Γέννημα της ιδεολογικής και πολιτικής ανάπτυξης του επαναστατικού εργατικού κινήματος στις ιστορικές συνθήκες της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα, υπήρξε η «Κομμουνιστική Διεθνής» (Μάρτιος 1919), γνωστή ως «Κομμιντέρν» (από τα λατινικά αρχικά του τίτλου της) και ως Τρίτη Διεθνής.
Ηταν γέννημα της Διεθνούς Κομμουνιστικής Διάσκεψης που ξεκίνησε τις εργασίες της στις 2 Μαρτίου 1919 στη Ρωσία με πρωτοβουλία του Πανρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκων), συνδιάσκεψη που μετατράπηκε στο 1ο Ιδρυτικό Συνέδριο της «Κομμουνιστικής Διεθνούς».
Η Διεθνής συνένωσε τις κομμουνιστικές και άλλες «αριστερές σοσιαλιστικές» δυνάμεις διαφορετικών χωρών με τη γενίκευση της πείρας της επαναστατικής πρακτικής, σε συνθήκες που είχαν προηγηθεί:
- Η σύγκρουση και ο πλήρης ιδεολογικός, πολιτικός και οργανωτικός διαχωρισμός του ΠΚΚ (μπ), αλλά και αριστερών ομάδων από τη Δεύτερη Σοσιαλιστική Διεθνή, όταν προδομένη από τους δεξιούς οπορτουνιστές ηγέτες της καταπάτησε τις αντιπολεμικές αποφάσεις της που πήρε στη Στουτγάρδη (1907), στην Κοπεγχάγη (1910) και στη Βασιλεία (1912) και κινήθηκε στο δρόμο της στήριξης του ιμπεριαλιστικού πολέμου.
- Η επιτυχής υλοποίηση της στρατηγικής γραμμής με την οποία συγκρούστηκε ο Λένιν στη Σοσιαλδημοκρατική Διεθνή: απεμπλοκή της Ρωσίας από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο με την επαναστατική κατάκτηση της εργατικής εξουσίας σε συμμαχία με τη φτωχή και μεσαία αγροτιά.
- Η διεθνής εργατική στήριξη της νέας Σοβιετικής Σοσιαλιστικής εξουσίας στη Ρωσία που δέχτηκε την ένοπλη επίθεση της εσωτερικής και εξωτερικής αντίδρασης.
Το ιδρυτικό συνέδριο της ΚΔ πραγματοποιήθηκε στη Ρωσία, ενώ ακόμη βρισκόταν σε εξέλιξη η επιθετική ιμπεριαλιστική περικύκλωσή της και η εσωτερική αντεπανάσταση. Σε αυτές τις συνθήκες, 50 αντιπρόσωποι από 21 χώρες κατόρθωσαν να φτάσουν στη Μόσχα σπάζοντας τον αποκλεισμό που επέβαλαν οι λευκοί μισθοφόροι και οι ιμπεριαλιστές εισβολείς.
Ενάμιση χρόνο αργότερα η στάση των επαναστατικών δυνάμεων απέναντι στην προδοτική σοσιαλδημοκρατία αποτέλεσε το αντικείμενο του 2ου συνεδρίου της ΚΔ. Πήραν μέρος σ' αυτό 218 αντιπρόσωποι από 27 κομμουνιστικά κόμματα, αλλά και από αριστερές σοσιαλιστικές οργανώσεις και οργανώσεις της νεολαίας απ' όλο τον κόσμο.
Στην πρώτη συνεδρίαση μίλησε ο Β.Ι. Λένιν που εισηγήθηκε τη διεθνή κατάσταση και τα βασικά καθήκοντα της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Υπογράμμισε τον ρόλο της Κομμιντέρν στην κινητοποίηση των εργαζόμενων μαζών στον αγώνα εναντίον του καπιταλισμού και την κοσμοϊστορική σημασία της προλεταριακής επανάστασης στη Ρωσία. Τόνισε πως το προλεταριάτο δεν θα μπορέσει να κατακτήσει την εξουσία χωρίς να έχει συντρίψει τον οπορτουνισμό. «Ο οπορτουνισμός - έλεγε - είναι ο πιο σπουδαίος εχθρός μας. Ο οπορτουνισμός στην κορυφή του εργατικού κινήματος είναι σοσιαλισμός μη προλεταριακός, σοσιαλισμός αστικός. Η πράξη απόδειξε πως τα στελέχη του εργατικού κινήματος που ακολουθούν οπορτουνιστική κατεύθυνση είναι υπεραπιστές της αστικής τάξης, υπερασπιστές καλύτεροι από τους ίδιους τους αστούς. Αν δεν είχαν τους εργάτες κάτω από την καθοδήγησή τους, η αστική τάξη δεν θα ήταν δυνατόν να κρατηθεί»1
Το συνέδριο επικύρωσε τους όρους εισδοχής στην Κομμουνιστική Διεθνή. Ενέκρινε επίσης το Καταστατικό της Διεθνούς.
