πώς να ζούμε και πώς να πεθαίνουμε.

Μ' ένα γαρίφαλο ξεκλείδωσε όλη την αθανασία.

Μ' ένα χαμόγελο έλαμψε τον κόσμο για να μη νυχτώνει...»

(Γ. Ρίτσος, «Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο», 30/3/1952)

Αυτή ήταν η τελευταία πράξη ενός από τα πιο στυγερά πολιτικά εγκλήματα, που έγιναν ποτέ στη χώρα, αλλά και παγκόσμια. Δεν ήταν απλά μια ακόμα εκτέλεση του μετεμφυλιακού καθεστώτος. Ηταν μια προμελετημένη στοχευμένη επίθεση στο ΚΚΕ. Επεδίωκε το χτύπημα της ταξικής συνείδησης της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, με βαθύτερη επιδίωξη τον αφανισμό του ΚΚΕ, δηλαδή της οργανωμένης πολιτικής πρωτοπορίας.

Ο Ν. Μπελογιάννης, αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, μπήκε παράνομα στην Ελλάδα στις αρχές Ιούνη του 1950, περίπου 10 μήνες μετά τη λήξη του Εμφυλίου. Αποστολή του ήταν η ανασυγκρότηση των παράνομων κομματικών οργανώσεων και η ανάπτυξη της παράνομης δουλειάς του Κόμματος. Το εργατικό και λαϊκό κίνημα - στις τότε αντίξοες, μετά την ήττα του ΔΣΕ, συνθήκες - έπρεπε να αποκτήσει τη δύναμη της οργάνωσης και της αντίστασης ενάντια στο καθεστώς της αντίδρασης, που γινόταν όλο και πιο επιθετικό απέναντι στο λαό. Τούτη η προοπτική θα όρθωνε εμπόδια στη δράση της πλουτοκρατίας, ενώ αποδείκνυε πως ο λαός ήξερε και μπορούσε να παλεύει ακόμη και στις πιο αντίξοες συνθήκες.

Συνελήφθη στις 20 Δεκέμβρη 1950. Η Ασφάλεια, όμως, έδωσε στη δημοσιότητα την είδηση, μισό μήνα αργότερα, στις 5 Γενάρη 1951. Η πρώτη δίκη άρχισε στο Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών στις 19 Οκτώβρη 1951 και ολοκληρώθηκε στις 16 Νοέμβρη του ίδιου χρόνου. Η κατηγορία που αντιμετώπιζαν ο Ν. Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του, ήταν ότι παραβίασαν τον Αναγκαστικό Νόμο 509, με τον οποίο βγήκε και τυπικά παράνομο το ΚΚΕ, το Δεκέμβρη του 1947. Οι κατηγορίες είχαν ξεκάθαρα πολιτικό περιεχόμενο. Οι κατηγορούμενοι δικάζονταν για τις ιδέες τους και ο Ν. Μπελογιάννης και ακόμη 11 σύντροφοί του καταδικάστηκαν σε θάνατο.

«Είμαι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ - είπε στην απολογία του ο Ν. Μπελογιάννης - και ακριβώς για την ιδιότητά μου αυτή δικάζομαι, γιατί το Κόμμα μου παλεύει και χαράζει το δρόμο της Ειρήνης, της Ανεξαρτησίας και της Ελευθερίας. Στο πρόσωπό μου δικάζεται η πολιτική του ΚΚΕ...

»Θα έλεγα ότι "δε μιλάνε για σχοινί στο σπίτι του κρεμασμένου", γιατί ο κόσμος το 'χει τούμπανο τι ρόλο παίζουν οι Αμερικανοί στην Ελλάδα. Και εδώ μέσα αποδείχτηκε ο ρόλος τους, ακόμη και στις ανακρίσεις της Ασφάλειας. Οι κομμουνιστές δεν είναι όργανα των ξένων. Ο κομμουνισμός είναι πανανθρώπινο ιδανικό και παγκόσμιο κίνημα...

»Μπορεί ποτέ όργανα των ξένων να δημιουργήσουν ένα τέτοιο μεγαλειώδες κίνημα; Ποιος ξένος πράκτορας δίνει με τέτοια απλοχεριά τη ζωή του, όπως τη δίνουν χιλιάδες κομμουνιστές; Οι θυσίες αυτές μόνο με τις θυσίες των πρώτων χριστιανών μπορεί να συγκριθούν. Αλλά και πάλι υπάρχει μια διαφορά, ότι ενώ οι χριστιανοί δέχονταν το μαρτύριο και το θάνατο, ελπίζοντας να κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών, οι κομμουνιστές δίνουν τη ζωή τους μην ελπίζοντας σε τίποτα. Τη δίνουν για ν' ανατείλει στην ανθρωπότητα ένα καλύτερο, ευτυχισμένο αύριο, που αυτοί δε θα το ζήσουν. Ποιο όργανο των ξένων μπορεί να προσφέρει τη ζωή του σ' έναν τέτοιο μεγάλο σκοπό;

»Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας έχει στο λαό βαθιές ρίζες. Συνδέεται μαζί του με ακατάλυτους δεσμούς αίματος και δεν μπορεί κανείς να το εξοντώσει ούτε με στρατοδικεία, ούτε με εκτελεστικά αποσπάσματα. Ο στόχος μας ήταν και είναι να προστατέψουμε τα συμφέροντα του λαού και της χώρας μας...

»Τα δικαστήριά σας είναι δικαστήρια σκοπιμότητας. Γι' αυτό δε ζητώ την επιείκειά σας. Αντικρίζω την καταδικαστική σας απόφαση με περηφάνια και ηρεμία. Με το κεφάλι ψηλά θα σταθώ μπροστά στο εκτελεστικό σας απόσπασμα. Αλλά είμαι σίγουρος πως θα 'ρθει η μέρα, που οι ίδιοι δικαστές, που τώρα με δικάζουν, θα ζητήσουν χάρη απ' τον ελληνικό λαό. Δεν έχω άλλο τίποτε να πω».

Για το καθεστώς, όμως, δεν έφτανε αυτή η καταδίκη. Ετσι έστησαν το κατηγορητήριο της κατασκοπίας. Ηθελαν να δείξουν στον ελληνικό λαό πως δε διστάζουν μπροστά σε τίποτα. Για να αποθαρρύνουν έτσι οποιαδήποτε εκδήλωση κομμουνιστικής δράσης. Και, ταυτόχρονα, να «αποδείξουν» ότι οι κομμουνιστές δουλεύουν για «ξένα» και «αντεθνικά» κέντρα. Με μια τέτοια κατηγορία θα μπορούσαν πιο εύκολα να δολοφονήσουν τον κομμουνιστή ηγέτη. Διευκολύνονταν, όμως, και στην προσπάθειά τους να «μπολιάσουν» στη συνείδηση του ελληνικού λαού ότι το ΚΚΕ και η κομμουνιστική ιδεολογία υπονομεύουν τα συμφέροντα της χώρας. Πίστευαν ότι έτσι θα ξερίζωναν το Κόμμα από τις καρδιές του ελληνικού λαού.

Ετσι, χρησιμοποίησαν την «υπόθεση των ασυρμάτων» και έστησαν τη δεύτερη δίκη. Αρχισε στις 15 Φλεβάρη και τέλειωσε την 1η Μάρτη του 1952. Και σε αυτή τη δίκη, η σκευωρία κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος. Η απολογία του Μπελογιάννη ήταν καταπέλτης. Είπε μεταξύ άλλων:

«Την ευθύνη για το ότι η ελληνική γη είναι σπαρμένη με τάφους και ερείπια, τη φέρουν μόνο οι ξένοι ιμπεριαλιστές και οι Ελληνες υπηρέτες τους... Εμείς πιστεύουμε στην ορθότητα της θεωρίας, που γέννησαν τα μυαλά των πιο πρωτοπόρων ανθρώπων. Και το νόημα του αγώνα μας είναι η θεωρία αυτή να γίνει πραγματικότητα τόσο για την Ελλάδα όσο και για όλο τον κόσμο...

»Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. Το δείξαμε όταν εκινδύνευε η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η ακεραιότητά της και, ακριβώς, αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για το σκοπό αυτό αγωνιζόμαστε και όταν χρειαστεί θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντάς μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα...

»Οι οργανωτές αυτής της δίκης, ντόπιοι και ξένοι, κατέβαλαν πρωτοφανείς προσπάθειες για να κατασυκοφαντήσουν τον αγώνα του ΚΚΕ, χωρίς να διστάσουν ούτε μπροστά στη διαστρέβλωση γνωστών κειμένων. Απέναντι σ' αυτές τις προσπάθειες εμείς βρεθήκαμε τελείως ανυπεράσπιστοι, γιατί μέσα στα απομονωτήρια της ασφάλειας δε μας δόθηκε καθόλου ο χρόνος και η δυνατότητα να μελετήσουμε και να συγκεντρώσουμε τα απαραίτητα για την υπεράσπισή μας στοιχεία. Ετσι υποχρεωθήκαμε να παλέψουμε κάτω από απαράδεχτα άνισους όρους. Αλλά παρ' όλα αυτά, αποδείχτηκε ότι το ΚΚΕ είναι κόμμα πατριωτικό, με τίτλους εθνικούς, που κανένα άλλο κόμμα δεν έχει να παρουσιάσει. Γιατί στο βωμό της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας της Ελλάδος έχει προσφέρει φοβερές εκατόμβες. Και αν δεν υπήρχαν σήμερα οι έμποροι και οι κάπηλοι του μίσους, η συμβολή του ΚΚΕ στην ειρήνευση του τόπου θα είχε εκτιμηθεί όχι μόνο από τους φίλους, αλλά και από τους τίμιους και καλόπιστους αντιπάλους μας. Γι' αυτό οι σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος δε δολοφονούν εμάς. Δολοφονούν την ειρήνευση και την τιμή της Ελλάδος».

Σε όλη τη διάρκεια των στημένων δικών, η διεθνής κατακραυγή ήταν τεράστια. Εκατομμύρια άνθρωποι, σ' όλο τον κόσμο, ξεσηκώθηκαν σε ένα πρωτοφανές κίνημα διεθνιστικής αλληλεγγύης. Με διαδηλώσεις από την Αυστραλία μέχρι την Κίνα, την Αμερική και ολόκληρη την Ευρώπη, απαιτούσαν να μην εκτελεστεί η απόφαση.

Ο Πωλ Ελυάρ έγραφε: «Ο Μπελογιάννης πέθανε./Δε θυσίασε τίποτα από την τιμή μας./Ούτε από την ελπίδα που έχουμε/στο Αύριο που αστραποβολά». Ο Πάμπλο Πικάσο φιλοτέχνησε, με την καρδιά και το πενάκι του, το περίφημο σκίτσο του «ανθρώπου με το γαρίφαλο». Η «Ουμανιτέ» αφιέρωνε καθημερινά μία σελίδα στη δίκη. Το ΚΚ Ιταλίας πραγματοποίησε εκστρατεία εγγραφής νέων μελών ως υποχρέωση απέναντι στον Μπελογιάννη.

Τα γεγονότα, που ακολούθησαν μετά τις καταδίκες, αποδεικνύουν ότι το έγκλημα ήταν προμελετημένο από το μετεμφυλιακό κράτος της άρχουσας τάξης, τους Αμερικάνους πάτρωνές του, το παλάτι και την κυβέρνηση του «Κέντρου» υπό τον Πλαστήρα.

Οι καταδικασμένοι προσέφυγαν στο Συμβούλιο Χαρίτων, που συνεδρίασε το απόγευμα της Παρασκευής 28 Μάρτη 1952. Αργά, τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας, αποφάσισε την απόρριψη της αίτησης χάριτος. Την επομένη μέρα, Σάββατο, αργά το βράδυ, ο βασιλιάς Παύλος κοινοποίησε στην κυβέρνηση την έγκριση της απόφασης του Συμβουλίου Χαρίτων. Η κυβέρνηση με τη σειρά της βιάστηκε τόσο για την ταχύτατη υλοποίηση της απόφασης, ώστε τους έστησε στο εκτελεστικό απόσπασμα τα χαράματα Κυριακής 30 Μάρτη. Κυριακή, ούτε οι Γερμανοί κατακτητές δεν έκαναν εκτελέσεις...

Ατομικό βιβλιάριο του μαχητή του ΔΣΕ Νίκου Μπελογιάννη

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ

Απειλές για νέο παγκόσμιο πόλεμο και σειρά προκλήσεων από την πλευρά του ιμπεριαλισμού. Ενταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Προσπάθειες για συγκρότηση του άξονα Βελιγράδι - Αθήνα - Αγκυρα. Πόλεμος Κορέας. Ισχυρά και ταχύρυθμα μέτρα στην Ελλάδα για τη θωράκιση του αστικού καθεστώτος, μετά τους μεγάλους κινδύνους που γνώρισε αυτό στην προηγούμενη δεκαετία. Και, βεβαίως, η συνολική στρατηγική δολιοφθοράς του ιμπεριαλισμού για την υπονόμευση του σοσιαλιστικού συστήματος. Στρατηγική, που, όπως αποδείχτηκε, έδινε ιδιαίτερη σημασία στο ρόλο που θα μπορούσαν να παίξουν (και που έπαιξαν) ο οπορτουνισμός και η σοσιαλδημοκρατία της Δυτικής Ευρώπης.

Στο εσωτερικό της Ελλάδας χαρακτηριστικά στοιχεία της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας είναι η αντικομμουνιστική υστερία με τις διώξεις, φυλακίσεις, βασανιστήρια, δίκες σκοπιμότητας και εξορίες των κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών και η μεγάλη φτώχεια στην οποία ζει η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων. Οι καπιταλιστές και το καθεστώς τους εκμεταλλεύονται με τον πλέον άγριο τρόπο την εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα. Το σχέδιο Μάρσαλ, με τα κεφάλαια που τοποθετούσε στην Ελλάδα, έδινε σημαντικά στηρίγματα στην πλουτοκρατία στο πλαίσιο της επιδιωκόμενης τότε καπιταλιστικής ανασυγκρότησης.

Μπροσούρα που εκδόθηκε στα δύο χρόνια από την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη

Η ανάγκη, επομένως, να οργανώσει το ΚΚΕ την πάλη του λαού, συμβάλλοντας στη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων που θα επέτρεπαν τη λαϊκή πολιτική αντεπίθεση στις τότε συνθήκες, ήταν αδήριτη. Και πρόβαλλε επιτακτικά ως πρώτο ζήτημα ένα ΚΚΕ γερό, συσπειρωμένο και ιδεολογικοπολιτικά προετοιμασμένο για ένα τόσο σοβαρό καθήκον. Που θα έπρεπε να πραγματοποιείται στις τότε συνθήκες που επέβαλλε το αστικό κράτος, δηλαδή συνθήκες εκτελέσεων, βασανιστηρίων, διωγμών κάθε μορφής και γενικά πολλαπλών μεθόδων καταστολής κατά των κομμουνιστών και όλων των αριστερών.

Το ΚΚΕ προσπαθούσε να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του στην Ελλάδα δρώντας παράνομα. Ταυτόχρονα (μαζί με την παράνομη δουλειά), να αξιοποιήσει τις όποιες νόμιμες δυνατότητες υπήρχαν. Στα πλαίσια αυτά έκανε συμπράξεις με άλλα κόμματα και πρόσωπα, καταλήγοντας - την 1η Αυγούστου 1951 - στην ίδρυση της ΕΔΑ. Στο μεταξύ είχαν προκηρυχτεί βουλευτικές εκλογές για τις 9 Σεπτέμβρη 1951.

