«...Ο κος Κ. Κ. υπέστη μη συστηματικό ξυλοδαρμό με γκλομπς, καθώς και φάλαγγα... Αναφέρει επίσης παλαιστινιακή κρεμάλα (κρέμασμα από τα χέρια και τα πόδια, τα οποία προηγουμένως τα έχουν δέσει...) και κρεμάλα ανάποδα. Υπεβλήθη σε ηλεκτροσόκ στα γεννητικά του όργανα και του έγινε εμβύθινση της κεφαλής σε βρώμικα νερά. Εκανε επανειλημμένες απόπειρες αυτοκτονίας...».

Αναμφισβήτητα, η παραπάνω ιατρική έκθεση του Ιατρικού Κέντρου Θυμάτων Βασανιστηρίων είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική. Τα φρικτά βασανιστήρια, για τα οποία κάνει λόγο, υπέστη Κούρδος αγωνιστής, πρώην απεργός πείνας στις τουρκικές φυλακές, όπου κρατήθηκε από το 1988 μέχρι το 1996. Πρόκειται για ένα από τα εκατοντάδες άτομα που έχουν συμμετάσχει σε κινητοποιήσεις ενάντια στις φυλακές απομόνωσης τύπου F (τα γνωστά «λευκά κελιά» που προορίζονται κυρίως για πολιτικούς κρατουμένους και για τα οποία, μάλιστα, η Τουρκία έχει λάβει ειδική χρηματοδότηση από τις ΗΠΑ).

Σύμφωνα με την έκθεση, το συγκεκριμένο άτομο έχει καταθέσει ότι συνελήφθη πρώτη φορά το 1988 από άντρες της Κρατικής Ασφάλειας και έκτοτε συνελήφθη 10 φορές ακόμη και οδηγήθηκε σε φυλακές της Τουρκίας (Bairam, Bayrampasa, Edirue κλπ.), όπου συνολικά κρατήθηκε 8 χρόνια.

Στο συμπέρασμα της έκθεσης αναφέρεται: «Εάν υποχρεωθεί αυτό το άτομο να επιστρέψει στη χώρα του, θα θέσει σε κίνδυνο τη σωματική και ψυχολογική του ακεραιότητα και υγεία, βάσει του άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του άρθρου 3 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά των βασανιστηρίων».

Τα βασανιστήρια που υφίσταται ένας πολιτικός κρατούμενος στη χώρα του, είναι μόνο η μισή από τη φρικιαστική αλήθεια που λέγεται ιμπεριαλισμός. Η άλλη μισή αποτυπώνεται στο παρακάτω κείμενο της απόφασης του ελληνικού υπουργείου Δημόσιας Τάξης, που αφορά το ίδιο πρόσωπο:

«Αποφασίζουμε την απόρριψη της αίτησης και τη μη αναγνώριση της ιδιότητας του πρόσφυγα στον υπήκοο Κ. Κ., διότι στο πρόσωπό του δε συντρέχουν τα υποκειμενικά αντικειμενικά στοιχεία του δικαιολογημένου φόβου δίωξης, που είναι απαραίτητα, για να του αναγνωρισθεί η ιδιότητα αυτή, σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. Α της σύμβασης της Γενεύης 1951 και ειδικότερα:

• Από κανένα αποδεικτικό στοιχείο δεν προκύπτει ότι υπέστη ατομική δίωξη από τις αρχές της χώρας του για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, κοινωνικής τάξης ή πολιτικών πεποιθήσεων.
• Διαφαίνεται ότι εγκατέλειψε τη χώρα του προς αναζήτηση εργασίας και βελτίωση των συνθηκών ζωής του...».

«Η Ελλάδα είναι το πρώτο κράτος που εφάρμοσε άμεσα και κατά γράμμα τις κατευθύνσεις της Συνόδου του Τάμπερε, κάτι που αντανακλάται στα εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά παροχής πολιτικού ασύλου. Ποσοστά που σε ένα βαθμό συνδέονται και με το γεγονός ότι τα σύνορα της χώρας είναι και σύνορα της ΕΕ», επισημαίνει στο «Ρ» ο Χρ. Καράτσαλος, υπεύθυνος του Τμήματος Μεταναστών, Προσφύγων της ΚΟΑ του ΚΚΕ.

Οπως ξεκαθαρίζει, σκοπός της ΕΕ είναι πλέον ο έλεγχος της ροής προσφύγων και μεταναστών, έτσι ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής παραγωγής. Στα νέα μέτρα που επιστρατεύει η ΕΕ, συμπεριλαμβάνεται η διαφοροποίηση των λόγων για τους οποίους χορηγείται πολιτικό άσυλο - «είναι χαρακτηριστικό πως ο πόλεμος δε θεωρείται αιτία χορήγησης πολιτικού ασύλου», εξηγεί ο Χρ. Καράτσαλος.

Οπως επίσης και ο προσανατολισμός που υπάρχει, για τη δημιουργία δήθεν... κέντρων φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών - στην ουσία «στρατοπέδων συγκέντρωσης». «Ανθρωποι που είναι άρρωστοι, ή είναι αμόρφωτοι, θα γυρνάνε πίσω. Θα περνάνε μόνο όσοι είναι "κατάλληλοι"», καταλήγει ο Χρ. Καράτσαλος.

Αυτά τα παιδιά περπάτησαν από την Τουρκία, πριν από ένα χρόνο, κυνηγημένα, ελπίζοντας ότι στη χώρα μας θα βρουν καταφύγιο. Κι ακόμα περιμένουν...