Η καθαρή ταξική γραμμή του 2ου Συνεδρίου απέναντι στον προδοτικό χαρακτήρα της σοσιαλδημοκρατίας, στην αναγκαιότητα να διαχωρίζει η εργατική τάξη τους πολιτικούς της στόχους από εκείνους της αστικής τάξης ακόμη και σε συνθήκες ξένης ιμπεριαλιστικής στρατιωτικής επίθεσης, ξένης κατοχής, να επεξεργάζεται γραμμή (συνθήματα, στόχους) συσπείρωσης των φτωχών αγροτικών μαζών με την επανάσταση, δεν άντεξε στη διαδρομή των επόμενων 23 χρόνων της ιστορίας της.
Ομως παραμένουν σοβαρή παρακαταθήκη για το επαναστατικό κίνημα κατευθύνσεις όπως «ο ρόλος του Κομμουνιστικού κόμματος στην προλεταριακή επανάσταση».
Η Κομμουνιστική Διεθνής (ΚΔ) προσδιόρισε στην εποχή της το καθήκον:
«Το παγκόσμιο προλεταριάτο βρίσκεται στην παραμονή ενός αποφασιστικού αγώνα. Η εποχή στην οποία ζούμε είναι εποχή άμεσης δράσης εναντίον της αστικής τάξης. Η οριστική ώρα πλησιάζει. Σε λίγο σ' όλες τις χώρες όπου υπάρχει ένα συνειδητό εργατικό κίνημα, η εργατική τάξη θα δώσει ολόκληρη σειρά από άγριες μάχες, με τα όπλα στο χέρι... »2
«Σκοπός του αγώνα αυτού, που τείνει να μεταβληθεί αναπόφευκτα σε εμφύλιο πόλεμο, είναι η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας. Γι' αυτό η πολιτική εξουσία δεν μπορεί να κατακτηθεί, να οργανωθεί και να διευθυνθεί παρά από κάποιο πολιτικό Κόμμα. Μόνο άμα το προλεταριάτο οδηγείται από ένα οργανωμένο και δοκιμασμένο Κόμμα, που επιδιώκει σκοπούς εντελώς ξεκαθαρισμένους και έχει πρόγραμμα κατάλληλο να εφαρμοστεί, τόσο στην εσωτερική πολιτική όσο και στην εξωτερική, μόνο στην περίπτωση αυτή, η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας μπορεί να θεωρηθεί όχι ως επεισόδιο, αλλά ως σημείο αφετηρίας μιας μόνιμης εργασίας κομμουνιστικής οργάνωσης της κοινωνίας από το προλεταριάτο3.»
Στο σημερινό αφιέρωμά μας στο δεύτερο συνέδριο της Τρίτης Διεθνούς, παραθέτουμε την ομιλία του Λένιν για το ρόλο του Κόμματος, που έκανε στις 23 Ιούλη του 1920 στο συνέδριο, όπως επίσης και το απόσπασμα για τον «ρόλο του κομμουνιστικού κόμματος στην προλεταριακή επανάσταση» από τις «θέσεις και το καταστατικό της Κομμουνιστικής Διεθνούς» όπως ψηφίστηκαν στο δεύτερο συνέδριό της.
Σημειώσεις:
1. Β.Ι. Λένιν, Το ΙΙ συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Εισήγηση για τη διεθνή κατάσταση και για τα βασικά καθήκοντα της Κομμουνιστικής Διεθνούς, Απαντα, τομ. 31, σελ. 206, ρώσικη έκδοση.
2. Η Κομμουνιστική Διεθνής, Οι θέσεις και το Καταστατικό της Κομμουνιστικής Διεθνούς όπως ψηφίστηκαν στο Β' Συνέδριο της Πετρούπολης - Μόσχας (6-25 Ιουλίου 1920), σελ. 77, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 2007.
3. Η Κομμουνιστική Διεθνής, Οι θέσεις και το Καταστατικό της Κομμουνιστικής Διεθνούς όπως ψηφίστηκαν στο Β' Συνέδριο της Πετρούπολης - Μόσχας (6-25 Ιουλίου 1920), σελ. 80, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 2007.