Ο Ν. Μπελογιάννης ήρθε στην Ελλάδα αρχές Ιουνίου του 1950, με σκοπό την καθοδήγηση της δράσης του ΚΚΕ. Εξίμισι μήνες αργότερα πιάστηκε από την Ασφάλεια και βρισκόταν ήδη στις φυλακές, ως υπόδικος, όταν προκηρύχτηκαν οι εκλογές.

Τον Αύγουστο του 1951 ο Μπελογιάννης έστειλε κρυφά, από τη φυλακή, στον παράνομο μηχανισμό το παρακάτω γράμμα: «Αυτό να δοθεί σύντομα για το θείο μου: 1) Ιστορικό συλλήψεων κλπ. στάλθηκε στην αδερφή Ελλης. 2) Βάλτε μας καλούς δικηγόρους για να σας ειπούν λεπτομέρειες από τη δικογραφία. 3) Στη δίκη θα τους τρίψουμε τα μούτρα. 4) Αν γίνεται, βάλτε με τις τελευταίες ημέρες υποψήφιο στο συνδυασμό της Αθήνας, για να τους δημιουργήσουμε ζήτημα. Νομικό κώλυμα δεν υπάρχει. 5) Πολλά φιλιά»¹.

Η ειδική έκδοση του πράνομου «Ριζοσπάστη» που περιέχει την ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ για την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη, με ημερομηνία 30/3/52

Από τη στιγμή αυτή άρχισε μια οξύτατη σύγκρουση, που συνεχίστηκε μέχρι την κατάθεση των συνδυασμών στο Πρωτοδικείο και κατέληξε να μείνει ο Μπελογιάννης έξω από τις υποψηφιότητες...

Ποιοι και γιατί συγκρούστηκαν, εξαιτίας αυτής της απόφασης του ΠΓ; Γιατί υπήρξαν αντιδράσεις σε ένα θέμα που ήταν και λογικό και δεν αποτελούσε μοναδική εξαίρεση; Πολιτικοί κρατούμενοι - κομμουνιστές και μη - που ήταν στις φυλακές και στις εξορίες, ήταν επίσης υποψήφιοι στις εκλογές του 1951.

Το βασικό επιχείρημα, που προβλήθηκε κατά κόρον για ν' απορριφθούν οι υποψηφιότητες, ήταν ο κίνδυνος να διαλυθεί η ΕΔΑ. Προβλήθηκε, όμως, κι ένα ακόμα: Οτι η εμμονή στην υποψηφιότητα θα είχε ως αποτέλεσμα (κι αν ακόμη η ΕΔΑ δε διαλυόταν με κρατική πράξη) την αποχώρηση απ' αυτήν σύμμαχων δυνάμεων, γεγονός που θα οδηγούσε το ΚΚΕ σε απομόνωση!

Στη μη υποψηφιότητα του Ν. Μπελογιάννη είναι γενικά γνωστό ότι ιδιαίτερο ρόλο έπαιξε η επιμονή του Μιχάλη Κύρκου, ο οποίος απειλούσε και εξεβίαζε με αποχώρηση από την ΕΔΑ, στην περίπτωση που αποφασιζόταν η υποψηφιότητα του Μπελογιάννη.

Βεβαίως, δεν ήταν μόνο ο Μ. Κύρκος που αντιδρούσε, αλλά κι άλλοι, όχι μόνο συνεργαζόμενοι με το ΚΚΕ, αλλά και κομμουνιστές. Οπως γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος - ένας απ' αυτούς που επικροτούσαν τη μη υποψηφιότητα του Μπελογιάννη - «φοβόντουσαν ότι έτσι θα δώσουν επιχειρήματα να διαλυθεί η ΕΔΑ σαν συνδεδεμένη με τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ»²!

Γράφει σχετικά ο Σπ. Λιναρδάτος: «Αντιδρούν επίσης μερικά από τα στελέχη του ΚΚΕ που έχουν βγει από την εξορία και είναι νόμιμα (Αντώνης Μπριλάκης, Πότης Παρασκευόπουλος, Γιάννης Φιλίνης). Σε μια σύσκεψη στο σπίτι του στρατηγού Μάντακα, στην οδό Δεινοκράτους, φέρνει το θέμα ο Δ. Μαριόλης. Ο Πασαλίδης διατυπώνει αμέσως τις αντιρρήσεις του. Ο Μιχάλης Κύρκος λέει: "Τα τινάζετε όλα στον αέρα". Ο Σπηλιόπουλος και ο Μάντακας συμφωνούν. Οι άλλοι όμως επιμένουν να μην μπουν οι υποψηφιότητες»³.

Ολοι αυτοί, αλλά και όσοι σήμερα συμμερίζονται αυτή την άποψη και συμφωνούν με τη στάση του Μ. Κύρκου και άλλων επιμένουν ότι γινόταν προσπάθεια να παρεμποδιστεί η διάλυση της ΕΔΑ, να μη δώσει δηλαδή η ΕΔΑ πρόσχημα στους κατασταλτικούς μηχανισμούς να τη θέσουν εκτός νόμου. Αλλά γιατί ο Μ. Κύρκος αποχώρησε από την ΕΔΑ - μαζί με τον Λ. Καραμαούνα - λίγους μήνες μετά τις εκλογές και ενώ στο μεταξύ είχε εκλεγεί βουλευτής, αφού ο λόγος της άρνησής του να συμφωνήσει με την υποψηφιότητα Μπελογιάννη ήταν ο κίνδυνος διάλυσης της ΕΔΑ;

Θα διέλυαν την ΕΔΑ, αν ο Ν. Μπελογιάννης ήταν υποψήφιος στους συνδυασμούς της; Και τότε γιατί την ενέκριναν και την αναγνώρισαν ως νόμιμο κόμμα, γνωρίζοντας ότι στην ΕΔΑ δρα και το ΚΚΕ, διαθέτοντας μάλιστα πολύ περισσότερες δυνάμεις από όλους τους άλλους μαζί;

Στις γραμμές της αστικής τάξης υπήρχαν βεβαίως δυνάμεις της που δεν ήθελαν τη νομιμοποίηση της ΕΔΑ. Αλλά είναι αναμφισβήτητο ότι τμήματά της αντιμετώπιζαν το θέμα ευέλικτα. Δεν ήθελαν να έρθουν σε άμεση σύγκρουση με το λαϊκό αίσθημα.

Να τι γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος, σε σχέση με αυτό το θέμα: «Στο μεταξύ, μέσα στο κυβερνητικό στρατόπεδο έχει ξεσπάσει διαμάχη, τόσο για την τύχη των κατηγορουμένων, όσο και την ΕΔΑ. Πολλοί βουλευτές και παράγοντες της ΕΠΕΚ υποστηρίζουν πως τυχόν θανατικές καταδίκες και εκτελέσεις θα αποτελέσουν πλήγμα στο ειρηνευτικό πρόγραμμα του κόμματός τους και στο Κέντρο γενικότερα και ότι η υπόθεση Μπελογιάννη είναι παγίδα που τους έχουν στήσει οι Αμερικάνοι και η Δεξιά. Ενώ ο Βενιζέλος, ο Ρέντης και ο ίδιος ο Πλαστήρας, με επανειλημμένες δηλώσεις τους, βεβαιώνουν ότι εξετάζεται η περίπτωση να διαλυθεί η ΕΔΑ και ότι η τελική απόφαση θα καθοριστεί από τα πορίσματα των ανακρίσεων, ο υφυπουργός "παρά τω πρωθυπουργώ" Ιωάννης Ιωσήφ, σε ομιλία του στην Κηφισιά, αποκρούει κάθε σκέψη για κατάργηση κομμάτων. Μόνο άτομα - υποστηρίζει - μπορούν να τιμωρούνται, όχι κόμματα. Τις ίδιες θέσεις υποστηρίζουν στα παρασκήνια και άλλοι υπουργοί (Γ. Καρτάλης, κλπ.) και δημόσια με την αρθρογραφία τους τα ημιεπίσημα δημοσιογραφικά όργανα της ΕΠΕΚ ("Προοδευτική Αλλαγή" του Παπαπολίτη και "Προοδευτικός Φιλελεύθερος").

