Η 8η Μάρτη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το εργατικό κίνημα. Καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας από τη Β' Διεθνή Συνδιάσκεψη των σοσιαλιστριών γυναικών, μετά από πρόταση της Κλάρα Τσέτκιν, προς τιμήν της μεγάλης διαδήλωσης των απεργών εργατριών στα ραφτάδικα της Νέας Υόρκης, στις 8 Μάρτη 1857. Διεκδικούσαν ανθρώπινες συνθήκες δουλειάς και μείωση των ωρών εργασίας. Οι γυναίκες εκείνη την εποχή δούλευαν στα εργοστάσια περίπου 16 ώρες τη μέρα, ενώ οι μισθοί τους ήταν σημαντικά μικρότεροι από τους μισθούς των ανδρών. Ετσι, στα αιτήματα των εργατριών της Νέας Υόρκης περιλαμβάνονταν και η μείωση των ωρών εργασίας στις 10, αλλά και η εξίσωση των μισθών ανδρών και γυναικών. Η απεργία και οι μεγάλες μαχητικές διαδηλώσεις αντιμετωπίζονται από τους καπιταλιστές και την κυβέρνηση με την αστυνομία και τα όπλα και βάφτηκαν με το αίμα των εργατριών. Η απεργία της 8ης του Μάρτη 1857 ήταν από τις πιο σημαντικές στιγμές του παγκόσμιου εργατικού κινήματος, γιατί έβαζε στην πρώτη γραμμή το ζήτημα της πάλης κατά των φυλετικών διακρίσεων, κατά της ανισοτιμίας ανδρών και γυναικών, σε συνδυασμό με τον αγώνα ενάντια στην ταξική εκμετάλλευση.

Η φετινή 8η Μάρτη, Παγκόσμια Μέρα της εργαζόμενης γυναίκας, βρίσκει τις γυναίκες της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων αντιμέτωπες με την άγρια αντιλαϊκή επίθεση που έχει εξαπολύσει το κεφάλαιο. Με πρόσχημα την καπιταλιστική οικονομική κρίση, το πολιτικό προσωπικό του κεφαλαίου λαμβάνει μέτρα προαποφασισμένα, με χαρακτήρα μόνιμο, που αποσκοπούν στη βελτίωση της «ανταγωνιστικότητας» της καπιταλιστικής οικονομίας, κάνοντας την εργατική δύναμη ακόμα πιο φθηνή.

Στις συνθήκες αυτές, το φαινόμενο της ανισοτιμίας ανάμεσα στα δυο φύλα εκδηλώνεται με μεγαλύτερη ένταση, οξύνονται ιδιαίτερα ορισμένες τουλάχιστον από τις πλευρές και τις εκφράσεις του. Αναδεικνύεται ταυτόχρονα πιο καθαρά η ταξική ουσία της γυναικείας ανισοτιμίας, μπορεί να γίνει πιο εύκολα κατανοητό ότι το γυναικείο ζήτημα είναι αποτέλεσμα της ταξικής εκμετάλλευσης, ότι δεν έχει τις ίδιες επιπτώσεις στη ζωή ολόκληρου του γυναικείου φύλου, αλλά πλήττει τις εργαζόμενες, τις αυτοαπασχολούμενες, τις φτωχές αγρότισσες, τις νέες που προέρχονται από εργατικές - λαϊκές οικογένειες.

Ορισμένα στοιχεία για τις εργαζόμενες είναι αποκαλυπτικά.

Κατά την περίοδο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, η ανεργία στις γυναίκες σημείωνε ποσοστά υπερδιπλάσια από αυτά των ανδρών. Με μια ματιά στα στοιχεία που δημοσιεύει η ΕΛΣΤΑΤ ανά τρίμηνο, μπορεί κανείς να διαπιστώσει πως τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας, από το 2006, δηλαδή, μέχρι σήμερα, η ανεργία στις γυναίκες δεν έχει πέσει σε μονοψήφιο ποσοστό. Τα πιο χαμηλά ποσοστά είναι αυτά του Β' και Γ' τριμήνου του 2008, που ανέρχονται σε 10,9% και 10,8% αντίστοιχα, με την ανεργία των ανδρών να βρίσκεται το ίδιο διάστημα στο 4,7%. Η εκδήλωση της οικονομικής κρίσης έπληξε το φύλο που εκπροσωπείται σε μεγαλύτερο ποσοστό και απόλυτο αριθμό στην αγορά εργασίας, ανέβασε σημαντικά την ανεργία των ανδρών στέλνοντας μαζικά εργαζόμενους στην ανεργία. Αυτό, όμως, δεν ανατρέπει την εικόνα. Τα μηνιαία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ αποτυπώνουν την άνοδο της ανεργίας των ανδρών από το 6,7% τον Ιανουάριο του 2009 στο 11,6% το Νοέμβριο του 2010. Κατά το διάστημα αυτό, όμως, η ανεργία των γυναικών σκαρφάλωσε από το 13,3% στο 17,0%, ποσοστά που μπορεί να μην είναι πια υπερδιπλάσια σε σχέση με των ανδρών, είναι, όμως, πιο υψηλά από ποτέ.

Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το Γ' τρίμηνο του 2010 καταγράφουν στις γυναίκες 15-29 ετών ποσοστό ανεργίας που ανέρχεται σε 30,6%, ενώ τη μεγαλύτερη διόγκωση της ανεργίας αντιμετωπίζει η ηλικιακή κατηγορία 20-24 ετών, οι νέες γυναίκες, πολλές από τις οποίες βγαίνουν για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας. Η ανεργία στις γυναίκες αυτής της ηλικίας ανέβηκε από το 27,9% το Γ' τρίμηνο του 2008 στο 32,4% το Γ' τρίμηνο του 2009 και εκτινάχθηκε σε 40,6% το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010. Οι γυναίκες που έχουν ή σκέφτονται να δημιουργήσουν οικογένεια θεωρούνται λιγότερο συμφέρουσες για την εργοδοσία και τα κέρδη. Αυτός είναι ένας σοβαρός παράγοντας της διόγκωσης της ανεργίας στις νεότερες ηλικίες, είναι η αιτία της καταιγίδας των απολύσεων εργαζόμενων μητέρων, ακόμα και εγκύων, παρά την τυπική νομοθετική απαγόρευση.

Οι εργαζόμενες αμείβονται, κατά μέσο όρο, λιγότερο από τους άντρες συναδέλφους τους. Η έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των νοικοκυριών της ΕΛΣΤΑΤ, με περίοδο αναφοράς το 2008, παρουσιάζει τις αμοιβές των ανδρών να υπερτερούν σε σχέση με αυτές των γυναικών κατά 12,7%. Η διαφορά αυτή υπολογίζεται σε 7,0% όσον αφορά το δημόσιο και σε 19,6% όσον αφορά τον ιδιωτικό τομέα.

Ο καπιταλισμός, παρά την τυπική - νομοθετική ισότητα που αναγνώρισε ανάμεσα στα δύο φύλα, επιδιώκει να βρίσκονται οι γυναίκες με το ένα πόδι στην παραγωγή και με το άλλο στο σπίτι, να μοιράζονται ανάμεσα στην εργασία και στη φροντίδα για τις ανάγκες της οικογένειας, για να αναπληρώνουν τα κενά και τις ελλείψεις των κοινωνικών υποδομών και υπηρεσιών, να αναλαμβάνουν τη φροντίδα των μικρών παιδιών, των ηλικιωμένων, των χρονίως πασχόντων, γενικά των «εξαρτημένων» μελών της οικογένειας. Οι επιπτώσεις της αντιλαϊκής επίθεσης στις γυναίκες της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων είναι ιδιαίτερα έντονες.

Οι γυναίκες κάτω από το βάρος της εκμετάλλευσης και της διπλής καταπίεσης, κάτω από το φορτίο των προβλημάτων και των ευθυνών που επωμίζονται, μετατρέπονται σε «εύκολο στόχο» για τις πιέσεις και τους εκβιασμούς του κεφαλαίου και της εργοδοσίας. Υποχρεώνονται να «επιλέξουν» ανάμεσα στη μερική απασχόληση, στην επιχειρησιακή ή ατομική σύμβαση και την ανεργία, αναγκάζονται πιο εύκολα να υποχωρήσουν από τα δικαιώματα και τις ανάγκες τους κάτω από την απειλή της απόλυσης, εκβιάζονται να αποδεχθούν διαχειριστικές λύσεις, πιέζονται να αναδιπλωθούν σε συντηρητικές θέσεις.

Η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ για τη δουλειά στην εργατική τάξη τόνισε πως «είναι κριτήριο του βαθμού ταξικής συνειδητότητας και ταξικής ευθύνης η πάλη για τη ζωή και τα προβλήματα των εργαζόμενων γυναικών, των γυναικών της εργατικής τάξης, για τη συμμετοχή τους στην ταξική πάλη, στο ταξικά προσανατολισμένο συνδικαλιστικό κίνημα». Επισήμανε την ανάγκη να ξεπεραστούν τα εμπόδια και οι δυσκολίες που κρατούν τις εργαζόμενες μακριά από το κίνημα και ανέδειξε την ένταξη των γυναικών, όπως και της νεολαίας, σε σημαντικό παράγοντα για την ανασύνταξη του κινήματος.

Η κατάσταση των αυτοαπασχολούμενων γυναικών δεν είναι καλύτερη. Για παράδειγμα, είναι υποχρεωμένες να δουλεύουν και να μεγαλώνουν ταυτόχρονα τα παιδιά τους στην περίοδο της λοχείας, δεν έχουν άδεια και επίδομα μητρότητας, αν είναι συμβοηθούντα μέλη σε οικογενειακή επιχείρηση πρακτικά δεν έχουν ασφάλιση, επειδή τα μικρομάγαζα «φυτοζωούν», άρα και σύνταξη, τα ωράρια εργασίας τους είναι εξοντωτικά. Ο καπιταλιστικός ανταγωνισμός και η κρίση οδηγεί στο κλείσιμο τα μικρομάγαζα, δηλαδή στην ανεργία, αλλά δεν έχουν ούτε αυτό το πενιχρό επίδομα ανεργίας. Τα ίδια ισχύουν και για τις φτωχές αγρότισσες. Για παράδειγμα, από τότε που άρχισαν να πληρώνουν υψηλά ασφάλιστρα στον ΟΓΑ διέκοψαν την ασφάλιση από αδυναμία να την πληρώνουν και δεν έχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ούτε σύνταξη.

Ακόμα μεγαλύτερες αντιξοότητες στη ζωή τους αντιμετωπίζουν τα νέα ζευγάρια. Και αυτή η απλή συγκατοίκηση ενός νέου ζευγαριού συναντά σοβαρά εμπόδια. Οπως όλα τα αγαθά, έτσι και η στέγη και οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, η ενέργεια, το νερό, οι τηλεπικοινωνίες, στον καπιταλισμό είναι εμπορεύματα, των οποίων το κόστος οι νέοι δυσκολεύονται να καλύψουν. Πολλοί αναγκάζονται να πληρώνουν δυσβάσταχτα δάνεια για πολλά χρόνια της ζωής τους, προκειμένου να εξασφαλίσουν στέγη για την οικογένειά τους. Αλλοι δεν έχουν ούτε αυτήν τη δυνατότητα, και συνεχώς πληθαίνουν οι περιπτώσεις των ζευγαριών, ακόμα και των οικογενειών, που μένουν κάτω απ' την ίδια στέγη με τους γονείς τους, για οικονομικούς λόγους.

