Ενα μάθημα για το πώς εξελίσσεται και, κατά συνέπεια, πώς πρέπει να γίνεται η έρευνα και να γράφεται η ιστορία. Πρόκειται, όπως λέει ο Ενγκελς στην Εισαγωγή, για την «πρώτη προσπάθεια του Μαρξ να εξηγήσει ένα κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας με τον υλιστικό τρόπο αντίληψης, ξεκινώντας απ' τη δοσμένη οικονομική κατάσταση». Η επαναστατική περίοδος της Γαλλίας 1848-49 ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη όσο και τυπική, όχι μόνο γι' αυτήν τη χώρα, αλλά για ολόκληρη την Ευρώπη. Οταν έγραφε το συγκεκριμένο βιβλίο ο Μαρξ, όπως είναι φυσικό, έχει λειψά στοιχεία στη διάθεσή του για τη διαρκώς μεταβαλλόμενη οικονομική κατάσταση και κατά συνέπεια έχει μιαν ιδιαίτερη δυσκολία να αναγάγει τα πολιτικά γεγονότα της περιόδου σε αποτελέσματα αιτιών που είναι σε τελευταία ανάλυση οικονομικά. Γι' αυτό, όπως λέει ο Φ. Ενγκελς, «η υλιστική μέθοδος θα υποχρεωθεί εδώ να περιορίζεται πολύ συχνά στα να ανάγει τις πολιτικές συγκρούσεις στους αγώνες συμφερόντων ανάμεσα στις υπάρχουσες κοινωνικές τάξεις ή ταξικές ομάδες που τις δημιούργησε η οικονομική εξέλιξη, και να δείχνει ότι τα διάφορα πολιτικά κόμματα είναι η λίγο ή πολύ αντίστοιχη πολιτική έκφραση των ίδιων αυτών τάξεων και ταξικών ομάδων». Η εξέλιξη των γεγονότων και η διασταύρωσή τους από τον ίδιο τον συγγραφέα δικαίωσε τα αρχικά συμπεράσματα του Κ. Μαρξ. Το γεγονός, δηλαδή, όπως γράφει ο Φ. Ενγκελς, «ότι η παγκόσμια εμπορική κρίση του 1847 ήταν η καθαυτό μητέρα των επαναστάσεων του Φλεβάρη και του Μάρτη, και ότι η βιομηχανική ευημερία που ξαναγύριζε βαθμιαία από τα μέσα του 1848 και έφτασε στην πλήρη άνθησή της το 1849 και το 1850, ήταν η ζωογόνα δύναμη της ευρωπαϊκής αντίδρασης, που ξαναδυνάμωσε». Αυτό το τελευταίο συμπέρασμα εδραιώθηκε με το πραξικόπημα του Λουδοβίκου Βοναπάρτη στις 2 του Δεκέμβρη 1851 και ο Μαρξ ασχολήθηκε πάλι με την ιστορία της Γαλλίας.

Ενα άλλο δίδαγμα για μας, που κοιτάμε τα γεγονότα αυτής της περιόδου πάνω από ενάμιση αιώνα μετά, είναι πως ο κάθε κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός την περίοδο της γέννησής του και για πολλά χρόνια μετά έχει πισωγυρίσματα, μέχρι να επικρατήσει οριστικά. Ο καπιταλισμός, για παράδειγμα, και η οριστική εξουσία της αστικής τάξης δεν επικράτησε «μια και καλή» μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Η περίοδος, με την οποία καταπιάνεται αυτό το βιβλίο του Κ. Μαρξ, όπως και τα χρόνια που ακολούθησαν αμέσως μετά, είναι ενδεικτική. Αυτά για όλους αυτούς, που το σημερινό πισωγύρισμα του σοσιαλιστικού συστήματος θέλουν να το περάσουν σαν οριστικό και αμετάκλητο και, μάλιστα, κάποιοι «πολύ βιαστικοί» μίλησαν και για «το τέλος της ιστορίας...».

Τα αποσπάσματα που δημοσιεύουμε αφορούν στην περίοδο μετά το χτύπημα της αντίδρασης στις 25 Ιούνη του 1848 μέχρι τα γεγονότα στις 13 Ιούνη του 1849. Σαν αύριο, δηλαδή 156 χρόνια πριν. Αποκαλύπτεται η σύγκρουση της αστικής τάξης με το παλαιότερο καθεστώς, η εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στις μερίδες της αστικής τάξης, η διαρκώς ταλαντευόμενη στάση των μικροαστών και του κόμματός τους, οι επιλογές των αγροτών, οι δυσκολίες των προλεταρίων. Αναδείχνονται ταυτόχρονα ζητήματα, όπως ο ρόλος των Κοινοβουλίων (Εθνοσυνέλευση), των λογής θεσμών (Συντάγματος, διάφορων νόμων κλπ.), οι αξεπέραστες αντιφάσεις του συστήματος από τα πρώτα ακόμα βήματά του...

Φάλαγγα αιχμάλωτων επαναστατών

Ο αγώνας του Ιούνη καθοδηγήθηκε από τη δημοκρατική ομάδα της αστικής τάξης. Με τη νίκη, η πολιτική εξουσία έπεσε αναγκαστικά στα χέρια της. Η κατάσταση πολιορκίας έριξε δίχως αντίσταση το δεμένο χειροπόδαρα Παρίσι στα πόδια της, ενώ στις επαρχίες επικρατούσε μια ηθική κατάσταση πολιορκίας, η απειλητική, κτηνώδης υπεροψία της νίκης των αστών και ο αχαλίνωτος φανατισμός των χωρικών για την ιδιοκτησία. Απ' τα κάτω, λοιπόν, δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος!