Το "Βήμα" επίσης σε κύριο άρθρο του, στις 5 Φεβρουαρίου, γράφει ότι "η ΕΔΑ αναμφισβήτητα ελέγχεται από την ηγεσία του ΚΚ. Αλλά, αφού "ο κομμουνισμός διαθέτει υπό την αυστηράν του πειθαρχίαν αξιόλογον τμήμα του λαού μας", το πρόβλημα δε θα λυθεί με το να "τεθεί εκτός νόμου" η άκρα Αριστερά. Ο κομμουνιστικός μηχανισμός θα καταφεύγει, με τη μορφή της "φράξιας", σε άλλους προοδευτικούς πολιτικούς σχηματισμούς, όπου θα διαδραματίσουν αποφασιστικόν και ίσως επικινδυνωδέστερον ρόλον".

Το "Βήμα" ταυτόχρονα γράφει ότι "επιβάλλεται δηλαδή να τεθεί ο κομμουνισμός όχι εκτός νόμου, αλλά εντός νόμου"»⁴.

Μετά από ένα μικρό χρονικό διάστημα, η κατάσταση αλλάζει τελείως. Γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος: «Κανένας λόγος δε γίνεται πια για διάλυση της ΕΔΑ. Αντίθετα, λίγες μέρες αφού αναλαμβάνει την πρωθυπουργία, ο Παπάγος δέχεται στο Πολιτικό Γραφείο τον πρόεδρο της ΕΔΑ Ι. Πασαλίδη, που του εκθέτει τις απόψεις του κόμματός του για την ανάγκη να ειρηνεύσει ο τόπος κλπ. Στο τέλος της συνομιλίας φωτογραφίζεται μαζί του»⁵.

Υπήρχαν πράγματι λόγοι για μη διάλυση της ΕΔΑ. Η επιδίωξη της άρχουσας τάξης και του ιμπεριαλιστικού παράγοντα να διατηρούν στην Ελλάδα μια δημοκρατική βιτρίνα στις τότε συνθήκες ήταν μέσα στην τακτική τους και γιατί υπήρχε διεθνής κατακραυγή και κινητοποιήσεις, καθώς και καταγγελίες σε διεθνείς οργανισμούς για τα όσα συνέβαιναν στην Ελλάδα. Αλλά και με βάση την ιστορική εμπειρία σήμερα από τις αλλεπάλληλες προσπάθειες διάλυσης του ΚΚΕ ή ενσωμάτωσής του στο αστικό πολιτικό σύστημα, φαίνεται ότι η άρχουσα τάξη ήλπιζε να αξιοποιήσει την ΕΔΑ ως μοχλό κατά του ΚΚΕ, αξιοποιώντας ιδεολογικοπολιτικά δυνάμεις που συμμετείχαν στην ΕΔΑ. Ο χαρακτήρας αυτών των δυνάμεων της παρείχε τέτοιες δυνατότητες. Δυνατότητες που αυξάνονταν, εξαιτίας της ήττας του επαναστατικού κινήματος, της διασποράς των κομματικών δυνάμεων (πολιτική προσφυγιά - Ελλάδα) και των εντεινόμενων διώξεων. Η άρχουσα τάξη, έχοντας υπέρ της έναν σαφέστατα υπέρτερο συσχετισμό δυνάμεων, μεθόδευε το δικό της στόχο.

Αλλωστε, η μετέπειτα πορεία και η διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 αυτό δείχνει, αφού τα στελέχη του ΚΚΕ που αντιτίθονταν στην υποψηφιότητα του Ν. Μπελογιάννη, δρώντας μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ τότε, στη συνέχεια πέρασαν με τους οπορτουνιστές ηγέτες της δεξιάς Αναθεωρητικής Ομάδας που ηγήθηκαν στις τότε συνθήκες της επιδίωξης διάλυσης του ΚΚΕ, με τη μετατροπή του σε κόμμα σοσιαλδημοκρατικό, ενώ σχημάτισαν ανάλογο τέτοιο κομματικό μηχανισμό, το λεγόμενο ΚΚΕ Εσωτερικού.

Το θέμα της υποψηφιότητας του Ν. Μπελογιάννη, επομένως, και της υπεράσπισής του μ' αυτό τον τρόπο ήταν θέμα της υπεράσπισης του ίδιου του ΚΚΕ. Φαίνεται πως εκτός από κάποιους συμμάχους του ΚΚΕ στην ΕΔΑ δεν το υπερασπιζόταν και κάποια από τα τότε στελέχη του.

Γιατί η ΕΔΑ, σε σχέση με το ΚΚΕ, είχε αρχίσει να αναβαθμίζεται στη συνείδησή τους, ενώ στην πορεία, με τη μετατροπή της ΕΔΑ σε κόμμα από συνασπισμό κομμάτων, εξέφραζαν και απόψεις που ήθελαν την ΕΔΑ ως κόμμα η ύπαρξη του οποίου κάνει περιττή την ύπαρξη και δράση του ΚΚΕ.

Για παράδειγμα, ο Μ. Γλέζος γράφει για εκείνη την περίοδο: «Ποια πολιτική γραμμή έπρεπε να ακολουθηθεί; Από την ίδρυσή της το 1951, ως τη διάλυσή της το 1967, η ΕΔΑ αμφιταλαντεύονταν ανάμεσα σε δύο πολιτικές γραμμές. Στην ανεδαφική γραμμή που απαιτούσε να επιβάλει το ΠΓ του ΚΚΕ και στην προσγειωμένη πολιτική γραμμή που διαμόρφωνε η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΔΑ (συνεργασία κομμουνιστών - σοσιαλιστών - αριστερών) άμεσα αντιμέτωπη με την ελληνική πραγματικότητα, όπως καθημερινά διαπλάσσονταν»⁶.

Και άλλα τότε στελέχη του ΚΚΕ έχουν την ίδια άποψη. Για παράδειγμα ο Παν. Κατερίνης γράφει: «Εμείς οι νεαροί βουλευτές διαπιστώσαμε αμέσως πως με την ΕΔΑ σαν να άνοιγαν οι πύλες να περάσει το προοδευτικό κίνημα στην ανοιχτή πολιτική ζωή και δράση. Οι υποψηφιότητες των Μπελογιάννη και Πλουμπίδη δημιουργούσαν σε όλους μας ανησυχία, και σ' εμάς που ήμαστε κομμουνιστές, ότι μπορούσαν να τινάξουν στον αέρα τη δυνατότητα της νόμιμης και μαζικής δράσης του κινήματος»⁷.Οπως, δηλαδή, γράφει και ο Λ. Κύρκος: «Το γάντζωμα της ΕΔΑ στη νόμιμη πολιτική σκηνή δεν έπρεπε να διακυβευτεί για κανένα λόγο»⁸!

