Και σ' αυτή τη συνδιάσκεψη, όπως και σ' όλη την προσυνεδριακή δουλειά που ολοκληρώνεται την άλλη βδομάδα, βγαίνει και επιβεβαιώνεται - ανεξάρτητα από παρατηρήσεις που γίνονται - ότι το 18ο Συνέδριο βρίσκει το Κόμμα σε μια πολύ καλύτερη θέση, σε μια ανοδική πορεία, που σημαίνει ότι είναι βάσιμη η αισιοδοξία μας ότι τα επόμενα χρόνια το Κόμμα θα παίξει έναν πιο δυναμικό ρόλο στην ταξική πάλη, στις εξελίξεις, βεβαίως ανάλογα και με τις αντικειμενικές προϋποθέσεις. Οπωσδήποτε θα παίξει ένα δυναμικότερο ρόλο, θα είναι πιο ισχυρό.

Είναι σημαντική πρόοδος ότι το Κόμμα όχι απλώς αποκατέστησε την ιδεολογική και πολιτική φυσιογνωμία του, αυτό το έκανε από το 14ο, το 15ο Συνέδριο, αλλά ότι πέρασε σε συνολική πορεία ανασυγκρότησης και προσαρμόστηκε επαναστατικά μέσα στις σύγχρονες συνθήκες, όπου έχουν συμβεί αλλαγές, εξελίξεις και όχι μόνο στο συσχετισμό δύναμης, αλλά και πάνω στο ίδιο το σώμα του καπιταλισμού. Εχει σημασία, γιατί το Κόμμα πέρασε την κρίση, επεξεργάστηκε στρατηγική τακτική όχι μόνο γενικά, αλλά στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα, τα άλλα κινήματα, επεξεργάστηκε βασικές θέσεις για μεγάλα ζητήματα. Δεν αναφερόμαστε, σύντροφοι, απλώς στις θέσεις για την παιδεία για την υγεία κλπ. - και αυτά έχουν σημασία - αλλά μπορέσαμε να μελετήσουμε καλύτερα τις εξελίξεις της καπιταλιστικής οικονομίας, τη σύγχρονη θέση της Ελλάδας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Απ' την άλλη μεριά, δυναμώνοντας το Κόμμα σ' αυτά τα σημεία, πρέπει να σκεφτούμε γιατί θέσαμε το σύνθημα αντεπίθεση στο Συνέδριο και δε βάλαμε παραπέρα βελτίωση. Θέσαμε τον όρο αντεπίθεση όχι μόνο γιατί θέλουμε να πούμε ότι το κίνημα πρέπει να περάσει στην αντεπίθεση, η εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα, οι σύμμαχοί της, αλλά πρέπει να αντεπιτεθούμε και μεις σε αδυναμίες που έχουμε.

Στην ουσία, με τον όρο αντεπίθεση τι βάζουν οι Θέσεις και πιστεύω και η εισήγηση του Συνεδρίου θα βοηθήσει γιατί θα συγκεντρώσει την προσοχή στα κυριότερα, παίρνοντας υπόψη και τον προβληματισμό που προϋπήρξε.