Πιο σύνθετες δυσκολίες προκύπτουν από τη στιγμή που το ζευγάρι αποφασίζει να αποκτήσει παιδί. Ο οικογενειακός προγραμματισμός είναι ανύπαρκτος και ο προγεννητικός έλεγχος πανάκριβος. Η εγκυμοσύνη και ο τοκετός έχουν μετατραπεί σε πεδίο κερδοφορίας για το κεφάλαιο, στο πλαίσιο της εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης της Υγείας. Η ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, στην οποία καταφεύγουν όλο και περισσότερα ζευγάρια που αντιμετωπίζουν προβλήματα υπογονιμότητας, βρίσκεται στα χέρια ιδιωτών και έχει αναδειχθεί σε ιδιαίτερα κερδοφόρα επιχείρηση, σε βάρος φυσικά των υποψήφιων γονιών.

Η φροντίδα και η ανατροφή του παιδιού αποτελεί ευθύνη, την οποία οι γονείς πρέπει να φέρουν σε πέρας αποκλειστικά με δικές τους προσπάθειες, ακόμα και θυσίες, αφού οι αντίστοιχες υποδομές και υπηρεσίες παρέχονται και αυτές ως εμπόρευμα. Το κόστος των τροφείων του παιδικού σταθμού, δημοτικού ή ιδιωτικού, επιβαρύνει σημαντικά τον προϋπολογισμό της οικογένειας, ενώ οι παιδικοί σταθμοί δεν επαρκούν για την κάλυψη όλων των αναγκών.

Ο ελεύθερος χρόνος συμπιέζεται ασφυκτικά, ιδιαίτερα για τις γυναίκες, οι οποίες καλούνται να σηκώσουν το μεγαλύτερο φορτίο από τις ευθύνες στην οικογένεια. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, προκύπτει έντονη κόπωση, σωματική και ψυχική, που επηρεάζει τη σχέση του ζευγαριού. Η αμοιβαία αγάπη, η εμπιστοσύνη, ο σεβασμός, αν δε συνδεθούν με τις αξίες και τον αγώνα του ταξικού εργατικού και γενικότερα του ριζοσπαστικού λαϊκού κινήματος, δεν αρκούν για να καταργήσουν τον ανταγωνισμό και μέσα στην οικογένεια, τον ατομικισμό, τις «αξίες» του καπιταλισμού με τις οποίες γαλουχούνται οι νέοι από μικρή κιόλας ηλικία.

Ο φετινός γιορτασμός της 8ης Μάρτη πρέπει να αποτελέσει σταθμό και αφετηρία για την οργάνωση ακόμη πιο μαζικά των γυναικών από τα λαϊκά στρώματα στο ταξικό συνδικαλιστικό, στο ριζοσπαστικό γυναικείο κίνημα, στις αγωνιστικές συσπειρώσεις των αυτοαπασχολούμενων, των αγροτών και της νεολαίας. Για την ενίσχυση της κοινωνικής συμμαχίας ΠΑΜΕ - ΠΑΣΕΒΕ - ΠΑΣΥ - ΟΓΕ και ΜΑΣ, την οργάνωση και την αντεπίθεση με στόχο την αλλαγή τάξης στην εξουσία, την κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης και την κατάκτηση της ισοτιμίας των γυναικών. Που σημαίνει και δράση για συσπείρωση, συμπόρευση με το ΚΚΕ, οργάνωση των πιο πρωτοπόρων και συνειδητών στο Κόμμα και στην ΚΝΕ. Και που απαιτεί ακόμη πιο δραστήρια, πιο αποφασιστικά, πιο ολοκληρωμένα να εντείνουμε τη δράση μας, να υπηρετείται η ανάγκη της ιδιαίτερης δουλειάς στις γυναίκες των εργατικών, των λαϊκών στρωμάτων, στις νέες, για να έχουμε τα αποτελέσματα που απαιτούν οι σύγχρονες συνθήκες της ταξικής, πολιτικής πάλης.

Η πάλη για τη λύση του γυναικείου ζητήματος είναι όρος και προϋπόθεση για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Ο «Ριζοσπάστης», με το σημερινό αφιέρωμα, θέλει να συμβάλει στην όσο γίνεται πιο ολοκληρωμένη κατανόηση, στη συνειδητοποίηση του κοινωνικού φαινομένου της γυναικείας ανισοτιμίας, της ρίζας του και της εξάλειψής του. Να συμβάλει στην ανάπτυξη της διαφώτισης, της μαζικής πολιτικής δράσης, στην πάλη του κινήματος, στη διαμόρφωση όρων ιδεολογικής και πολιτικής αντεπίθεσης.

Το αφιέρωμα επιμελήθηκε ομάδα συντακτριών και συντακτών του «Ριζοσπάστη».

Οι Μαρξ και Ενγκελς και στη συνέχεια ο Λένιν απέδειξαν ότι η απελευθέρωση της γυναίκας από την ταξική εκμετάλλευση και τη διπλή καταπίεση, η πραγματική ισοτιμία της με τον άντρα μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Οι θεμελιωτές του επιστημονικού σοσιαλισμού και της σοσιαλιστικής επανάστασης υπογράμμισαν τις συνθήκες μέσα στις οποίες μπορεί να συνδυαστεί χωρίς αντιφάσεις η συμμετοχή της γυναίκας στην κοινωνική εργασία με τη μητρότητα. Να απαλλαγεί η γυναίκα και η οικογένεια από το μεγαλύτερο μέρος των άχαρων και κοπιαστικών εργασιών του νοικοκυριού, μετατρέποντας αυτές σε κοινωνική εργασία. Ετσι ώστε γυναίκες και άντρες θα εργάζονται, θα συμμετέχουν στους θεσμούς του εργατικού και κοινωνικού ελέγχου από τα κάτω προς τα πάνω, θα έχουν ελεύθερο χρόνο για να αναπτύσσουν ολόπλευρα τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητές τους, τη συλλογικότητά τους, την κομμουνιστική διεθνιστική αλληλεγγύη.

Ο Λένιν στο άρθρο του «Η σοβιετική εξουσία και η θέση της γυναίκας», το Νοέμβρη του 1919, έγραφε:

«Δεν μπορεί να υπάρχει, δεν υπάρχει και ούτε θα υπάρξει πραγματική "ελευθερία", ωσότου δε λυτρωθεί η γυναίκα από τα προνόμια που ο νόμος παραχωρεί στον άντρα, δε λυτρωθεί ο εργάτης από το ζυγό του κεφαλαίου, δε λυτρωθεί ο εργαζόμενος αγρότης από το ζυγό του καπιταλιστή, του τσιφλικά, του εμπόρου».

Για την επίτευξη αυτού του στόχου, έβαλε τη σφραγίδα του το κίνημα των κομμουνιστών και κομμουνιστριών από τα πρώτα χρόνια της αυτοτελούς οργάνωσης του σύγχρονου επαναστατικού εργατικού, του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Στο βαθμό που αυτές οι αξίες και οι στόχοι επέδρασαν και επιδρούν στο οργανωμένο γυναικείο κίνημα, αυτό ριζοσπαστικοποιείται. Ετσι ξεχώρισε ιστορικά από τα όποια γυναικεία, προοδευτικά για την εποχή τους, κινήματα που έδρασαν σε διάφορες ιστορικές περιόδους. Τα κινήματα αυτά γρήγορα ξεπεράστηκαν λόγω των περιορισμένων αιτημάτων και του εγκλωβισμού τους στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος, με τον περιορισμένο αγώνα για την έκφραση της ισοτιμίας στους αστικούς νόμους. Αφησαν άθικτες τις ανισότητες που σχετίζονται με την άνιση μεταχείριση της γυναίκας, την εκμετάλλευση στην εργασία. Το γυναικείο κίνημα, η γενικότερη πάλη για την ισοτιμία και χειραφέτηση της γυναίκας συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση του ταξικά προσανατολισμένου εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος και γενικότερα του ριζοσπαστικού λαϊκού κινήματος των φτωχών αγροτών και των μικρεμπόρων, των αυτοαπασχολούμενων με τους εξειδικευμένους στόχους πάλης για τις ιδιαίτερες ανάγκες των γυναικών της εργατικής, λαϊκής οικογένειας.

Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, όλα τα κόμματα υιοθέτησαν στα Προγράμματα, και κυρίως στις διακηρύξεις τους, θέσεις για την ισοτιμία της γυναίκας. Αρκετές γυναίκες που ανήκαν σε αστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα είχαν μια ορισμένη προσφορά σε αγώνες για την ψήφο των γυναικών, για την κατάργηση αναχρονιστικών νόμων. Η διαφορά του ΚΚΕ είναι ότι δε βλέπει τις γυναίκες αποκλειστικά και μόνο ως γυναικείο φύλο έναντι του αντρικού φύλου. Απορρίπτει τις σκόπιμα αταξικές ερμηνείες περί πατριαρχικής και ανδροκρατικής κοινωνίας που υποστηρίζουν όλοι εκείνοι οι οποίοι στηρίζουν το καπιταλιστικό σύστημα ή δεν έχουν τη θέληση και την τόλμη να το αμφισβητήσουν.

Η μεγάλη διαφορά του ΚΚΕ με τα άλλα κόμματα είναι ότι αυτά την ισοτιμία των γυναικών τη βλέπουν στα χαρτιά και όχι στη ζωή, τη βλέπουν σε αντιπαράθεση με τους άντρες και την «εξουσία» που κατέχουν. Βλέπουν την ισοτιμία να σταματά εκεί που απειλείται η κερδοφορία του κεφαλαίου και η σταθερότητα του αστικού πολιτικού συστήματος. Δε θέλουν και δεν μπορούν να χτυπήσουν την ανισότητα στη ρίζα.

Οι γυναίκες δε συνιστούν ούτε τάξη, ούτε ένα ενιαίο στρώμα. Αυτές που έχουν αντικειμενικό συμφέρον από τη ριζική λύση του προβλήματος είναι οι γυναίκες που ανήκουν στην εργατική τάξη, την τάξη που θα απελευθερώσει την κοινωνία από κάθε μορφής εκμετάλλευση, σε κοινή δράση με εκείνους τους αυτοαπασχολούμενους και τους φτωχούς αγρότες, που, λόγω της θέσης τους στην εκμεταλλευτική κοινωνία, η προοπτική τους είναι δεμένη με το σοσιαλισμό. Η νίκη της αντεπανάστασης χειροτέρευσε τους όρους της πάλης των γυναικών και χρησιμοποιείται από τα αστικά κόμματα και τον οπορτουνισμό για την υποταγή στο σύστημα.

Ο Ενγκελς, από το 1885, σε γράμμα του αναφέρει:

«Το ότι η εργαζόμενη γυναίκα έχει ανάγκη, λόγω των ειδικών φυσιολογικών λειτουργιών της, από ιδιαίτερη υποστήριξη στον αγώνα ενάντια στην καπιταλιστική εκμετάλλευση, είναι για μένα ολοκάθαρο. Οι περισσότεροι από τους Αγγλους, που υποστηρίζουν το τυπικό δικαίωμα των γυναικών να υποβάλλονται από τους καπιταλιστές στην ίδια εκμετάλλευση με τους άντρες, ενδιαφέρονται στην ουσία, άμεσα είτε έμμεσα, για την καπιταλιστική εκμετάλλευση των εργαζομένων και των δύο φύλων. Ομολογώ ότι μ' ενδιαφέρει πιο πολύ η υγεία της επερχόμενης γενιάς απ' ό,τι η απόλυτη τυπική ισότητα των δύο φύλων...».