Σύμφωνα με στοιχεία της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, τα ποσοστά χορήγησης πολιτικού ασύλου στην ΕΕ διαμορφώθηκαν για το 2002 ως εξής (πλήρης έκθεση για το 2003 δεν υπάρχει ακόμα): 0,3% στην Ελλάδα (από 11,2% το 2001), 1% στη Σουηδία (από 1%), 1% στην Ολλανδία (από 3%) και 1% στη Φινλανδία (0%), 3% στη Νορβηγία (από 2%), 7% στη Γερμανία (από 28%), 14% στη Γαλλία (από 15%), 9% στην Πορτογαλία (από 15%), 10% στην Ισπανία (από 15%). Την ίδια χρονιά, ο μέσος όρος της ΕΕ ήταν 11% (από 16% το 2001).

Ταυτόχρονα, κατακόρυφη καταγράφεται ακόμα και η πτώση του συνολικού ποσοστού αναγνώρισης (που περιλαμβάνει και τους αιτούντες άσυλο, οι οποίοι δεν αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες, αλλά διασφαλίζουν τη μη απέλασή τους για ανθρωπιστικούς λόγους). Στην Δανία, σημειώνεται πτώση, από 45% το 2001, σε 25% το 2002. Στη Φινλανδία, το ίδιο ποσοστό διαμορφώνεται, από 56% το 2001, σε 35% το 2002. Στη Γερμανία, από 32% το 2001, σε 9% το 2002. Στην Ελλάδα, από 22% το 2001, σε 1% το 2002 (!). Στην Ολλανδία, από 34% σε 14%. Στην Πορτογαλία, από 85% σε 19%. Στην Ισπανία, από 23% σε 15%.

Τα τελευταία χρόνια, η χώρα μας διατηρεί «πεισματικά» την πανευρωπαϊκή πρωτιά στις απορρίψεις αιτήσεων για πολιτικό άσυλο. Ετσι, μετά τις 36 περιπτώσεις στις οποίες χορηγήθηκε πολιτικό άσυλο το 2002 (από τις 5.664 αιτήσεις που κατατέθηκαν), μέχρι τα τέλη Νοέμβρη του 2003, δόθηκε άσυλο μόλις σε ...3 περιπτώσεις, τη στιγμή που είχαν κατατεθεί 8.178 αιτήσεις!

Η ερμηνεία της διαμορφωμένης κατάστασης από την ΕΛ.ΑΣ - όπου και κατατίθενται οι αιτήσεις ασύλου - περιορίστηκε στα εξής: «Η Ελληνική Αστυνομία εφαρμόζει τη νομοθεσία»...

Από τη μεριά της ελληνικής αντιπροσωπείας της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η επικεφαλής του Τομέα Ενημέρωσης, Κ. Κεχαγιόγλου, μίλησε για ενδεχόμενη «στενή ερμηνεία» της Σύμβασης της Γενεύης από τις ελληνικές αρχές, διευκρινίζοντας, ωστόσο, πως η ΥΑ μπορεί να κάνει μόνον εικασίες. Πρόσθεσε, επίσης πως, μετά την 11η Σεπτέμβρη, τα ποσοστά χορήγησης πολιτικού ασύλου πέφτουν, εκτιμώντας, ταυτόχρονα, ότι, καθώς πλησιάζουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι σχετικές διαδικασίες γίνονται πιο αυστηρές.

Μας υποβάλλουν σε «εξαναγκαστικό επαναπατρισμό», στο δήθεν «εκδημοκρατισμένο» Αφγανιστάν, σημειώνουν στο «Ρ», ο Αρέφ και ο Ορφάν

Οταν πριν από μερικούς μήνες, ο Ορφάν, Αφγανός πολιτικός πρόσφυγας, απευθύνθηκε στο αρμόδιο αστυνομικό τμήμα για να ανανεώσει τη ροζ κάρτα (σ.σ. άδεια παραμονής, που κατοχυρώνει τη μη επαναπροώθηση και χορηγείται στους αιτούντες άσυλο μέχρι την οριστική απόφαση), ο αστυνομικός υπάλληλος την «αντάλλαξε» με σημείωμα που υπογράμμιζε: «...τάσσεται προθεσμία 30 ημερών για να αποχωρήσει από τη χώρα...». «Ο,τι και να γίνει δεν μπορώ να πάω πίσω, θα χάσω τη ζωή μου», λέει ο Ορφάν που, χωρίς άδεια παραμονής, έχει μετατραπεί σε ακόμα ευκολότερη «λεία» για τους εργοδότες: κανείς δεν του κολλά ένσημα.

Και δεν είναι ο μόνος. Υπάρχουν δεκάδες ακόμα συμπατριώτες του, όπως και Κούρδοι, αλλά και πολλοί Ιρακινοί, πρόσφυγες από εμπόλεμες περιοχές, που βρίσκονται ένα βήμα πριν από την απέλαση. Ολοι τους με την εμπειρία της ...«προστασίας με ημερομηνία λήξης». Χωρίς, ωστόσο, να έχει λήξει η απειλή για τη ζωή τους. Εκτός βέβαια, αν η ελληνική κυβέρνηση είναι πεπεισμένη πως οι Αμερικάνοι κατόρθωσαν να αναστηλώσουν την ασφάλεια και την ειρήνη, τόσο στο Αφγανιστάν, όσο και στο Ιράκ. «Ο λαός δε μιλά για δημοκρατία. Μόνον ο Πρόεδρος και οι Αμερικάνοι μιλάνε για "δημοκρατία"», συμπληρώνει για την πατρίδα τους ο συμπατριώτης του Ορφάν, Αρέφ.