23 ΤΟΥ ΙΟΥΛΗ 1920
Σύντροφοι, θα ήθελα να κάνω μερικές παρατηρήσεις, που έχουν σχέση με τις ομιλίες των σ. σ. Τάνερ και Μακ Λέιν. Ο Τάνερ λέει ότι είναι υπέρ της δικτατορίας του προλεταριάτου, αλλά τη δικτατορία του προλεταριάτου δεν τη φαντάζεται έτσι όπως τη φανταζόμαστε εμείς. Λέει ότι λέγοντας δικτατορία του προλεταριάτου εννοούμε στην ουσία τη δικτατορία της οργανωμένης και συνειδητής του μειοψηφίας.
Και πράγματι, στην εποχή του καπιταλισμού, που οι εργατικές μάζες υποβάλλονται σε αδιάκοπη εκμετάλλευση και δεν μπορούν ν' αναπτύξουν τις ανθρώπινες ικανότητές τους, το πιο χαρακτηριστικό για τα εργατικά πολιτικά κόμματα είναι το γεγονός ότι δεν μπορούν να αγκαλιάζουν παρά μόνο μια μειοψηφία της τάξης τους. Ενα πολιτικό κόμμα μπορεί να συνενώσει μόνο τη μειοψηφία της τάξης, γιατί οι πραγματικά συνειδητοί εργάτες σε κάθε καπιταλιστική κοινωνία αποτελούν τη μειοψηφία όλων των εργατών. Γι' αυτό το λόγο είμαστε υποχρεωμένοι ν' αναγνωρίζουμε ότι μόνο αυτή η συνειδητή μειοψηφία μπορεί να καθοδηγήσει τις πλατιές εργατικές μάζες και να τις συμπαρασύρει. Κι εφόσον ο σ. Τάνερ λέει ότι είναι εχθρός του κόμματος, αλλά ταυτόχρονα υποστηρίζει την αντίληψη ότι η μειοψηφία των καλύτερα οργανωμένων και των πιο επαναστατών εργατών πρέπει να δείχνει το δρόμο σ' όλο το προλεταριάτο, δηλώνω ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ μας. Τι είναι η οργανωμένη μειοψηφία; Αν η μειοψηφία αυτή είναι πραγματικά συνειδητή, αν ξέρει να τραβάει ξωπίσω της τις μάζες, αν είναι ικανή να απαντήσει σε κάθε πρόβλημα, που μπαίνει στην ημερήσια διάταξη, τότε αυτή, στην ουσία, είναι κόμμα. Κι αν οι σύντροφοι, σαν τον Τάνερ, που τους εκτιμούμε ιδιαίτερα, σαν αντιπροσώπους του μαζικού κινήματος - πράγμα που θα το λέγαμε με δυσκολία για τους αντιπροσώπους του Βρετανικού Σοσιαλιστικού Κόμματος - αν οι σύντροφοι αυτοί είναι υπέρ της ύπαρξης μιας μειοψηφίας, που θα αγωνιζόταν αποφασιστικά για τη δικτατορία του προλεταριάτου και θα διαπαιδαγωγούσε τις εργατικές μάζες μ' αυτό το πνεύμα, τότε, ουσιαστικά, αυτή η μειοψηφία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα κόμμα. Ο σ. Τάνερ λέει ότι αυτή η μειοψηφία πρέπει να οργανώσει και να συμπαρασύρει όλη την εργατική μάζα. Αν ο σ. Τάνερ και οι άλλοι σύντροφοι από την ομάδα Shop Stewards και από την ένωση των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου (IWW) το παραδέχονται αυτό - και κάθε μέρα στις συζητήσεις μαζί τους βλέπουμε ότι το παραδέχονται πραγματικά - αν εγκρίνουν μια κατάσταση, κατά την οποία η συνειδητή κομμουνιστική μειοψηφία της εργατικής τάξης συμπαρασύρει το προλεταριάτο, τότε πρέπει να συμφωνήσουν και με το γεγονός ότι αυτό ακριβώς είναι και το νόημα όλων των αποφάσεών μας. Και τότε η μοναδική διαφορά, που υπάρχει μεταξύ μας, συνίσταται μόνο στο γεγονός ότι αυτοί αποφεύγουν τη λέξη «κόμμα», επειδή ανάμεσα στους Αγγλους συντρόφους υπάρχει ένα είδος προκατάληψης ενάντια στο πολιτικό κόμμα. Δεν μπορούν αυτοί να φαντάζονται διαφορετικά το πολιτικό κόμμα, παρά σαν ομοίωμα των κομμάτων του Γκόμπερς και του Χέντερσον, των κομμάτων των κοινοβουλευτικών επιχειρηματιών, των προδοτών της εργατικής τάξης. Και αν τον κοινοβουλευτισμό τον φαντάζονται τέτοιον ακριβώς, όπως είναι στη σημερινή περίοδο ο αγγλικός και αμερικάνικος κοινοβουλευτισμός, τότε κι εμείς είμαστε εχθροί ενός παρόμοιου κοινοβουλευτισμού και παρόμοιων πολιτικών κομμάτων. Μας χρειάζονται καινούργια κόμματα, κόμματα αλλιώτικα. Μας χρειάζονται τέτοια κόμματα, που θα βρίσκονται πάντα σε πραγματική σύνδεση με τις μάζες και που θα ξέρουν να καθοδηγούν αυτές τις μάζες.