Το απόσπασμα αυτό του Ενγκελς διατηρεί την επικαιρότητά του έως τις μέρες μας, οδηγώντας στην εκτίμηση ότι η τυπική ισότητα της γυναίκας, η διακήρυξη για την εξίσωση των δύο φύλων αποτελεί φύλλο συκής της συνεχιζόμενης και εντεινόμενης ανισότητας.

Η ΚΕ καλεί τις γυναίκες και τους άντρες των λαϊκών στρωμάτων πάνω απ' όλα να κάνουν ένα σοβαρό βήμα στην αποκατάσταση του χαρακτήρα αυτής της επετείου που ιδιαίτερα τα τελευταία 20 χρόνια έχει αλλοιωθεί τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο. Ευθύνη για αυτή τη διαστρέβλωση φέρουν οι κυβερνήσεις, τα αστικά πολιτικά κόμματα, οι ρεφορμιστικές και οπορτουνιστικές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένου και μεγάλου αριθμού γυναικείων οργανώσεων και κινήσεων, καθώς και η μεγάλη πλειοψηφία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.

Οι γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων, που βιώνουν τις παλαιές, αλλά ιδιαίτερα τις νέες μορφές ταξικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης στις οικονομικές, αλλά και στις κοινωνικές - πολιτιστικές σχέσεις, μπορούν και πρέπει να σηκώνουν τη σημαία του αγώνα. Να εμποδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο την εφαρμογή των αντιλαϊκών μέτρων. Να διεκδικήσουν τη βελτίωση της θέσης τους. Να ανακουφιστούν από τα βάρη, σύμφωνα με τις νέες δυνατότητες της επιστήμης και της τεχνικής, του επιπέδου ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, του πλούτου που παράγεται με τη δική τους εργασία. Αγώνας που πρέπει να συνεχιστεί μέχρι την τελική λύση. Να συμβάλουν στην οικοδόμηση της λαϊκής συμμαχίας που θα παλεύει για τη λαϊκή εξουσία, την ανατροπή της εξουσίας των μονοπωλίων, την απαγκίστρωση από τις ιμπεριαλιστικές δεσμεύσεις. Σε αυτή την εξουσία της εργατικής τάξης με τα σύμμαχα λαϊκά στρώματα θα μετέχουν, θα παίρνουν ενεργό, δραστήριο μέρος και οι ίδιες οι γυναίκες, για να βάλουν γερά θεμέλια για την ισοτιμία τους με τους άντρες και γενικότερα για την κοινωνική ευημερία.

Στην Ευρώπη, και παγκόσμια, υπάρχει ως παρακαταθήκη η πρωτόγνωρη πείρα που έφερε ο 20ός αιώνας με τη νίκη της Μεγάλης Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης του 1917 στη Ρωσία, με πρόδρομο την Παρισινή Κομμούνα (1871).

Στις χώρες που οικοδομήθηκε ο σοσιαλισμός έγινε ένα άλμα για την ισοτιμία της γυναίκας και μάλιστα σε χώρες που υπήρχε βαριά κληρονομιά οικονομικής, μορφωτικής και πολιτιστικής καθυστέρησης, προκαπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων και αναχρονιστικών αντιλήψεων.

Οι κατακτήσεις των γυναικών στις χώρες του σοσιαλισμού δεν έχουν καμία σύγκριση με τις όποιες κατακτήσεις απέσπασε το εργατικό και γενικότερο λαϊκό κίνημα στις χώρες του καπιταλισμού, ακόμα και στις πιο αναπτυγμένες. Δε συγκρίνονται αυτές σε ουσία και ανωτερότητα με τις όποιες παραχωρήσεις έκαναν τα αστικά κράτη στις εργαζόμενες και στις άλλες γυναίκες, είτε κάτω από την πίεση των αγώνων, είτε για να τις ενσωματώσουν, είτε για να πετύχουν ακόμα μεγαλύτερη κερδοφορία με την άνοδο της παραγωγικότητας.

Απόδειξη των πρωτοποριακών πρωτόγνωρων κατακτήσεων των γυναικών, από τα πρώτα βήματα της επαναστατικής εργατικής εξουσίας, απόδειξη και των ασύγκριτων πλεονεκτημάτων του σοσιαλισμού ακόμα και σε σύγκριση με το σημερινό αναπτυγμένο καπιταλιστικό σύστημα, δίνει ο Λένιν στο άρθρο του «Η Μεγάλη Πρωτοβουλία» (Ιούνης 1919):

«Κανένα δημοκρατικό κόμμα στον κόσμο σε καμία από τις προχωρημένες αστικές δημοκρατίες δεν έκανε από αυτή την άποψη μέσα σε ολόκληρες δεκαετίες ούτε το ένα εκατοστό από όσα κάναμε εμείς στον πρώτο κιόλας χρόνο της εξουσίας μας. Δεν αφήσαμε, με την πραγματική σημασία της λέξης, πέτρα πάνω στην πέτρα από τους αισχρούς εκείνους νόμους για την ανισοτιμία της γυναίκας, για τους περιορισμούς στα διαζύγια, για τις απαίσιες διατυπώσεις που περιβάλλανε το διαζύγιο, για τη μη αναγνώριση των εξώγαμων παιδιών, για την αναζήτηση των πατεράδων τους κ.λπ. ...Οσο πιο παστρικά όμως καθαρίζουμε το έδαφος από τη σαβούρα των παλιών αστικών νόμων και θεσμών, τόσο πιο ξεκάθαρο γίνεται για μας ότι πρόκειται μονάχα για το καθάρισμα του εδάφους πριν από την ανοικοδόμηση, όχι όμως ακόμη και για την ίδια την ανοικοδόμηση.

Η γυναίκα εξακολουθεί να είναι σκλάβα του σπιτικού, παρ' όλους τους απελευθερωτικούς νόμους, γιατί την πιέζει, την πνίγει, την αποβλακώνει, την ταπεινώνει το μικρό σπιτικό νοικοκυριό, που την καρφώνει στην κουζίνα και στα παιδιά και σπαταλά την εργατική της δύναμη σε μια δουλειά μέχρι εξωφρενισμού, μη παραγωγική, τιποτένια, εκνευριστική, αποβλακωτική, βασανιστική... Οι κοινές εστίες φαγητού, οι βρεφικοί σταθμοί, οι παιδικοί κήποι - να τα δείγματα αυτών των φιντανιών, να τα απλά, τα καθημερινά μέσα [...] που στην πράξη είναι ικανά να απελευθερώσουν τη γυναίκα, στην πράξη είναι ικανά να ελαττώσουν και να εξαλείψουν την ανισοτιμία της με τον άντρα, σ' ό,τι αφορά το ρόλο της στην κοινωνική παραγωγή και στην κοινωνική ζωή. Τα μέσα αυτά δεν είναι καινούρια, έχουν δημιουργηθεί (όπως και όλες γενικά οι υλικές προϋποθέσεις του σοσιαλισμού) από το μεγάλο καπιταλισμό, όμως μέσα στο καπιταλιστικό καθεστώς [...] - έγιναν μικροεμπορικές επιχειρήσεις με όλες τις χειρότερες πλευρές της κερδοσκοπίας, του κέρδους, της απάτης, της νοθείας, είτε κατάντησαν "ακροβατισμοί της αστικής φιλανθρωπίας", που οι καλύτεροι εργάτες με το δίκιο τους τη μισούσαν και την περιφρονούσαν».

Ο σύγχρονος καπιταλισμός, απαντώντας αντιδραστικά στην κοινωνική ανάγκη για μαζική ένταξη των γυναικών στην κοινωνική εργασία και ελάφρυνσή της από μέρος των εργασιών του νοικοκυριού, γενίκευσε την εμπορευματοποίησή τους - όμως η γυναίκα της εργατικής και λαϊκής οικογένειας είτε δεν μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτές τις υπηρεσίες - εμπορεύματα, είτε τις αποκτά με εξουθενωτικά ωράρια εργασίας. Ετσι, παρά τα βήματα της νομικής ισοτιμίας, διατηρείται η κοινωνική ανισοτιμία. Εκφράζεται με νέες δυσκολίες στη θέση της γυναίκας μέσα στην οικογένεια, στις σχέσεις των δύο φύλων που εκδηλώνονται με νέες μορφές.

Οι Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς είχαν δώσει απάντηση ήδη από το 1848 με το πρώτο Πρόγραμμα, το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», για το πώς έπρεπε να είναι η προλεταριακή οικογένεια, όταν εξαλειφθεί η αστική:

«Πάνω σε ποια βάση στηρίζεται η σημερινή, η αστική οικογένεια; Πάνω στο κεφάλαιο, πάνω στο ατομικό κέρδος. Η οικογένεια αυτή στην ολωσδιόλου αναπτυγμένη μορφή της υπάρχει μονάχα για την αστική τάξη. Εχει όμως το συμπλήρωμά της στην αναγκαστική έλλειψη της οικογένειας για τον προλετάριο και στη δημόσια πορνεία.

Η αστική οικογένεια εξαλείφεται φυσικά μαζί με την εξάλειψη αυτού του συμπληρώματός της, και το ένα όσο και το άλλο εξαφανίζονται μαζί με την εξαφάνιση του κεφαλαίου.

Μας κατηγοράτε γιατί θέλουμε να καταργήσουμε την εκμετάλλευση των παιδιών από τους γονείς τους; Το ομολογούμε το έγκλημα.

Μας λέτε, όμως, ότι καταργούμε τις πιο προσφιλείς σχέσεις αντικατασταίνοντας τη σπιτική ανατροφή με την κοινωνική ανατροφή.

Και μήπως και η δική σας ανατροφή δεν καθορίζεται απ' την κοινωνία; Μήπως δεν καθορίζεται από τις κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες ανατρέφετε τα παιδιά σας με την άμεση ή έμμεση ανάμειξη της κοινωνίας, με το σχολείο κ.λπ.; Την επίδραση της κοινωνίας στην ανατροφή δεν την εφευρίσκουν οι κομμουνιστές, μόνο που αλλάζουν το χαρακτήρα της, αποσπούν την ανατροφή από την επίδραση της κυρίαρχης τάξης».

Ο Ενγκελς στο έργο του «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους» (1884) ανέφερε:

«Με το πέρασμα των μέσων παραγωγής σε κοινή ιδιοκτησία παύει η ατομική οικογένεια να είναι κοινωνικοοικονομική μονάδα της κοινωνίας. Το ατομικό νοικοκυριό μετατρέπεται σε κοινωνικό λειτούργημα. Η περιποίηση και η ανατροφή των παιδιών γίνεται δημόσια υπόθεση».

