωμένες Πολιτείες προετοιμάζουν πυρετωδώς τη λύση της δυναμικής διχοτόμησης και για το λόγο αυτό παίρνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα. Για παράδειγμα, φροντίζουν να αποχωρήσει η ελληνική μεραρχία από τη Μεγαλόνησο, ούτως ώστε να περιοριστεί στο ελάχιστο το ενδεχόμενο ενός ελληνοτουρκικού πολέμου - που θα τίναζε στον αέρα τη Νοτιοανατολική Πτέρυγα του ΝΑΤΟ - ύστερα από μια στρατιωτική τουρκική εισβολή στο νησί. Θυμίζουμε δε ότι η αποχώρηση της μεραρχίας πραγματοποιήθηκε ύστερα από την επιχείρηση του Κοφίνου, που πολλοί τη θεωρούν σαν προβοκάτσια στημένη από τη Χούντα και τους Αμερικανούς, με σκοπό να προκαλέσει την τουρκική αντίδραση ώστε να αποσυρθούν από το νησί οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις. Η εν λόγω άποψη κυριάρχησε στις συζητήσεις που έγιναν σε επίπεδο αρχηγών στην Ελληνική Βουλή, το Φλεβάρη του 1986, σχετικά με το άνοιγμα του φακέλου της Κύπρου και ενισχύθηκε από τις καταθέσεις των Κ. Κόλλια και Γ. Παπαδόπουλου στην ανακριτική κοινοβουλευτική επιτροπή (Κ. Κάππου: «Εγκλημα εναντίον της Κύπρου», εκδόσεις «Γνώσεις», σελ. 41-47).

Το χαρακτηριστικότερο, πάντως, αποδεικτικό στοιχείο των σχεδιασμών που έκαναν οι Αμερικανοί για δυναμική διχοτομική λύση του Κυπριακού είναι ότι προετοίμασαν και καθοδήγησαν τη χούντα του Ιωαννίδη να κάνει το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου και στη συνέχεια δεν έκαναν το παραμικρό για να εμποδίσουν την εισβολή της Τουρκίας.

Αλλωστε, ένας από τους λόγους επιβολής της δικτατορίας στην Ελλάδα ήταν τα γενικότερα συμφέροντα των Αμερικανών στην Ανατολική Μεσόγειο, κρίκος για την ευόδωση των οποίων ήταν η ΝΑΤΟποίηση της Κύπρου. Που όντας μέλος του Κινήματος των κρατών των Αδεσμεύτων και με δεδομένο το διαφορετικό απ' ό,τι σήμερα διεθνή συσχετισμό δυνάμεων (τότε υπήρχε σοσιαλιστικό στρατόπεδο με επικεφαλής την ΕΣΣΔ), δεν ήταν δυνατό να ΝΑΤΟποιηθεί, να διχοτομηθεί, εκτός εάν προκαλούνταν αφορμή για κρίση ή κρίση. Που θα απαιτούσε, με βάση τις Συνθήκες Λονδίνου και Ζυρίχης, την επέμβαση εγγυητριών δυνάμεων για αποκατάσταση. Αυτό μπορούσε να επιτευχθεί με πραξικόπημα ανατροπής της εκλεγμένης κυβέρνησης της Κύπρου. Αλλά ποιος θα αναλάμβανε το πραξικόπημα; Η χούντα της Ελλάδας ήταν ο κατάλληλος μοχλός, όπως και το έπραξε.

Το αμερικανόπνευστο πραξικόπημα ανατροπής της κυβέρνησης Μακαρίου στην Κύπρο εκδηλώθηκε στις 15 Ιούλη 1974. Ηταν μια ενέργεια για την οποία ο Ιωαννίδης - και όχι μόνον αυτός - είχε πάρει την έγκριση και την ενθάρρυνση των Ηνωμένων Πολιτειών. «Πολλάκις - γράφει ο στρατηγός Μπονάνος - ο Ιωαννίδης με διαβεβαίωσεν ότι οι Τούρκοι δεν πρόκειται να αναμειχθούν, διότι και οι Αμερικανοί είναι υπέρ της ανατροπής του Μακαρίου και θα σταθούν δίπλα μας εις πάσαν περίπτωσιν» (Στρατηγού Γρ. Μπονάνου: «Η Αλήθεια», σελ. 218). Η συνέχεια είναι γνωστή: Στις 20 Ιούλη 1974 οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις εισβάλλουν στο νησί και με τον Αττίλα Β΄, που εκδηλώθηκε λίγες μέρες αργότερα, στο διάστημα 14-16 Αυγούστου, έθεσαν υπό την κατοχή τους και διατηρούν ως σήμερα το 36,3% του κυπριακού εδάφους.

Από τότε μέχρι σήμερα, παρά τα ψηφίσματα του ΟΗΕ του 1977 και 1979, για δίκαιη βιώσιμη λύση, για Κύπρο ενιαία, ανεξάρτητη, αδέσμευτη, αποστρατιωτικοποιημένη, που αναγνώριζαν το πρόβλημα ως διεθνές λόγω στρατιωτικής εισβολής και κατοχής μέρους των εδαφών της από την Τουρκία, οι ιμπεριαλιστές με τις κυβερνήσεις Ελλάδας και Τουρκίας τορπίλιζαν την εφαρμογή τους, προκειμένου να οδηγηθεί το πρόβλημα στη σημερινή πραγματικότητα. Σ' αυτό συνέβαλαν και οι κυπριακές κυβερνήσεις, αφού αναζητούσαν τη λύση στην επιβολή της από το λεγόμενο διεθνή παράγοντα, δηλαδή τους Αγγλοαμερικανούς και την πίεση που δήθεν έπρεπε να ασκήσουν στην Τουρκία, δηλαδή αυτούς που ωθούσαν τα πράγματα στη διχοτόμηση. Φυσική συνέπεια όλων αυτών είναι η σημερινή πραγματικότητα.