Περνάω στο τρίτο ζήτημα, που θα 'θελα να θίξω εδώ σε σχέση με την ομιλία του σ. Μακ Λέιν. Ο Μακ Λέιν είναι οπαδός της συνένωσης του αγγλικού Κομμουνιστικού Κόμματος με το Εργατικό Κόμμα. Εγώ έχω πει κιόλας τη γνώμη μου γι' αυτό το ζήτημα στις θέσεις μου για την εισδοχή στην ΙΙΙ Διεθνή. Στην μπροσούρα μου το ζήτημα αυτό το άφησα ανοιχτό. Ωστόσο, αφού συζήτησα με πολλούς συντρόφους, σχημάτισα την πεποίθηση ότι η απόφαση να παραμείνουν στο Εργατικό Κόμμα αποτελεί τη μοναδική σωστή τακτική. Αλλά βγαίνει εδώ ο σ. Τάνερ και δηλώνει: Μην είστε πολύ δογματιστές. Η φράση αυτή δεν έχει εδώ καμιά θέση. Ο σ. Ράμζαϊ λέει: Επιτρέψτε μας, εμάς τους Αγγλους κομμουνιστές, να λύσουμε μόνοι μας αυτό το πρόβλημα. Τι θα ήταν η Διεθνής αν ερχόταν κάθε μικρή παράταξη κι έλεγε: Μερικοί από μας είναι υπέρ αυτού και μερικοί κατά, αφήστε μας να το λύσουμε μόνοι μας. Τι τη θέλαμε τότε τη Διεθνή, το συνέδριο κι όλη αυτή τη συζήτηση; Ο σ. Μακ Λέιν μίλησε μόνο για το ρόλο του πολιτικού κόμματος. Αυτό το πράγμα όμως αφορά και τις επαγγελματικές ενώσεις και τον κοινοβουλευτισμό. Είναι πολύ σωστό ότι ένα μεγάλο μέρος των καλύτερων επαναστατών είναι κατά της συνένωσης με το Εργατικό Κόμμα, δεδομένου ότι αρνούνται τον κοινοβουλευτισμό σαν μέσο πάλης. Ισως θα 'ταν καλύτερα να παραπεμφθεί αυτό το πρόβλημα σε επιτροπή. Αυτή πρέπει να το συζητήσει, να το μελετήσει και πρέπει οπωσδήποτε να λυθεί από το παρόν συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι το θέμα αφορά μόνο τους Αγγλους κομμουνιστές. Εμείς πρέπει να πούμε γενικά ποια τακτική είναι σωστή.