Οι διώξεις δεν έχουν τελειωμό για τους πρόσφυγες. Αιτία ξεριζωμού από τις πατρίδες τους και αιτία δυστυχίας και εκμετάλλευσης στις χώρες υποδοχής

Φτάνοντας στην Ελλάδα, άνθρωποι με αναπηρίες από βασανιστήρια, που έχουν φυλακιστεί για χρόνια, αρχικά «φιλοξενούνται» - «ακόμα και 10 μήνες» τονίζουν οι πρόσφυγες - σε αστυνομικά τμήματα των παραμεθόριων περιοχών. Η πλειοψηφία των αιτούντων άσυλο περιμένουν ολόκληρους μήνες «ακρόαση» από τις ελληνικές αρχές, για να παραθέσουν τους λόγους του ξεριζωμού τους. Η πρωτοβάθμια αίτηση «απορρίπτεται σχεδόν πάντα». Ενώ το δευτεροβάθμιο πόρισμα εκδίδεται μετά από μήνες, ακόμα και χρόνια. Κι όλα αυτά, όταν η σχετική νομοθεσία προβλέπει εξέταση μέσα σε 90 και 30 μέρες, αντίστοιχα.

Σύμφωνα με τους κανονισμούς της ΕΕ, μία αίτηση ασύλου εξετάζεται μόνο στην πρώτη χώρα όπου κατατέθηκε. «Πολλοί διώκονται από την Ελλάδα, κι όταν ζητούν άσυλο σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, τους λένε πως η Ελλάδα τους ζητά πίσω», επισημαίνουν μέλη της αφγανικής κοινότητας στη χώρα μας. «Κι έρχονται ξανά πίσω...». Μόνη επιλογή για τον πρόσφυγα, λοιπόν, σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης, η επιστροφή στη χώρα από όπου «έτρεξε να σωθεί». `Η, η παρανομία στη χώρα όπου ζήτησε προστασία. «Καταδίωξης συνέχεια», λοιπόν...

«Αν με πιάσουν και με απελάσουν, θα πάω φυλακή. Τι θα γίνουν αυτά τα παιδιά;». Η ματιά του Μεχμέτ Τ., Κούρδου πρόσφυγα, που είναι στην Ελλάδα δύο χρόνια, κλείνει μέσα του όλη την αγωνία του κυνηγημένου: Προσδοκά επίθεση, αλλά και βοήθεια από παντού. Πριν από οκτώ μήνες, κρατήθηκε σαράντα βράδια στο τμήμα, επειδή, αν και είχε απορριφθεί η αίτησή του για άσυλο, βρισκόταν ακόμα στη χώρα. Ωστόσο, η γυναίκα και τα τέσσερα παιδιά του - που είναι ένα χρόνο στην Ελλάδα - τελούν υπό «ανθρωπιστικό καθεστώς».

Στον προσφυγικό καταυλισμό του Λαυρίου, δεκάδες οικογένειες Κούρδων προσφύγων διηγούνται τον τρόμο που ζούσαν στην Τουρκία. «Οταν ο άντρας μου είχε ήδη έρθει στην Ελλάδα, αστυνομικοί έρχονταν στο σπίτι κάθε βράδυ, ακόμα και στις 3 το πρωί», λέει η Χαλισέ. Η 14χρονη κόρη της Ρεμζιέ διώχτηκε από το τουρκικό σχολείο της, επειδή τραγουδούσε κούρδικα τραγούδια. Ο Σουλεϊμάν, με προβλήματα υγείας από βασανιστήρια, περιμένει εδώ και δυο χρόνια απάντηση στην αίτηση για άσυλο που έχει καταθέσει. «Τίποτα...». «Εκεί δούλευα στο δημαρχείο της Κωνσταντινούπολης, δεν ήρθα εδώ για οικονομικούς λόγους, υποχρεώθηκα. Με καταδίωκαν, επειδή οργανώναμε ανθρώπους για να παλέψουν για την ελευθερία τους...».

Μιλάνε για τον τρόμο, που όχι μόνο δεν εξαλείφεται σα φτάσουν στη χώρα μας, αλλά επιδεινώνεται. Με ανασφάλεια. Οταν παλεύουν να τα φέρουν βόλτα με τέσσερα μεροκάματα των 30 ευρώ κάθε μήνα. Δίχως εξασφάλιση, ούτε καν του δικαιώματος στην οικογενειακή επανένωση. Αφού, πολλές φορές, το ένα μέλος της οικογένειας έχει διασφαλίσει έστω προσωρινή προστασία, αλλά για τους υπολοίπους - συνήθως τη μητέρα και τα παιδιά που φτάνουν αργότερα - οι αιτήσεις εκκρεμούν για χρόνια. Αλλωστε, το Προεδρικό Διάταγμα 61/1999 ( άρθρο 7, παρ. 3β) αναφέρει ρητά πως για την είσοδο και παραμονή στη χώρα μας της οικογένειας ενός πρόσφυγα, χρειάζεται υπεύθυνη δήλωσή του, με την οποία αναλαμβάνει τα έξοδα παραμονής και συντήρησής της.

Στα παιδιά είναι έντονες οι μνήμες του παρελθόντος. Η Ροζάν βλέπει αστυνομικό και τρέμει. Εντονο, όμως, είναι και το πείσμα για ελπίδα. «Εγώ θέλω να γίνω γιατρός. Για να τους κάνω καλά...», μοιράζεται τα όνειρά του ο μικρούλης Μποτόν. Και χαμογελά...

