Τα περισσότερα εργοστάσια της χώρας είναι αθωράκιστα στο ενδεχόμενο ενός ισχυρού σεισμού. Τα απαραίτητα μέτρα για την αντισεισμική τους θωράκιση παραμένουν ζητούμενο. Και, φυσικά, οι πρώτοι που θα υποστούν τις συνέπειες ενός σεισμού, θα είναι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι.

Ο «Ρ» αποκαλύπτει σήμερα πώς οι βιομήχανοι, στο όνομα του γρήγορου και εύκολου κέρδους, κάνουν έκπτωση ακόμα και από τα απαραίτητα αντισεισμικά μέτρα, αδιαφορώντας για τη ζωή δεκάδων εργαζομένων.

Χαρακτηριστικό είναι ότι, στον ισχυρό σεισμό του Σεπτέμβρη του 1999 στην Αθήνα, καταστράφηκαν τρία εργοστάσια και κάτω από τα συντρίμμια τους θάφτηκαν πενήντα εργαζόμενοι. Ο τραγικός απολογισμός: «Ρικομέξ» 39 νεκροί. «Φαράν» 8 νεκροί. «Φιαλοπλάστ» 3 νεκροί...

Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό ότι από τους δευτεροβάθμιους ελέγχους που έγιναν μετά το σεισμό, από τα 4.685 κτίρια που κρίθηκαν κατεδαφιστέα, τα 1.993 (δηλαδή το 42%) ήταν επαγγελματικοί χώροι!

Πρόσφατα, το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛΥΝΙΑΕ) παρουσίασε έρευνα με τίτλο «Για την πρόληψη, την ασφάλεια και την προστασία των εργαζομένων σε περίπτωση σεισμού», από την οποία προκύπτουν οι τραγικές συνέπειες της ανυπαρξίας των ουσιαστικών μέτρων αντισεισμικής θωράκισης των χώρων εργασίας. Το κείμενο που παρουσιάστηκε ήταν η «προωθημένη εισαγωγική έκθεση» και όχι η ολοκληρωμένη μελέτη, που έχει ανατεθεί στο εργαστήριο αντισεισμικής τεχνολογίας του ΕΜΠ, με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Π. Καρύδη.

Στη διάρκεια της παρουσίασης, τονίστηκε πως σχεδόν σε όλους τους χώρους εργασίας υπάρχει πρόβλημα και δεν υπάρχουν τα απαραίτητα μέτρα αντισεισμικής προστασίας. Επιπλέον, σημειώθηκε ότι η επιπλέον δαπάνη για την προσαρμογή των βιομηχανιών στις προδιαγραφές της μελέτης του ΕΛΥΝΙΑΕ δεν ξεπερνά το 3-4% (για τις δομικές παραμέτρους του κτιρίου) και η συνολική αντισεισμική θωράκιση το 15-20% επί του συνολικού κόστους κατασκευής.

Ομως, ακόμη και αυτά τα ποσοστά αποδεικνύονται ...«υψηλά» για τους βιομήχανους, οι οποίοι επιζητούν την αύξηση των κερδών με μηδαμινό κόστος - ακόμη και αν θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή των εργαζομένων.

Σκοπός της μελέτης, όπως αναφέρεται στον πρόλογό της, είναι «η σύνταξη μέτρων άμυνας κατά των σεισμών, τα οποία, αν εφαρμοστούν σωστά, μπορούν να μειώσουν τους κινδύνους ενός επικίνδυνου σεισμού τόσο ως προς την ασφάλεια όλων των παρευρισκομένων στο χώρο της βιομηχανίας, όσο και ως προς τη λειτουργία της».

Η μελέτη αντιμετώπισης των σεισμικών κινδύνων σε μια βιομηχανική μονάδα, σύμφωνα με τη μελέτη, εκπονείται σε τρεις φάσεις:

• Στα προκαταρκτικά μέτρα αντισεισμικής προστασίας.
• Στο Σχέδιο Εκτακτης Ανάγκης.
• Στην εκπαίδευση του προσωπικού.