Τώρα θα σταθώ σε μερικά επιχειρήματα του σ. Μακ Λέιν σχετικά με το θέμα του αγγλικού Εργατικού Κόμματος. Πρέπει να πω ανοιχτά: Το κόμμα των κομμουνιστών μπορεί να ενωθεί με το Εργατικό Κόμμα μόνο υπό τον όρο ότι θα διατηρήσει την πλήρη ελευθερία κριτικής και θα μπορέσει να ακολουθήσει τη δικιά του πολιτική. Αυτό είναι το πιο βασικό. Ο σ. Σεράτι λέει με την ευκαιρία αυτή ότι πρόκειται για συνεργασία τάξεων. Νομίζω πως δεν είναι συνεργασία τάξεων. Αν οι Ιταλοί σύντροφοι ανέχονται στο κόμμα τους οπορτουνιστές, σαν τον Τουράτι και Σία, δηλαδή αστικά στοιχεία, τότε αυτό είναι πράγματι συνεργασία των τάξεων. Στη δοσμένη περίπτωση, όμως, αναφορικά με το αγγλικό Εργατικό Κόμμα, πρόκειται μόνο για συνεργασία της πρωτοπόρας μειοψηφίας των Αγγλων εργατών με τη συντριπτική τους πλειοψηφία. Τα μέλη του Εργατικού Κόμματος είναι όλα μέλη των επαγγελματικών ενώσεων. Πρόκειται για μια πρωτότυπη διάρθρωση που δεν τη βρίσκουμε σε καμιά άλλη χώρα. Η οργάνωση αυτή περιλαβαίνει 4 εκατομμύρια εργάτες από τα 6-7 εκατομμύρια των μελών των επαγγελματικών ενώσεων. Αυτούς δεν τους ρωτούν ποιες είναι οι πολιτικές τους πεποιθήσεις. Ας μου αποδείξει ο σ. Σεράτι ότι θα μας εμποδίσει κάποιος εκεί να χρησιμοποιήσουμε το δικαίωμα της κριτικής. Μόνο όταν το αποδείξετε αυτό, θα αποδείξετε ότι ο σ. Μακ Λέιν κάνει λάθος. Το Βρετανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα μπορεί να μιλάει λεύτερα, ότι ο Χέντερσον είναι προδότης, και όμως να παραμένει στις γραμμές του Εργατικού Κόμματος. Και δω γίνεται συνεργασία της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης με τους καθυστερημένους εργάτες, με την οπισθοφυλακή. Η συνεργασία αυτή έχει τόσο μεγάλη σημασία για όλο το κίνημα, που επιμένουμε κατηγορηματικά να γίνουν οι Αγγλοι κομμουνιστές ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο κόμμα, δηλαδή ανάμεσα στη μειοψηφία της εργατικής τάξης, και σ' όλη την υπόλοιπη μάζα των εργατών. Αν η μειοψηφία δεν μπορεί να καθοδηγεί τις μάζες, να συνδεθεί στενά μ' αυτές, τότε δεν είναι κόμμα και γενικά δεν αξίζει τίποτα έστω κι αν αυτοκαλείται κόμμα ή εθνική επιτροπή των Συμβουλίων των βετεράνων των εργοστασίων - απ' ό,τι ξέρω, τα Συμβούλια των βετεράνων στα εργοστάσια της Αγγλίας έχουν εθνική επιτροπή, κεντρική καθοδήγηση, κι αυτό είναι ήδη ένα βήμα προς το κόμμα. Κατά συνέπεια, αν δε διαψευσθεί ότι το αγγλικό Εργατικό Κόμμα αποτελείται από προλετάριους, τότε αυτό είναι συνεργασία της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης με τους καθυστερημένους εργάτες, κι αν η συνεργασία αυτή δε γίνει συστηματικά, τότε το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν αξίζει τίποτα και δεν μπορεί να γίνει καν λόγος για δικτατορία του προλεταριάτου. Κι αν οι Ιταλοί σύντροφοί μας δεν έχουν πιο πειστικά επιχειρήματα, τότε θα 'μαστε αργότερα υποχρεωμένοι να λύσουμε τελειωτικά εδώ το πρόβλημα με βάση αυτά που ξέρουμε, και θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η συνένωση είναι σωστή τακτική.
Οι σ. Τάνερ και Ράμζαϊ μας λένε ότι οι περισσότεροι Αγγλοι κομμουνιστές δε θα συμφωνήσουν με τη συνένωση, αλλά μήπως οφείλαμε οπωσδήποτε να συμφωνήσουμε μαζί τους; Καθόλου. Αν η πλειοψηφία δεν κατάλαβε ακόμα ποια τακτική είναι σωστή, ίσως να μπορούσαμε να περιμένουμε. Ακόμα και μια παράλληλη ύπαρξη των δυο κομμάτων για ένα διάστημα θα 'ταν καλύτερη, παρά η άρνηση απάντησης στο ερώτημα ποια ταχτική είναι σωστή. Φυσικά, ξεκινώντας από την πείρα όλων των μελών του συνεδρίου, βάσει των επιχειρημάτων που προτάχθηκαν εδώ, δε θα επιμένετε, να πάρουμε εδώ κιόλας απόφαση για άμεση συγκρότηση ενός ενιαίου κομμουνιστικού κόμματος σ' όλες τις χώρες. Αυτό είναι αδύνατο. Μα να πούμε ανοιχτά τη γνώμη μας, να δώσουμε κατευθυντήριες γραμμές, αυτό το μπορούμε. Το ζήτημα που έθιξε η αγγλική αντιπροσωπεία πρέπει να το μελετήσουμε σε ειδική επιτροπή και μετά να πούμε: Η σωστή ταχτική είναι να μπούμε στο Εργατικό Κόμμα. Αν η πλειοψηφία ταχτεί ενάντια σ' αυτό, πρέπει να οργανώσουμε χωριστά τη μειοψηφία. Αυτό θα έχει διαπαιδαγωγική σημασία. Αν οι αγγλικές εργατικές μάζες πιστεύουν ακόμα στην προηγούμενη τακτική, θα επανεξετάσουμε τα συμπεράσματά μας στο επόμενο συνέδριο. Δεν μπορούμε όμως να πούμε ότι το πρόβλημα αφορά μόνο την Αγγλία - αυτό θα αποτελούσε μίμηση των πιο χειρότερων συνηθειών της II Διεθνούς. Πρέπει να πούμε ανοιχτά τη γνώμη μας. Αν οι Αγγλοι κομμουνιστές δεν καταλήξουν σε συμφωνία κι αν δεν ιδρυθεί ένα μαζικό κόμμα, τότε η διάσπαση έτσι ή αλλιώς θα είναι αναπόφευχτη1.