Το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός διδάσκει πως ακόμη και στις πιο αδυσώπητες συνθήκες της ταξικής πάλης, με ήττα του λαϊκοεπαναστατικού κινήματος, με τον πιο άνισο σε βάρος του συσχετισμό, η ύπαρξη, η διαφύλαξη, η υπεράσπιση του Κομμουνιστικού Κόμματος ως επαναστατικού κόμματος της εργατικής τάξης και η αυτοτέλειά του είναι θεμελιακό καθήκον των κομμουνιστών και αποκλειστικά δική τους υπόθεση. Απέναντι στα κάθε άλλοθι της τότε περιόδου και ερμηνεία μαζί για τη στάση τους απέναντι στον Ν. Μπελογιάννη και το ΚΚΕ, που πάει να δικαιολογήσει τη μη υπεράσπισή τους, αλλά και για τους σημερινούς ομοϊδεάτες τους, που απεμπόλησαν μετά τις ανατροπές των σοσιαλιστικών καθεστώτων την κομμουνιστική τους ιδεολογία και ταυτότητα, για να αισθάνονται την πλάτη τους ζεστή από την ανάσα της προστασίας του συστήματος, που δε διστάζουν τώρα να «τιμούν» τάχα τον Μπελογιάννη ως «ανοιχτό μυαλό» κόντρα στα «παρωχημένα του ΚΚΕ» σήμερα (η μέγιστη υποκρισία για την υπόκλιση στον καπιταλισμό και την απεμπόληση του δίκιου της εργατικής τάξης), κλείνουμε αυτό το μικρό χρονικό με τα ίδια τα λόγια του Ν. Μπελογιάννη στην πρώτη του δίκη, το Νοέμβρη του 1951:

«...Η ζωή μου συνδέεται με την ιστορία του ΚΚΕ και τη δράση του... Δεκάδες φορές μπήκε μπροστά μου το δίλημμα: να ζω προδίδοντας τις πεποιθήσεις μου, την ιδεολογία μου, είτε να πεθάνω, παραμένοντας πιστός σ' αυτές. Πάντοτε προτίμησα το δεύτερο δρόμο και σήμερα τον ξαναδιαλέγω».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Κ. Ζαμπαθά: «Ν. Μπελογιάννη - Ν. Πλουμπίδης», σελ. 86.

2. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη χούντα», τ. Α΄, σελ. 273.

3. Σπ. Λιναρδάτου, ό.π.

4. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη χούντα», τ. Α΄., σελ. 387-388.

5. Σπ. Λιναρδάτου «Από τον εμφύλιο στη χούντα» τ. Β΄, σελ. 21-22.

6. Ντ. Κουσίδου - Στ. Σταυρόπουλου, «Αριστερή Νεολαία Ελλάδας», σελ. 9.

7. Στ. Κασιμάτη: «Οι παράνομοι», σελ. 585-586.

8. Λ. Κύρκου: «ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΑ», σελ. 153.

Παραθέτουμε εκτενές απόσπασμα απο κείνο το γράμμα:

«Αγαπητοί φίλοι και αγωνιστές

Μα αν η δολοφονία του Μπελογιάννη ξεσηκώνει την πιο ιερή οργή και αποδοκιμασία της νεολαίας και των παιδιών μας, όμως, το παράδειγμά του εμπνέει και εμψυχώνει χιλιάδες νέους και νέες μας.

Η σελίδα του παράνομου «Ριζοσπάστη» με το άρθρο του Ζαχαριάδη για τον Μπελογιάννη

Στάθηκε πάντα αλύγιστος, ολοκληρωτικά δοσμένος και προσηλωμένος στην υπόθεση του λαού. Και όταν έπεσε απ' τα αμερικάνικα βόλια στάθηκε πάλι ορθός!

Και ακριβώς γιατί σ' όλη του τη ζωή, που ήταν μόνο αγώνας και πάλη, που ήταν πάντα υπηρεσία στο λαό, στο κίνημα, στο ΚΚΕ, ακριβώς γιατί πάντα στάθηκε άξιος, υποδειγματικός κουκουές, γι' αυτό για όλους μας και πρώτ' απ' όλα για τους νέους, τις νέες, τα παιδιά μας, η πιο καλή και άξια τίμηση στη μνήμη του είναι να φωτιζόμαστε απ' τη ζωή και το παράδειγμά του, να βαδίζουμε ατρόμαχτοι κι ατράνταχτοι το δρόμο το δικό του, να σταθούμε άξιοι σαν κι αυτόν κουκουέδες, αγωνιστές και μπροστάρηδες του λαού, προσωπικό παράδειγμα σε όλα όπως ήταν κι αυτός.

Ο δρόμος του Μπελογιάννη είναι ο καθαρός, ο ίσιος, ο δύσκολος και γιομάτος εμπόδια, μα τίμιος δρόμος του παλικαριού, που απ' τα μικρά του, τα νεανικά του χρόνια είδε τα βάσανα της πατρίδας και του λαού του, είδε τους φταίχτες και τις λάμιες και τοποθέτησε τον εαυτό του, οριστικά και αμετάκλητα, στις γραμμές εκείνων που πάλαιβαν για μια καινούργια, λαοκρατική, λεύθερη Ελλάδα, στις γραμμές του ΚΚΕ. Γέννημα - θρέμμα του ηρωικού Μωρηά, γαλουχήθηκε με τις πιο ευγενικές, πατριωτικές, επαναστατικές παραδόσεις του '21. Εθρεψε μέσα του όλη τη φλόγα και την αλυγισιά του Κολοκοτρώνη. Και είδε σωστά, επιστημονικά, ότι το έργο που άρχισε το 1821, θα βρει τη συνέχισή του στον επαναστατικό αγώνα και τις λαϊκοδημοκρατικές, σοσιαλιστικές επιδιώξεις της εργατιάς, της αγροτιάς, της προοδευτικής διανόησης και του άλλου εργαζόμενου λαού της χώρας μας, με εμπνευστή, οργανωτή και καθοδηγητή το ΚΚΕ.

Και απ' τη στιγμή που διάλεξε ο νεαρός Μπελογιάννης το δρόμο της τιμής, του χρέους, του αγώνα, όλα τ' άλλα μπαίνουν στην μπάντα. Απ' τα πρώτα κι όλας βήματα γνώρισε δυσκολίες, στερήσεις, όλη την αδυσώπητη απαιτητικότητα, που έχει ο αγώνας, τη σκληρότητα του εχθρού, την υποχρέωση να 'σαι έτοιμος για όλα, να τα δίνεις όλα και, όταν αυτό χρειάζεται, και τη ζωή σου ακόμα. Ολοκληρωτικό δόσιμο που δε γνώρισε ποτέ δισταγμό, ταλάντευση, υποχώρηση, τέτια είναι η ζωή του Μπελογιάννη.

Η αμερικανοκρατία, ο Πιουριφόι, ο μοναρχοφασισμός, λυσσασμένοι γιατί δεν μπόρεσαν να λυγίσουν την αδάμαστη ψυχή του κουκουέ, στην τυφλή μανία τους επάνω, σκότωσαν το κορμί του. Μα και πάλι βγήκαν γελασμένοι, χίλιες φορές γελασμένοι. Γιατί δεν τόνε σκότωσαν. Αντίθετα τον πέρασαν στην αθανασία. Και στο ΚΚΕ, που ο Μπελογιάννης στάθηκε, σ' όλη την αγωνιστική του ζωή, άξιο παιδί του, δόσαν άλλο ένα φλάμπουρο, ένα δαυλό που καίει άσβηστα δίπλα στις τόσες άσβηστες λαμπάδες των ηρώων αγωνιστών μας.

Ο Μπελογιάννης αντίκρυσε με το χαμόγελο στα χείλια το θάνατο γιατί ένιωθε δίπλα του όλο το λαό. Και αυτοί οι δολοφόνοι τρέμαν και όταν τον εκτελούσαν. Αυτή είναι η ακατανίκητη δύναμη που κλείνει μέσα του ο λαός και το κίνημά του. Δύναμη που φωτίζει όλους τους άξιους αγωνιστές του και τους κάνει ικανούς, ατάραχοι κι χαμογελαστοί ν' αντικρύζουν και την υπέρτατη θυσία. Δύναμη που αναγκάζει τους εκμεταλλευτές, τους προσκυνημένους, τους δολοφόνους, να σκάβουν τον ίδιο τους το λάκκο και όταν ακόμα δολοφονούν. Γιατί όλα μπορούν να τα κάνουν στην εγκληματική τους μανία, μόνο την ιδέα του λαού και τη θέλησή του για νίκη δεν μπορούν να σκοτώσουν. Αντίθετα αυτή η ιδέα της αδουλωσιάς, αυτή η θέληση η αδάμαστη για τη νίκη τελικά θα τους θάψει.