Ιδιαίτερα όσον αφορά τη λήψη προκαταρκτικών μέτρων αντισεισμικής προστασίας της βιομηχανικής μονάδας, θα πρέπει να διενεργηθούν μια σειρά ελέγχων, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι:

• Ο έλεγχος της στατικής επάρκειας του φέροντος οργανισμού. «Εάν εντοπιστούν τυχόν τροποποιήσεις, που πιθανόν να έχουν επιπτώσεις στη σεισμική συμπεριφορά (π.χ. προσθήκη ή αφαίρεση τυχόν κλπ.) θα πρέπει να αντιμετωπιστούν», αναφέρεται στην έρευνα.
• Ελεγχος των μη φερόντων στοιχείων. Ο όρος μη φέροντα στοιχεία αφορά σε στοιχεία, που συνδέονται με το σκελετό του κτιρίου, όπως διαχωριστικοί τοίχοι, παράθυρα, θύρες κλπ.
• Ελεγχος των οδεύσεων διαφυγής.
• Πρόβλεψη εφεδρικής παροχής Ενέργειας.
• Πυρόσβεση - πρόβλεψη δεξαμενών ύδατος.

Και όμως, ακόμη και ο πρωταρχικός έλεγχος σε πολλά εργοστάσια δεν έχει γίνει. Αρκεί να υπενθυμίσουμε την περίπτωση της «ΡΙΚΟΜΕΞ», όπου, όπως προέκυψε από τη δίκη, στο κτίριο υπήρχαν προβλήματα (σ.σ.: είχε υποστεί ρωγμή λόγω πιθανής υποχώρησης του εδάφους) ακόμη από το 1995 (τέσσερα χρόνια πριν από την κατάρρευσή του). Και όμως, κανένας έλεγχος δεν είχε γίνει. Στο ίδιο εργοστάσιο, εκδηλώθηκε πυρκαγιά το 1993, χωρίς να γίνει κανένας εκ των υστέρων έλεγχος για την κατάσταση του μπετόν, ή για βλάβες στατικότητας του κτίσματος.

Ακόμη πιο χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του εργοστασίου «ΦΙΑΛΟΠΛΑΣΤ». Το εργοστάσιο ανεγέρθηκε το 1971 με υπέρβαση της οικοδομικής άδειας. Το 1994 το δεύτερο τμήμα του εργοστασίου επισκευάστηκε χωρίς άδεια, μετά από ζημιές που υπέστη λόγω πυρκαγιάς. Επισκευή και ανακατασκευή έγιναν χωρίς την εκπόνηση μελέτης, επιβαρύνοντας την ήδη προβληματική κατάσταση του αρχικού κτιρίου. Η κατάρρευσή του από έναν ισχυρό σεισμό ήταν αναπόφευκτη...

Τα συντρίμμια του εργοστασίου της «ΡΙΚΟΜΕΞ». 39 εργαζόμενοι θάφτηκαν ζωντανοί, διότι η διοίκηση του εργοστασίου δεν προχώρησε στους απαιτούμενους ελέγχους αντισεισμικής προστασίας...

Με τα παραπάνω λόγια, η Εύη Γεωργιάδου, γραμματέας του Σωματείου Μισθωτών Τεχνικών, χημικός μηχανικός στο Κέντρο Ασφάλειας της Εργασίας του ΕΛΙΝΥΑΕ, δίνει το στίγμα της κατάστασης που επικρατεί σε πολλούς εργασιακούς χώρους της χώρας.

Ο «Ρ» μίλησε με την Εύη Γεωργιάδου, σε μια προσπάθεια όχι μόνο να προσεγγίσει την έρευνα του ΕΛΙΝΥΑΕ, αλλά, κυρίως, να σκιαγραφήσει την κατάσταση που υπάρχει στους εργασιακούς χώρους. Ετσι, όπως προκύπτει από τη συνέντευξη:

• Οι εργασιακοί χώροι πληρούν μόνο κατά το ελάχιστο - στην καλύτερη των περιπτώσεων - τους προβλεπόμενους αντισεισμικούς κανόνες θωράκισης.
• Οι έλεγχοι που έχουν γίνει γι' αυτό το ζήτημα είναι τουλάχιστον ανεπαρκείς.
• Η ενημέρωση των εργαζομένων σε περίπτωση συμβάντων έκτακτης κατάστασης (π.χ. σεισμός, πυρκαγιά κλπ.) είναι ανύπαρκτη.
• Με κριτήριο την αύξηση της κερδοφορίας τους, οι εργοδότες δε λαμβάνουν τα απαραίτητα τεχνικά και οργανωτικά μέτρα για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων, δεν εφαρμόζουν ούτε καν την υπάρχουσα νομοθεσία.