Παραμένει η υποχώρηση του υποκειμενικού παράγοντα, εξαιτίας της νίκης της αντεπανάστασης, αυτή η ήττα βαραίνει ακόμα και θα βαραίνει για πολύ. Ομως ταυτόχρονα το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα έχει αρχίσει - και το βλέπεις, δε λέω ότι είναι παραμονή να πέσει, δε λέμε αυτό - να χάνει και την αίγλη του και το κύρος και το κυριότερο έχει χάσει τα περιθώρια για να κάνει ορισμένες παραχωρήσεις που τις έκανε παλιότερα και οι οποίες παραχωρήσεις βεβαίως, και κάτω από την ταξική πάλη και την ύπαρξη του σοσιαλισμού, αλλού σχετικά κι αλλού και απόλυτα βελτίωναν τη θέση της εργατικής τάξης κυρίως στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Και τώρα δέχονται πλήγματα και οι εργάτες των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών που είχαν οπωσδήποτε ένα υψηλότερο επίπεδο κατακτήσεων. Και μέσα απ' αυτό να δούμε και την Ελλάδα. Βεβαίως, είμαστε ενδιάμεση χώρα, υποδεέστερη, ανισότιμες σχέσεις κι όταν είναι ανισότιμες, είναι και εξαρτημένες κλπ. όπως είναι ο ιμπεριαλισμός, αλλά και στην Ελλάδα σύντροφοι είχαμε στη δεκαετία ακόμα και του '60, αλλά κυρίως του '70 και του '80 μια απόλυτη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου ενός μέρους εργαζομένων. Και πάμε στην αντίστροφη μέτρηση. Για πάρτε, πόσοι είναι αυτοί (το ΠΑΣΟΚ, για τον δικό του λόγο, δεν έλεγχε τη δημόσια διοίκηση, δεν έλεγχε τα υπουργεία, δεν έλεγχε τον κρατικό μηχανισμό κι αβέρτα έδωσε σίγουρη δουλειά και καλύτερους μισθούς και καλύτερες παροχές και ωράρια σ' ένα μεγάλο αριθμό εργαζομένων), υπήρχαν οι αγροτικές επιδοτήσεις, οι οποίες ήτανε όπως ξέρετε η παγίδα. Ομως δεν μπορούμε να πούμε ότι δε βελτίωσαν τη θέση ενός μέρους των αγροτών. Βεβαίως, αυτά είναι που λέμε τα προσωρινά και τα ύπουλα στον καπιταλισμό.

Τώρα το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί να τα κάνει αυτά. Είτε σαν εξαγορά, τι μπορεί να κάνει, εξαγοράζει με «στέιτζ», δεν εξαγοράζει με τη μόνιμη δουλειά. Αρα, ενώ όλοι οι παράγοντες της αντεπανάστασης παραμένουν και αν θέλετε η κρίση του κομμουνιστικού κινήματος και του εργατικού κινήματος είναι σοβαρή, παρ' όλα αυτά δημιουργούνται σοβαρές προϋποθέσεις μιας ανάκαμψης του κινήματος, γι' αυτό βάζουμε και το ανασύνταξη. Γιατί ανάκαμψη χωρίς ανασύνταξη κι αν ανακάμψει κι έχεις μάχες δε θα οδηγήσουν σε κάτι το διαφορετικό. Για αυτό, λοιπόν, βάζουμε την ανασύνταξη. Δεν τη βάζουμε βεβαίως για πρώτη φορά ή βάζουμε το ζήτημα ότι σε συνθήκες κρίσης το κίνημα μπορεί να πεταχτεί μπροστά, μπορεί να πεταχτεί και στη γωνία.

Εχεις όμως διεργασίες μέσα στον κόσμο. Ας δούμε, τώρα είχαμε αγώνες της νεολαίας το τελευταίο διάστημα, αγροτικούς αγώνες που πήραν πανελλαδικό χαρακτήρα, έχουμε και τις κινητοποιήσεις στα «Τζάμπο», σε άλλα εμπορικά, στη Νάουσα με τον Λαναρά. Εχεις αγώνες στην εργατική τάξη. Δεν είναι εύκολο να γενικευτεί στους κλάδους, γιατί για παράδειγμα στο εργοστάσιο έχει δυσκολίες, χάνει ο άλλος τη δουλειά του. Ομως έχεις ορισμένα καινούρια φαινόμενα στους αγώνες.