Στο ίδιο έργο του περιέγραφε τις προϋποθέσεις για την ελευθερία του γάμου και του διαζυγίου ως εξής:

«Η πλέρια ελευθερία στη σύναψη του γάμου μπορεί τότε μονάχα να πραγματοποιηθεί γενικά, όταν η κατάργηση της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής και των σχέσεων ιδιοκτησίας που δημιούργησε βγάλει από τη μέση όλους τους δευτερεύοντες οικονομικούς λόγους που και τώρα ακόμα επιδρούν τόσο πολύ στην εκλογή συζύγου. Τότε πια δε μένει κανένα άλλο κίνητρο από την αμοιβαία κλίση. (...) Ο γάμος που βασίζεται στον έρωτα είναι από τη φύση του μονογαμικός. (...) Αυτά όμως που θα χάσει οπωσδήποτε η μονογαμία είναι όλα τα χαρακτηριστικά που απόχτησε με την προέλευσή της από τις σχέσεις ιδιοκτησίας και τα χαρακτηριστικά αυτά είναι πρώτα η κυριαρχία του άντρα και δεύτερο το αδιάλυτο του γάμου. (...) Αν είναι ηθικός μονάχα ο γάμος που βασίζεται στην αγάπη, το ίδιο παραμένει ηθικός μονάχα ο γάμος που εξακολουθεί να υπάρχει η αγάπη. (...) Πρέπει μόνο ν' απαλλαγούν οι άνθρωποι από την ανάγκη να τσαλαβουτούν μέσα στην άχρηστη λάσπη μιας δίκης διαζυγίου».

Η σοσιαλιστική εξουσία ήταν εξαρχής προσανατολισμένη στο βασικό μέρος που αφορούσε την υλική βάση, τις υποδομές, αλλά και τους νόμους για να διαμορφωθεί η νέου τύπου οικογένεια.

Ο Λένιν υποστήριζε στην εξωκομματική συνδιάσκεψη των εργατριών της Μόσχας το Σεπτέμβρη του 1919:

«(...) Για να απελευθερωθεί ολοκληρωτικά η γυναίκα ...πρέπει να συμμετέχει στην κοινωνική παραγωγική εργασία. Τότε η γυναίκα θα κατέχει την ίδια θέση με τον άνδρα.

Φυσικά, εδώ δεν πρόκειται για εξίσωση της γυναίκας σε ό,τι αφορά την παραγωγικότητα της εργασίας, τον όγκο της εργασίας, τη διάρκειά της, τους όρους δουλειάς κλπ. αλλά πρόκειται για το εξής: η γυναίκα να μην είναι καταπιεζόμενη λόγω της οικονομικής της θέσης σε διάκριση από τον άνδρα».

Οι θέσεις αυτές των κλασικών του Μαρξισμού - Λενινισμού δείχνουν την επικαιρότητα που έχει έως τις μέρες μας το αίτημα του ταξικά προσανατολισμένου εργατικού και του ριζοσπαστικού μαχητικού γυναικείου κινήματος για λήψη μέτρων που θα ικανοποιούν πλήρως τις σύγχρονες ανάγκες των γυναικών, με θετικές διακρίσεις, ρυθμίσεις υπέρ τους, που καθορίζονται από την κοινωνική ανισοτιμία, το βιολογικό ρόλο και το νέο αυξημένο επίπεδο αναγκών τους.

Στο σοβιετικό κράτος των εργατών και των αγροτών, έλεγε ο Λένιν σε συνομιλία του με την Κλάρα Τσέτκιν, οι γυναίκες συμμετέχουν ισότιμα με τους άνδρες σε όλη την κοινωνική ζωή:

« (...) Η σοβιετική κυβέρνηση και τα άλλα σοβιετικά όργανα (...) ανοίγουν διάπλατα την πόρτα για τη συνεργασία των γυναικών στη νομοθεσία, στη διοίκηση, στην κυβέρνηση, σ' όλους τους δημόσιους οργανισμούς, στην οικονομία και ιδεολογική αναμόρφωση της κοινωνίας. Πολλαπλασιάζουν τα σχολεία, τα μαθήματα και τα μέτρα που συντελούν στη μόρφωση και την προετοιμασία των γυναικών για τη συνεργασία αυτή».

Το γυναικείο ζήτημα έχει ιστορία χιλιάδων χρόνων. Διατρέχει όλες τις ταξικές κοινωνίες. Γι' αυτό το λόγο προκαταλήψεις, λαθεμένες αντιλήψεις και πρακτικές εμφανίζουν πολύ μεγάλη αντοχή.

Ο Μαρξισμός τονίζει ότι σε κάθε κοινωνία επιζεί το προγενέστερο πνευματικό υλικό. Ετσι και στη διάρκεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, για ένα ορισμένο διάστημα, βάραιναν οι προκαπιταλιστικές ιδέες και συνήθειες ακόμα και όταν είχε ανατραπεί η υλική - οικονομική βάση που τις γεννούσε.

Ο ρυθμός εξάλειψής τους συνδέεται με τους ρυθμούς οικοδόμησης, την εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων και πρώτα της ίδιας της γυναικείας εργατικής δύναμης, την επέκταση και το βάθεμα των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής και κατανομής. Αυτά τα στοιχεία επιδρούν και διαμορφώνουν την κοινωνική συνείδηση πάντα με ορισμένη χρονική υστέρηση. Στις χώρες πάντως της σοσιαλιστικής οικοδόμησης μπήκαν οι βάσεις για την ισοτιμία μεταξύ αντρών και γυναικών σε όλες τις κοινωνικές σχέσεις.

Στην πορεία εξέλιξης, το καπιταλιστικό σύστημα επέφερε αστικούς εκσυγχρονισμούς και στη χρησιμοποίηση της γυναικείας εργατικής δύναμης ανάλογα με την πορεία της ταξικής πάλης. Αναγνώρισε τα τυπικά αστικά, νομικά και πολιτικά δικαιώματα, δηλαδή στη νομοθεσία, στο γάμο, στην οικογένεια, στο εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Εδωσε δυνατότητες βελτίωσης του μορφωτικού επιπέδου και την είσοδο των γυναικών, ανεξάρτητα από την τάξη τους, στην Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση. Για τις νέες που ανήκουν σε εργατικά, λαϊκά στρώματα η προετοιμασία για την εισαγωγή στα ΑΕΙ και ΤΕΙ πρόσθετε και προσθέτει νέα βάρη στην οικογένεια, αφού αδειάζουν κυριολεκτικά την τσέπη τους τα φροντιστήρια, τα ιδιαίτερα μαθήματα κλπ.

Ο καπιταλισμός όμως δεν μπορεί να δώσει την πραγματική ισοτιμία, γιατί ακριβώς αυτή έρχεται σε αντίθεση με τον εκμεταλλευτικό του χαρακτήρα.

Η θέση της γυναίκας στο σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο παραμένει ανισότιμη, παρά τη θεσμική εξίσωση που δεν έχει αναιρέσει ολοκληρωτικά τις κοινωνικές προκαταλήψεις και τις γενικότερες διακρίσεις σε βάρος των γυναικών της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων. Από τις ΗΠΑ και γενικά τις πιο αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες έως αυτές της Αφρικής, της Ασίας κλπ. ξεδιπλώνεται όλη η γκάμα της γυναικείας ανισοτιμίας και καπιταλιστικής βαρβαρότητας σε βάρος τους, ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού και τη θέση του κάθε κράτους στο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Για τη σημερινή κατάσταση των γυναικών και των παιδιών στην Αφρική και σε άλλες χώρες του κόσμου, όπου κυριαρχεί αληθινή βαρβαρότητα σε βάρος τους που παραπέμπει σε προηγούμενους αιώνες, ευθύνεται συνολικά το καπιταλιστικό σύστημα.

Μια σειρά λεγόμενες «Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις» και Διεθνείς Γυναικείες Οργανώσεις, κυρίως με την καθοδήγηση της σοσιαλδημοκρατίας, στο όνομα καταπάτησης των δικαιωμάτων των γυναικών και των υπαρκτών τους προβλημάτων αθώωσαν τον καπιταλισμό που είναι ο βασικός ένοχος και πρόβαλαν ως αιτία πολιτιστικές - θρησκευτικές και εθνικές διαφορές.

Τα καπιταλιστικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης μπορεί να έκαναν ορισμένες παραχωρήσεις, αστικούς εκσυγχρονισμούς σε τομείς που αφορούν τις γυναίκες, ανάλογα πώς ήθελαν κάθε φορά να χρησιμοποιήσουν τη γυναικεία εργατική δύναμη, ακριβώς για να αυξηθεί η κερδοφορία του κεφαλαίου.

Ο ιδεολογικός και πολιτικός πυρήνας όμως του καπιταλισμού, δηλαδή η άρνηση της ταξικότητας της ανισοτιμίας των γυναικών, όχι μόνο παραμένει, αλλά ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες, οικονομικές και πολιτικές, προσαρμόζεται σε αντιδραστική κατεύθυνση.

Στις σημερινές συνθήκες διεύρυνσης της καπιταλιστικής αγοράς, η σύγχρονη στρατηγική της ΕΕ, του κεφαλαίου γενικότερα, για τις γυναίκες έχει βασικό στοιχείο την παράταση του εργάσιμου βίου και ταυτόχρονα τη συμπίεση της τιμής της εργατικής δύναμης για αύξηση της παραγωγής ή ιδιοποίηση της υπεραξίας, του κέρδους του καπιταλιστή.

Οι ελαστικές εργασιακές σχέσεις και η μερική απασχόληση υπηρετούν αυτόν το στόχο του κεφαλαίου. Πρώτα εφαρμόστηκαν στις εργαζόμενες γυναίκες και τους νέους, στο όνομα των ψευδεπίγραφων «ιδιαίτερων» αναγκών τους για περισσότερο ελεύθερο χρόνο για τη φροντίδα της οικογένειας, το «συνδυασμό οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων» ή για τη μελέτη των σπουδαστών και στη συνέχεια γενικεύονται κυρίως στους εργαζόμενους στον τομέα των υπηρεσιών.

Γενικότερα, η γυναικεία εργασία χρησιμοποιείται για να χτυπηθούν οι μισθοί, τα μεροκάματα, να μειωθεί το εργατικό εισόδημα χωρίς να μειωθεί ο γενικός εργάσιμος χρόνος, μάλιστα ανατρέπεται και ο σταθερός ημερήσιος χρόνος εργασίας, το 8ωρο και 7ωρο που υπήρχε μέχρι σήμερα.

Αξιοποιείται αντιδραστικά η σχέση της γυναίκας με τη μητρότητα και γενικότερα με την οικογένεια, χρησιμοποιώντας τη γυναικεία εργασία στις πιο κακοπληρωμένες δουλειές, ασταθείς και στερημένες από τα συλλογικά κατοχυρωμένα εργασιακά δικαιώματα, ως συμπληρωματική στο οικογενειακό εισόδημα, σε υποβαθμισμένες υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας (...) ληξιπρόθεσμα ανάλογα προγράμματα της ΕΕ και σε ευκαιριακά ή αυτά της «επιχειρηματικότητας», της «κατάρτισης» και της «διά βίου εκπαίδευσης».

Οι συνθήκες της οικονομικής καπιταλιστικής κρίσης πυροδοτούν τις πιο ακραίες αντιλήψεις για τον «κοινωνικό ρόλο» της γυναίκας στο σπίτι, στη φροντίδα των παιδιών και των υπερηλίκων. Ταυτόχρονα, η αστική τάξη, για να ικανοποιήσει την ανάγκη του κεφαλαίου για αύξηση της γυναικείας μισθωτής εργασίας, διαχειρίζεται τις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες για υπηρεσίες πρόνοιας με παροχή υποβαθμισμένων και εμπορευματοποιημένων ανάλογων υπηρεσιών της Τοπικής Διοίκησης όπως προγράμματα λειτουργίας βρεφονηπιακών σταθμών, «Βοήθεια στο Σπίτι», Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών και ΑμΕΑ κλπ. ή με υπηρεσίες του ιδιωτικού επιχειρηματικού τομέα.

