To 1994 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν έτος "κυοφορίας" για την Ευρωπαϊκή Ενωση. Δεν υπήρξαν θεαματικές εξελίξεις στο χώρο της κοινοτικής Ευρώπης, ωστόσο άρχισαν οι συζητήσεις για το μέλλον της, όπως αυτό θα προδιαγραφεί με την αναθεώρηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ στα τέλη του 1996. Σαν χαρακτηριστικό γνώρισμα της χρονιάς που τελειώνει θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την επιβεβαίωση του ηγεμονικού ρόλου της Γερμανίας στις κοινοτικές εξελίξεις. Κοντολογίς, οι Γερμανοί αξιωματούχοι κατέστησαν σαφές στους εταίρους τους ότι η χώρα τους δεν είναι διατεθειμένη να βρεθεί στη θέση της "μειοψηφίας", ή καλύτερα ότι η όποια "πλειοψηφία" διαμορφωθεί απαραιτήτως θα έχει στο επίκεντρό της τη Γερμανία. Κατά κάποιον τρόπο, δηλαδή, το 1994 ήταν μια "χρονιά της Γερμανίας".

Σε δυο μέτωπα κινήθηκαν οι εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση την περασμένη χρονιά, το πρώτο αφορούσε στη διεύρυνση και το δεύτερο στην αντιμετώπιση των χρόνιων προβλημάτων της κοινοτικής οικονομίας. Κατά τα άλλα οι "δώδεκα" εξακολούθησαν να ασχολούνται με το πρόβλημα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, που οι ίδιοι δημιούργησαν, αλλά αποδείχτηκε ότι δεν μπορούν να "κλείσουν".

Η διεύρυνση

Κατά τη διάρκεια του 1994 αποφασίστηκε η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Κατ' αρχήν υπογράφτηκαν οι τελικές συμφωνίες μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κυβερνήσεων της Αυστρίας, της Φιλανδίας, της Σουηδίας και της Νορβηγίας. Ομως, από την 1η Ιανουαρίου 1995 μόνον οι τρεις από τις τέσσερις χώρες θα είναι μέλη της Ενωσης. Οι Νορβηγοί στο δημοψήφισμα που έγινε τον περασμένο Νοέμβρη είπαν "όχι" στην ένταξη της χώρας τους στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ηταν, ίσως, ένα από τα λίγα μηνύματα ελπίδας για τους λαούς της Ευρώπης, μήνυμα ανυπακοής, μήνυμα απαξίωσης των "οραμάτων" της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως αυτά εκφράστηκαν μέσω της Συνθήκης.

Η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης και ο τρόπος με τον οποίο έγινε αποτελεί ένας από τους πρωτεύοντες στρατηγικούς στόχους της Γερμανίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά το κρίσιμο διάστημα των διαπραγματεύσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των τεσσάρων υπό ένταξη χωρών η παρουσία του Γερμανού υπουργού Εξωτερικών ήταν περισσότερο από καθοριστική. Ο Κλάους Κίνκελ, αντιμετωπίζοντας κάποιες επιφυλάξεις που διατυπώθηκαν από κάποιους συναδέλφους του, είπε χωρίς καμιά διπλωματική αβρότητα: "Οποιος αντιταχθεί στη διεύρυνση θα σπάσει τα μούτρα του"! Ηταν μια από τις πιο χαρακτηριστικές εκρήξεις του γερμανικού ηγεμονισμού. Λίγους μήνες μετά ο καγκελάριος Χέλμουτ Κολ, μέσα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είπε στους ευρωβουλευτές που άσκησαν έντονη κριτική στη γερμανική προεδρία: "Οσοι διαφωνούν μπορούν να πάνε για διακοπές"!

Προς ανατολάς...

Με τη διεύρυνση του 1994 είχαμε το πρώτο δείγμα του ηγεμονισμού της Γερμανίας. Στη συνέχεια τέθηκε το θέμα της διεύρυνσης προς τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Το θέμα τέθηκε με έντονο τρόπο και πάλι από τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια της τελευταίας Συνόδου Κορυφής στο Εσσεν. Ωστόσο, υπήρξε ισχυρή αντίδραση κυρίως από τη Γαλλία και τη Βρετανία. Οι άλλες δυο μεγάλες δυνάμεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης κατέστησαν σαφές ότι δεν είναι διατεθειμένες να συμφωνήσουν με μια νέα διεύρυνση, μέσω της οποίας το "γερμανικό μπλοκ" θα είχε πλέον την απόλυτη και καθοριστική πλειοψηφία. Ετσι το θέμα μετατέθηκε για συζήτηση σε συνδυασμό με τη συζητούμενη "θεσμική μεταρρύθμιση" που θα ολοκληρωθεί στη διακυβερνητική διάσκεψη το Δεκέμβρη 1996. Η "θεσμική μεταρρύθμιση" αφορά μεταξύ των άλλων και στον τρόπο λήψης των αποφάσεων αφού καταργήθηκε η αρχή: Μια χώρα - μια ψήφος. Ουσιαστικά μέσω της μεταρρύθμισης οι "μεγάλοι" και "πλούσιοι" θα επιχειρήσουν να λύσουν μια και καλή τα προβλήματα που δημιουργούνται κατά καιρούς με τους "μικρούς" και "φτωχούς". Ο συνυπολογισμός του πληθυσμιακού μεγέθους της κάθε χώρας στο "βάρος" της ψήφου θα είναι, κατά πάσα πιθανότητα, μια από τις θεσμικές αλλαγές, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για χώρες όπως η Ελλάδα.