Μαζί με την επαναστατική δύναμη των εργατών τσακίστηκε και η πολιτική επιρροή των ρεπουμπλικάνων δημοκρατών, δηλαδή των μικροαστών δημοκρατών που αντιπροσωπεύονταν στην εκτελεστική επιτροπή από τον Λεντρί-Ρολέν, στη συντακτική εθνοσυνέλευση από το κόμμα των ορεινών¹ και στον Τύπο από τη Ρεφόρμ². Στις 16 του Απρίλη είχαν συνωμοτήσει μαζί με τους αστούς δημοκράτες ενάντια στο προλεταριάτο, στις μέρες του Ιούνη είχαν πολεμήσει ενάντιά του μαζί με τους ίδιους. Ετσι, μόνοι τους ανατίναξαν τη βάση πάνω στην οποία υψωνόταν το κόμμα τους σα δύναμη, γιατί η μικροαστική τάξη μπορεί τόσον καιρό μονάχα να κρατήσει μια επαναστατική στάση απέναντι στην αστική τάξη, όσο στέκεται πίσω της το προλεταριάτο. Τους δώσανε τα παπούτσια στο χέρι. Η ψευτοσυμμαχία που κλείστηκε μ' αυτούς, απρόθυμα και υστερόβουλα την εποχή της προσωρινής κυβέρνησης και της εκτελεστικής επιτροπής καταγγέλθηκε ανοιχτά από τους αστούς δημοκράτες. Περιφρονημένοι και παραπεταμένοι σαν σύμμαχοι, ξεπέσανε στο δευτερεύοντα ρόλο των σωματοφυλάκων των τρίχρωμων δημοκρατών, από τους οποίους δεν μπορούσαν ν' αποσπάσουν καμιά παραχώρηση, που ήταν όμως υποχρεωμένοι να υποστηρίζουν την κυριαρχία των τρίχρωμων κάθε φορά που οι αντιδημοκρατικές αστικές ομάδες φαινόταν ότι διαμφισβητούσαν αυτή την κυριαρχία και μαζί της τη δημοκρατία. Τέλος, οι ομάδες αυτές, οι ορλεανικοί και οι νομιμόφρονες, βρέθηκαν από την αρχή να είναι μειοψηφία μέσα στη συντακτική εθνοσυνέλευση. Πριν τις μέρες του Ιούνη δεν τόλμησαν ν' αντιδράσουν παρά με το προσωπείο του αστικού δημοκρατισμού. Η νίκη του Ιούνη υποχρέωσε για μια στιγμή ολόκληρη την αστική Γαλλία να χαιρετίσει στο πρόσωπο του Καβενιάκ το σωτήρα της. Κι όταν, λίγο ύστερα από τις μέρες του Ιούνη, ξαναπόχτησε το αντιδημοκρατικό κόμμα την ανεξαρτησία του, η στρατιωτική δικτατορία και η κατάσταση πολιορκίας στο Παρίσι δεν του επέτρεψαν παρά να εκτείνει τις κεραίες του πολύ δειλά και με μεγάλη προφύλαξη.

1828: Η επανάσταση του Φλεβάρη στο Παρίσι. Μάχες στα οδοφράγματα (λιθογραφία του Ζ. Νταβίντ)

(...)

Η πρώτη πράξη της συντακτικής εθνοσυνέλευσης ήταν ο διορισμός μιας ανακριτικής επιτροπής για τα γεγονότα του Ιούνη και της 15ης του Μάη, και για τη συμμετοχή των ηγετών του σοσιαλιστικού και του δημοκρατικού κόμματος στα γεγονότα αυτών των ημερών. Η ανάκριση στρεφόταν άμεσα ενάντια στον Λουί Μπλαν, τον Λεντρί - Ρολέν και τον Κοσιντιέρ. Οι αστοί δημοκράτες φλογίζονταν από ανυπομονησία να ξεφορτωθούν τους αντιπάλους αυτούς. Την ικανοποίηση της μνησικακίας τους δεν μπορούσαν να την εμπιστευθούν σε πιο κατάλληλο υποκείμενο από τον κ. Οντιλόν Μπαρό, τον πρώην αρχηγό της δυναστικής αντιπολίτευσης, την ενσάρκωση του φιλελευθερισμού, το μεγαλόπρεπο μηδενικό (nullite grave), την εμβριθή επιπολαιότητα που δεν είχε να εκδικηθεί μονάχα μια δυναστεία, αλλά και να ζητήσει λογαριασμό από τους επαναστάτες για τη ματαίωση μιας πρωθυπουργίας.

Διαδήλωση στο Παρίσι, 17 Μαρτίου 1848

Το σχέδιο για φορολογία του κεφαλαίου, που είχε συλλάβει η προσωρινή κυβέρνηση και που το υιοθέτησε ξανά ο Γκουτσό - με τη μορφή ενός ενυπόθηκου δανείου - απορρίφθηκε από τη συντακτική συνέλευση. Ο νόμος που περιόριζε τη μέρα εργασίας σε δέκα ώρες καταργήθηκε. Η φυλάκιση για χρέη μπήκε ξανά σ' εφαρμογή, αποκλείστηκε η συμμετοχή στο σώμα των ενόρκων μεγάλου τμήματος του γαλλικού πληθυσμού που δεν ξέρει ούτε ανάγνωση, ούτε γραφή. Γιατί όχι κι από το δικαίωμα ψήφου; Ξαναεφαρμόστηκε η κατάθεση χρηματικής εγγύησης για τις εφημερίδες. Περιορίστηκε το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι.