Σημείωση:
1. Στο «Δελτίο του 2ου συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς» No 5 οι τελευταίες φράσεις της ομιλίας δίνονται ως εξής: «Εμείς πρέπει να πούμε ανοιχτά τη γνώμη μας, οποιαδήποτε κι αν είναι. Αν οι Αγγλοι κομμουνιστές δεν καταλήξουν σε συμφωνία στο θέμα της οργάνωσης μαζικού κινήματος, αν πάνω σ' αυτή τη βάση γίνει διάσπαση, τότε, καλύτερα η υπόθεση να τελειώσει με διάσπαση, παρά με την εγκατάλειψη της οργάνωσης ενός μαζικού κινήματος. Καλύτερα να ανυψωθούμε σε μια ορισμένη και αρκετά καθαρή τακτική κι ιδεολογία παρά να παραμένουμε στο προηγούμενο χάος».
«Δελτίο του 2ου συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς». Αριθ. 5, 5 Αυγούστου 1920.
Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο του βιβλίου «Το 2ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς», 1921, που παραβλήθηκε με το κείμενο της γερμανικής έκδοσης, «Der zweite Kongreβ der Kommunistischen Internationale» Verlag der Kommunistischen Internationale, Hamburg, 1921.
Αν κατά τη διάρκεια της Κομμούνας του Παρισιού (1871) η εργατική τάξη είχε ένα Κομμουνιστικό Κόμμα στέρεα οργανωμένο, έστω και με λίγα μέλη, η πρώτη εξέγερση του ηρωικού γαλλικού προλεταριάτου θα ήτανε πολύ δυνατότερη και θα μπορούσε ν' αποφύγει πολλά λάθη. Οι μάχες που θα συνάψει τώρα το προλεταριάτο, σε εντελώς διαφορετικές ιστορικές περιστάσεις, θα 'χουν αποτελέσματα πολύ σοβαρότερα από το 1871.
Το Δεύτερο Παγκόσμιο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς υποδεικνύει στους επαναστάτες εργάτες όλου του κόσμου τη σπουδαιότητα των εξής:
Ετσι, οι ανεξάρτητοι της Δεξιάς στη Γερμανία δικαιολόγησαν πάντοτε τα ημίμετρά τους, λέγοντας ότι έπρεπε πρώτα απ' όλα να καταλάβουν τις επιθυμίες των μαζών, και δεν καταλάβαιναν οι ίδιοι ότι το Κόμμα είναι προορισμένο να βαδίζει μπροστά από τις μάζες και να τους δείχνει το δρόμο.
Η προπαγάνδα μερικών επαναστατών συνδικαλιστών και των οπαδών του βιομηχανικού κινήματος όλου του κόσμου (IWW) εναντίον της χρησιμότητας ενός αύταρκου πολιτικού κόμματος, δε βοήθησε και δε βοηθά, αν θέλουμε να μιλήσουμε αντικειμενικά, παρά μόνο την αστική τάξη και τους αντεπαναστάτες «σοσιαλδημοκράτες». Στην προπαγάνδα τους εναντίον ενός Κομμουνιστικού Κόμματος, που θα ήθελαν να το αντικαταστήσουν με τα συνδικάτα ή με εργατικές ενώσεις πολύ μεγάλες και με μορφή ακαθόριστη, οι συνδικαλιστές και οι βιομηχανιστές σε πολλά σημεία συναντώνται με γνωστούς οπορτουνιστές.