«Πες μου τι, τι από όλα αυτά έχει γίνει; Κοίτα κι αυτό, κι αυτό...». Τα λόγια του Μπακίρ, από το Αφγανιστάν, είναι καταιγιστικά. Μια στοίβα με σχέδια Οδηγιών για την ΕΕ, με πρακτικά σεμιναρίων, με ευρωπαϊκά προγράμματα για πρόσφυγες, με χαρτιά, υποσχέσεις, κι άλλες υποσχέσεις, όλες για την «ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία», έχει γεμίσει το τραπέζι μπροστά του. «Εχασα 24 άτομα από την οικογένειά μου σε μια ώρα. Κι ακόμα έχω σίδερα στο πόδι και στην πλάτη μου. Πώς μπορούσα να κάτσω;..». Στην Ελλάδα έφτασε, πριν από πέντε χρόνια, με τα πόδια, στα δεκατέσσερά του. Ασυλο, βέβαια, δεν πήρε.

Ο Ουγούρ είναι ένα εικοσάχρονο παλικάρι, πρώην απεργός πείνας, που βρήκε ευκαιρία να δραπετεύσει στην Ελλάδα, όταν αποφυλακίστηκε προσωρινά από τις τουρκικές φυλακές. Τι κι αν το Ιατρικό Κέντρο Θυμάτων Βασανιστηρίων έχει πιστοποιήσει τα βασανιστήρια που δέχτηκε; Ενάμιση χρόνο στην Ελλάδα, δεν έχει παρά ένα χαρτί, που δεν του κατοχυρώνει ούτε καν ιατρική βοήθεια από δημόσιο νοσοκομείο.

Στην κουβέντα εισάγεται κι ένα κρίσιμο ζήτημα: Η υποδοχή που «επιφυλάσσει» το ελληνικό κράτος στους αιτούντες άσυλο.

Πρωταγωνιστικό ρόλο στη λειτουργία καταυλισμών προσωρινής φιλοξενίας, στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, ψυχολογικής και νομικής στήριξης των αιτούντων άσυλο, αναλαμβάνουν πλέον οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), με βασική χρηματοδότηση μέσω διαφόρων προγραμμάτων, από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσφύγων (χρηματοδότηση ανεπαρκής, σύμφωνα με τις ΜΚΟ).

Η ...«ετοιμότητα» της πολιτείας είναι χαρακτηριστική: Τα μόλις οκτώ σε ολόκληρη τη χώρα κέντρα υποδοχής προσφύγων (από τα έντεκα που έμειναν πέρσι, όταν έκλεισαν τρία σε Πικέρμι, Πεντέλη και Ν. Μάκρη) μπορούν να φιλοξενήσουν μόνο 1.180 άτομα. Οταν μόνον από τους πρώτους έντεκα μήνες του 2003 υπάρχουν 8.178 επίσημα καταγεγραμμένες αιτήσεις για πολιτικό άσυλο και ενώ, σύμφωνα με πληροφορίες, εκκρεμούν - μόνο απ' την περσινή χρονιά - γύρω στις 36.000 (!) περιπτώσεις, που ακόμα περιμένουν αριθμό προτεραιότητας...

Θυμίζουμε ότι η διεθνής νομοθεσία προβλέπει την παροχή στέγης, τροφής και ιατροφαρμακευτικής βοήθειας σε έναν αιτούντα άσυλο, μέχρι την οριστική απόφαση για την αναγνώρισή του ή όχι ως πρόσφυγα.

Οπως καταθέτει με οργή ο Ομίτ, Ιρανός πρόσφυγας, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις απορροφούν χρήματα, που δεν αντιστοιχούν στις υπηρεσίες που υπόσχονται, λειτουργώντας ως διαχειριστές επιχείρησης, με συμπεριφορά του τύπου «αν δε σ' αρέσει, φύγε».

Η πολιτική της ΕΕ ξεπροβάλλει ανάγλυφη: Από τη μια, κατάργηση του ασύλου και, από την άλλη, «προγράμματα βιτρίνας». Από τη μια, εγκλωβισμός των προσφύγων στην παρανομία. Στην εξαθλίωση. Μέχρι να καταλήξουν ανασφάλιστοι εργάτες, που καταθέτουν την υπεραξία τους σε ξένα χρηματοκιβώτια. Κι, από την άλλη, εγκλωβισμός στην ανασφάλεια. Σε αιώνιες υποσχέσεις. Ομηροι, τελικά, μιας παντοτινής καταδίωξης.

Ε, λοιπόν, αυτήν την Ευρώπη δεν τη θέλουμε. Σ' αυτήν την Ευρώπη, απειθαρχούμε...

«Γιατί ντύθηκες έτσι, γιατί φωνάζεις;» τον ρώτησε ο ταξιτζής.

«Γιατί πήραμε το κύπελλο, τι ερώτηση; Η Ελλάδα, κύριε, επιτέλους, πήρε αυτό που της άξιζε. Ηρθε πρώτη»!

«Η Ελλάδα, κύριε, δεν ήρθε πρώτη», τον αποπήρε ο ταξιτζής. «Η ποδοσφαιρική ομάδα της Ελλάδας ήρθε πρώτη. Η... υπόλοιπη Ελλάδα έμεινε στη θέση της. Σχεδόν ακίνητη. Με όγκους προβλημάτων στην πλάτη της. Με απειλές. Με διαταγές που πρέπει να εκτελέσει. Με κάμερες που σημαδεύουν τους πολίτες της. Με ανεργία, με ανασφάλεια, με άθλιο ιατροφαρμακευτικό σύστημα. Με αυτό το μποτιλιάρισμα που μας πάει σημειωτόν και μου σπάει τα νεύρα. Για ποια Ελλάδα φωνάζεις;».