Υπάρχουν καινούρια στοιχεία και στις αγροτικές κινητοποιήσεις. Είχες για πρώτη φορά αγώνες αγροτικούς που γίνονται κόντρα στη ΓΕΣΑΣΕ και διεργασίες μέσα στα μπλόκα, συγκρούσεις μέσα - ανάμεσα στους ίδιους τους νεοδημοκράτες. Υπάρχουν καινούρια στοιχεία. Γιατί εδώ υπάρχει η επιβίωση κλπ. Αρα, λοιπόν, πρέπει να δούμε στο Κόμμα όχι απλώς αυτό που κάναμε, το κάνουμε καλύτερα, θέλει περισσότερες προσαρμογές στη δουλειά μας. Να πω ένα παράδειγμα, δεν μπορείς τώρα, σύντροφοι, να κερδίσεις τους εργαζόμενους μόνο γιατί είτε στο χώρο δουλειάς είτε στη γειτονιά ασχολείσαι με τα προβλήματά τους. Αυτό, το Κόμμα το κάνει 90 χρόνια. Και δεν μπορεί να μην το κάνει. Δεν μπορείς να είσαι σ' ένα χώρο και να μην είσαι πρωτοπορία. Αλλά δε φτάνει. Πρώτα πρώτα γιατί όσο και να παλέψεις, δεν αποσπάς τις λύσεις που έχει ανάγκη ο εργαζόμενος κι επομένως καλλιεργείται και απογοήτευση. Δεύτερο όλοι ανακατεύουνε τον «κουβά» της επίλυσης. Τρίτο, εμάς μας ενδιαφέρει στο έδαφος της πάλης να αποκτά ο άλλος ταξική συνείδηση, να πολιτικοποιείται. Δεν μπορεί απλώς να μένουμε εκεί. Κι απ' αυτήν την άποψη, δεν μπορεί αυτό το δυο δρόμοι ανάπτυξης να το λέμε σύνθημα. Πρέπει στην ουσία να το ξέρουμε. Διότι όταν πας και μιλήσεις, ας πούμε, για την κλωστοϋφαντουργία, πρέπει να μιλήσεις σωστά, όταν πας να μιλήσεις γιατί γίνονται επενδύσεις στα Βαλκάνια και φεύγουν από την Ελλάδα τα εργοστάσια, πρέπει να μιλήσεις σωστά κι όχι απλώς να περιγράψεις ότι φύγανε κάποια εργοστάσια. Να εξηγήσεις γιατί φεύγουν. Αρα, ενώ σωστά πολλές φορές χειριζόμαστε τα προβλήματα, εμείς οι κομμουνιστές πρέπει να ξέρουμε πολύ περισσότερα - μπορεί να μην τα χρησιμοποιήσουμε όλα σε μια περιοδεία ή σε έναν αγώνα, δε θα τα βάλουμε όλα στο κεφάλι της εργατικής τάξης, αλλά η ιδεολογικοπολιτική στάθμη του Κόμματος πρέπει να δυναμώσει.

Ενώ πρέπει να βάζουμε τα γενικά ζητήματα, πρέπει να τα βάζουμε συγκεκριμένα και ζωντανά. Και θεωρητικά, αλλά και συγκεκριμένα, όχι γενικά. Διότι ακούμε καμιά φορά στελέχη μας να λένε να δυναμώσει το κίνημα σε αντιιμπεριαλιστική αντιμονοπωλιακή κατεύθυνση. Τι καταλαβαίνει ο κόσμος απ' αυτό; Ενώ θα του πεις, είναι δυνατόν να πειθαρχείς στην ΕΕ και να έχεις προοπτική; Οταν λες απειθαρχία, αυτό είναι το αντιμονοπωλιακό. Και δεν το λέω για το φόβο της λέξης, αλλά για να καταλαβαίνει κι ο άλλος και τι του λέμε. Αυτά, σύντροφοι, δεν είναι ζητήματα επικοινωνιακής πολιτικής. Είναι ζητήματα βαθύτερης αφομοίωσης της πολιτικής μας και γενίκευσης της πείρας από τις Οργανώσεις.