Στη βιασύνη τους όμως να ξαναδώσουν πίσω στις παλιές αστικές σχέσεις τις παλιές τους εγγυήσεις και να εξαλείψουν κάθε ίχνος που άφησαν πίσω τους τα κύματα της επανάστασης, οι αστοί δημοκράτες σκόνταψαν σε μιαν αντίσταση που τους «απειλούσε» με αναπάντεχο κίνδυνο.

Κανένας δεν είχε αγωνιστεί στις μέρες του Ιούνη για τη σωτηρία της ιδιοκτησίας και για την αποκατάσταση της πίστης πιο φανατικά από τους Παρισινούς μικροαστούς - τους καφετζήδες, τους εστιάτορες, τους ταβερνιάρηδες, τους μικρεμπόρους, πραματευτάδες, επαγγελματίες κ.λπ. Το μαγαζί ανασκουμπώθηκε και βάδισε ενάντια στο οδόφραγμα για ν' αποκαταστήσει την κυκλοφορία που οδηγεί από το δρόμο στο μαγαζί. Πίσω όμως από το οδόφραγμα στέκονταν οι πελάτες κι οι οφειλέτες, μπρος του οι πιστωτές του μαγαζιού. Κι όταν τα οδοφράγματα γκρεμίστηκαν και οι εργάτες συντρίφτηκαν, κι όταν οι μαγαζάτορες, μεθυσμένοι από τη νίκη, έτρεξαν πίσω στα μαγαζιά τους, βρήκαν την είσοδο φραγμένη από ένα σωτήρα της ιδιοκτησίας, έναν επίσημο πράκτορα της πίστης, που τους παρουσίαζε τις απειλητικές επιστολές: ληξιπρόθεσμο γραμμάτιο! ληξιπρόθεσμο νοίκι! ληξιπρόθεσμη τραβηχτική! χρεοκοπημένο μαγαζί! χρεοκοπημένος μαγαζάτορας!

Εθνοφρουροί και οπλισμένοι εργάτες στην αίθουσα του θρόνου στον Κεραμεικό, 24 Φεβρουαρίου 1848. Ο εξεγερμένος λαός του Παρισιού καταργεί τη μοναρχία του «βασιλιά των τραπεζιτών» Λουδοβίκου Φίλιππου. Στη Γαλλία εγκαθιδρύεται καθεστώς δημοκρατίας

Οι μικροαστοί είδαν με τρόμο ότι τσακίζοντας τους εργάτες παραδώσανε τους εαυτούς τους χωρίς αντίσταση στα χέρια των πιστωτών τους. Η χρεοκοπία τους, που από το Φλεβάρη και ύστερα κέρδιζε χρόνο και που είχε φαινομενικά αγνοηθεί, κηρύχτηκε ανοιχτά ύστερα από τον Ιούνη.

Μάχες στο Παρίσι, συνοικία St. Antoine, Ιούνιος 1848

(...)

Στο πρώτο σχέδιο συντάγματος που καταρτίστηκε πριν από τις μέρες του Ιούνη, βρισκόταν ακόμα το «droit au travail», το δικαίωμα στην εργασία, η πρώτη αδέξια διατύπωση όπου συνοψίζονται οι επαναστατικές αξιώσεις του προλεταριάτου. Αυτό μετατράπηκε στο droit a l' assistance, στο δικαίωμα να παίρνει βοήθημα απ' το δημόσιο. Και ποιο σύγχρονο κράτος δεν τρέφει τους απόρους του με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο; Το δικαίωμα στην εργασία είναι, με την αστική έννοια, ένας παραλογισμός, ένας άθλιος, ευσεβής πόθος. Πίσω όμως απ' το δικαίωμα στην εργασία κρύβεται η βία πάνω στο κεφάλαιο, πίσω απ' τη βία πάνω στο κεφάλαιο η ιδιοποίηση των μέσων παραγωγής, η υπαγωγή τους στην οργανωμένη εργατική τάξη, επομένως, η κατάργηση της μισθωτής εργασίας, του κεφαλαίου και των αμοιβαίων σχέσεών τους. Πίσω απ' το «δικαίωμα στην εργασία» βρισκόταν η εξέγερση του Ιούνη. Η συντακτική συνέλευση, που έθετε ουσιαστικά το επαναστατικό προλεταριάτο εκτός νόμου, ήταν για λόγους αρχής υποχρεωμένη να βγάλει τη διατύπωση του δικαιώματος εργασίας απ' το σύνταγμα, αυτό το νόμο των νόμων, ήταν υποχρεωμένη να ρίξει το ανάθεμα στο «δικαίωμα στην εργασία». Ομως δε σταμάτησε στο σημείο αυτό. Οπως ο Πλάτων εξόρισε τους ποιητές απ' τη δημοκρατία του, έτσι εξόρισε κι αυτή στον αιώνα τον άπαντα απ' τη δημοκρατία της την προοδευτική φορολογία. Και η προοδευτική φορολογία δεν είναι μόνο ένα αστικό μέτρο, που μπορεί να εφαρμοστεί σε μεγαλύτερη ή μικρότερη κλίμακα μέσα στα πλαίσια των σημερινών παραγωγικών σχέσεων: Ηταν το μοναδικό μέσο για να προσδέσουν τα μεσαία στρώματα της αστικής κοινωνίας στην «καθώς πρέπει» δημοκρατία, για να ελαττώσουν το δημόσιο χρέος και ν' αποκρούσουν την αντιδημοκρατική πλειοψηφία της αστικής τάξης.