Τα μέτρα που παίρνονται από ΕΕ και αστικές κυβερνήσεις για «το συνδυασμό της επαγγελματικής με την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή», επενδυμένα με τον προοδευτικό μανδύα της συμμετοχής και των αντρών στην οικογενειακή φροντίδα, κυρίως αποσκοπούν στο χτύπημα εργασιακών δικαιωμάτων και των δύο φύλων μιας και συνδέονται με την προώθηση της «ευελφάλειας». Στοχεύουν στο να μη γίνεται η μητρότητα ασύμφορη για την εργοδοσία. Συμβάλλουν στη διαμόρφωση συνείδησης ότι το μεγάλωμα των παιδιών και γενικότερα η φροντίδα των μελών της οικογένειας είναι ατομική - οικογενειακή υπόθεση και όχι ευθύνη του κράτους για παροχή ανάλογων υποδομών και υπηρεσιών.

Η αστική αρχή της «ισότητας» στο πλαίσιο του εκμεταλλευτικού συστήματος, της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής στο όνομα των «ίσων ευκαιριών», στην πράξη παίρνει το περιεχόμενο της περικοπής ή και κατάργησης ιδιαίτερων κατακτήσεων, θετικών ρυθμίσεων υπέρ των εργαζόμενων γυναικών. Π.χ. η απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας των γυναικών στη βιομηχανία, η διαφορά στα ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης με αυτά των αντρών κλπ.

Στη θέση αυτών των συλλογικών εργατικών και κοινωνικών δικαιωμάτων ανακηρύσσεται ως μέγιστο δημοκρατικό δικαίωμα η ατομική ικανότητα. Στην ταξική κοινωνία των άνισων ταξικών δικαιωμάτων μόνο με άνισο τρόπο μπορεί να αναπτυχθεί οποιαδήποτε ικανότητα.

Το κάλεσμα αστών, ρεφορμιστών και οπορτουνιστών για μαζική συμμετοχή των γυναικών στα όργανα, στους θεσμούς και στους μηχανισμούς του αστικού κράτους είναι φερετζές, για να συγκαλυφθεί ο ταξικός χαρακτήρας της πολιτικής τους. Παράλληλη επιδίωξή τους είναι ο εκμαυλισμός των συνειδήσεων των πρωτοπόρων γυναικών που μετέχουν στο κίνημα, με στόχο την ενσωμάτωσή τους.

Στις συνθήκες του καπιταλισμού δεν υπάρχει μόνο η ταξική εκμετάλλευση και καταπίεση, η φυλετική ανισότητα. Δημιουργούνται και οι προϋποθέσεις συνειδητοποίησης της βασικής αιτίας δημιουργίας του γυναικείου ζητήματος από τότε που η εργατική τάξη μπήκε σε πορεία χειραφέτησης, που είναι αξεχώριστη με την ίδρυση και την πρωτοπόρα δράση του Κομμουνιστικού Κόμματος. Δεν είναι τυχαίο ότι η καθιέρωση της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας συνδέθηκε με τους αγώνες των εργατριών. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δε βάζει μόνο τροχοπέδη στην επίλυση του γυναικείου ζητήματος. Ταυτόχρονα, μέσα σ' αυτόν δημιουργούνται οι προϋποθέσεις της ωρίμανσης των συνθηκών για την επίλυση και αυτού του ζητήματος, με την ανατροπή του καπιταλισμού, τη νίκη της εργατικής εξουσίας, την οικοδόμηση των σοσιαλιστικών οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων.

Το εργατικό κίνημα, και πιο αποφασιστικά η επαναστατική πρωτοπορία του, το Κομμουνιστικό Κόμμα, υπερασπίζεται και ευνοεί τη συμμετοχή των γυναικών με ταξικά κριτήρια, πρώτ' απ' όλα των μισθωτών γυναικών, αλλά και των αυτοαπασχολούμενων, των γυναικών των φτωχών λαϊκών στρωμάτων, στην οργανωμένη ζωή και δράση και στα όργανα συνδικάτων, του ριζοσπαστικού γυναικείου κινήματος και γενικότερα στην ταξική πάλη, στην επαναστατική, στις γραμμές του Κόμματος.

Η συμμετοχή σ' αυτόν τον αγώνα μπορεί να φέρει καρπούς και για τις γυναίκες και για τους άντρες της εργατικής τάξης και των σύμμαχων λαϊκών στρωμάτων.

Μπορεί να απελευθερώσει την εργατική τάξη και όλους «της Γης τους κολασμένους», να καταργήσει την ταξική εκμετάλλευση και να οδηγήσει στη γυναικεία ισοτιμία. Στο σοσιαλισμό αυτό έγινε πράξη.

Τα καπιταλιστικά κράτη και οι διακρατικές ενώσεις (ΕΕ, ΝΑΤΟ, ΔΝΤ κλπ.) με την πολιτική τους καθόρισαν και καθορίζουν τη σημερινή τραγική κατάσταση και για τη θέση των γυναικών σε μια σειρά από χώρες του κόσμου. Τα προβλήματα των γυναικών της Μέσης Ανατολής και της Ασίας επίσης είναι συνέπεια της πολιτικής του ιμπεριαλισμού στις χώρες αυτές και βεβαίως της κυριαρχίας της αστικής τάξης της κάθε χώρας.

Ποιος μπορεί να ξεχάσει ότι ο πόλεμος των Αμερικανών και των Ευρωπαίων συμμάχων τους στο Αφγανιστάν ξεκίνησε με το πρόσχημα του εκδημοκρατισμού, της κατάργησης της «μπούρκας» και της θανατικής ποινής με λιθοβολισμό στις Αφγανές; Ο φονταμενταλισμός ανακηρύχθηκε ως κύριος εχθρός όλης της ανθρωπότητας, για να συγκαλυφθεί η βάρβαρη, επιθετική πολιτική του ιμπεριαλισμού.

Φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες, και μέσω των γυναικείων οργανώσεων που επηρεάζουν, προβάλλουν την αντιδραστική αντίληψη ότι το αστικό κράτος και οι διακρατικές ιμπεριαλιστικές ενώσεις μπορούν να μετατραπούν σε ουδέτερα - αταξικά όργανα συμφιλίωσης των αντιθέσεων της ταξικά διαιρεμένης κοινωνίας. Το επιχείρημα αυτό υπονομεύει την αναγκαιότητα της όξυνσης της ταξικής πάλης σε κάθε χώρα ξεχωριστά.

Ανέδειξε το μεγάλο ζήτημα που έθεταν και οι κλασικοί του Μαρξισμού - Λενινισμού ότι καμιά πρόοδος δεν μπορεί να σημειωθεί στο εργατικό, στο λαϊκό κίνημα, πολύ περισσότερο δεν μπορεί να απαλλαγεί ο λαός από την ταξική εκμετάλλευση και τον κλοιό του ιμπεριαλισμού δίχως τη μαζική συμμετοχή των εργαζόμενων γυναικών, των γυναικών που ανήκουν στα λαϊκά στρώματα. Δίχως την οργάνωση των γυναικών στην πάλη και την ανάδειξή τους στα όργανα του αγωνιζόμενου κινήματος, δίχως την πολιτική συνειδητοποίησή τους, για την αναγκαιότητα να εντάξουν τον αγώνα τους στην πάλη για το σοσιαλισμό, δεν μπορεί να ανατραπεί το ταξικό εκμεταλλευτικό σύστημα, να μπει στο δρόμο επίλυσης το ζήτημα της γυναικείας ανισοτιμίας.

Ο Λένιν στις συνομιλίες του με την Κλάρα Τσέτκιν, βάζοντας το ζήτημα στην ταξική του διάσταση, υποστήριζε: «Οσο εξακολουθεί να υπάρχει ο καπιταλισμός ... οι εργαζόμενες γυναίκες είναι υποχρεωμένες να σκύβουν κάτω από διπλό ζυγό, η μοίρα τους θα είναι να αδικούνται, να καταπιέζονται. [...] Γι' αυτό η πραγματοποίηση του κομμουνισμού είναι αδύνατη, αν δε συνεργαστούν στην αλλαγή της κοινωνίας και τα εκατομμύρια των εργαζόμενων γυναικών συνειδητά και αποφασιστικά».

Το ΚΚΕ στη μακρόχρονη διαδρομή του διαμόρφωνε τη στάση και κυρίως τη δράση του για τη χειραφέτηση και την ισοτιμία της γυναίκας, την αναπροσάρμοζε ανάλογα με τις γενικότερες συνθήκες, χωρίς όμως να απομακρύνεται από τη βασική θέση για τη διαλεκτική σχέση ταξικής εκμετάλλευσης και φυλετικής ανισότητας.

Η πορεία δράσης του ΚΚΕ δεν ήταν εύκολη. Δεν ήταν πάντα ευθύγραμμη όσον αφορά το γυναικείο ζήτημα, κυρίως για αντικειμενικούς λόγους. Δεν έλειπαν όμως και οι υποκειμενικοί παράγοντες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρονται στα επίσημα ντοκουμέντα του Κόμματος, και ειδικότερα στα τελευταία συνέδριά του, το 17ο και το 18ο.

Στο 17ο Συνέδριο, στο ειδικό κεφάλαιο για την εξειδίκευση της γενικής πολιτικής του Κόμματος στις γυναίκες, αναφέρεται:

«Το βασικό πρόβλημα είναι να αντιμετωπιστεί η συσσώρευση λαθεμένων απόψεων, για το αν σήμερα υπάρχει ανάγκη να εξειδικευτεί η δουλειά στις γυναίκες. Να αλλάξει η στάση στο ζήτημα αυτό, ώστε σε όλη την κλίμακα του Κόμματος να διαμορφώνεται επεξεργασμένη δράση στις γυναίκες, ενταγμένη στο γενικότερο προγραμματισμό δράσης.

Πρέπει να παρθούν πολύ σοβαρά υπόψη και οι παρακάτω παράγοντες:

-- Οτι η στρατηγική της άρχουσας τάξης, της εργοδοσίας, χρησιμοποιεί τις παραδόσεις και τη θρησκεία για πολιτική χειραγώγηση της γυναίκας και διάδοση ψευτοεκσυγχρονιστικών και δήθεν μοντέρνων αντιλήψεων που αφήνουν απέξω τη σημασία της ταξικής πάλης. Οι εργαζόμενες γυναίκες χρησιμοποιούνται σαν όχημα για επέκταση των ελαστικών προσωρινών μορφών απασχόλησης.

-- Οτι σε συνθήκες υποχώρησης και στασιμότητας του κινήματος, οι γυναίκες περνάνε σε μεγαλύτερη αναδίπλωση».

Η Πανελλαδική Σύσκεψη Γυναικών τον Ιούνη του 2008 εκτίμησε ως εξής τη δουλειά του Κόμματος στις εργαζόμενες γυναίκες:

«Ως συμπέρασμα προκύπτει ότι δεν είμαστε στο ίδιο σημείο του 2005 που έγινε το 17ο Συνέδριο, όμως τα βήματα που έγιναν είναι ανεπαρκή και αν δεν ανασκουμπωθούμε θα πισωγυρίσουμε, ενώ έχουμε τη δυνατότητα το Κόμμα να κερδίσει έδαφος στο καίριο αυτό ζήτημα.