«Η Ελλάδα νίκησε, κύριε», αγρίεψε! «Απέκτησε αξιοπρέπεια. Αφησε έξω Γαλλίες, Ιταλίες, Ρωσίες, Τσεχίες. Τώρα ολόκληρη η ανθρωπότητα μας σέβεται. Τους μπήκαμε σφήνα. Τι Ζιντάν και τι Φίγκο; Καραγκούνης»!

«Καλά θα σε δω αύριο και σένα και τον Καραγκούνη», επέμεινε ο ταξιτζής. «Μόλις τελειώσουν οι κραυγές, πάλι στον πάγκο»!

«Αύριο, είπες! Σήμερα, όμως, γιορτάζω! Σήμερα φωνάζω! Δηλώνω την παρουσία μου. Ντύνομαι Ελληνας! Μπλε και άσπρο! Πριν ένα μήνα, μετά ένα μήνα, εάν με έβλεπες έτσι ντυμένο και βαμμένο θα με πέρναγες για τρελό. Σήμερα, όμως, μου άνοιξες την πόρτα. Κάθομαι δίπλα στον κύριο που δεν πιάνει άκρη. Σχεδόν ακουμπάμε. Με θεωρεί φυσιολογικό. Λίγο υπερβολικό, ίσως, αλλά φυσιολογικό. Σήμερα, κύριε, κύριοι καλύτερα, είναι η μέρα μου. Η μέρα μας. Η μέρα του ανώνυμου Ελληνα. Και θέλω να τη γευτώ, θέλω να φωνάξω! Παρακαλώ, κατεβάστε με».

«Θα τη χωθώ ανάμεσα στον κόσμο. Και θα φωνάζω συνθήματα και θα χοροπηδάω. Ολη η Ελλάδα απόψε φωνάζει συνθήματα και χοροπηδάει. Και όχι μόνον η Ελλάδα, αλλά και οι Αλβανοί μαζί μας! Κανένας δεν είναι βλάκας. Ολοι ξέρουμε τι φωνάζουμε, γιατί φωνάζουμε. Ελλάς. Ελλάς, λέμε και κλαίμε! Κρατήστε τα ρέστα».

Αμίλητοι και ακίνητοι, βέβαια, από το μποτιλιάρισμα, τον βλέπουμε να απομακρύνεται. Στα είκοσι μέτρα βγάζει την μπλούζα του και αρχίζει να την ανεμίζει. Η ατμόσφαιρα δονείται. «Ελλάς», «Ελλάς».

«Πού είπατε, πάτε»; με ρωτάει ο ταξιτζής.

«Ομόνοια, παρακαλώ», του λέω, πληρώνω και κατεβαίνω.

«Οχι και εσείς», μου φωνάζει, «εσείς φαίνεστε σοβαρός».

Σκύβω κοντά του και τον ρωτάω:

«Οταν δεν μπορείς να προχωρήσεις από την κίνηση, ποια είναι η πρώτη σου σκέψη;».

«Να βγω από το ταξί και να το κόψω με τα πόδια».

«Και γιατί δεν το κάνεις;», ρωτάω.

Με κοιτάζει. «Εκεί», του δείχνω. Κάνει μια το τιμόνι και το ανεβάζει στο πεζοδρόμιο.

«Πάμε», μου λέει και με τραβάει από το μπράτσο.

Σε λίγο την έχουμε «χωθεί» ανάμεσα στον κόσμο. «Ελλάς». «Ελλάς»! Και, νάτος πάλι, εκείνος.

«Ελλάς». «Ελλάς», μας φωνάζει. «Καθένας φωνάζει για τη "δική" του Ελλάδα», μας λέει εμπιστευτικά. «Αλλος φωνάζει για την ανεργία του, άλλος για τη σύνταξή του, άλλος για την ανασφάλειά του, άλλος για το χωριό του και τις ελιές που άφησε πίσω του, άλλος για τον ερωτά του. Ακόμα και οι Αλβανοί για τη "δική" τους Ελλάδα φωνάζουν. Το μόνο κοινό που έχουμε μεταξύ μας είναι η ανάγκη μας να φωνάξουμε. Η ανάγκη μας να βρεθούμε μαζί. Να ακουστεί η φωνή μας. Η ανάγκη μας να γιορτάσουμε»!

«Ελλάς», λοιπόν! Και ζήτω ο Καραγκούνης και το κεφάλι του Χαριστέα!

Η Εύα Φάμπα

Πώς μπορούμε να αντιδράσουμε σ' αυτή την «επέλαση των βαρβάρων» όλοι και ιδιαίτερα οι γυναίκες; Γι' αυτό το - δυστυχώς πάντα επίκαιρο - θέμα συζητάμε με τη διακεκριμένη κιθαρίστρια Εύα Φάμπα, αρχίζοντας από τη μουσική παράδοση και διερευνώντας ποια μπορεί να είναι η παρέμβαση των γυναικών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο...

Η Ολυμπιάδα θα μπορούσε να ήταν μια αφορμή για να προβληθεί η παράδοσή μας και γενικότερα η πολιτιστική μας κληρονομιά. Προτιμήθηκαν όμως οι συναυλίες με ξένους καλλιτέχνες...

Αυτά που δημιούργησε και δημιουργεί αυτός ο τόπος, αυτά που προασπίζεται - από τους αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους μέχρι τους ελληνικούς χορούς - αυτά θα έπρεπε να ενισχύουμε και να μας δοθεί η αφορμή μέσω της Ολυμπιάδας να επικοινωνήσουμε και να τα γνωρίσουν οι άλλοι λαοί, οι άνθρωποι που είτε θα έρθουν εδώ είτε θα μας παρακολουθούν σ' όλο τον κόσμο...