Ο Καρλ Μαρξ σε σχέδιο του Ι. Ρόμπερτσον στο Illustration, Παρίσι, 1871

Η κύρια όμως αντίφαση του συντάγματος αυτού είναι τούτη: Με το γενικό εκλογικό δικαίωμα παραδίνει την πολιτική εξουσία στις τάξεις που επιδιώκει να διαιωνίσει την κοινωνική σκλαβιά τους: στο προλεταριάτο, τους αγρότες, τους μικροαστούς. Και απ' την τάξη που κατοχυρώνει την παλιά κοινωνική εξουσία της, απ' την αστική τάξη, αφαιρεί τις πολιτικές εγγυήσεις αυτής της εξουσίας. Στριμώχνει την πολιτική κυριαρχία της μέσα σε δημοκρατικούς όρους, που βοηθούν σε κάθε στιγμή τις εχθρικές τάξεις να νικήσουν και που διαμφισβητούν αυτά τα ίδια τα θεμέλια της αστικής κοινωνίας. Από τους πρώτους απαιτεί να μην προχωρήσουν απ' την πολιτική χειραφέτηση στην κοινωνική χειραφέτηση. Από τους δεύτερους να μην πάνε πίσω απ' την κοινωνική παλινόρθωση στην πολιτική παλινόρθωση.

(...)

Η 10η του Δεκέμβρη 1848 ήταν η μέρα της αγροτικής εξέγερσης. Μόνο απ' τη μέρα αυτή χρονολογείται ο Φλεβάρης των Γάλλων αγροτών. Το σύμβολο που εξέφραζε την είσοδό τους στο επαναστατικό κίνημα, κουτοπόνηρο, κατεργάρικα απλοϊκό, αγροίκα υπέροχο, υπολογισμένη δεισιδαιμονία, παθητική φάρσα, μεγαλοφυέστατα ηλίθιος αναχρονισμός, κοσμοϊστορικό καραγκιοζιλίκι κι ένα ακαταλαβίστικο για το λογικό των πολιτισμένων ανθρώπων ιερογλυφικό - αυτό το σύμβολο παρίστανε ολοφάνερα τη φυσιογνωμία της τάξης που αντιπροσωπεύει τη βαρβαρότητα μέσα στον πολιτισμό. Η δημοκρατία είχε αναγγείλει την παρουσία της στην τάξη αυτή με το φοροεισπράκτορα κι εκείνη αναγγέλθηκε στη δημοκρατία με τον αυτοκράτορα. Ο Ναπολέων ήταν ο μόνος άνθρωπος που είχε αντιπροσωπεύσει εξαντλητικά τα συμφέροντα και τη φαντασία της νέας τάξης των αγροτών που είχε δημιουργηθεί στα 1789. Η αγροτιά, γράφοντας το όνομα του Ναπολέοντα στην προμετωπίδα της δημοκρατίας, κήρυττε στο εξωτερικό τον πόλεμο και στο εσωτερικό την επιβολή των ταξικών συμφερόντων της. Ο Ναπολέων δεν ήταν για τους αγρότες ένα πρόσωπο, αλλά ένα πρόγραμμα. Με σημαίες και με μουσικές τράβηξαν στα εκλογικά τμήματα φωνάζοντας: Plus d' imopts, a bas les riches, a bas la republique, vive l' Empereur! Οχι άλλοι φόροι, κάτω οι πλούσιοι, κάτω η δημοκρατία, ζήτω ο αυτοκράτορας! Πίσω απ' τον αυτοκράτορα κρυβόταν ο πόλεμος των χωρικών. Η δημοκρατία που καταψήφισαν ήταν η δημοκρατία των πλουσίων.

Η 10η του Δεκέμβρη ήταν το πραξικόπημα των αγροτών που ανέτρεψε την τότε κυβέρνηση. Κι από τη μέρα κείνη που οι αγρότες είχαν αφαιρέσει απ' τη Γαλλία μια κυβέρνηση και της είχαν δώσει μιαν άλλη, τα μάτια τους ήταν επίμονα στραμμένα προς το Παρίσι. Μια και είχαν υποδυθεί για μια στιγμή το ρόλο των ενεργών ηρώων του επαναστατικού δράματος, δεν μπορούσαν πια να υποβιβαστούν στον αδρανή κι άβουλο ρόλο του χορού.