Μετά την ήττα της επανάστασης του 1905, οι Ρώσοι μενσεβίκοι για κάμποσα χρόνια προπαγάνδιζαν την ιδέα ενός εργατικού Συνεδρίου (έτσι το λέγανε) που έμελλε ν' αντικαταστήσει το επαναστατικό Κόμμα της εργατικής τάξης. Οι κίτρινοι εργατικοί κάθε είδους στην Αγγλία και στην Αμερική θέλουν ν' αντικαταστήσουν το πολιτικό κόμμα με άμορφες εργατικές ενώσεις, και ταυτοχρόνως εφευρίσκουν μια πολιτική τακτική απολύτως αστική. Οι επαναστάτες συνδικαλιστές και οι βιομηχανιστές θέλουν να χτυπήσουν τη δικτατορία της αστικής τάξης, αλλά δεν ξέρουν πώς να αρχίσουν. Δε βλέπουν ότι η εργατική τάξη χωρίς πολιτικό κόμμα είναι σώμα χωρίς κεφάλι. Ο επαναστατικός συνδικαλισμός και ο βιομηχανισμός δεν αποτελούν πρόοδο, παρά μόνo σχετικά με την παλιά αδρανή και αντεπαναστατική ιδεολογία της Δεύτερης Διεθνούς. Σχετικά όμως με τον επαναστατικό μαρξισμό, δηλαδή τον κομμουνισμό, ο συνδικαλισμός και ο βιομηχανισμός αποτελούν ένα βήμα προς τα πίσω. Η διακήρυξη των κομμουνιστών της Αριστεράς, δηλαδή του «Κομμουνιστικού Εργατικού Κόμματος της Γερμανίας» (πρόγραμμα που ψήφισε το ιδρυτικό του συνέδριο τον περασμένο Απρίλιο), ότι ιδρύουν κόμμα, αλλά όχι κόμμα με τη συνηθισμένη έννοια της λέξης (Keine Partei im uberlieferten Sinne), είναι συνθηκολόγηση με τη συνδικαλιστική και βιομηχανιστική γνώμη, που είναι πράξη αντιδραστική.
Οι επαναστάτες συνδικαλιστές πολλές φορές μιλάνε για το μεγάλο ρόλο που μέλλει να παίξει μια αποφασιστική επαναστατική μειοψηφία. Λοιπόν, πραγματικά, η αποφασιστική αυτή μειοψηφία της εργατικής τάξης που γυρεύουν, η μειοψηφία αυτή που είναι κομμουνιστική, που έχει πρόγραμμα, που αποβλέπει στο να οργανώνει τον αγώνα των μαζών, είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα.
Αλλά η δουλειά μέσα στα Σοβιέτ καθώς και στα βιομηχανικά συνδικάτα, που έχουν γίνει επαναστατικά, πρέπει αμετάβλητα και συστηματικά να διευθύνεται από το κόμμα του προλεταριάτου, δηλαδή από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Σαν οργανωμένη πρωτοπορία της εργατικής τάξης, το Κομμουνιστικό Κόμμα ανταποκρίνεται επίσης στις οικονομικές, πολιτικές και πνευματικές ανάγκες ολόκληρης της εργατικής τάξης. Πρέπει να είναι η ψυχή των συνδικάτων και των Σοβιέτ, καθώς και όλων των άλλων μορφών της προλεταριακής οργάνωσης.
Η εμφάνιση των Σοβιέτ, που είναι ο κυριότερος ιστορικός τύπος της προλεταριακής δικτατορίας, δεν ελαττώνει καθόλου το διευθυντικό ρόλο του Κομμουνιστικού Κόμματος στην προλεταριακή επανάσταση. Οταν οι Γερμανοί κομμουνιστές της «Αριστεράς» (βλέπε το Μανιφέστο τους προς το γερμανικό προλεταριάτο της 14 Απριλίου 1920, υπογραφόμενο από το «Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα της Γερμανίας») διακηρύσσουν ότι το Κόμμα πρέπει κι αυτό να προσαρμόζεται ολοένα περισσότερο στη σοβιετική ιδέα και να προλεταριοποιείται (Kommunistische Arbeiter Zeitung, αρ. 54), εμείς δε βλέπουμε σ' αυτό παρά έναν υπαινιγμό της ιδέας ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα πρέπει να συγχωνευτεί με τα Σοβιέτ και ότι τα Σοβιέτ μπορούν να το αντικαταστήσουν.
Η ιδέα αυτή είναι εντελώς εσφαλμένη και αντιδραστική.