Η σκυτάλη της πάλης και της νίκης του λαού μας περνά, δεκάδες τώρα χρόνια, από εκατοντάδες άξια χέρια, τραβώντας πάντα προς το τέρμα, πάντα πιο ψηλά, προς τα ιδανικά του λαού, της ανθρωπότητας.

Σκυταλοδρόμοι αγωνιστές ο Λιγδόπουλος, ο Μαρουκάκης, ο γέρο Βαλιανάτος και ο Μαλτέζος, ο Σουκατζίδης και η Ηλέκτρα, η Σταθοπούλου, οι ΕΠΟΝίτες του Υμηττού, η Κουσάντζα, ο Τερπόφσκι και η Μίρκα Γκίνη, η Ισμήνη Σιδεροπούλου και η Κούλα Ελευθεριάδου, η Αθηνά Μπενέκου, ο Κώστας Γιαννόπουλος, η Τσφέτα, η Ελευθερία Ιωαννίδου, ο Διαμαντής και ο Νίκος Τριανταφύλλου, ο Παναγιώτης Ζάρας και ο Στέφανος Γκιουζέλης, ο Μήτσος Βαμβακάς, ο Νικηφορίδης και χιλιάδες και χιλιάδες άλλοι γνωστοί, και άγνωστοι, όλοι τιμημένοι, όλοι άξιοι, όλοι αθάνατοι, δόσαν όλοι τη ζωή τους στο βωμό του αγώνα, πότισαν με το αίμα τους, στερέωσαν και γιγάντωσαν το έργο της απελευθέρωσης της πατρίδας μας. Και πέρασαν έτσι στην αιωνιότητα. Απ' τους πρώτους ανάμεσα στους ίσους περνά στην αθανασία σήμερα και ο Μπελογιάννης. Ενας απ' την πλειάδα των κουκουέδων ηγητόρων που ο λαός μας ανάδειξε απ' τα σπλάχνα του στη μακρόχρονη πάλη του για τη λεφτεριά του. Δεν τον κλαίμε γιατί τους αντρειωμένους δεν τους κλαίνε. Δεν τον κλαίμε, μα δίνουμε όρκο. Να σταθούμε και μεις άξιοι σαν κι αυτόν.

Ο Μπελογιάννης σαν αγωνιστής και κουκουές συγκέντρωνε και εκείνες τις αγωνιστικές αρετές, που ακριβώς μας τον προβάλλουν και σαν παράδειγμα για μίμηση. Ο Μπελογιάννης ήταν μια πολύπλευρη συνθετική, δυναμική προσωπικότητα. Μελέτησε βαθιά το μαρξισμό - λενινισμό και κάτω από το φως του και τα νεοελληνικά μας προβλήματα. Αποτέλεσμα αυτής της δουλιάς του ήταν και τα δυο έργα του "Η οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας" και η "Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας". Η αγωνιστική φυσιογνωμία του Μπελογιάννη διαμορφώθηκε μέσα στο σκληρό και δύσκολο σχολειό της ταξικής πάλης. Ο Μπελογιάννης πέρασε από μπουντρούμια και βασανιστήρια. Εκανε χρόνια σε φυλακές και εξορίες. Καθοδήγησε μαζικές λαϊκές κινητοποιήσεις και αγώνες. Δούλεψε σαν οργανωτικό στέλεχος και καθοδηγητής σε κομματικές οργανώσεις. Απ' τον ένοπλο αγώνα πέρασε στην ακόμα πιο δύσκολη παράνομη δουλιά, όπου ανάπτυξε πλατιά το συνδυασμό της νόμιμης με την παράνομη δουλιά, σωστά χρησιμοποίησε τις νόμιμες δυνατότητες για ν' αναπτύξει πιο πολύ το μαζικό κίνημα. Πάλαιψε στο ιδεολογικό μέτωπο σαν κομμουνιστής δημοσιογράφος και σα διευθυντής του οικονομικο-πολιτικού περιοδικού "Ελεύθερος Μωρηάς". Αγωνίστηκε ενάντια στους Ιταλογερμανούς καταχτητές και αναδείχτηκε σε ανώτερο στέλεχος στο ΔΣΕ. Δούλεψε στο δεύτερο ένοπλο αγώνα στην αρχή στο Μωρηά και μετά πολέμησε στη Βόρεια Ελλάδα, όπου, στις επιχειρήσεις του Γράμμου, στα 1948, τραυματίστηκε σοβαρά στη μάχη στο Γκόλιο - Κάμενικ.

Ετσι με βαθιά μαρξιστική - λενινιστική κατάρτιση, στέρεα θεμελιωμένος στα νεοελληνικά προβλήματα και με το ολόπλευρο ατσάλωμα, που πήρε δουλεύοντας σ' όλους τους τομείς του λαϊκού επαναστατικού αγώνα, ο Μπελογιάννης αναδείχτηκε σε πολιτικό, οργανωτή, πολέμαρχο, στοχαστή - μελετητή. Και μέσα στο κόμμα σαν οργανωτικό στέλεχος και σαν προπαγανδιστής - διαφωτιστής στις πλατιές μάζες, και σαν οργανωτής και καθοδηγητής στους λαϊκούς αγώνες, και με την πένα και με το λόγο και με το όπλο και με το οργανωτικό του ταλέντο, ο Μπελογιάννης τάβγαλε άξια πέρα σ' όλα τα χαρακώματα της πάλης ενάντια στους ξένους και ντόπιους καταπιεστές και δυνάστες του λαού και της πατρίδας μας. Ο Μπελογιάννης είχε πάντα στραμμένο το αυτί προς τη φωνή, τον πόνο, τον αναστεναγμό του λαού. Ηξερε ν' ακούει τη γνώμη και την κρίση του, να τον διδάσκει, μα και να διδάσκεται από αυτόν, πάντα μπροστάρης και οδηγητής του στην πάλη και στη νίκη.

Το Μπελογιάννη, που ήταν πάντα γελαστός, πρόθυμος, ανοιχτόκαρδος, τον χαραχτήριζε μια ρωμαλέα αισιοδοξία, στηριγμένη στην απέραντη πίστη του και στην απόλυτη βεβαιότητα για την τελική έκβαση του αγώνα του λαού μας. Αχτινοβολούσε σιγουριά, πεποίθηση, ηρεμία, ψυχραιμία, θέληση, αποφασιστικότητα.

Πάντα σεμνός και μετρημένος, ο Μπελογιάννης δεν ήξερε τι πάει να πει επίδειξη, φούσκωμα, αυτοϊκανοποίηση, κομπασμός. Τον χαραχτήριζε αυτό που λέμε καλή κομματική μετριοφροσύνη. Ηταν απαιτητικός και προς τον εαυτό του πρώτα, μα και προς τους άλλους. Ο Μπελογιάννης ήταν απόλυτα ξένος προς κάθε συγκαταβατικότητα και υποχωρητικότητα δίχως αρχές, είτε κολακεία προς τα πάνω, όπως δεν ανεχόταν και κανενός είδους ξεσκονίσματα. Και όπως βαθιά, αυτοκριτικά, εξέταζε και μελετούσε κάθε δική του πράξη και ενέργεια, έτσι και αυστηρά κριτικά έλεγε καθαρά και λέφτερα τη γνώμη του και προς τα κάτω και προς τα πάνω.

Προσεχτικός στη μελέτη της κατάστασης, όχι βιαστικός, ζυγισμένος, όταν έπαιρνε μια δύσκολη απόφαση, ενεργούσε μετά γοργά, ευλύγιστα, πρωτόβουλα, μα και αποφασιστικά, όταν πια η απόφαση έπρεπε να γίνει πράξη, ζωή, επέμενε ως το τέλος, αυστηρά πειθαρχημένα στη γραμμή και στην επιδίωξη του κόμματος.

Κομματική ακεραιότητα συνδυασμένη με προσεχτικό αδερφικό ενδιαφέρον για το στέλεχος, το μέλος, τον απλό άνθρωπο, που χρειαζόταν ενθάρρυνση, συμπαράσταση, βοήθεια. Καλός κουκουές, και γι' αυτό ακριβώς πρώτ' απ' όλα άνθρωπος.