Εκτεθειμένοι είναι - εκτός από όλα τα άλλα - και στους σεισμούς οι εργαζόμενοι στα εργοστάσια

-- «Οι νεκροί του σεισμού της Αθήνας το '99 και το γεγονός ότι η χώρα μας είναι περιοχή υψηλού σεισμικού κινδύνου υπογραμμίζουν τη σημασία του θέματος. Δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα στοιχεία για την επάρκεια των εδαφολογικών μελετών και την αντισεισμική θωράκιση του συνόλου των εργασιακών χώρων, είναι όμως γνωστό ότι πολλές επιχειρήσεις στεγάζονται σε παλαιά κτίρια που είχαν κατασκευαστεί χωρίς τους σύγχρονους αντισεισμικούς κανονισμούς, υπάρχουν κτίρια στα οποία μπορεί να έχουν γίνει μετατροπές ή να έχουν υποστεί καταπονήσεις (π.χ. από μια πυρκαγιά ή προηγούμενο σεισμό), χωρίς να έχει πραγματοποιηθεί στη συνέχεια ο απαραίτητος έλεγχος. Οπως χαρακτηριστικά αναδείχτηκε με την υπόθεση της "Φαράν", πολλές βιομηχανίες και βιοτεχνίες λειτουργούν χωρίς άδεια, κάτι που πρόσφατα αναφέρθηκε και σε σχετική ημερίδα του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας.

Ωστόσο, αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία να τονίσουμε, είναι ότι ο κίνδυνος για την ασφάλεια των εργαζομένων σε περίπτωση σεισμού δεν περιορίζεται στη στατική επάρκεια του κτιρίου, αλλά σχετίζεται με πολλούς άλλους παράγοντες, όπως τον κίνδυνο πυρκαγιάς ή και έκρηξης, διαρροής κάποιας επικίνδυνης ουσίας, τραυματισμού από πτώσεις υλικών και εξοπλισμού, την απουσία του κατάλληλου αριθμού οδεύσεων διαφυγής και εξόδων κινδύνου ή την αδυναμία πρόσβασης σε αυτές. Πολύ σημαντικό είναι επίσης το ζήτημα του κινδύνου πρόκλησης ενός ατυχήματος μεγάλης έκτασης σε περίπτωση ενός σεισμού μεγάλου μεγέθους, με επιπτώσεις σε εργαζόμενους και κατοίκους, σε περιοχές όπου κατοικίες γειτνιάζουν με βιομηχανικές εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες ή με εγκαταστάσεις φυσικού αέριου και άλλες δραστηριότητες».

-- Πώς μπορεί να συμβάλει η μελέτη του ΕΛΙΝΥΑΕ για την πρόληψη των κινδύνων σε περίπτωση σεισμού;

-- «Η μέριμνα για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων και των κατοίκων σε περίπτωση σεισμού πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις πλευρές που σχετίζονται με το σχεδιασμό χρήσεων γης, τη χωροθέτηση κάθε εργασιακής δραστηριότητας και εγκατάστασης όσον αφορά στις εδαφολογικές μελέτες και ιδιαίτερα ως προς τις αποστάσεις ασφαλείας των εγκαταστάσεων μεταξύ τους και των εγκαταστάσεων με τις κατοικημένες περιοχές.

Πρέπει, επίσης, να περιλαμβάνει την κατασκευή κάθε εγκατάστασης και κτιρίου με βάση τους τεχνικούς κανονισμούς, καθώς και την τήρηση διαδικασιών λειτουργίας, συντήρησης και ασφάλειας. Η έρευνα πραγματεύεται το ζήτημα των τεχνικών και οργανωτικών πλευρών για την πρόληψη εργατικών ατυχημάτων σε περίπτωση σεισμού. Είναι πολύ χρήσιμο εργαλείο, που αν εφαρμοστεί σε συνδυασμό με την υπάρχουσα νομοθεσία και γενικότερα τους κανονισμούς ασφαλείας για κάθε επιμέρους ζήτημα, μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη ατυχημάτων».

-- Τι πρέπει να γίνει για να εφαρμοστεί η μελέτη; Κατά πόσον έχει γίνει ο απαιτούμενος έλεγχος στους εργοστασιακούς χώρους;

-- «Το ερώτημά σας αναδεικνύει ένα γενικότερο πρόβλημα, που εκφράζεται με την έλλειψη μέτρων για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων, με αποτέλεσμα τις εκατοντάδες εργατικά ατυχήματα, πολλά εκ των οποίων θανατηφόρα, τις επαγγελματικές ασθένειες και γενικότερα τις απαράδεκτες συνθήκες εργασίας, όπως επίσης και με την ανεξέλεγκτη κατάσταση συμβίωσης βιομηχανίας - κατοικίας σε ορισμένες περιοχές, που εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τους εργαζόμενους, τους κατοίκους και το περιβάλλον σε περίπτωση ατυχήματος. Η κατάσταση αυτή δεν οφείλεται στην απουσία τεχνικών προδιαγραφών ασφαλείας, μελετών, όπως η συγκεκριμένη για την οποία συζητάμε, ή ακόμα και σχετικής νομοθεσίας. Είναι πολιτικό ζήτημα, ζήτημα ταξικής επιλογής.