Η ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης μας παρουσιάζει, σε ορισμένες περιστάσεις, τα Σοβιέτ να βρίσκονται σ' αντίθεση με το προλεταριακό κίνημα και να υποστηρίζουν τους πράκτορες της αστικής τάξης. Το ίδιο παρατηρήθηκε και στη Γερμανία. Κι αυτό μπορεί να γίνει επίσης και στις άλλες χώρες.
Απεναντίας, για να μπορέσουν τα Σοβιέτ να εκπληρώσουν την ιστορική τους αποστολή, είναι αναγκαία η ύπαρξη ενός Κομμουνιστικού Κόμματος αρκετά δυνατού, ώστε να μην «προσαρμόζεται» προς τα Σοβιέτ αλλά να εξασκεί πάνω σ' αυτά αποφασιστική επίδραση, να τα αναγκάζει «να μην προσαρμόζονται» προς την αστική τάξη και την επίσημη σοσιαλδημοκρατία, να τα οδηγεί διαμέσου του κομμουνιστικού πυρήνα.
Η διεθνής οργάνωση του προλεταριάτου δεν μπορεί να είναι γερή παρά μόνο αν ο τρόπος αυτός της αντιμετώπισης του ρόλου του Κομμουνιστικού Κόμματος γίνει δεκτός σ' όλες τις χώρες όπου υπάρχουν και αγωνίζονται κομμουνιστές. Η Κομμουνιστική Διεθνής προσκαλεί όλα τα συνδικάτα που δέχονται τις αρχές της Τρίτης Διεθνούς να διακόψουν τις σχέσεις τους με την Κίτρινη Διεθνή. Η Διεθνής θα ιδρύσει διεθνές τμήμα των κόκκινων συνδικάτων που βρίσκονται στο επίπεδο του κομμουνισμού. Η Κομμουνιστική Διεθνής δε θ' αποκρούει τη συνδρομή κάθε εργατικής οργάνωσης που είναι πολιτικώς ουδέτερη, αλλά θέλει να πολεμήσει την αστική τάξη. Αλλά, κάνοντας αυτό, η Κομμουνιστική Διεθνής δε θα πάψει ν' αποδεικνύει στους προλετάριους όλου του κόσμου: 1. ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα είναι το κυριότερο, το ουσιαστικό όπλο της απελευθέρωσης του προλεταριάτου, σ' όλες τις χώρες πρέπει τώρα να 'χουμε όχι πια ομίλους και τάσεις, αλλά ένα Κομμουνιστικό Κόμμα. 2. ότι σε κάθε χώρα δεν πρέπει να υπάρχει παρά μόνο ένα ενιαίο Κομμουνιστικό Κόμμα. 3. ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα πρέπει να είναι οργανωμένο επί τη βάσει της πιο αυστηρής συγκέντρωσης, και στην εποχή του εμφύλιου πολέμου, πρέπει να εγκαθιδρύσει μέσα του στρατιωτική πειθαρχία. 4. ότι παντού όπου υπάρχουν έστω και δέκα προλετάριοι ή μισοπρολετάριοι, το Κομμουνιστικό Κόμμα πρέπει να 'χει τον οργανωμένο πυρήνα του. 5. ότι σε κάθε πολιτικώς ουδέτερη οργάνωση πρέπει να υπάρχει κομμουνιστικός πυρήνας αυστηρά υποτασσόμενος στο σύνολο του Κόμματος. 6. ότι χωρίς να παύει να υπερασπίζει ακλόνητα και με απόλυτη αφοσίωση το πρόγραμμα και την επαναστατική τακτική του Κομμουνισμού, το Κόμμα πρέπει να βρίσκεται διαρκώς σε στενές σχέσεις με τις οργανώσεις των μεγάλων εργατικών μαζών και πρέπει ν' αποφεύγει το δογματισμό όσο και την έλλειψη αρχών.
* απόσπασμα (σελ. 77-90) από το έργο «Η Κομμουνιστική Διεθνής: Οι θέσεις και το Καταστατικό της Κομμουνιστικής Διεθνούς, όπως ψηφίστηκαν στο Β' Συνέδριο της Πετρούπολης (μετέπειτα Λένινγκραντ) - Μόσχας (6-25 Ιουλίου 1920)», έκδοση «Σύγχρονη Εποχή», 2007, πιστή επανέκδοση της αντίστοιχης έκδοσης του 1921, από το Εκδοτικό Τμήμα του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος της Ελλάδας (Κομμουνιστικού), έκδοσης που περιλαμβάνεται στο «Αρχείο ΚΚΕ».