Οι λεγόμενες «διερευνητικές επαφές» με την Τουρκία, που αναμένεται να ξεκινήσουν πάλι σύντομα με την «εποπτεία» ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ, έχουν πλούσιο παρελθόν. Από την άνοιξη του 2020 που ξεκίνησαν και μετά από 60 γύρους, έχει αποκαλυφθεί ο ρόλος τους ως «πλατφόρμας» για εφ' όλης της ύλης διάλογο, όπου η τουρκική αστική τάξη ξεδιπλώνει το σύνολο των διεκδικήσεων και αμφισβητήσεων, με στόχο να αποκτήσουν υπόσταση και να αξιοποιηθούν σε κάποια επόμενη φάση για τη δημιουργία τετελεσμένων.

Αλλωστε, όσο κι αν διακηρύσσουν οι κυβερνήσεις και όλα τα αστικά κόμματα στην Ελλάδα τη μη ύπαρξη άλλου ζητήματος πλην της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, όλα τα προηγούμενα χρόνια προχώρησαν σε εκτεταμένες συζητήσεις για μια σειρά από άλλα θέματα. Και όχι μόνο συζητήσεις. Τα βήματα των «διευθετήσεων» στο Αιγαίο, από το 1974 και μετά, επισφραγίζονται από σειρά ελληνοτουρκικών συμφωνιών, με διακριτή την καταστροφική για τα λαϊκά συμφέροντα σφραγίδα της ΝΑΤΟικής λυκοσυμμαχίας.

Οι σημαντικότερες απ' αυτές τις συμφωνίες υπήρξαν οι ακόλουθες:

• Το Πρακτικό της Βέρνης (μετά την κρίση με το ωκεανογραφικό πλοίο «Χόρα» να πλέει σε περιοχές ελληνικής υφαλοκρηπίδας), το Νοέμβρη του 1976, μεταξύ Κ. Καραμανλή και Σ. Ντεμιρέλ, με το οποίο οι δύο χώρες δεσμεύονταν να μην προβούν σε ενέργειες που θα παρενοχλούσαν τις διαπραγματεύσεις. Είχαν προηγηθεί διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις το Μάη του 1975 για προσφυγή στη Χάγη. Ετοιμάστηκε «συνυποσχετικό», αλλά η Αγκυρα υπαναχώρησε και έθεσε από τότε ζήτημα συνεκμετάλλευσης του Αιγαίου. Η μονομερής προσφυγή της Ελλάδας στο Δικαστήριο της Χάγης, μετά την κρίση που προκάλεσε η έξοδος του τουρκικού ερευνητικού πλοίου το 1976, δεν ικανοποίησε τις προσδοκίες της ελληνικής αστικής τάξης. Το Δικαστήριο δεν αποδέχτηκε το ελληνικό αίτημα επιβολής προσωρινών μέτρων για αναστολή των τουρκικών ερευνών και με την τελική απόφαση λίγο αργότερα, το 1978, απέρριψε το αίτημα της Ελλάδας για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, δηλώνοντας «αναρμόδιο».
• Η Συμφωνία του Νταβός (μετά την κρίση του 1987 με το «Σισμίκ»), το Φλεβάρη του 1988, μεταξύ Ανδ. Παπανδρέου και Τ. Οζάλ, με την οποία οι δύο χώρες συμφώνησαν να περιορίσουν την ερευνητική τους δραστηριότητα για ανεύρεση κοιτασμάτων πετρελαίου στην αιγιαλίτιδα ζώνη τους. Ουσιαστικά πρόκειται για επαναβεβαίωση του Πρακτικού της Βέρνης.
• Η Συμφωνία της Μαδρίτης τον Ιούλη του 1997, μετά την κρίση των Ιμίων το Γενάρη του 1996, την οποία ακολούθησε δήλωση του εκπροσώπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Ν. Μπερνς, το Φλεβάρη του 1996, ότι «οι ΗΠΑ δεν αναγνωρίζουν ελληνική ή τουρκική κυριαρχία στα Ιμια. Μπορεί να είναι και μερικά άλλα νησιά ή νησίδες επί των οποίων έχουμε παρόμοια θέση»). Η Συμφωνία μεταξύ Κ. Σημίτη και Σ. Ντεμιρέλ προέβλεπε ότι η Ελλάδα αναγνωρίζει «τα ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα της Τουρκίας» στο Αιγαίο και δεσμεύεται να μην προχωρήσει σε μονομερείς ενέργειες, όπως θα μπορούσε να θεωρηθεί η άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων (έρευνες στην υφαλοκρηπίδα, επέκταση χωρικών υδάτων κ.λπ.). Είχε ήδη προηγηθεί η δημοσίευση του καταλόγου με τις 100 και πλέον βραχονησίδες που η Τουρκία έκτοτε διεκδικεί. Επίσης, ήδη από το 1995 η Τουρκία έχει κηρύξει casus belli στην Ελλάδα σε περίπτωση που αυτή επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της πέραν των 6 ναυτικών μιλίων.
• Σε αυτά έρχεται να προστεθεί το Ελσίνκι, με τις αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής της ΕΕ το Δεκέμβρη του 1999, όπου, στο πλαίσιο της ενεργοποίησης της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας, η Ελλάδα αποδέχτηκε την ύπαρξη προς διευθέτηση «συνοριακών διαφορών», πέραν του προβλήματος της υφαλοκρηπίδας. Αυτό προβλήθηκε τότε ως συμβιβασμός που υπηρετούσε την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, που με τη σειρά της, τάχα, θα οδηγούσε σε επίλυση του Κυπριακού...