Οι άλλες τάξεις συνέβαλαν στο να ολοκληρωθεί η εκλογική νίκη των αγροτών. Για το προλεταριάτο, η εκλογή του Ναπολέοντα σήμαινε την καθαίρεση του Καβενιάκ, την πτώση της συντακτικής, την αποπομπή του αστικού δημοκρατισμού, την ακύρωση της νίκης του Ιούνη. Για τη μικροαστική τάξη, ο Ναπολέων σήμαινε την κυριαρχία του οφειλέτη πάνω στον πιστωτή. Για την πλειοψηφία της μεγαλοαστικής τάξης, η εκλογή του Ναπολέοντα σήμαινε ανοιχτή ρήξη με την ομάδα που υποχρεώθηκε να τη χρησιμοποιήσει για μια στιγμή ενάντια στην επανάσταση, και που της έγινε ανυπόφορη μόλις η ομάδα αυτή γύρεψε να σταθεροποιήσει την προσωρινή θέση της σαν θέση συνταγματική. Ο Ναπολέων στη θέση του Καβενιάκ σήμαινε για την πλειοψηφία της μεγαλοαστικής τάξης τη μοναρχία στη θέση της δημοκρατίας, την αρχή της βασιλικής παλινόρθωσης, έναν ντροπαλό υπαινιγμό για τον δούκα της Ορλεάνης, τον κρυμμένο κάτω απ' τις βιολέτες κρίνο³. Τέλος, ο στρατός ψήφισε στο πρόσωπο του Ναπολέοντα ενάντια στην κινητή φρουρά, ενάντια στο ειδύλλιο της ειρήνης, για τον πόλεμο.

Ετσι συνέβηκε, όπως έγραψε η Νέα εφημερίδα του Ρήνου, ο πιο απλοϊκός άνθρωπος της Γαλλίας ν' αποχτήσει την πιο πολλαπλή σημασία. Ακριβώς επειδή δεν ήταν τίποτα, μπορούσε να σημαίνει το παν εκτός απ' τον εαυτό του. Ωστόσο, όσο διαφορετικό νόημα κι αν είχε το όνομα του Ναπολέοντα στο στόμα των διαφόρων τάξεων, με το όνομα αυτό η καθεμιά τους έγραφε στο ψηφοδέλτιό της: Κάτω το κόμμα της Νασιονάλ, κάτω ο Καβενιάκ, κάτω η συντακτική, κάτω η αστική δημοκρατία!. Ο υπουργός Ντιφόρ το δήλωσε ανοιχτά στη συντακτική συνέλευση: η 10η του Δεκέμβρη είναι μια δεύτερη 24η του Φλεβάρη.

(...)

Ολοι θυμούνται ότι ο Λουδοβίκος Βοναπάρτης σήμαινε για τους αγρότες: Οχι άλλοι φόροι! Εξι μέρες κάθισε στην προεδρική έδρα και την έβδομη, στις 27 του Δεκέμβρη, η κυβέρνησή του πρότεινε τη διατήρηση του φόρου τον αλατιού που η προσωρινή κυβέρνηση είχε διατάξει την κατάργησή του. Ο φόρος του αλατιού μοιράζεται με το φόρο του κρασιού το προνόμιο να είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος του παλιού γαλλικού δημοσιονομικού συστήματος, ιδιαίτερα στα μάτια του πληθυσμού της υπαίθρου. Η κυβέρνηση Μπαρό δεν μπορούσε να βάλει στο στόμα του εκλεκτού των αγροτών ένα πιο τσουχτερό επίγραμμα για τους εκλογείς του από τις λέξεις: Επαναφορά του φόρου του αλατιού! Με το φόρο του αλατιού, ο Βοναπάρτης έχασε το επαναστατικό του αλάτι - ο Ναπολέων της αγροτικής εξέγερσης διαλύθηκε σαν οπτασία και δεν έμεινε τίποτε άλλο παρά ο μεγάλος άγνωστος της μοναρχοαστικής μηχανορραφίας. Και η κυβέρνηση Μπαρό δεν έκανε χωρίς πρόθεση πρώτη κυβερνητική πράξη του προέδρου αυτή την πράξη της χοντροκομμένης και χωρίς τακτ απογοήτευσης.

(...)

Στη σύγκρουσή της με τον πρόεδρο, η συντακτική δεν μπορούσε να αναφερθεί στις γενικές εκλογές σαν πηγή της προέλευσής της, γιατί οι αντίπαλοί της επικαλούνταν ενάντιά της το γενικό εκλογικό δικαίωμα. Δεν μπορούσε να στηριχτεί σε καμιά κανονική εξουσία, γιατί επρόκειτο για αγώνα ενάντια στη νόμιμη εξουσία. Δεν μπορούσε ν' ανατρέψει την κυβέρνηση με ψήφο αποδοκιμασίας, όπως προσπάθησε να το κάνει ακόμα μια φορά στις 6 και στις 26 του Γενάρη, γιατί η κυβέρνηση δε ζήτησε την εμπιστοσύνη της. Μόνο μια δυνατότητα της έμενε, η δυνατότητα της εξέγερσης. Οι μαχητικές δυνάμεις της εξέγερσης ήταν το δημοκρατικό τμήμα της εθνοφρουράς, η κινητή φρουρά και τα κέντρα του επαναστατικού προλεταριάτου, οι λέσχες. Η κινητή φρουρά, οι ήρωες αυτοί των ημερών του Ιούνη, αποτελούσαν το Δεκέμβρη την οργανωμένη μαχητική δύναμη της δημοκρατικής ομάδας της αστικής τάξης, όπως ακριβώς πριν τον Ιούνη τα εθνικά εργαστήρια είχαν αποτελέσει την οργανωμένη μαχητική δύναμη του επαναστατικού προλεταριάτου. Οπως η εκτελεστική επιτροπή της συντακτικής κατηύθυνε τη βάρβαρη επίθεσή της ενάντια στα εθνικά εργαστήρια όταν χρειάστηκε να βάλει τέλος στις αξιώσεις του προλεταριάτου που είχαν γίνει αφόρητες, έτσι και η κυβέρνηση του Βοναπάρτη έστρεψε την επίθεσή της ενάντια στην κινητή φρουρά, όταν χρειάστηκε να μπει τέλος στις αφόρητες πια αξιώσεις της δημοκρατικής μερίδας της αστικής τάξης. Διέταξε τη διάλυση της κινητής φρουράς. Οι μισοί από τους άνδρες της απολύθηκαν και πετάχτηκαν στους δρόμους, οι άλλοι οργανώθηκαν, αντί με δημοκρατικό, με μοναρχικό τρόπο και ο μισθός τους κατέβηκε στο επίπεδο του συνηθισμένου μισθού των τακτικών στρατευμάτων. Η κινητή φρουρά βρέθηκε στην κατάσταση των στασιαστών του Ιούνη, και καθημερινά ο Τύπος δημοσίευε ανοιχτές δηλώσεις μετανοίας όπου η φρουρά αναγνώριζε την ενοχή της για τον Ιούνη και ικέτευε το προλεταριάτο να τη συγχωρήσει.

