Βασικό άξονα του προγράμματος του ΠΑΣΟΚ και των κυβερνητικών εξαγγελιών αποτελούν οι λεγόμενες αλλαγές στον κρατικό μηχανισμό, οι οποίες προβάλλονται από την πλευρά της κυβέρνησης ως καθοριστικό εργαλείο για να αλλάξουν τα πράγματα. Βέβαια, οι αλλαγές που προωθούνται δεν είναι αποκλειστικότητα του ΠΑΣΟΚ. Ανάλογες αλλαγές υπάρχουν και στους σχεδιασμούς της ΝΔ, στις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενώ τέτοιες παρεμβάσεις απαιτεί ο ΣΕΒ.

Συγκεκριμένα, ο στόχος τους είναι:

«Αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς, το κράτος και το πολιτικό σύστημα» (φράση του Γ. Παπανδρέου στη ΔΕΘ). Δηλαδή βελτίωση της ικανότητας του αστικού κράτους να ενσωματώνει, να χειραγωγεί τη λαϊκή - εργατική συνείδηση στους στόχους του κεφαλαίου. Η χειραγώγηση περιλαμβάνει και την καταστολή και την ενσωμάτωση.

«Κράτος που θα ευνοεί την επιχειρηματικότητα και την ανταγωνιστικότητα». Δηλαδή διαμόρφωση των προϋποθέσεων ώστε η κρατική παρέμβαση να διευκολύνει πιο άμεσα και γρήγορα την κερδοφορία των μονοπωλίων. Αλλωστε, αυτό, δεν είναι κάτι καινούριο. Υπάρχουν ήδη κρατικές παρεμβάσεις που στήριξαν την κερδοφορία των μονοπωλίων, όπως το ΕΣΠΑ, οι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα, το Ενιαίο Χωροταξικό Πλαίσιο. Σ' αυτήν την κατεύθυνση άλλωστε το προηγούμενο διάστημα δρομολογήθηκαν αλλαγές στη διοικητική δομή της χώρας μέσω του «Καποδίστρια 1» και της προώθησης του «Καποδίστρια 2», με σκοπό να ενισχυθεί ο ρόλος της τοπικής και περιφερειακής διοίκησης στη διευκόλυνση της επιχειρηματικής δράσης σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο (η ευθύνη των ΟΤΑ στις ΣΔΙΤ κλπ.).

Αυτή η προσπάθεια αξιοποιεί το γεγονός ότι σ' ένα σημαντικό τμήμα των εργαζομένων και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων υπάρχει η άποψη ότι το κράτος δεν είναι δίπλα τους, ότι η δημόσια διοίκηση χαρακτηρίζεται από τη διαφθορά, την αναξιοκρατία. Πολλές φορές ανάμεσα σε εργαζόμενους επικρατεί η άποψη ότι «δεν υπάρχει κράτος» με αφορμή, για παράδειγμα, τις καταστροφικές πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού. Επιπλέον, αξιοποιεί ζητήματα ανορθολογισμού, υπαρκτά προβλήματα διαχείρισης.

Ποιες είναι οι βασικές κατευθύνσεις των μέτρων που προωθεί;

1. Αλλαγές στη διοικητική δομή της χώρας. Αφορούν τη λεγόμενη «αποκέντρωση εξουσιών, αρμοδιοτήτων και πόρων». Ουσιαστικά ταυτίζεται με την κατεύθυνση του «Καποδίστρια ΙΙ» (που προωθεί και η ΝΔ) και στοχεύει στο να δυναμώσει τους περιφερειακούς κρίκους του ενιαίου κρατικού μηχανισμού, ώστε πιο αποτελεσματικά να παρεμβαίνουν για λογαριασμό της οικονομικής κυριαρχίας του κεφαλαίου. Η κατεύθυνση αυτή συνεπάγεται ότι αρμοδιότητες Παιδείας, Υγείας, Πρόνοιας, Περιβάλλοντος περνάνε στην ευθύνη της περιφερειακής διοίκησης, διευκολύνοντας μέσω και των ΣΔΙΤ την ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας σε αυτούς τους τομείς. Κατεύθυνση η οποία ουσιαστικά διαλύει κάθε έννοια ενιαίου συστήματος κοινωνικών υπηρεσιών και που φορτώνει με πρόσθετα βάρη τους εργαζόμενους μέσω της φορολόγησης ή των ανταποδοτικών τελών.

2. Αμεσος έλεγχος των κομμάτων από το αστικό κράτος. Το ΠΑΣΟΚ σηκώνει τη σημαία της «αυτονομίας της πολιτικής», προωθώντας νομοσχέδιο για τον έλεγχο των οικονομικών των κομμάτων. Πρόκειται για προσπάθεια που ζυμώνεται εδώ και πολύ καιρό. Ως σκοπός προβάλλεται η καταπολέμηση της διαφθοράς. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για μια επικίνδυνη κατεύθυνση που αποσκοπεί στον αμεσότερο έλεγχο των κομμάτων από το αστικό κράτος μέσω και της χρηματοδότησης στο πρότυπο άλλων χωρών. Το ζήτημα της διαφθοράς ανάγεται ως υπ' αριθμόν ένα ζήτημα με σκοπό ο λαός να εγκλωβίζεται στο ψευτοδίλημμα: «Αδιάφθοροι ή διεφθαρμένοι διαχειριστές της αντιλαϊκής πολιτικής;». Ομως ο ατομικός (κυβερνητικού ή κομματικού στελέχους) χρηματισμός είναι παραφυάδα της σύμφυσης οικονομικής κυριαρχίας και πολιτικής εξουσίας του κεφαλαίου. Είναι αναπόφευκτη η διασύνδεση των πολιτικών στελεχών του αστικού πολιτικού συστήματος με τους μονοπωλιακούς ομίλους.