Η δυνατότητα του Κόμματος να περάσει σε σχετικά πλεονεκτική θέση πατάει όχι μόνο στα αντιλαϊκά μέτρα που οξύνουν την ανισοτιμία, αλλά και στο γεγονός ότι είμαστε το μόνο κόμμα που έχουμε παρέμβαση με όρους κινήματος και οργανωμένου γυναικείου κινήματος σε σχέση με τα άλλα κόμματα.

Το ότι τα άλλα κόμματα δεν ενδιαφέρονται για ιδιαίτερες γυναικείες οργανώσεις υπό την καθοδήγησή τους δε σημαίνει ότι δεν κάνουν δουλειά, ιδιαίτερη δουλειά μέσα από τους δικούς τους μηχανισμούς».

Οι Θέσεις του 18ου Συνεδρίου εκτιμάνε για την Πανελλαδική Σύσκεψη για την εξειδίκευση της πολιτικής μας στις γυναίκες ότι: «...εξοπλίζει το Κόμμα με μια πιο επεξεργασμένη κατεύθυνση, σε συνθήκες που συνειδητοποιείται καλύτερα από τα καθοδηγητικά όργανα η σημασία της δράσης, ώστε να βοηθηθούν οι γυναίκες να οργανώνονται και να παλεύουν, να δυναμώσει η πολιτική συνείδηση».

Η Απόφαση του 18ου Συνεδρίου επισημαίνει: «Το Κόμμα μας σε όλη την 90χρονη πορεία του, και σήμερα, συγκεντρώνει την προσοχή του στη δράση μέσα στην εργατική τάξη, στη νεολαία, στις γυναίκες, στον εργαζόμενο λαό, στις μαζικές οργανώσεις, στα κινήματα, στις λαϊκές μάζες γενικότερα».

Η προσπάθεια του ΚΚΕ σε συνθήκες δύσκολες γι' αυτό, άλλοτε συνθήκες παρανομίας, άλλοτε απουσίας από την Ελλάδα ως οργανωμένου πολιτικού κόμματος και άλλοτε κάτω από την πίεση άμεσων αναγκών, σκόνταφτε και ακόμα συναντά δυσκολίες. Αυτές έχουν σχέση με τα μεγαλύτερα αντικειμενικά προβλήματα και τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες των εργατικών, λαϊκών στρωμάτων. Είναι φορτωμένες με πολλά καθήκοντα, που τους στερούν το χρόνο ή και τη διάθεση να μετέχουν σταθερά στην κοινωνική πάλη, ακόμα και όταν συνειδητοποιούν στον ένα ή τον άλλο βαθμό αυτήν την ανάγκη.

Η πείρα του Κόμματος και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δείχνει ότι απαιτείται εξειδίκευση της γενικής πολιτικής του Κόμματος και του εργατικού λαϊκού κινήματος στις γυναίκες. Απαιτούνται ειδικά μέτρα για την ολόπλευρη βοήθειά τους, ώστε να διευρύνεται και να σταθεροποιείται η συμμετοχή τους στον αγώνα. Στο μέτρο που δε γίνεται αυτό, οι γυναίκες μένουν εκτεθειμένες στην κυρίαρχη ιδεολογία και πρακτική, είτε διστάζουν να μπουν στον αγώνα, είτε μειώνουν τη συμμετοχή τους, ακόμα και εγκαταλείπουν όσο πιο μεγάλα οικογενειακά και επαγγελματικά βάρη σηκώνουν.

Στο ειδικό κεφάλαιο της Απόφασης του 18ου Συνεδρίου, για την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος, ξεχωρίζει το καθήκον για προσέλκυση νέων εργατικών μαζών όπως οι κοπέλες, οι νέες εργαζόμενες μητέρες, οι γυναίκες γενικότερα: «Απαιτείται ειδική δράση στις νέες σε ηλικία εργαζόμενες μητέρες που αντικειμενικά δυσκολεύονται, ώστε να κατανοήσουν την ανάγκη να ξεπεράσουν αναστολές που αναπτύσσονται πάνω σε υπαρκτά εμπόδια [...] Η εξειδίκευση δράσης στις νέες ηλικίες και στις γυναίκες κατά κλάδο, τομέα οικονομίας είναι ένας από τους βασικούς όρους για να αξιοποιηθούν σημαντικές εφεδρείες που σήμερα είναι ανεκμετάλλευτες». Από την ίδια οπτική αντιμετωπίζονται και τα ιδιαίτερα οξυμένα προβλήματα των μεταναστριών, πολλές από τις οποίες, ιδιαίτερα οι κοπέλες, είναι εκτεθειμένες στους κινδύνους της πορνείας και στα κυκλώματα των σωματεμπόρων.

(...)

Στη δεκαετία του '90, την εποχή της αντεπανάστασης, της ανατροπής της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και της παλινόρθωσης του καπιταλισμού, της γενικευμένης επίθεσης του κεφαλαίου στα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, νέες αστικές και οπορτουνιστικές θεωρίες έρχονται στο προσκήνιο, προσφέροντας θεωρητικό υπόβαθρο στις πολιτικές επιλογές της αστικής τάξης. Τέτοια ιδεολογήματα είναι: Η διάκριση μεταξύ «βιολογικού και κοινωνικού φύλου», ότι δήθεν το φύλο δεν ορίζεται από τα βιολογικά χαρακτηριστικά του, αλλά απ' αυτά που η δοσμένη κοινωνία με τις αντίστοιχες σχέσεις της του προσδίδει, ανάλογα με το αν γεννήθηκε ένας άνθρωπος άνδρας ή γυναίκα. Μέσω αυτής της θεωρίας καταργούνται οι ταξικές αντιθέσεις, η ταξική ρίζα του γυναικείου ζητήματος και ανάγεται η ανισοτιμία της γυναίκας στην αντίθεση του δίπολου άνδρας - γυναίκα. Οι θεωρητικές αυτές απόψεις διαδίδονται μέσω Γυναικείων Σπουδών στα μεγάλα πανεπιστήμια όλου του κόσμου, που έχουν μετονομασθεί σε Σπουδές Φύλου και διεξάγουν έρευνες που συνεχώς εξελίσσονται, δηλητηριάζοντας τα μυαλά της νεολαίας και κυρίως των κοριτσιών με όλη την αντιδραστική αστική σκέψη.

Η ιδεολογία του ΚΚΕ, η πολιτική και η πείρα του δείχνουν ότι η μαχητική αντιμετώπιση της κυρίαρχης ιδεολογίας πρέπει να ενώνεται αρμονικά με τη συσπείρωση και την πάλη γύρω από αιτήματα και διεκδικήσεις που βελτιώνουν τη θέση των γυναικών, γενικότερα των εργαζομένων, που ανεβάζουν την πείρα τους για να δώσουν συνέχεια έως την τελική νίκη, τη νίκη της εργατικής εξουσίας, τη νίκη του σοσιαλισμού.

Η πείρα δείχνει ότι δεν αρκεί ο αγώνας για τα οξυμένα λαϊκά προβλήματα, για τα ιδιαίτερα προβλήματα των γυναικών δίχως τη γενικότερη ιδεολογική, πολιτιστική αντεπίθεση του Κόμματος για την κατανόηση της ταξικής φύσης του γυναικείου ζητήματος, για την κατανόηση της ισοτιμίας των δύο φύλων, της κοινής τους πάλης ενάντια στην πολιτική των μονοπωλίων, στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα.

Η στήριξη του ΚΚΕ στους αγώνες γυναικείων οργανώσεων που, από ριζοσπαστικές θέσεις συνέβαλαν στην προβολή του γυναικείου ζητήματος, είναι η απόδειξη για τη μεγάλη σημασία της ευαισθητοποίησης ανδρών και γυναικών στο ζήτημα της ισοτιμίας της γυναίκας, για τη μεγάλη σημασία της δράσης των ίδιων των γυναικών, της ανάδειξής τους σε υπεύθυνες θέσεις.

Αυξάνεται η ανεργία, οι απολύσεις, η εναλλακτική απασχόληση, με μεγάλα διαστήματα ανεργίας και μερικής, ελαστικής απασχόλησης. Τη μαύρη εργασία τη νομιμοποιούν πέρα από το νόμο που πρόσφατα επεξεργάσθηκε το ΠΑΣΟΚ και με τη μορφή του λεγόμενου κοινωνικού εθελοντισμού.

Αυξάνουν τα ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης των εργαζόμενων γυναικών στο Δημόσιο Τομέα στα 65 χρόνια. Αυξάνονται τα όρια ακόμα και για μητέρες με ανήλικα ή ανάπηρα παιδιά, αφού η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ουσιαστικά διατηρεί τους αντιασφαλιστικούς νόμους της προηγούμενης κυβέρνησης της ΝΔ.

Με το πάγωμα των μισθών και ταυτόχρονα την αύξηση της φορολογίας στα φυσικά πρόσωπα και στα είδη πλατιάς λαϊκής κατανάλωσης, με την ακρίβεια στα είδη αυτά, στα τιμολόγια των πρώην ΔΕΚΟ, αλλά και στους τομείς της Υγείας, Παιδείας, Πρόνοιας, Αθλητισμού, Πολιτισμού και Ψυχαγωγίας χειροτερεύει συνολικά το επίπεδο ζωής του εργαζόμενου λαού και ιδιαίτερα των γυναικών που, έτσι και αλλιώς, οι μισθοί τους και οι συντάξεις τους είναι μικρότερες, αλλά ταυτόχρονα οι ανάγκες τους που απορρέουν από τον αναπαραγωγικό τους ρόλο είναι μεγαλύτερες.

Επιδεινώνονται όχι μόνο οι συνθήκες δουλειάς, αλλά και διαβίωσης των γυναικών με την ανάληψη ενός μεγάλου μέρους της διαδικασίας αναπαραγωγής των μελών της οικογένειας, επειδή οι τομείς αυτοί συνεχώς εμπορευματοποιούνται και ιδιωτικοποιούνται. Τα αντιλαϊκά μέτρα και οι συνθήκες αυτές επιβαρύνουν περισσότερο τη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζόμενων γυναικών και εντείνουν την ανισοτιμία τους.

Οι γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων, φτωχές αγρότισσες, αυτοαπασχολούμενες και μικρέμποροι υφίστανται τις συνέπειες του καπιταλιστικού ανταγωνισμού και της συγκέντρωσης του κεφαλαίου. Ταυτόχρονα, υφίστανται τις κοινωνικές συνέπειες εξαιτίας του φύλου όπως και οι μισθωτές εργαζόμενες.

Τέτοιες είναι η έλλειψη ουσιαστικής αναγνώρισης του κοινωνικού ρόλου της μητρότητας, προκαταλήψεις ακόμα και αντιδραστικές αντιλήψεις και πρακτικές στις σχέσεις των δύο φύλων που αναπαράγονται με νέες μορφές.

Στο σύγχρονο καπιταλισμό είναι πιο σαφής ο ταξικός χαρακτήρας του προβλήματος της ανισοτιμίας των γυναικών.

Γίνεται πιο φανερό ότι η απελευθέρωση της γυναίκας από τη διπλή καταπίεση και εκμετάλλευση μπορεί να συντελεσθεί σε μια κοινωνία όπου θα καταργηθεί η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο ως αποτέλεσμα συνειδητής δράσης, τουλάχιστον της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης και της μαζικής μαχητικής δράσης των λαϊκών στρωμάτων για την ανατροπή του τελευταίου εκμεταλλευτικού συστήματος, του καπιταλισμού.