Και οι λέσχες; Από τη στιγμή που η συντακτική συνέλευση διαμφισβήτησε στο πρόσωπο του Μπαρό τον πρόεδρο, και στο πρόσωπο του προέδρου τη συγκροτημένη αστική δημοκρατία, και στο πρόσωπο της συγκροτημένης αστικής δημοκρατίας την αστική δημοκρατία γενικά, μαζεύτηκαν αναγκαστικά γύρω της όλα τα συστατικά στοιχεία της δημοκρατίας του Φλεβάρη - όλα τα κόμματα που θέλανε ν' ανατρέψουν την υπάρχουσα δημοκρατία και που θέλανε με μια βίαιη παλινδρομική κίνηση να τη μετατρέψουν σε δημοκρατία των ταξικών συμφερόντων και αρχών τους. Ο,τι έγινε, ξέγινε πάλι, οι αποκρυσταλλώσεις του επαναστατικού κινήματος ξανάγιναν ρευστές, η δημοκρατία για την οποία πολεμούσαν ήταν πάλι η ακαθόριστη δημοκρατία των ημερών του Φλεβάρη, που κάθε κόμμα επιφυλασσόταν να την καθορίσει όπως του ταίριαζε. Για μια στιγμή, τα κόμματα κατέλαβαν πάλι τις παλιές τους θέσεις του Φλεβάρη, δίχως όμως και να συμμερίζονται τις αυταπάτες του Φλεβάρη. Οι τρίχρωμοι δημοκράτες της Νασιονάλ στηρίχτηκαν πάλι στους ρεπουμπλικάνους δημοκράτες της Ρεφόρμ και τους σπρώξανε σαν προμάχους στην πρώτη γραμμή του κοινοβουλευτικού αγώνα. Οι ρεπουμπλικάνοι δημοκράτες στηρίχτηκαν πάλι στους σοσιαλιστές δημοκράτες - στις 27 του Γενάρη ένα δημόσιο μανιφέστο ανάγγειλε τη συμφιλίωση και την ένωσή τους - και προετοίμαζαν στις λέσχες το έδαφος για την εξέγερση. Ο κυβερνητικός Τύπος έβλεπε με το δίκιο του τους τρίχρωμους δημοκράτες της Νασιονάλ σαν τους αναστημένους στασιαστές του Ιούνη. Για να κρατηθούν οι ίδιοι επικεφαλής της αστικής δημοκρατίας, έβαζαν υπό συζήτηση αυτή την ίδια την αστική δημοκρατία. Στις 26 του Γενάρη, ο υπουργός Φοσέ πρότεινε ένα νόμο για το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, που η πρώτη του παράγραφος έλεγε: «Οι λέσχες απαγορεύονται». Υπόβαλε την πρόταση, να χαρακτηριστεί το νομοσχέδιο κατεπείγον και να συζητηθεί αμέσως. Η συντακτική απέρριψε την πρόταση να χαρακτηριστεί το νομοσχέδιο κατεπείγον και στις 27 του Γενάρη ο Λεντρί-Ρολέν κατέθεσε πρόταση, υπογραμμένη από 230 βουλευτές, να κατηγορηθεί η κυβέρνηση για παραβίαση του συντάγματος. Η μετατροπή της κυβέρνησης σε κατηγορούμενο σε στιγμές που μια τέτοια πράξη αποτελούσε ένα όχι λεπτό ξεσκέπασμα της αδυναμίας του δικαστή, δηλαδή της πλειοψηφίας της Βουλής, ή μια ανήμπορη διαμαρτυρία του κατήγορου ενάντια σ' αυτή την ίδια την πλειοψηφία, αυτό ήταν το μεγάλο επαναστατικό ατού που οι όψιμοι ορεινοί έπαιζαν από δω και μπρος σε κάθε αποκορύφωμα της κρίσης. Φτωχοί ορεινοί που συνθλίβονταν κάτω από το βάρος του ονόματός τους!

(...)