Γλυπτές φιγούρες της Ασπ. Παπαδοπεράκη, με τίτλο «Γυναίκες στην Αντίσταση»

-- Γιατί η ιστορία και οι ρίζες μας διαμορφώνουν και το μέλλον μας.

Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι αποκομμένος από συναισθήματα, από καταστάσεις, από τις παραδόσεις του χώρου του, από αυτά μέσα στα οποία ζούμε. Αν αφήσουμε, λοιπόν, να επηρεαστούμε από την πλειονότητα όσων ακούμε, την υποκουλτούρα, αλλά και όσα μας σερβίρουν σαν εύπεπτο υλικό - και επιδιώκουν να τα συνηθίσουμε - νομίζω ότι θα χάσουμε κάθε τι όμορφο και γνήσιο που διαμορφώνει την προσωπικότητά μας. Γι' αυτό πρέπει να διαφυλάξουμε ό,τι υπάρχει, να το γνωρίσουμε και να το βάλουμε σε μια εξελικτική πορεία διαμόρφωσης στην καθημερινότητα. Γιατί λ.χ. να εμπνέει αρχιτεκτονικά η Ακρόπολη ή κάποια στοιχεία της λαϊκής μας αρχιτεκτονικής ξένους καλλιτέχνες σε άλλες χώρες του κόσμου και να μην εμπνέουν μια ελληνική αρχιτεκτονική, όταν οι περισσότερες ελληνικές πόλεις έχουν γίνει τσιμεντουπόλεις;

Αν υπήρχε μια εξελικτική προοπτική χρήσης των παραδοσιακών στοιχείων εμείς οι ίδιοι θα αισθανόμαστε καλύτερα στο περιβάλλον μας. Ενα απλό παράδειγμα: Γιατί εμείς οι Ελληνες να τρώμε... πατέ ελιάς και να μην τρώμε την ίδια την ελιά; Γιατί θα πρέπει να υιοθετούμε κάποια «εξευγενισμένα» πράγματα, θεωρώντας ότι αυτά είναι τα «καλά» και να μην ακολουθούμε μια αγωνιστική στάση ζωής που είναι η παράδοσή μας;

Ακόμα και τα ελληνικά έπιπλα έχουν εξοβελιστεί από τα σπίτια μας. Τα θεωρούμε «ρουστίκ» που προορίζονται μόνο για εξοχικές κατοικίες...

-- Πώς θα μπορούσε να επικοινωνήσει το ευρύ κοινό με την παράδοσή μας; Γιατί βέβαια σήμερα μόνο αυτό δε γίνεται...

-- Εγώ πιστεύω ότι σαν λαός αγαπάμε την παράδοσή μας και γλεντάμε με τους ελληνικούς χορούς και η παραδοσιακή μουσική είναι τουλάχιστον ενταγμένη στη ζωή μας. Παρ' όλα αυτά δε διαφυλάσσεται και εντάσσεται κι αυτή στους νόμους της καταστροφής. Δεν ακούμε λ.χ. σχεδόν καθόλου δημοτικά τραγούδια από το ραδιόφωνο. Το ερώτημα είναι κατά πόσον η παραδοσιακή μουσική μπορεί να συμβαδίζει με τη διαμόρφωση της ζωής και της πορείας μας ώστε να μένει ζωντανή. Τουλάχιστον να τη διαφυλάξουμε από τη φθορά και από τον κίνδυνο να γίνει υλικό εκμετάλλευσης, κάτι που διαβλέπω... Υπάρχουν τέτοιες τάσεις, όπως και στη Γιουροβίζιον, όπου ένα στοιχείο «έθνικ» αποφέρει εκατομμύρια σε άτομα που δεν εξετάζουν πόσο ένα στοιχείο της παράδοσης κάθε λαού είναι δημιουργικό, αλλά πόσο πουλάει! Ετσι, αυτό το στοιχείο φθείρεται, χάνει την αξία του, γίνεται ένα μέσο κερδοσκοπίας. Τη στιγμή που η ελληνική μουσική κληρονομιά παραμένει άγνωστημ δε γνωρίζει κανείς τον Μάντζαρο, όλοι όμως ξέρουν τον Ρουβά...

-- Τον Ρουβά στα αγγλικά βέβαια...

-- (γελάει) Εννοείται. Δε γνωρίζει βέβαια το ευρύ κοινό ούτε τον Καλομοίρη, δε γνωρίζει τον Ξένο, τον Φάμπα, ανθρώπους που έχουν διαμορφώσει ένα μουσικό υπόβαθρο και είναι κρίμα που όλη αυτή η κληρονομιά μας μένει στην αφάνεια. Γιατί θα έπρεπε να συμβάλλει και να είναι συνδεδεμένη με τη μόρφωση και την πορεία μας. Πιστεύω πως για να διατηρηθεί η κουλτούρα και η παράδοση ενός λαού, είναι αναγκαίο να μπορεί να ακολουθεί την εξέλιξη, μια διαλεκτική πορεία σε νεότερες εκφράσεις και να μη μένει σαν κάτι που δημιουργήθηκε τότε, στο παρελθόν. Γιατί σήμερα επειδή υπάρχει μια παγκοσμιότητα σε όλους τους τομείς, καθώς η πρόσβαση στη γνώση, στο να ακούμε δημιουργίες απ' όλο τον κόσμο είναι πολύ μεγαλύτερη, αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να είμαστε και πιο ευαίσθητοι ή να παρασυρόμαστε σε ό,τι περισσότερο ακούμε ή μας προβάλλουν. Κι εκείνοι που βγάζουν χρήματα από αυτά, δε θα ενδιαφερθούν να επενδύσουν σε μια έντεχνη έκφραση ή στην παράδοση κάθε λαού, θα φροντίσουν να επενδύσουν αφομοιώνοντας αυτή τη γνώση και μεταβάλλοντάς τη σε εύπεπτο υλικό.