Με κριτήριο την αύξηση της κερδοφορίας τους, οι εργοδότες δε λαμβάνουν τα απαραίτητα τεχνικά και οργανωτικά μέτρα για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων, δεν εφαρμόζουν ούτε καν την υπάρχουσα νομοθεσία, μειώνουν τις θέσεις εργασίας, χρησιμοποιούν ανειδίκευτο προσωπικό και εντατικοποιούν την εργασία. Οι αντεργατικές επιλογές της σημερινής και της προηγούμενης κυβέρνησης σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της ΕΕ, όπως, για παράδειγμα, η ευελιξία και η διευθέτηση του χρόνου εργασίας, συμβάλλουν ακόμη περισσότερο στη χειροτέρευση της κατάστασης. Με την ίδια λογική, διατηρούνται σκόπιμα κενά στη νομοθεσία, όπως, για παράδειγμα, η έλλειψη θεσμοθετημένης αποδεκτής μεθοδολογίας εκτίμησης της επικινδυνότητας για τους εργασιακούς χώρους ή τις περιοχές, η ασάφεια στα κριτήρια χρήσεων γης και ειδικότερα όσον αφορά στις αποστάσεις ασφαλείας μεταξύ βιομηχανίας - κατοικίας, ενώ πολλές επιχειρήσεις λειτουργούν χωρίς άδεια.

Το κράτος στην πράξη στηρίζει τη δράση της εργοδοσίας, όπως αναδεικνύουν οι ελλιπείς έλεγχοι από τους αρμόδιους ελεγκτικούς μηχανισμούς, ενώ σε περιπτώσεις που αυτοί γίνονται, ιδιαίτερα μετά από ένα ατύχημα, υπάρχει προσπάθεια να μετατοπιστεί η εργοδοτική ευθύνη στις πλάτες των τεχνικών Ασφάλειας, των μηχανικών Επίβλεψης ή και των ίδιων των εργαζομένων. Μια άλλη επίσης πλευρά, που αναδεικνύει ευθύνες των κυβερνήσεων, είναι η απουσία δημόσιων υποδομών υποστήριξης των διαδικασιών για την αντιμετώπιση του επαγγελματικού κινδύνου και η παράδοσή τους στις ιδιωτικές Εξωτερικές Υπηρεσίες Προστασίας και Πρόληψης».

-- Κατά πόσον είναι ενημερωμένοι οι εργαζόμενοι για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων, όπως, για παράδειγμα, ενός σεισμού;

-- «Στη σχετική νομοθεσία για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων, είναι σαφής η αναφορά στην εργοδοτική υποχρέωση για ενημέρωση και εκπαίδευση του προσωπικού, ωστόσο, υπάρχει σημαντική έλλειψη στην πράξη, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Πρέπει να αναδείξουμε, επίσης, ότι σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα του Εργατικού Κέντρου Αθήνας μόνο το 7,5% των εργαζομένων που είχαν συμμετάσχει είχαν αναφέρει ότι στην επιχείρηση που εργάζονται υπάρχει εκλεγμένη Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας των Εργαζομένων και σήμερα η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί ουσιαστικά. Ταυτόχρονα, η εργοδοτική τρομοκρατία που κυριαρχεί σε πολλές επιχειρήσεις, σε συνδυασμό με την κυρίαρχη πολιτική, εμποδίζουν την ουσιαστική ενασχόληση και την ολοκληρωμένη εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά με τις συνθήκες εργασίας. Από αυτήν την άποψη, οι εργαζόμενοι πρέπει να βγάλουν τα συμπεράσματά τους και να συσπειρωθούν στον ταξικό πόλο του εργατικού κινήματος, στο ΠΑΜΕ, να παλέψουν όχι μόνο για ασφαλείς συνθήκες εργασίας, αλλά για το σύνολο των σύγχρονων αναγκών τους».