Η κυβέρνηση θα μπορούσε να ξεφύγει απ' όλες τις δυσκολίες αν κατόρθωνε να καταπνίξει μ' επιτυχία μια οποιαδήποτε στάση. «Η νομιμότητα μας σκοτώνει», φώναζε ο Οντιλόν Μπαρό.

***

Στις 21 του Μάρτη, στην ημερήσια διάταξη της εθνοσυνέλευσης βρισκόταν το νομοσχέδιο του Φοσέ ενάντια στο δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι: η κατάργηση των λεσχών. Το άρθρο 8 του συντάγματος εγγυάται σ' όλους τους Γάλλους το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι. Η απαγόρευση των λεσχών ήταν, λοιπόν, μια αναμφισβήτητη παραβίαση του συντάγματος, και η συντακτική η ίδια έπρεπε να ευλογήσει τη βεβήλωση των αγίων της. Οι λέσχες όμως ήταν τα σημεία συγκέντρωσης, τα συνωμοτικά κέντρα του επαναστατικού προλεταριάτου. Η ίδια η εθνοσυνέλευση είχε απαγορεύσει το συνασπισμό των εργατών ενάντια στους κεφαλαιοκράτες τους. Και οι λέσχες - τι άλλο ήταν παρά ένας συνασπισμός ολόκληρης της εργατικής τάξης ενάντια σ' ολόκληρη την αστική τάξη, η συγκρότηση ενός εργατικού κράτους ενάντια στο αστικό κράτος; Μήπως δεν ήταν άλλες τόσες συντακτικές συνελεύσεις του προλεταριάτου και άλλες τόσες ετοιμοπόλεμες στρατιωτικές μονάδες της εξέγερσης; Εκείνο που έπρεπε πριν απ' όλα να θεσπίσει το σύνταγμα, ήταν η κυριαρχία της αστικής τάξης. Είναι φανερό, λοιπόν, πως με το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, το σύνταγμα μπορούσε να εννοεί μόνο τα σωματεία που βρίσκονταν σε αρμονία με την κυριαρχία της αστικής τάξης, δηλαδή με το αστικό καθεστώς. Αν, για λόγους θεωρητικής ευπρέπειας, το σύνταγμα εκφραζόταν γενικά, δεν υπήρχαν τάχα η κυβέρνηση και η εθνοσυνέλευση για να το ερμηνεύσουν και να το εφαρμόσουν σε κάθε ειδική περίπτωση; Και αν στην προκατακλυσμιαία εποχή της δημοκρατίας, οι λέσχες απαγορεύονταν ουσιαστικά από την κατάσταση πολιορκίας, δε θα έπρεπε μήπως ν' απαγορεύονται από το νόμο, στην ταχτοποιημένη, συγκροτημένη δημοκρατία; Οι τρίχρωμοι δημοκράτες δεν είχαν τίποτε άλλο ν' αντιτάξουν σ' αυτή την πεζή ερμηνεία του συντάγματος εκτός από την εμφαντική φρασεολογία του συντάγματος. Ενα μέρος απ' αυτούς, οι Πανιέρ, Ντικλέρ κλπ., ψήφισαν για την κυβέρνηση και της εξασφάλισαν έτσι την πλειοψηφία. Το άλλο μέρος, με τον αρχάγγελο Καβενιάκ και τον πατέρα της εκκλησίας Μαράστ επικεφαλής, όταν εγκρίθηκε το άρθρο για την απαγόρευση των λεσχών, αποσύρθηκε σε μια ιδιαίτερη αίθουσα του γραφείου, μαζί με τον Λεντρί - Ρολέν και τους ορεινούς - «και αντάλλαξαν γνώμες». Η εθνοσυνέλευση είχε παραλύσει: δεν είχε πια απαρτία. Στην κατάλληλη στιγμή, στα γραφεία της επιτροπής, ο κ. Κρεμιέ θυμήθηκε ότι από δω μπορεί κανείς να πάει κατευθείαν στο δρόμο, κι ότι τώρα δεν ήταν πια Φλεβάρης του 1848, αλλά Μάρτης του 1849. Το κόμμα της Νασιονάλ, ξαφνικά φωτίστηκε και γύρισε πίσω στην αίθουσα των συνεδριάσεων της εθνοσυνέλευσης και αποπίσω του ακολούθησαν οι ορεινοί, εξαπατημένοι για μιαν ακόμα φορά, που ενώ τυραννιόνταν διαρκώς από επαναστατικές διαθέσεις, επιζητούσαν επίσης διαρκώς συνταγματικές δυνατότητες κι ένιωθαν τον εαυτό τους ακόμα περισσότερο στη θέση του όταν βρίσκονταν πίσω από τους αστούς δημοκράτες παρά όταν βρίσκονταν μπροστά στο επαναστατικό προλεταριάτο. Ετσι παίχτηκε η κωμωδία. Και η συντακτική η ίδια είχε θεσπίσει ότι η παραβίαση του γράμματος του συντάγματος αποτελεί τη μόνη πιστή πραγματοποίηση του πνεύματός του.