Στην ίδια κατεύθυνση κινείται η φιλοσοφία και των περιλάλητων Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), μεταξύ στρατιωτικών αντιπροσωπειών των δύο χωρών, που «τρέχουν» με τις πλάτες της Ουάσιγκτον.

Αν και τυπικά ασχολούνται με θέματα «ήπιας πολιτικής», μέσα από εκεί η τουρκική αστική τάξη επιχειρεί να νομιμοποιήσει τις αξιώσεις της για περιορισμό του εύρους του ελληνικού εναέριου χώρου, ή για αποστρατιωτικοποίηση ελληνικών νησιών στο Ανατολικό Αιγαίο, αξιοποιώντας ως επιχείρημα και το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει ως ενιαίο επιχειρησιακό χώρο το Αιγαίο και μπορεί να εγγυηθεί τη «συμμαχική συνύπαρξη» Ελλάδας και Τουρκίας στην περιοχή.

Διόλου τυχαία, τα ΜΟΕ ακολούθησε όλα αυτά τα χρόνια ραγδαία αύξηση των παραβιάσεων του ελληνικού εναέριου χώρου από τουρκικά αεροσκάφη και υπερπτήσεων πάνω από ελληνικά νησιά, όπως και ραγδαία αύξηση των παραβιάσεων των ελληνικών χωρικών υδάτων από τουρκικά πλοία.

Το ίδιο ακριβώς συνέβη όλα αυτά τα χρόνια και με τις διερευνητικές επαφές. Οπως επιβεβαιώνουν και μια σειρά παράγοντες, η Τουρκία τις θεωρούσε πάντα βήμα για την επιβολή ατζέντας που οδηγεί σε επώδυνους συμβιβασμούς, προωθώντας μέσα από εκεί τις «γκρίζες ζώνες», τις αμφισβητήσεις για το εύρος του ελληνικού εναέριου χώρου, των χωρικών υδάτων, την αποστρατιωτικοποίηση κ.λπ.

Την περίοδο 2002 - 2004 ο καθηγητής Χρ. Ροζάκης, μαζί με τον τότε γγ του υπουργείου Εξωτερικών Αν. Σκοπελίτη, και οι Τούρκοι διπλωμάτες Φ. Λόογλου και Ο. Ζιγιάλ, συναντήθηκαν πάνω από 30 φορές (οι Σκοπελίτης και Ζιγιάλ 22 φορές). Πηγές αναφέρουν ότι συζητούσαν την «προσαρμογή» των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο (6, 8, 9 και 12 ν.μ., αναλόγως της περιοχής και της εγγύτητας με τις τουρκικές ακτές), με τα οποία θα «εναρμονιζόταν» και ο Εθνικός Εναέριος Χώρος (σήμερα η Ελλάδα έχει εναέριο χώρο 10 ν.μ. σε όλη την επικράτεια).

Οπου δεν υπήρχε συμφωνία, θα υπογραφόταν συνυποσχετικό για το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Αρα, αμέσως αμέσως δεν συζητούν μόνο για τις θαλάσσιες ζώνες, αλλά και για τη μοιρασιά του εναέριου χώρου στο Αιγαίο. Ακολούθησαν το 2006 κάποιες επαφές, κυρίως όμως για το καθεστώς των πτήσεων πάνω από το Αιγαίο (σχέδια πτήσης), θέμα που η τουρκική πλευρά βάζει και στα ΜΟΕ.