-- Υπάρχει συνάφεια μεταξύ των σχεδίων για την αντισεισμική προστασία και της οδηγίας ΣΕΒΕΖΟ (που αφορά τα μεγάλης έκτασης ατυχήματα) και γενικότερα, τι πρέπει να γίνει στον τομέα αυτό;

-- «Η οδηγία ΣΕΒΕΖΟ αφορά εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες (εύφλεκτες, εκρηκτικές, τοξικές) πάνω από ορισμένες ποσότητες. Προβλέπει την εκπόνηση μελετών επικινδυνότητας και την κατάρτιση εσωτερικών, αλλά και εξωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης, τα λεγόμενα ΣΑΤΑΜΕ, για την περιοχή γύρω από τις εγκαταστάσεις. Στα πλαίσια αυτά, ο κίνδυνος ενός σεισμού πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σαν ένα από τα βασικά σενάρια. Από τη μέχρι σήμερα εφαρμογή της συγκεκριμένης νομοθεσίας, αναδεικνύονται σοβαρές ελλείψεις, όπως η καθυστέρηση στην αξιολόγηση των μελετών ασφάλειας, στην εκπόνηση ορισμένων ΣΑΤΑΜΕ, στην ενημέρωση του πληθυσμού και την πραγματοποίηση ασκήσεων ετοιμότητας.

Επίσης, σοβαρές είναι και οι ελλείψεις για την ουσιαστική εφαρμογή των σχεδίων που υπάρχουν στα χαρτιά και αφορούν στην επάρκεια του προσωπικού και του εξοπλισμού υποστήριξης κι άμεσης επέμβασης, στην επάρκεια δρόμων εκκένωσης, στη δυνατότητα ενημέρωσης του κάθε σχεδίου για αλλαγές που έχουν συμβεί στην περιοχή και μπορεί να επηρεάζουν την αποτελεσματικότητά του κ.ά.

Από την άλλη, υπάρχουν και κενά στο πλαίσιο αυτό, όπως, για παράδειγμα, η ασάφεια ως προς τα κριτήρια εκτίμησης της επικινδυνότητας. Γενικότερα, στον τομέα αυτό υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις, καθώς δεν προβλέπεται ούτε νομοθετικά η εκτίμηση επικινδυνότητας και η ύπαρξη εξωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης για περιοχές που δεν περιλαμβάνουν εγκαταστάσεις που εντάσσονται στην οδηγία ΣΕΒΕΖΟ. Σε περιοχές, όμως, που μπορεί, για παράδειγμα, να υπάρχουν εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες σε μικρότερες ποσότητες ή σε μία περιοχή στην οποία λειτουργεί δίκτυο φυσικού αέριου, μπορεί να προκληθεί ατύχημα μεγάλης έκτασης, αν δε λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα ασφάλειας».

-- Στο παρελθόν είχαμε τραγικές περιπτώσεις κατάρρευσης εργοστασίων από σεισμούς (π.χ. «Φαράν», «Ρικομέξ», «Φιαλοπλάστ»). Μπορεί να αποφευχθεί στο μέλλον και με ποιο τρόπο; Τι μέτρα πρέπει να πάρουν οι πολιτικές ηγεσίες;

-- «Οσα προαναφέραμε, υπογραμμίζουν, πιστεύω, τις προτεραιότητες για την αντιστροφή της σημερινής κατάστασης. Κριτήριο θα πρέπει να είναι η προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων και των κατοίκων, καθώς και η προστασία του περιβάλλοντος, στον αντίποδα της πολιτικής που τα θυσιάζει στο βωμό της κερδοφορίας των επιχειρήσεων. Σ' αυτήν την κατεύθυνση, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να παλέψουν για τον προσανατολισμό των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους στην εργοδοτική ευθύνη και την ουσιαστική και συνδυασμένη εφαρμογή του συνόλου της σχετικής νομοθεσίας, για την κατάργηση των ιδιωτικών ΕΞΥΠΠ και τη δημιουργία κρατικού σώματος τεχνικών Ασφάλειας και ιατρών Εργασίας, ενταγμένου στο δημόσιο σύστημα Υγείας, για την κατοχύρωση εργοδοτικής εισφοράς για την ασφαλιστική κάλυψη του επαγγελματικού κινδύνου, στο πλαίσιο ενός δημόσιου συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης και τη διευρυμένη εφαρμογή του θεσμού των Βαρέων και Ανθυγιεινών Επαγγελμάτων.

Η αποτελεσματική υλοποίηση, βέβαια, αυτών των προτάσεων απαιτεί, σε τελευταία ανάλυση, τη σύγκρουση με την πολιτική της ΕΕ, την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων στο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο υπέρ των δυνάμεων της εργασίας, ένα διαφορετικό σχεδιασμό της οικονομίας όπου οι εργαζόμενοι θα κατέχουν τα μέσα παραγωγής».