(...)

Σήμερα, εξοπλισμένοι και με τις Αποφάσεις του 18ου Συνεδρίου του Κόμματός μας είμαστε πολιτικά και ιδεολογικά πιο ώριμοι και ικανοί να τα καταφέρουμε, να επιδείξουμε πρόοδο και για τα ζητήματα της ισοτιμίας και χειραφέτησης των γυναικών του λαού.

H 100χρονη πορεία των αγώνων για την ισοτιμία και τη χειραφέτηση της γυναίκας, η πάλη του εργατικού κινήματος στις χώρες του καπιταλισμού, οι κατακτήσεις των γυναικών στις σοσιαλιστικές χώρες, τον 20ό αιώνα, αποδεικνύουν ότι: Οταν υπάρχει μια πρωτοπορία αποφασισμένη να τραβήξει μπροστά έως την τελική νίκη, να καταθέσει θυσίες στον αγώνα για τη δικαίωση της εργατικής τάξης, για τα συμφέροντα του εργαζόμενου λαού, που έχει συνείδηση της ταξικής φύσης του γυναικείου ζητήματος, τότε και οι γυναίκες που ανήκουν στα εργατικά, τα λαϊκά στρώματα θα ανταποκριθούν. Θα προσδώσουν με τη μαζική τους συμμετοχή δύναμη και αποτελεσματικότητα στον αγώνα για την απόκρουση της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, για τη βελτίωση της ζωής της λαϊκής οικογένειας, το ελπιδοφόρο μέλλον της νέας γενιάς, την πολιτική εξουσία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της. Κανένας αγώνας, καμία μάχη δεν μπορεί να έχει θετικό αποτέλεσμα και προοπτική δίχως την οργάνωση και τη συμμετοχή των ίδιων των γυναικών, συμπεριλαμβανομένων και των μεταναστριών, του ριζοσπαστικού γυναικείου κινήματος που αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του εργατικού κινήματος και των συμμάχων του.

Σ' αυτό το φύλλο ο «Οδηγητής» παραθέτει εκτενή αποσπάσματα από την ομιλία της ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Αλέκας Παπαρήγα, που πραγματοποιήθηκε σε συζήτηση - εκδήλωση του ΚΣ της ΚΝΕ για τα νέα ζευγάρια στο πάρκο Τρίτση την Κυριακή 3 Οκτώβρη.

«Οι νέοι άνθρωποι πριν φτιάξουν οικογένεια δεν μπορούν να φανταστούν τι θα γίνει μετά. Η ζωή αλλάζει άρδην όταν έρθει το πρώτο παιδί. Τότε, μες στις συνθήκες που ζούμε, με τις τεράστιες δυσκολίες και τις απαιτήσεις, καθημερινά τα νέα ζευγάρια βρίσκονται μπροστά σε ερωτηματικά και θα το πω καθαρά ακόμα και τα στελέχη. Πώς θα μπορούν να ανταποκριθούν ταυτόχρονα σε όλα. Θέλει μία συνεχή προσπάθεια. Δεν υπάρχει πιο ωραίο πράγμα απ' το να μπορείς να πεις ότι κατάφερες να τα συνδυάσεις όλα καλά, και τον αγώνα, και την οικογένεια, και τα παιδιά.

Αυτό που λέμε νέα ζευγάρια είναι η αυριανή οικογένεια, οι νέοι άνθρωποι, που κάποια στιγμή αποφασίζουν να ενώσουν τη ζωή τους πριν ακόμα αποφασίσουν να συμβιώσουν, να κάνουν γάμο - δεν μας απασχολεί αυτό - να αποφασίσουν να κάνουν παιδί. Αλλά δυστυχώς ο μέσος όρος όπου αποφασίζουν οι άνθρωποι να κάνουν οικογένεια και παιδιά έχει μεγαλώσει. Βλέπετε ζευγάρια 40 ετών που αποκτούν για πρώτη φορά παιδί. Συνήθως όταν λέμε νέα ζευγάρια φαντάζεσαι 25, 30 χρονών και γι' αυτό αν θέλετε χρεώνεις κατά κάποιον τρόπο και την ιδιαίτερη ευαισθησία και στην ίδια την ΚΝΕ πέρα απ' το Κόμμα. Αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα στο βαθμό που εξαρτάται όχι από μια προσωπική επιλογή ότι αποφασίζω να κάνω παιδί στα 40 μου χρόνια. Στα 40-42 χρόνια να κάνεις παιδί και τις περισσότερες φορές με εξωσωματικές, με χίλια δυο, άμα δεν λειτουργήσει βιολογικά ο οργανισμός την κατάλληλη στιγμή, έχεις και προβλήματα και δεν ξέρω και πόσο ωραίο είναι μια γυναίκα 55 χρονών κι ένας άντρας να έχουν παιδί στο Δημοτικό - είναι η άλλη άκρη όταν στα 18, 17 και 16 αποκτούσαν παιδί.

(...) Σήμερα τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα από μια πλευρά. Η κοπέλα δεν περιμένει μόλις τελειώσει το Λύκειο να φτιάξει οικογένεια γιατί δεν έχει άλλη επιλογή. Θέλει να σπουδάσει, να δουλέψει, όπως και το αγόρι. Και όμως παρ' όλα αυτά, σ' αυτά τα θέματα τα πράγματα των προσωπικών σχέσεων και της δημιουργίας οικογένειας έχουν δυσκολέψει πάρα πολύ παρόλο που έφυγαν απ' τη μέση μια σειρά αναχρονιστικά εμπόδια. Σε συνθήκες καπιταλισμού προβάλλεται πραγματικά το αδιέξοδο του συστήματος. Τα πράγματα έχουν γίνει πολύ δύσκολα για τα νέα ζευγάρια. Οι επιλογές είναι μεν πιο ελεύθερες, πιο συνειδητές, π.χ. στο να κάνεις παιδί. Βεβαίως, υπάρχουν εξελίξεις. Δεν είναι η περίοδος εκείνη που μια γυναίκα έπρεπε να κάνει 3-4 παιδιά για να δικαιώσει το ρόλο της. Αλλά σήμερα υπάρχουν τόσα πολλά εμπόδια που η ελεύθερη επιλογή έχει χαθεί. Βλέπεις ανθρώπους 35-40 χρονών να μένουν με τη μαμά και τον μπαμπά, ενώ δεν είναι φυσιολογικό αυτό. Αλλο πράγμα η σχέση και η ενότητα με την οικογένεια και άλλο πράγμα αυτό.

Αξίζει τον κόπο να δει κανείς διαχρονικά την εξέλιξη των προβλημάτων της νεολαίας σε συνθήκες του καπιταλισμού, ιδιαίτερα στην Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια. Μόνο τότε μπορεί να καταλάβει πώς το σύστημα το ίδιο το καπιταλιστικό, που σ' ένα βαθμό έδωσε τη δυνατότητα και στις γυναίκες να δουλεύουν, να ξεπεραστούν μια σειρά αναχρονιστικά πράγματα, διατηρεί τους πιο βαθείς, σύγχρονους αναχρονισμούς και βάζει χίλια εμπόδια. Κι αν θέλετε συντηρητικοποιεί. Δεν μπορεί ένα ζευγάρι να εξαρτιέται απ' τους γονείς του. Αυτό σημαίνει εξάρτηση κι άλλη. Οι γονείς έχουν λόγο για το πώς ζει, πώς ξοδεύει.

Εχουμε το παράδειγμα του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε τον 20ό αιώνα. Δυστυχώς εσείς οι νεότεροι τον γνωρίσατε έχοντας ανατραπεί και έχοντας σκεπαστεί όλα τα επιτεύγματά του μέσα σε μια σκόνη και μια λάσπη η οποία δεν του πρέπει και δεν του ταιριάζει. Κι εμείς κάνουμε κριτική στο σοσιαλισμό που γνωρίσαμε, αφού μελετήσαμε και είναι κριτική από αγάπη σ' αυτό το σύστημα και γι' αυτό είναι και αυστηρή κριτική. Ενα μεγάλο μέρος των νέων ανθρώπων όταν τελείωναν το Πανεπιστήμιο είχαν οικογένεια και παιδιά. Βέβαια, αυτό πολλές φορές, έλεγαν οι Σοβιετικοί, δημιουργούσε τη δυνατότητα του εύκολου γάμου κι ενδεχομένως δεν υπήρχε η ωριμότητα επιλογής, αλλά αυτά ήταν δευτερεύοντα ζητήματα. Δεν είχαν πρόβλημα. Το Πανεπιστήμιο έδινε ένα δωμάτιο να ζήσει το ζευγάρι, ενώ μπορούσε να συμβιώσει με άλλους φοιτητές, είχε παιδικό σταθμό. Δεν υπήρχε το άγχος τι θα κάνω, πώς θα τελειώσω τις σπουδές έχοντας ένα παιδί. Και δεν είναι μικρό πράγμα να τελειώσεις το Πανεπιστήμιο 30-35 χρονών και να 'χεις κι ένα παιδί μεγαλωμένο. Εχει κι αυτό τα καλά του. Μικρή απόσταση ηλικίας από το παιδί και επιπλέον σε μια ηλικία 35-40 χρονών, που είναι κι αυτή μια ηλικία της ωριμότητας, δεν έχεις να τρέχεις με το μπιμπερό. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Είχες σίγουρη δουλειά, σίγουρο μισθό, σίγουρη περίθαλψη. Είχαν κι άλλα πράγματα. Απ' τα πρώτα ακόμα χρόνια της Οχτωβριανής Επανάστασης, που η επιβίωση της Επανάστασης δεν είχε ακόμα κριθεί, γινόντουσαν τεράστιοι προβληματισμοί, πάρθηκαν και μέτρα λίγο αργότερα, για τις κοινωνικές εγκαταστάσεις που έπρεπε να υπάρχουν για την οικογένεια. Δημόσια εστιατόρια, δημόσια καθαριστήρια, δημόσια πλυντήρια, όταν ακόμα δεν ήταν μια χώρα όπως είναι ο σύγχρονος καπιταλισμός, ήταν καπιταλιστική χώρα με τεράστιους τομείς καθυστέρησης. Και πραγματικά αυτά υλοποιήθηκαν μέσα σε δύσκολες συνθήκες, όπου τα ζευγάρια, τα νέα και τα μεγαλύτερα, μπορούσαν να έχουν τον πολυπόθητο ελεύθερο χρόνο που ο καπιταλισμός τον στερεί και είχαν κοινωνική δράση, αλλά και ελεύθερο χρόνο για να ασχοληθούν με την οικογένεια χωρίς να έχουν το άγχος, αυτό που έχουν σήμερα όλες οι μανάδες μεταξύ κουζίνας, πάμπερς, χρόνο πότε να πάει στη δουλειά, να ψωνίσει και να ασχοληθεί με το παιδί. Δηλαδή συνειδητά εκεί γύρω απ' τη δουλειά ήταν και το μαγαζί, ήταν και το εστιατόριο κι όταν πήγαινε στο σπίτι μπορούσε να μείνει ελεύθερος χρόνος για την οικογένεια. Βεβαίως, εκεί υπήρχε η προσέλκυση και η δυνατότητα να ασχοληθείς με τη δράση, τον έλεγχο των οργάνων εξουσίας, με τις αδυναμίες, αλλά ταυτόχρονα είχες και ελεύθερο χρόνο να ασχοληθεί ο καθένας επιλεκτικά, να συναντηθεί η οικογένεια γύρω από ένα τραπέζι, γύρω απ' τον καναπέ, κάτι που δεν υπάρχει σήμερα. Οχι ότι ήταν ένας κόσμος απαλλαγμένος από δυσκολίες, αλλά δείχνει ποιο ήταν το επίκεντρο των προσπαθειών.