Δεν έμενε να κανονιστεί παρά ένα μόνο σημείο, η σχέση της συγκροτημένης δημοκρατίας με την ευρωπαϊκή επανάσταση, η εξωτερική πολιτική της. Στις 8 του Μάη 1849 επικρατούσε μια ασυνήθιστη έξαψη στη συντακτική, που ζούσε τις τελευταίες της μέρες. Η επίθεση του γαλλικού στρατού ενάντια στη Ρώμη, η απόκρουσή του από τους Ρωμαίους, η πολιτική του ατίμωση και η στρατιωτική του καταισχύνη, η άνανδρη δολοφονία της δημοκρατίας της Ρώμης από τη γαλλική δημοκρατία, δηλαδή η πρώτη ιταλική εκστρατεία του δεύτερου Βοναπάρτη βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη. Οι ορεινοί είχαν για μιαν ακόμα φορά παίξει το μεγάλο τους ατού: Ο Λεντρί - Ρολέν είχε καταθέσει στο προεδρικό τραπέζι την απαραίτητη μήνυση ενάντια στην κυβέρνηση, κι αυτή τη φορά ενάντια και στον Βοναπάρτη, για παραβίαση του συντάγματος.

(...)

Στις 28 του Μάη συνήλθε η νομοθετική συνέλευση. Στις 11 του Ιούνη επαναλήφθηκε η σύγκρουση της 8 του Μάη και, στο όνομα των ορεινών, ο Λεντρί - Ρολέν έκανε μήνυση ενάντια στον πρόεδρο και την κυβέρνηση για παραβίαση του συντάγματος, για το βομβαρδισμό της Ρώμης. Στις 12 του Ιούνη, η νομοθετική συνέλευση απέρριψε τη μήνυση ακριβώς όπως την είχε απορρίψει στις 11 του Μάη η συντακτική συνέλευση, μα τη φορά αυτή το προλεταριάτο έσπρωξε τους ορεινούς στους δρόμους, όχι όμως σε οδομαχίες, αλλά μονάχα σε μια παρέλαση. Αρκεί να ειπωθεί ότι οι ορεινοί βρίσκονταν επικεφαλής αυτής της κίνησης, για να ξέρουμε ότι το κίνημα νικήθηκε και ότι ο Ιούνης του 1849 ήταν μια γελοιογραφία τόσο καταγέλαστη όσο και τιποτένια του Ιούνη του 1848. Η μεγάλη υποχώρηση της 13 του Ιούνη δεν επισκιάστηκε παρά από την ακόμα μεγαλύτερη έκθεση της μάχης του Σανγκαρνιέ, του μεγάλου άνδρα που ξεφούρνισε το κόμμα της τάξης. Κάθε κοινωνική εποχή χρειάζεται τους μεγάλους άνδρες της κι όταν δεν τους βρίσκει, τους εφευρίσκει, όπως λέει κι ο Ελβέτιος.

Στις 20 του Δεκέμβρη υπήρχε μονάχα το πρώτο μισό της συγκροτημένης αστικής δημοκρατίας, ο πρόεδρος. Στις 28 του Μάη συμπληρώθηκε με το άλλο μισό, με τη νομοθετική συνέλευση. Τον Ιούνη του 1848 η διαμορφωμένη αστική δημοκρατία είχε χαράξει τη μέρα της γέννησής της στο μητρώο της Ιστορίας με μιαν απερίγραπτη μάχη ενάντια στο προλεταριάτο, και τον Ιούνη του 1849, την είχε χαράξει η συγκροτημένη αστική δημοκρατία με μιαν ακατονόμαστη κωμωδία που έπαιξε με τη μικροαστική τάξη. Ο Ιούνης του 1849 ήταν η Νέμεση του Ιούνη του 1848. Τον Ιούνη του 1849 δε νικήθηκαν οι εργάτες, μα πέσανε οι μικροαστοί που στέκονταν ανάμεσα σ' αυτούς και στην επανάσταση. Ο Ιούνης του 1849 δεν ήταν η αιματηρή τραγωδία ανάμεσα στη μισθωτή εργασία και στο κεφάλαιο, μα το γεμάτο με φυλακές αξιοθρήνητο δράμα, που παίχτηκε ανάμεσα στον οφειλέτη και τον πιστωτή. Το κόμμα της τάξης είχε νικήσει, ήταν παντοδύναμο, έπρεπε τώρα να δείξει τι ήταν!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ορεινοί ονομάζονταν, στην περίοδο της επανάστασης του 1848, οι αντιπρόσωποι των μικροαστών δημοκρατών στη συντακτική συνέλευση και στη νομοθετική συνέλευση. Η ονομασία είναι παρμένη από την εποχή της μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης, όπου την αριστερή πτέρυγα της συμβατικής την ονόμαζαν «όρος», γιατί οι αριστεροί αυτοί βουλευτές, στις συνεδριάσεις της συμβατικής, κάθονταν στο βάθος, στις ψηλότερες έδρες. «Το κόμμα των ορεινών, το 1848, αντιπροσώπευε αντίθετα μια μάζα που ταλαντευόταν ανάμεσα στην αστική τάξη και στο προλεταριάτο» (Μαρξ). Οι ορεινοί αυτοί δεν ήταν παρά μια αξιοθρήνητη παρωδία του «όρους» (σημ. τ. μετ.).

2. Reforme: Οργανο του κόμματος των ορεινών στα 1848 (σημ. τ. μετ).

3. Κρίνος ήταν το έμβλημα των Βουρβόνων, της λεζιτιμιστικής (νόμιμης) μοναρχίας (σημ. τ. σύντ.).

• Τα αποσπάσματα έχουν παρθεί από την έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» «Οι ταξικοί Αγώνες στη Γαλλία από το 1848 ως το 1850».