Αυτό λοιπόν πρέπει να κάνουμε μέσα στον κόσμο, χωρίς να κάνουμε όμως έκπτωση στο κεντρικό ζήτημα. Κι απ' αυτήν την άποψη, αυτό που λέμε μέτωπο με τα μονοπώλια, με τον ιμπεριαλισμό και, σε τελευταία ανάλυση, αυτό που λέμε ότι από όλες τις μεριές βγαίνει το ζήτημα ότι ο καπιταλισμός πρέπει να ανατραπεί κι αυτό μπορείς να το βάλεις μέσα στην εργατική τάξη, αλλά ταυτόχρονα θα βάλεις αυτήν την αντίθεση, μέτωπο, λαϊκή εξουσία, λαϊκή οικονομία, που είναι ο συμβιβασμός που κάνουμε μ' αυτούς που δε συμφωνούν με το σοσιαλισμό. Αυτά πρέπει να τα παίζουμε στα δάχτυλα, ούτως ώστε ξέροντας αυτό να μπορούμε να συνδέσουμε το τοπικό με το γενικό.

Χρειάζεται επίσης μέτωπο με τον οπορτουνισμό. Είναι εκ των ων ουκ άνευ. Βεβαίως, ο αντίπαλος είναι η αστική τάξη, αυτή είναι στην εξουσία, δεν είναι ο οπορτουνισμός. Κι εδώ πια είναι και η σοσιαλδημοκρατία μέρος της εξουσίας, ανεξάρτητα αν είναι στο κυβερνητικό πηδάλιο. Αλλά ο οπορτουνισμός είναι το υπ' αριθμόν ένα σοβαρότατο εμπόδιο στη ριζοσπαστικοποίηση του κινήματος, να αποκτήσει αυτήν την αντιιμπεριαλιστική κατεύθυνση. Και δε θέλει καμιά ταλάντευση. Είναι άλλο πράγμα η μελέτη. Και εδώ να ξεκινήσουμε από μια άλλη πλευρά, εδώ έχει σχέση και με τα θέματα της συνείδησης. Ο οπορτουνισμός δεν είναι μια ιδέα που την πέρασαν στα μυαλά των ανθρώπων γιατί βρίσκονται κάποια στελέχη ικανά να περάσουν τις ιδέες, γιατί αν θέλετε πιο ικανοί είμαστε εμείς. Ολοι εμείς. Πατάει σε μια συγκεκριμένη αντικειμενική πραγματικότητα. Πρέπει να δοθεί μια συγκεκριμένη απάντηση. Γιατί ο οπορτουνισμός έχει πέραση στο χώρο της παιδείας; Τι συμβαίνει; Δεν μπορεί να 'ναι τυχαίο το γεγονός, ούτε να απαντήσουμε ότι περνάει στους διανοούμενους. Δεν είναι απάντηση. Πρέπει να δούμε τη θέση των εκπαιδευτικών είτε μέσα σ' αυτό που λέμε ο ιδεολογικός μηχανισμός του κράτους, βεβαίως αυτό δε σημαίνει ότι τους κατατάσσουμε στην αστική τάξη, πρέπει να δεις τη λειτουργία των καθηγητών στα πανεπιστήμια, γιατί δεν είναι μόνο όπως παλιά, που έρχονταν στα πανεπιστήμια οι φασίστες, οι εθνικόφρονες, σήμερα και οι κομμουνιστές να πάνε δεν τους νοιάζει. Αμα πάρεις το παραδάκι της ΕΕ κι άμα προσαρμοστείς, σήκωσε και την κόκκινη σημαία, δεν τους απασχολεί. Δηλαδή, πρέπει να δούμε τη βάση που τους κάνει να είναι από τη μια μεριά, επειδή ασχολούνται με την επιστήμη, υπάρχει ένα παρελθόν να λένε ορισμένα προοδευτικά, αλλά στην ουσία να είναι απολύτως ενταγμένοι στο σύστημα. Θέλει και εξειδίκευση του μετώπου με τον οπορτουνισμό.