Υποθέσεις σαν της «Siemens» δεν είναι εξαίρεση, αλλά ο κανόνας εφόσον πρόκειται για πολιτικά κόμματα και εξουσία που υπηρετούν τα συμφέροντα των μονοπωλίων. Δεν πρόκειται άλλωστε για ελληνικό φαινόμενο, αλλά για διεθνές, ακόμα και σε χώρες που έχουν πρώτα θεσμοθετήσει όργανα ελέγχου και διαφάνειας όπως π.χ. η Γερμανία, η Βρετανία κλπ. Το ζήτημα της διαφθοράς αξιοποιείται για να πραγματοποιούνται κατά καιρούς εκτεταμένες αναδιατάξεις στο αστικό πολιτικό σύστημα.

Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Ιταλίας και η «επιχείρηση καθαρά χέρια» με την οποία ξηλώθηκαν πολιτικά κόμματα, χιλιάδες στελέχη του κρατικού μηχανισμού. Το γεγονός αυτό όχι μόνο δεν εμπόδισε να συνεχιστεί η αντιλαϊκή πολιτική, αλλά διευκόλυνε και την απρόσκοπτη προώθησή της, αφού αφαίρεσε τους πιο αδύναμους κρίκους του αστικού πολιτικού συστήματος, ενώ επίσης δεν κατάργησε τη σήψη και τη διαφθορά. Παράλληλα χρησιμοποιείται ως εργαλείο επίθεσης προς το κόμμα που εκφράζει τα γενικά εργατικά και λαϊκά συμφέροντα, το ΚΚΕ στη χώρα μας.

3. Η διαμόρφωση θεσμών και διαφάνειας. Με βάση τα παραπάνω προβλέπεται η ενίσχυση θεσμών διαφάνειας και ελέγχου (π.χ. ευρωενωσιακά λογιστικά πρότυπα) αναγκαία στις σημερινές ευρωενωσιακές διαστάσεις της δράσης των μονοπωλίων. Προβάλλονται όμως ως γενικού συμφέροντος θεσμοί, ανεξάρτητοι από την ταξική σκοπιμότητα, ως δήθεν θεσμοί ικανοί να αντιμετωπίσουν φαινόμενα διαφθοράς που είναι σύμφυτα στο καπιταλιστικό σύστημα.

4. Κατασταλτική θωράκιση. Η επίκληση του ζητήματος της «ασφάλειας των πολιτών» εκ μέρους του ΠΑΣΟΚ προϊδεάζει για την πρόθεση ενίσχυσης των κατασταλτικών μηχανισμών. Προοπτική που βεβαίως δεν αναλύεται προεκλογικά, αλλά σίγουρα θα ξεδιπλωθεί μετά τις εκλογές. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι το ΠΑΣΟΚ πρωτοστάτησε σε αυτά τα ζητήματα με τους τρομονόμους, τη συμμετοχή στην ευρωαστυνομία, στο ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης κλπ.

5. Διαμόρφωση και νέων θεσμών ενσωμάτωσης. Η λεγόμενη εταιρική διακυβέρνηση στις ΔΕΚΟ και στους οργανισμούς του ευρύτερου δημόσιου τομέα, η λειτουργία των λεγόμενων ανεξάρτητων αρχών, η αξιοποίηση δημοψηφισμάτων κλπ. αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα της κατασταλτικής θωράκισης ώστε να εναλλάσσεται το μαστίγιο με το καρότο.

Η «αναδόμηση του κράτους» δεν έχει καμιά σχέση με τις ανάγκες των εργαζομένων. Δεν αντιμετωπίζει την εργοδοτική τρομοκρατία και τον εκφοβισμό, δεν εξασφαλίζει δημόσιες και δωρεάν υπηρεσίες Παιδείας, Υγείας, Πρόνοιας, προστασίας του περιβάλλοντος. Οι εργαζόμενοι δικαίως νιώθουν ως «ξένο» το κράτος του κεφαλαίου, αλλά δεν πρέπει να αποδίδουν τις αντιλαϊκές λειτουργίες του κυρίως ή αποκλειστικά στις διαχειριστικές ικανότητες και επιλογές του ενός αστικού κόμματος ή του άλλου. Το κύριο είναι να αμφισβητηθεί συνολικά ο ταξικός, κεφαλαιοκρατικός χαρακτήρας του κράτους. Πιο συγκεκριμένα να αμφισβητηθούν τα κόμματά του, να αμφισβητηθούν οι νόμοι και οι αντιλαϊκοί θεσμοί του. Τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και η ΝΔ, στο έδαφος της ΕΕ θωρακίζουν το αστικό κράτος ενάντια στο εργατικό και λαϊκό κίνημα.

Οι προτάσεις του ΠΑΣΟΚ βρίσκονται σε αντιδραστική κατεύθυνση. Ενισχύουν τη διαχειριστική, κατασταλτική ικανότητα, την ικανότητα χειραγώγησης προς όφελος των μονοπωλίων. Η διαφθορά, τα προβλήματα έλλειψης υποδομών ικανών να υπερασπίσουν την υγεία, την περιουσία των εργαζομένων, την προστασία του περιβάλλοντος, δεν αφορούν τη δομή ή τη λειτουργία του, αλλά τον ταξικό του χαρακτήρα. Οι αλλαγές που προωθεί το ΠΑΣΟΚ, η ΝΔ, η ΕΕ θωρακίζουν αυτό το χαρακτήρα.