Οσον αφορά στην πορεία της κοινοτικής οικονομίας το 1994 θα μπορούσε να ονομαστεί και σαν "έτος προσδοκιών". Το οικονομικό επιτελείο των Βρυξελλών θα μπορούσε να προβάλλει σαν επίτευγμα το ότι σταμάτησε η καθοδική πορεία, χωρίς όμως να μπορεί να πει ότι η κοινοτική οικονομία εισέρχεται στο στάδιο της ανάκαμψης. Ομως θα πρέπει να σημειωθεί ότι η όποια βελτίωση σημειώθηκε σε κάποιους οικονομικούς δείκτες βασίστηκε στη μεγαλύτερη εξαθλίωση των εργαζομένων. Η ανεργία συνέχισε την ανοδική και ανεξέλεγκτη πορεία της από 11,3% το 1993 πήγε στο 12%, οι άνεργοι ξεπέρασαν τα 17 εκατομμύρια, ενώ πάνω από 60 εκατομμύρια άνθρωποι στις χώρες - μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης ζουν κάτω από το επίσημα αναγνωρισμένο όριο φτώχειας.

"Λευκή Βίβλος"

Κατά το 1994 αποδείχτηκε η ανεπάρκεια των "προγραμμάτων σύγκλισης" που υιοθέτησαν από το 1993 οι χώρες - μέλη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι οι ένδεκα από τις δώδεκα χώρες - μέλη (εκτός Λουξεμβούργου) δεν μπόρεσαν να προσεγγίσουν τους στόχους και έτσι τον περασμένο χρόνο είχαμε και την αναθεώρηση των προγραμμάτων. Πάντως κοινή διαπίστωση είναι ότι η "σύγκλιση" δεν μπορεί να επιτευχθεί. Ο στόχος αυτός το πολύ - πολύ να αφορά σε πέντε χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο), αυτές δηλαδή που στη σχεδιαζόμενη "Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων" θα αποτελέσουν το "σκληρό πυρήνα". Θα πρέπει να σημειωθεί ακόμη ότι καθ' όλη τη διάρκεια του 1994 το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα συνέχισε να βρίσκεται στην κατάσταση της "αφασίας", στην οποία είχε περιέλθει το Σεπτέμβρη του 1993, όταν η Νομισματική Επιτροπή προκειμένου να αποτρέψει την πλήρη κατάρρευση, άλλαξε τη ζώνη των ισοτιμιών των νομισμάτων. Ετσι δικαιολογημένα ο πρόεδρος του Νομισματικού Ινστιτούτου Αν. Λαμφαλουσί δήλωσε, λίγες μέρες πριν, ότι δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για κοινό νόμισμα πριν από το τέλος του 1999, πάντως πολύ μετά το 1997 που προέβλεπε η Συνθήκη του Μάαστριχτ.

Απέναντι στη διαμορφωνόμενη κατάσταση οι "δώδεκα" προβάλλουν σαν φάρμακο κατά της οικονομικής κακοδαιμονίας τη "Λευκή Βίβλο" που ψήφισαν πριν από έναν ακριβώς χρόνο. Την επιτάχυνση της εφαρμογής της "Βίβλου" αποφάσισαν μάλιστα και στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής. Η επέκταση της μερικής απασχόλησης, η δραστική περικοπή των ασφαλιστικών δικαιωμάτων, η μείωση των εργοδοτικών εισφορών για το κοινωνικο-ασφαλιστικό σύστημα, η κατάργηση περιορισμών που αφορούν στις απολύσεις και τις αποζημιώσεις, βρίσκονται πλέον στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Ολα αυτά στο όνομα της "ανταγωνιστικότητας" και της "απασχόλησης". Οπως και να 'χει, όμως, το 1995 προοιωνίζεται για τους εργαζόμενους στις χώρες - μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης μια από τις πιο σκληρές επιθέσεις με στόχο τις θεμελιώδεις κατακτήσεις τους.