-- Το ότι είμαστε στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι θετικό ή αρνητικό για τη διατήρηση της παράδοσης και τη συνέχισή της;

-- Ολοι στα λόγια λένε τα ίδια πράγματα - όλοι στα λόγια ισχυρίζονται ότι ανάμεσα σε κάποιους στόχους είναι και η διατήρηση της παράδοσης της κάθε χώρας. Στην πράξη, η ουσία είναι διαφορετική. Οι επιχορηγήσεις που δίνονται από την Ευρωπαϊκή Ενωση καμία σχέση δεν έχουν ούτε με την έντεχνη ούτε με την παραδοσιακή μουσική.

Εγώ βέβαια θεωρώ την Ευρωπαϊκή Ενωση σαν Ενωση κεφαλαιοκρατών και δε συμφέρει στο κεφάλαιο να υπάρχει μια υγιής εξέλιξη και μετεξέλιξη των παραδόσεων - όλων των παραδόσεων, ακόμα και της γλώσσας. Ολα γίνονται «της ευκολίας». Λ.χ. η ΕΕ για την ευκολία της έχει μια γλώσσα που επικρατεί και είναι τα αγγλικά. Δεν το λένε, βέβαια, ότι όλες οι γλώσσες πρέπει να καταργηθούν για να υπάρξουν τα αγγλικά, αλλά όλα γίνονται χάριν της ευκολίας. Οι άλλες γλώσσες σβήνουν... Αντίστοιχα, το ίδιο γίνεται με την παράδοση: Οι μεγάλες επιχειρήσεις που κερδοσκοπούν, θα ενδιαφερθούν για το πώς θα αποκομίσουν περισσότερα κέρδη, θα επιδιώξουν να εκμεταλλευτούν κι αυτό το χώρο. Θα τον αφομοιώσουν ή θα τον διαμορφώσουν σύμφωνα με πρότυπα που θα είναι περισσότερο αποδοτικά γι' αυτές.

-- Εδώ τι ρόλο παίζει η μουσική παιδεία και σε άλλους χώρους τέχνης η αντίστοιχη παιδεία;

-- Τα προγράμματα παιδείας σε άλλα κράτη στηρίζουν τα έργα που έχουν γραφεί από σύνθετες της χώρας τους. Βέβαια, παντού υπάρχει ένας πλουραλισμός, γιατί κάποια αριστουργήματα της τέχνης πρέπει να είναι στη διάθεση όλων των ανθρώπων, δεν είναι μόνο ενός λαού. Εμείς στην Ελλάδα έχουμε ένα πολύ καλό πρόγραμμα ύλης στα ωδεία. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν πολλά πράγματα, αλλά δεν είναι επικεντρωμένο στην ελληνική μουσική. Δε θεωρώ ότι η ελληνική μουσική υπολείπεται άλλων - της ιταλικής, της γαλλικής μουσικής... Μόνο τα τελευταία χρόνια υπάρχουν τμήματα παραδοσιακής μουσικής στα ωδεία κι αυτό είναι πολύ θετικό. Θα ήταν όμως και πολύ θετικό να σπουδάζουν και να πλάθονται οι νέοι μουσικοί με βάση υπαρκτά έργα της έντεχνης μουσικής κληρονομιάς μας. Αυτό θα δώσει άλλωστε τη δυνατότητα σε πολλούς μουσικούς να συνθέσουν νέα έργα, γιατί έτσι και το έργο τους θα γίνει γνωστό.

-- Και στα δημόσια σχολεία;

-- Το πρόβλημα είναι ότι έχουν πολύ λίγες ώρες για να ασχοληθούν με διαφορετικά πράγματα. Χρειάζεται μια αντίστοιχη παιδεία ή συνολικά ένα διαφορετικό «βλέμμα», ώστε να έρχονται τα παιδιά σε επαφή με την παράδοσή μας και γενικότερα με τη μουσική κληρονομιά.

Στην Ελλάδα του 2004 δεν μπορώ να δεχτώ ότι θα πάψουμε να τρώμε ελιές και λάδι. Το ίδιο πιστεύω δεν μπορούμε να πάψουμε ν' ακούμε μουσική και να περιοριστούμε σε μια «μουσική» με μόνο δυο νότες, επειδή αυτό θεωρείται ότι είναι πιο σύγχρονο και κυριαρχεί στο κοινό του Λονδίνου...

-- Οι γυναίκες και ιδιαίτερα οι μητέρες είναι αυτές που κύρια διατηρούν και μεταβιβάζουν την παράδοση στη νέα γενιά;

-- Πιστεύω ότι και εξαιτίας κοινωνικών συνθηκών παίζουν το μεγαλύτερο ρόλο. Γιατί είναι πιο κοντά στα παιδιά, γιατί η παράδοση διαδίδεται με διάφορους τρόπους, από το κέντημα, το πλέξιμο, τη μαγειρική, τα υφαντά μέχρι τους θρύλους, τα παραμύθια στα παιδιά. Το βάρος αυτής της μεταβίβασης πέφτει κυρίως στις μητέρες.