Σε όλη του την κομματική ζωή και ιδιαίτερα ύστερα απ' την υποχώρησή μας, ο Μπελογιάννης πάλαιψε αμείλιχτα και αδιάλλαχτα για την κομματική γραμμή, για την ενότητα του κόμματος. Ηταν αδυσώπητος ενάντια στους λιπόψυχους, στους λιποτάχτες, στους συνθηκολόγους, τους οπορτουνιστές, τους πουλημένους "αντιηγετικούς", ενάντια σε όλους τους κρυφούς και φανερούς εχθρούς του λαού και του κόμματος. Μ' αυτούς ο Μπελογιάννης δεν είχε υποχωρήσεις, δε γνώριζε συμβιβασμούς.

Τέτιος ήταν ο Μπελογιάννης. Σεμνό παλικάρι, οξύ πολιτικό μυαλό, άξιος οργανωτής, ικανός πολέμαρχος, αγαπητός στο λαό, μισητός στους εχθρούς του, μπροστάρης κουκουές, μπολσεβίκος αγωνιστής...».

* Το πρωτότυπο υπάρχει στο αρχείο του ΚΚΕ

Το ΚΚΕ από θέση αρχών σέβεται και αγωνίζεται για τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Δικαιώματα δηλαδή που έχουν να κάνουν με τη διαφορετική καταγωγή, γλώσσα ή θρησκεία, που προστατεύονται από συγκεκριμένες διεθνείς ή διμερείς συμφωνίες. Τα κοινά ταξικά συμφέροντα των εργαζομένων αποτελούν τη βάση για την αντιμετώπιση των διαιρετικών προσπαθειών. Στη βάση αυτή το Κόμμα μας διεκδικεί λύσεις για τα ιδιαίτερα εκείνα δικαιώματα των Ελλήνων πολιτών που ανήκουν στη μουσουλμανική μειονότητα (τουρκικής, πομακικής και αθιγγανικής καταγωγής). Στη Συνθήκη της Λοζάνης που πρέπει να είναι σεβαστή απ' όλους, η μειονότητα αναφέρεται ως μουσουλμανική και σ' αυτήν καθορίζονται και τα σύνορα ανάμεσα σε Τουρκία και Ελλάδα, και όχι «τουρκική μειονότητα», αφού μιλάμε για έναν πληθυσμό που έχει διαφορετική εθνική καταγωγή.

Οσο για τα περί «μακεδονικής εθνικής μειονότητας», τέτοια δεν υπάρχει στην Ελλάδα. Υπάρχουν σλαβόφωνοι, όλοι είναι Ελληνες πολίτες και πρέπει βεβαίως να αντιμετωπίζονται ισότιμα, χωρίς διακρίσεις σε βάρος τους.

Είναι γεγονός ότι η ΕΕ χρόνια τώρα ενισχύει διάφορες μειονοτικές ομάδες, ή άλλες ομάδες πληθυσμού με ιδιαιτερότητες, ή εν ανάγκη ανακαλύπτονται και ιδιαιτερότητες. Ανάλογες παρεμβάσεις γίνονται και από τις ΗΠΑ. Πρόσχημα τα πολιτιστικά έθιμα, η διάσωση της γλώσσας κλπ. Μοιάζουν αθώα αλλά δεν είναι και υπηρετούν το εξής: Να υπάρξουν εφεδρείες που θα παίξουν το ρόλο του προκεχωρημένου φυλακίου, ή θα γίνουν το πρόσχημα για εκβιασμούς ή και νέο μακελειό στα Βαλκάνια. Και δεν είναι μόνο αυτό. Υπηρεσίες και ειδικοί μηχανισμοί εργάζονται μέχρι και για τη δημιουργία νέων κομμάτων, και στην Ελλάδα, που τάχα θα ενδιαφέρονται για τα προβλήματα των μεταναστών, ενώ στην πραγματικότητα θα δουλεύουν για την πυροδότηση του εθνικισμού και του σοβινισμού.

Ολη αυτή η εξελισσόμενη πραγματικότητα που ξέσπασε μετά την αντεπανάσταση, εκφράστηκε με ιδιαίτερη οξύτητα στα Βαλκάνια, ως «εθνικό ζήτημα». Ετσι δικαιολογήθηκε, από την πρώτη στιγμή που οι ευρωατλαντικοί ιμπεριαλιστές αποφάσισαν να επεκτείνουν τη δράση τους προς την Ανατολική Ευρώπη, προκειμένου να μοιράσουν τα Βαλκάνια.

Σε ό,τι έχει σχέση με τα Βαλκάνια, η ίδια η ιστορία τους, το γεγονός ότι αποτελούσε πάντα μια πολυεθνική περιοχή, δυσκόλευε τη λύση του «εθνικού προβλήματος» όταν συγκροτήθηκαν τα εθνικά κράτη, γιατί η ιστορική περίοδος της διαμόρφωσής τους, δηλαδή το πέρασμά τους από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, έγινε στην ιστορική εποχή περάσματος από τον προμονοπωλιακό καπιταλισμό στον ιμπεριαλισμό και της εδραίωσης του τελευταίου. Αντικειμενικά η αστική τάξη περνά στην αντίδραση σ' όλες τις πτυχές της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής, γεγονός που δε θα αφήσει ανεπηρέαστο το ζήτημα των εθνοτήτων. Αλλωστε τα έθνη-κράτη που συγκροτήθηκαν τότε, μετά από τις συμφωνίες των ιμπεριαλιστικών κρατών και των άλλων εμπόλεμων, είτε με τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων είτε με τη λήξη του Πρώτου Παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού Πολέμου, διαμορφώθηκαν ως αποτέλεσμα ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών και συμβιβασμών, στο πλαίσιο των οποίων οι αδύναμες αστικές τάξεις αυτών των κρατών, για να διατηρήσουν και να ενισχύσουν το καπιταλιστικό σύστημα σ' αυτά τα κράτη, ανέπτυξαν σχέσεις διαπλοκής με τις τότε ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Και τα εδάφη μοιράστηκαν με βάση ιμπεριαλιστικές συμφωνίες. Οι τότε συνθήκες σε συνδυασμό με το νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης, δημιούργησαν το υπόβαθρο για επεμβάσεις. Ετσι όμως το εθνικό ζήτημα μπορούσε να αποτελεί παράγοντα ιμπεριαλιστικών παρεμβάσεων.

Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, άνοιγε το δρόμο επίλυσης αυτού του προβλήματος στα κράτη που οι λαοί πήραν τις τύχες τους στα χέρια τους. Μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού, επανεμφανίστηκε και με την επέμβαση των ιμπεριαλιστικών κρατών, η επικίνδυνη ανακίνηση μειονοτικών ζητημάτων στα Βαλκάνια που επιδρά και στην Ελλάδα, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι είναι μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Ισα ίσα, αυτή η κατάσταση ενδυναμώνει και τέτοιες επεμβάσεις.

Το εθνικό ζήτημα, όπως και τα ζητήματα των μειονοτήτων, είναι, αφ' ενός, από τα πλέον δύσκολα και περίπλοκα προς επίλυση για το εργατικό, το κομμουνιστικό κίνημα, αλλά και τα πλέον αγαπημένα των ιμπεριαλιστών προκειμένου να οργανώνουν επεμβάσεις. Το ζήσαμε μετά το 1990 στα Βαλκάνια με τη διάλυση του πολυεθνικού κράτους της Γιουγκοσλαβίας. Βασικό στοιχείο της ιμπεριαλιστικής προπαγάνδας, το σύνθημα της «αυτοδιάθεσης των εθνών».