Τη χρονιά που τελειώνει η ελληνική κυβέρνηση αντιμετώπισε την ακόμη μεγαλύτερη περιθωριοποίηση της χώρας στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οι "εταίροι" φρόντισαν με κάθε τρόπο να καταστήσουν σαφές στην Αθήνα ότι η Ελλάδα βρίσκεται ήδη στη θέση του "φτωχού συγγενή", αν όχι του "αναγκαίου κακού". Και βέβαια ενόψει της αναθεώρησης της Συνθήκης του Μάαστριχτ γίνεται κατανοητό ποια θέση επιφυλάσσουν για τη χώρα οι ιθύνοντες. Απέναντι στην πολιτική αυτή της περιθωριοποίησης η ελληνική κυβέρνηση αντέταξε την "κοινοτική νομιμοφροσύνη", προσδοκώντας τις εισροές των κονδυλίων στα οποία έχει στηρίξει όλες τις ελπίδες της για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.

Τις σημαντικότερες συνέπειες από τις επιλογές της Ευρωπαϊκής Ενωσης η Ελλάδα τις μετρά στον οικονομικό και τον κοινωνικό τομέα. Η λειτουργία των προγραμμάτων "σύγκλισης" και η εφαρμογή των άρθρων της Συνθήκης του Μάαστριχτ, περί "πολυμερούς εποπτείας", δεν αφήνουν κανένα περιθώριο στην κυβέρνηση για άσκηση οποιασδήποτε πολιτικής που θα ερχόταν σε αντίθεση, ή έστω θα αμφισβητούσε τις επιλογές των Βρυξελλών. Επιπλέον, όπως ορίζει η Συνθήκη, οι χώρες - μέλη αντιμετωπίζουν και σημαντικές ποινές όταν διαπιστωθεί ότι δεν ακολουθούν την επιτασσόμενη πολιτική και με τους ρυθμούς που ορίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Δεν είναι τυχαίο ότι όσες φορές κοινοτικοί αξιωματούχοι μιλούν για τις επιδόσεις της ελληνικής κυβέρνησης, φροντίζουν να υπενθυμίζουν το άρθρο 104γ της Συνθήκης, αφήνοντας να εννοηθεί ότι σε περίπτωση νέων καθυστερήσεων θα σταματήσουν την κοινοτική χρηματοδότηση. Βασικό εργαλείο στην οικονομική πολιτική θεωρείται πλέον το αναθεωρημένο πρόγραμμα "σύγκλισης" που εγκρίθηκε από την Κομισιόν τον περασμένο Σεπτέμβρη και ορίζει τους στόχους, τους ρυθμούς και τα μέσα της οικονομικής πολιτικής για την επόμενη τετραετία. Οσον αφορά τώρα τα αποτελέσματα από την εφαρμογή του προγράμματος "σύγκλισης" ας μιλήσουν καλύτερα οι ίδιοι οι αριθμοί, στον οικονομικό απολογισμό του 1994. Εκείνο που εδώ θέλουμε να επισημάνουμε είναι το γεγονός της ασφυκτικής εξάρτησης που δημιουργείται μέσω της εξελισσόμενης ολοκλήρωσης.

Η επίδραση της Ευρωπαϊκής Ενωσης ρίχνει τη σκιά της και στο μεγάλο θέμα των ιδιωτικοποιήσεων. Η "μετοχοποίηση" του ΟΤΕ, η μελετώμενη ιδιωτικοποίηση των υπόλοιπων δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών, το ξεπούλημα ή η διάλυση των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά αποτελούν επιταγές της Ενωσης και μάλιστα χωρίς καμιά ρήτρα διαφυγής εκ μέρους της κυβέρνησης.

Οι Ελληνες εργαζόμενοι ζουν και υφίστανται καθημερινά τις συνέπειες των επιλογών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που βεβαίως χωρίς αντίρρηση υλοποιεί η κυβέρνηση. Μεταξύ των άλλων και τις συνέπειες από την εφαρμογή της "Λευκής Βίβλου". Η επέκταση της μερικής απασχόλησης, η μείωση των κοινωνικών - ασφαλιστικών δικαιωμάτων, η κατάργηση των περιορισμών στις απολύσεις, είναι μέτρα που περνούν στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, όπως αποφάσισαν πρόσφατα οι υπουργοί οικονομικών της Ενωσης, με τη σύμφωνη γνώμη και του κ. Παπαντωνίου.

Οι παραπάνω επισημάνσεις δε μειώνουν καθόλου την ευθύνη της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία σε πολλές περιπτώσεις επικαλείται σαν άλλοθι τις κοινοτικές αποφάσεις για την εφαρμογή μιας πολιτικής, με την οποία και η ίδια συμφωνεί. Εξάλλου δεν έχουμε καταγράψει κάποια διαφωνία της ελληνικής πλευράς σε καμιά από τις αποφάσεις που προαναφέρθηκαν.

|Π9 Δάνης ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