Οι διερευνητικές ξανάρχισαν μετά την εκλογή του Γ. Παπανδρέου στην πρωθυπουργία το 2009, ανάμεσα σε αντιπροσωπείες υπό τον Π. Αποστολίδη και τον Φ. Σινιρλίογλου (σήμερα μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον ΟΗΕ).

Οι αντιπροσωπείες των δύο κυβερνήσεων φέρονται να εστίαζαν στις λεγόμενες «γκρίζες ζώνες», με ό,τι αυτό σημαίνει (ελληνική κυριαρχία σε μια σειρά από ζώνες). Αλλωστε ήταν ο Γ. Παπανδρέου που ήδη από τις 23/10/2000, σε συνέντευξή του στα «Νέα» ως υπουργός Εξωτερικών, ερωτηθείς για τα Ιμια και την πολιτική της Ελλάδας είχε απαντήσει: «Θα μου φαινόταν περίεργο να πετάξει μια σοβαρή χώρα μια ολόκληρη πολιτική στον κάλαθο των αχρήστων, δηλαδή να την υποβαθμίσει, για κάποιες βραχονησίδες»...

Ακολούθησαν συζητήσεις, επί κυβερνήσεων Σαμαρά - Βενιζέλου, μεταξύ 2012 και 2015. Ο τότε υπουργός Εξωτερικών Ευ. Βενιζέλος φέρεται να είχε δώσει εντολή στην ομάδα των διερευνητικών επαφών υπό τον πρέσβη ε.τ. Παύλο Αποστολίδη (θα είναι και τώρα επικεφαλής) να συζητηθεί «πακέτο» η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ σε Αιγαίο και Ανατ. Μεσόγειο.

Στα τέλη του 2015, επί ΣΥΡΙΖΑ, έγινε μια απόπειρα επανεκκίνησης, κάτι που τελικά σταμάτησε το καλοκαίρι του 2016.

Σήμερα, πέρα από όλα τα ζητήματα που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο η Τουρκία έχει βάλει ήδη στο τραπέζι, ως πρόσθετα δεδομένα που επιδρούν στο διάλογο που ξαναρχίζει έχουν προκύψει τα εξής:

• Η υπογραφή του τουρκολιβυκού μνημονίου και η πρωτοκόλλησή του από τον ΟΗΕ, όπως και η κατάθεση στον ΟΗΕ των εξωτερικών ορίων της τουρκικής υφαλοκρηπίδας, τα οποία μονομερώς καθόρισε η Τουρκίας επικαλύπτοντας την ελληνική και κυπριακή υφαλοκρηπίδα στην Ανατολική Μεσόγειο.
• Οι συμφωνίες σκοπιμότητας της ελληνικής κυβέρνησης για την οριοθέτηση ΑΟΖ με Ιταλία και Αίγυπτο. Στην πρώτη - με την Ιταλία - παραχωρούνται κυριαρχικά δικαιώματα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την αλιεία, ενώ προβλέπεται τσεκουρωμένη επήρεια σε ό,τι αφορά ορισμένα τουλάχιστον νησιά. Η άλλη - με την Αίγυπτο - αφήνει εκτός οριοθέτησης όλη τη ζώνη ανατολικά της Ρόδου και έως το Καστελόριζο, εκεί ακριβώς όπου εστιάζονται οι διεκδικήσεις της τουρκικής αστικής τάξης, ενώ και στο υπόλοιπο κομμάτι η οριοθέτηση δεν γίνεται με βάση τη μέση γραμμή, ούτε και αναγνωρίζεται πλήρης επήρεια στα ελληνικά νησιά. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι μειωμένη επήρεια (80%) αναγνωρίστηκε ακόμα και για το μεγαλύτερο ελληνικό νησί, την Κρήτη.

Ολα αυτά μάλιστα, κατά την κυβέρνηση αλλά και τους συμμάχους της, είναι ο «οδηγός» και το «υπόδειγμα» για τις συμφωνίες που είναι μπροστά και με την Τουρκία, στο όνομα πάντα της ΝΑΤΟικής συνοχής και με προτεραιότητα να ανοίξει ο δρόμος της ανεμπόδιστης εκμετάλλευσης των ενεργειακών κοιτασμάτων από πολυεθνικά μεγαθήρια, με τη συμμετοχή των αστικών τάξεων Ελλάδας και Τουρκίας...