-- Γίνεται όμως ακόμα αυτό σήμερα; ΄Η τείνει να ατονήσει;

-- Δε νομίζω ότι γίνεται στις μεγαλουπόλεις όπως στο παρελθόν. Κυρίως αυτό συμβαίνει στην επαρχία. Μια καλή αξιοποίηση της παράδοσης γίνεται σε ορισμένους γυναικείους συνεταιρισμούς, που ασχολούνται από την παραγωγή μελιού μέχρι τα παραδοσιακά γλυκά. Δεν είναι, βέβαια, μια λύση για να ζήσουν οι γυναίκες, είναι όμως ωραίες προσπάθειες. Γιατί να έχουμε τις τούρτες και όχι τα σκαλτσούνια ή τις δίπλες, που είναι ελληνικά παραδοσιακά γλυκά; Υπάρχει ακόμα η μαγειρική η τοπική σε διάφορα μέρη της χώρας μας. Γιατί να χαθούν όλ' αυτά; Κάθε λαός διαμορφώνεται από τον τόπο που ζει, από τις κλιματολογικές συνθήκες, από τη μεσογειακή διατροφή στην πατρίδα μας... Στα πλαίσια της ΕΕ λένε ότι η τάδε χώρα έχει περισσότερα ποσοστά εκεί, άρα θα προάγει το δικό της προϊόν, ενώ εσείς πρέπει να προάγετε το άλλο. Μα, γιατί να το κάνουμε αυτό και να αλλάξουμε φυσιογνωμία σαν λαός;

-- Τι μπορούν να κάνουν οι γυναίκες για να συνεχίσουν την παράδοση και να εμφυσήσουν την αγάπη της στη νέα γενιά; Αρκεί να ενεργούν σε ατομικό επίπεδο με το παράδειγμά τους;

-- Και με το παράδειγμά τους και με τη μόρφωση και με τη συμμετοχή τους μπορούν να συμβάλουν. Για παράδειγμα, αν εγώ είμαι μητέρα και ακούω από την τηλεόραση ότι είναι της μόδας να πίνουν «Κόκα κόλα» τα παιδιά στην Αμερική, στην Αγγλία, στη Γερμανία, τι να πω; «Πίνετε λεμονίτα και στυφτή πορτοκαλάδα, γιατί έχουμε πορτοκάλια»; Κι αν τις κόψουν τις πορτοκαλιές; Χρειάζεται να υπάρχει και ένας τρόπος αντιμετώπισης της ζωής...

-- Οι γυναικείοι σύλλογοι θα μπορούσαν να συμβάλουν σ' αυτό;

-- Ναι, εκτός από τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες περισσότερο σήμερα, ένα άλλο ζήτημα είναι το πώς βλέπουμε τη ζωή και τη διάσωση της παράδοσης και της κουλτούρας μας. Είναι ένα ζήτημα ανάμεσα σε άλλα που μπορούν είτε να συζητήσουν είτε να διεκδικήσουν οι γυναικείοι σύλλογοι. Με πολλούς τρόπους: Οργανώνοντας εκδηλώσεις, δημιουργώντας ερασιτεχνικά συγκροτήματα, προβάλλοντας δημιουργούς γυναίκες, αλλά και βιβλία που έχουν σχέση με την παράδοση. Ολα αυτά δίνουν μια πολύ πιο δημιουργική διέξοδο στις γυναίκες από το να βλέπουν λ.χ. τη «Λάμψη» ή να ακούνε μουσικά υποπροϊόντα. Γιατί έμμεσα όλα επιδρούν επάνω μας. Οταν συνηθίζεις να ακούς χιλιάδες τραγούδια, τα οποία έχουν ένα λεξιλόγιο πενήντα λέξεων, τι ανθρώπινες σχέσεις μπορείς να έχεις, ποια εσωτερική σχέση μπορείς να διαμορφώσεις με τη ζωή και τον κόσμο; Και μετά θα λέμε πως τα παιδιά δεν ξέρουν να γράφουν και να διαβάζουν... Οι γυναικείοι σύλλογοι μπορούν να κάνουν πολλά, από αφιερώματα σε ελληνικούς χορούς μέχρι προώθηση παραδοσιακών δημιουργημάτων, εκδόσεις βιβλίων, ακόμα και να συγκεντρώσουν τραγούδια της περιοχής τους. Για παράδειγμα ποιος γνωρίζει το βιβλίο - μελέτη της Ζωής Βαλάση για τα ελληνικά παιχνίδια;

Η ίδια η Εύα Φάμπα είχε πρόσφατα πάρει μέρος σ' ένα διαγωνισμό διεθνούς σύνθεσης παιδικών κομματιών, που εκδόθηκαν από την Ακαδημία της Λευκορωσίας και ένα δικό της, που το εμπνεύστηκε από τα «πεντόβολα» αναδείχτηκε τέταρτο ανάμεσα σε 54 συνθέσεις.

«Δεν ξέρεις τι μπορεί να μας εμπνεύσει», θα μας πει. «Ολα αυτά που οφείλουμε να διατηρήσουμε είναι πολύτιμα για τη ζωή και την εξέλιξή μας. Υπάρχουν τόσα όμορφα δημιουργήματα με τόσες διαφορές μεταξύ τους, που αν τα στερηθούμε, θα πάψουμε να έχουμε επικοινωνία και μεταξύ μας και με τους άλλους ανθρώπους. Αν όλοι σ' όλο τον κόσμο επιτρέψουμε την παγκοσμιοποίηση ενός λεξιλογίου πενήντα λέξεων, αν αφήσουμε να μας επιβληθεί μια "παράδοση" που θα λέει "πρέπει να βγάλουμε λεφτά κι εσείς θα μιλάτε με πενήντα λέξεις", τότε, αλίμονό μας. Και κάτι τέτοιο υπάρχει η τάση να επιβληθεί παντού...».