Να ξαναθυμίσουμε ότι διάφοροι δημοσιολόγοι εκτιμούσαν στα 1999 που βομβαρδιζόταν η Γιουγκοσλαβία ότι και ο ΟΥΤΣΕΚΑ έκανε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα στο Κοσσυφοπέδιο κατά των Σέρβων, ενώ αυτή η εγκληματική συμμορία ήταν μέρος ιμπεριαλιστικού σχεδίου και χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να δημιουργηθεί η αφορμή για τους μετέπειτα βομβαρδισμούς και την απόσχιση του Κοσσυφοπεδίου από τη Σερβία σήμερα. Να θυμίσουμε επίσης ότι από το 1990 ακόμη οι ιμπεριαλιστές οργάνωναν τον «εμφύλιο» στη Γιουγκοσλαβία, την πολεμική σύγκρουση ανάμεσα στα έθνη που τη συγκροτούσαν, με σκοπό τη διάλυσή της, στο όνομα της «αυτοδιάθεσης» και της ανεξαρτησίας των άλλων εθνών από τους καταπιεστές Σέρβους.

Βεβαίως, στο σοσιαλισμό δεν υπήρχαν ανάλογα φαινόμενα, ούτε αναπτυσσόταν εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας ενάντια στη σοσιαλιστική εξουσία. Αλλά δε φτάνει, όσο και αν αυτό είναι σωστό και αποδεικνύει ότι αν οι σχέσεις παραγωγής είναι σοσιαλιστικές και η ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής κοινωνική, οι λαοί διαφόρων εθνών μπορούν να ζουν αρμονικά, ενωμένοι σε μια κοινωνία, που τις υποθέσεις της τις διαχειρίζονται οι ίδιοι σε όφελος όλων, γιατί αυτό είναι το κοινό συμφέρον.

Ποια λοιπόν είναι η φύτρα που γεννά τέτοια φαινόμενα; Είναι οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, η ταξική κοινωνία στην οποία ηγούνται οι λίγοι κυρίαρχοι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, εκμεταλλευόμενοι τους πολλούς καταπιεσμένους εργάτες και τ' άλλα λαϊκά στρώματα και αυτό εμφανίζεται με ιδιαίτερη οξύτητα στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού.

Το εθνικό ζήτημα πρέπει να εξετάζεται στις ιστορικές συνθήκες στις οποίες εμφανίζονται παρόμοια φαινόμενα. Γιατί διαφορετικό είναι στην εποχή περάσματος από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό και στη διαμόρφωση του έθνους-κράτους και διαφορετικό στην εποχή του περάσματος του καπιταλισμού στο ανώτατό του στάδιο, τον ιμπεριαλισμό, εποχή που ο καπιταλισμός, ως ιστορικά ξεπερασμένο σύστημα, χρειάζεται την αντικατάστασή του από το σοσιαλισμό.

Σ' αυτή την ιστορική εποχή, στα πολυεθνικά καπιταλιστικά έθνη-κράτη, οι αστικές τάξεις των διαφόρων εθνών εκμεταλλεύονται από κοινού τους εργάτες, αλλά ανταγωνίζονται και μεταξύ τους για τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους, όταν μάλιστα αυτά των μικρότερων εθνών του πολυεθνικού κράτους είναι μεγάλα (π.χ., πετρέλαια και δρόμοι πετρελαίων). Και στα Βαλκάνια αυτός είναι ένας από τους πλέον βασικούς παράγοντες ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων, επομένως και υποδαύλισης εθνικιστικών αντιθέσεων αλλά και μειονοτικών ζητημάτων, υπαρκτών ή ανύπαρκτων.

Και πάντως στην εποχή του ιμπεριαλισμού πίσω από το «εθνικό ζήτημα», υπάρχει το ταξικό.

Να ξαναθυμίσουμε τη θέση των μπολσεβίκων και του Λένιν για το πώς πρέπει να στέκεται η εργατική τάξη σ' αυτό το ζήτημα.

«Το προλεταριάτο δεν μπορεί να υποστηρίξει καμιά κατοχύρωση του εθνικισμού, αντίθετα υποστηρίζει κάθε τι που βοηθά το σβήσιμο των εθνικών διακρίσεων, το γκρέμισμα των εθνικών φραγμών, κάθε τι που κάνει όλο και πιο στενούς τους δεσμούς ανάμεσα στις εθνότητες, κάθε τι που οδηγεί στη συγχώνευση των εθνών. Κάθε διαφορετική ενέργεια σημαίνει πέρασμα με το μέρος του αντιδραστικού εθνικιστικού μικροαστισμού...

Μαχόμενος αστικός εθνικισμός που αποκτηνώνει, αποβλακώνει και διαιρεί τους εργάτες, για να τους σύρει στο άρμα της αστικής τάξης - να ποιο είναι το βασικό γεγονός της σύγχρονης πραγματικότητας...

Ο αστικός εθνικισμός και ο προλεταριακός διεθνισμός είναι δυο συνθήματα ανειρήνευτα εχθρικά, που αντιστοιχούν στα δυο ταξικά στρατόπεδα όλου του καπιταλιστικού κόσμου και εκφράζουν δυο πολιτικές (κάτι παραπάνω: δυο κοσμοθεωρίες) στο εθνικό ζήτημα...

Οποιος θέλει να υπηρετεί το προλεταριάτο έχει χρέος να συνενώνει τους εργάτες όλων των εθνών, παλεύοντας ακλόνητα ενάντια στον αστικό εθνικισμό, και το "δικό" του και τον ξένο». (Β.Ι. Λένιν, «Κριτικά Σημειώματα για το Εθνικό ζήτημα»).

Με λίγα λόγια, πάλη των εργατών όλων των εθνών ενάντια στο κράτος που τους εκμεταλλεύεται, για το σοσιαλισμό. Ανάλογα πρέπει να αντιμετωπίζουμε και τα μειονοτικά ζητήματα εκεί που υπάρχουν. Ετσι στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού, οι μειονότητες πρέπει να διεκδικούν τα δικαιώματά τους μέσα στα σύνορα των κρατών που ζουν. Τα κοινά ταξικά συμφέροντα των εργαζομένων αποτελούν τη βάση για την αντιμετώπιση των διαιρετικών προσπαθειών, είτε αυτές προέρχονται από τις εγχώριες κυβερνήσεις και τον ξένο παράγοντα, είτε από τις ίδιες τις ηγεσίες τους.

Στα Βαλκάνια ένα πράγμα έχει μεγάλη σημασία, ότι αναπτύσσονται οξύτατα οι ανταγωνισμοί των ιμπεριαλιστών. Δεν τους απασχολεί ποιος έχει το δίκαιο και ποιος το άδικο, αλλά κάθε φορά διαμορφώνουν θέση, αλλάζουν θέση ανάλογα με τι συμμαχίες ή ευκαιριακά μέτωπα οργανώνονται για τη διανομή μεριδίων.

Ολα τα «ωραία» συνθήματα που ακούγονται περί αυτοπροσδιορισμού και αυτοδιάθεσης, θετικά φορτισμένα συνθήματα, στην προπαγάνδα των ευρωατλαντικών ιμπεριαλιστών σημαίνουν ότι η αλλαγή των συνόρων όχι μόνο τούς είναι αδιάφορο ζήτημα, αλλά και πρόσφορο μέσο για τις επεμβάσεις, ακόμα και αν αυτό συνεπάγεται πόλεμο, συγκρούσεις, προστριβές.

Απέναντι σ' αυτή την πραγματικότητα, το ΚΚΕ έχει ψηλά το σύνθημα «ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΕΝΩΘΕΙΤΕ», που είναι η βασική ασπίδα, για να μην περνάει η διαίρεση, ο διχασμός.

Προέχει μια ενότητα: η ταξική, η αντιιμπεριαλιστική. Σ' αυτή τη βάση μπορούν να υπάρξουν και τα ειδικά μέτρα για την αντιμετώπιση των μειονοτικών προβλημάτων, όπου υπάρχουν και όχι εκεί που τεχνητά δημιουργούνται, με παραχάραξη ακόμα και της Ιστορίας.