Η κατάσταση σήμερα στην Ελλάδα γίνεται δραματική για τα νέα ζευγάρια και η βάση είναι η δουλειά, καταρχήν το μεροκάματο, ο μισθός και η κοινωνική πολιτική. Σε μια εποχή που οι ανάγκες της οικογένειας είναι στο ύψος του 21ουαιώνα, αυτή τη στιγμή γυρνάμε πίσω. Μ' αυτή την έννοια λέμε σαν Κόμμα πως η ΚΝΕ πρέπει να αναδείξει τα προβλήματα της νέας γενιάς, εγώ λέω και των 40άρηδων που έχουν μικρά παιδιά. Εδώ λοιπόν βρίσκεται και η μεγάλη αντίφαση. Σήμερα το ζευγάρι έχει πολλά όνειρα για το παιδί του κι αν θέλετε και εμείς οι κομμουνιστές έχουμε όνειρα, ίσα - ίσα και ποιοτικά, έχουμε αυξημένα σε σχέση με πολλούς άλλους. Αλλά γενικά τα ζευγάρια θέλουν να εξασφαλίσουν για το παιδί τους, θέλουν να το φτάσουν μέχρι το Πανεπιστήμιο, να εξασφαλίσουν μια καλή ζωή. Εμείς προειδοποιούμε. Η περίοδος εκείνη που από τις ατομικές θυσίες του ζευγαριού εξαρτιόταν η πρόοδος του παιδιού έχει τελειώσει. Πρέπει σήμερα ο γονιός να σταθμίσει τα πράγματα ως εξής: Με ποιον τρόπο θα κάνω το καθήκον μου απέναντι στο παιδί; Κι εμείς του λέμε, βεβαίως δεν καταργείται το ατομικό καθήκον, η ατομική ευθύνη, και σε συνθήκες του σοσιαλισμού - κομμουνισμού δεν καταργείται η προσωπική ευθύνη. Αλλά σήμερα η μεγαλύτερη ευθύνη είναι να παρέμβεις, να βάλεις φρένο σ' αυτή την κατάσταση και να την αλλάξεις. Μ' όποιο κόστος συνεπάγεται αυτό. Διαφορετικά ό,τι κι αν κάνεις δεν πρόκειται να σώσεις το παιδί σου, όταν είναι ένα παιδί της εργατικής τάξης, απ' τα φτωχά λαϊκά στρώματα. Το μεγαλύτερο μέρος των λαϊκών οικογενειών και ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων ό,τι κι αν κάνουν, όσες θυσίες κι αν κάνουν, όσα βιβλία παιδαγωγικής κι αν διαβάσουν για να δώσουν σωστή κατεύθυνση στα παιδιά - αν και η οικογένεια όλο και λιγότερο μπορεί να επιδρά - θα πάει στο Νηπιαγωγείο θα αρχίσουν να του κάνουν το μυαλό πουρέ του παιδιού, θα πάει στο Δημοτικό, στο Γυμνάσιο, στο Λύκειο θα το διαπαιδαγωγούν με τρόπο που η όποια διαπαιδαγώγηση κάνει ο γονιός δε θα πιάνει. Η διαπαιδαγώγηση θα είναι ο θάνατός σου η ζωή μου. Ο καθένας να κυνηγήσει την ευκαιρία.

Επομένως σήμερα ως Κόμμα λέμε το εξής: Πρέπει να βοηθήσουμε και το κίνημα να προσελκυστούν στη μάχη τα νέα ζευγάρια. Λέμε συστράτευση δίπλα στο ΚΚΕ, άλλοι μέσα στο ΚΚΕ και την ΚΝΕ. Πρέπει να εξασφαλίσουμε συνθήκες που να μπορεί το νέο ζευγάρι να αφιερώσει χρόνο. Κι εδώ χρειάζεται προσπάθεια κι απ' τις οργανώσεις του Κόμματος και τους μαζικούς φορείς. Να προγραμματίζονται οι δουλειές έτσι ώστε να παίρνονται υπόψη οι ανάγκες του νέου ζευγαριού, η μορφή, η διάρκεια της δουλειάς να είναι τέτοια που να μπορεί να διευκολύνει. Βεβαίως, είναι θέμα και των ίδιων των ζευγαριών να συνειδητοποιήσουν ότι κάπου η ζωή τους δεν μπορεί να είναι μόνο η οικογένεια. Μάλιστα, αν είχαν δράση και πριν, θα την προσαρμόσουν έχοντας μικρά παιδιά, το καταλαβαίνουμε, αλλά δεν μπορούν να την εγκαταλείψουν διότι δεν πρόκειται να λύσουν κανένα πρόβλημα. Να αναπτυχθούν μορφές αλληλεγγύης, το κράτημα των παιδιών, όχι αυτές τις μορφές αλληλεγγύης και φιλανθρωπίας που εμφανίζονται τώρα σαν υποκατάστατο της κρατικής φροντίδας. Μιλάμε για μορφές αλληλεγγύης στο Κόμμα, στην ΚΝΕ, στους γυναικείους συλλόγους, στα σωματεία πριν απ' όλα. Δεν ξέρω αν οι φοιτητές έχουν παιδιά, ακόμα και στο φοιτητικό κίνημα. Μορφές αλληλεγγύης που να ανεβάζουν τον ελεύθερο χρόνο για δράση. Κι εδώ θέλει όλοι να βάλουμε το μυαλό μας και να σκεφτούμε.

Το δεύτερο βέβαια και σημαντικό ζήτημα είναι να ενταθεί ο αγώνας, ξεκαθαρίζοντας το εξής: Η κρίση θα είναι βαθιά. Ακόμα πιο βαθιά στην Ελλάδα. Υπάρχει αυτή η εκτίμησή μας που συμπίπτει και με τις εκτιμήσεις των αστικών οργανισμών. Η κρίση παγκόσμια του καπιταλισμού, ακόμα κι όταν λήξει η ημερομηνία της και μπουν διαδοχικά οι χώρες σε φάση ανάκαμψης θα είναι αναιμική και θα χτυπήσει νέος κύκλος κρίσης. Επομένως τα μέτρα δεν έχουν τελειωμό. Θεωρούμε ότι στις σημερινές συνθήκες ιδιαίτερα οι νέοι άνθρωποι πρέπει να συνδυάσουν τον εξής αγώνα: Δράση για επείγοντα προβλήματα, αλλά και ταυτόχρονα αυτή η δράση για να έχει αποτελεσματικότητα πρέπει να ωριμάσει μέσα στο κίνημα η ιδέα ότι ο λαός και πάνω απ' όλα οι νεότεροι άνθρωποι πρέπει να παλέψουν γύρω από μια εναλλακτική πρόταση εξουσίας. Που για μας είναι η ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου, η ανατροπή της εξουσίας των μονοπωλίων (...).

Τα νέα ζευγάρια δεν έχουν άλλη επιλογή από το να σηκώσουν πολλά καρπούζια στην ίδια μασχάλη. Δεν λέμε ότι είναι εύκολο, αλλά δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Τα νέα ζευγάρια χωρίς να παραιτούνται απ' τον καθημερινό αγώνα πρέπει να φιλοδοξήσουν στην επαναστατική αλλαγή. Πότε θα 'ρθει αυτή; Δεν μπορούμε να βάλουμε χρονικό όριο, αλλά είμαστε βέβαιοι πως εσείς πρέπει να έχετε παραμείνει ακόμα νέοι. Και μόνο τότε μπορείτε να είστε και καλή μάνα και η οικογένεια παρά τις δυσκολίες να αποκτήσει και ένα νόημα. Αλλιώς ιδιαίτερα για τους νέους ανθρώπους δεν έχει νόημα η ζωή όταν απ' το πρωί μέχρι το βράδυ νομίζεις ότι λύνεις τα προβλήματά σου με αποχή και σκύβοντας το κεφάλι».

Ο καπιταλισμός, με την επικράτησή του, με την ευρεία χρησιμοποίηση των μηχανών στην παραγωγή, ρίχνει όλα τα μέλη της εργατικής οικογένειας στην αγορά εργασίας. Ο καπιταλιστής απαιτεί πλέον να εργάζονται και η γυναίκα και τα παιδιά του εργάτη. Η ανελέητη εκμετάλλευση της γυναικείας και παιδικής εργασίας πολλαπλασιάζει τα κέρδη των καπιταλιστών. Η συμμετοχή της γυναίκας στην παραγωγή συνοδεύτηκε από τις πιο απάνθρωπες συνθήκες εργασίας. Συνθήκες που είχαν ολέθρια επίδραση στο γυναικείο οργανισμό. Οι γυναίκες μαζί με τα παιδιά αποτέλεσαν το πιο άγρια εκμεταλλευόμενο κομμάτι του προλεταριάτου.

Ωστόσο, η προσέλκυση των γυναικών στην παραγωγή μαζί με τα νέα κοινωνικά προβλήματα, τις νέες αντιθέσεις που δημιουργεί, ταυτόχρονα κάνει πιο ξεκάθαρους τους όρους και τις προϋποθέσεις για τη λύση τους. Οπως επίσης και αυτό της ανισοτιμίας των γυναικών. Ετσι, οι βαριές, ανθυγιεινές και ακατάλληλες για το γυναικείο οργανισμό συνθήκες δουλειάς, η αντίθεση ανάμεσα στη μητρότητα και την εργασία, η άνιση αμοιβή είναι όλα προβλήματα που οφείλονται στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Είναι φαινόμενα που θα εκλείψουν στην κομμουνιστική κοινωνία, όταν όλα τα μέσα παραγωγής γίνουν κοινωνική ιδιοκτησία.

Και σήμερα, ο καπιταλισμός έχει κάθε συμφέρον να διατηρεί και να εκμεταλλεύεται τις διακρίσεις και τις ανισοτιμίες που υφίστανται η εργάτρια, η αυτοαπασχολούμενη, η φτωχή αγρότισσα, λόγω του φύλου.

Η πραγματική κοινωνική ισότητα και ισοτιμία πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα δύο φύλα. Τις ιδιαίτερες ανάγκες του γυναικείου οργανισμού που απορρέουν από τον αναπαραγωγικό του ρόλο και τις ανεπανόρθωτες βλάβες που δημιουργεί η δουλειά στον οργανισμό των γυναικών, τον κοινωνικό χαρακτήρα της μητρότητας. Αυτά τα ζητήματα επίσης δεν είναι καινούρια. Τα περιέγραψε παραστατικά και αναλυτικά ο Φρ. Ενγκελς στο έργο του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύουμε.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ

Το ότι οι εργάτριες που δουλεύουν σε εργοστάσια γεννούν δυσκολότερα από τις άλλες γυναίκες, όπως και το ότι έχουν συχνότερα αποβολές, βεβαιώνεται από πολλές μαμές και μαιευτήρες (βλ. σχετικά δρ. Χόκινς, ντοκουμέντα, σελ. 11, 13). Εξάλλου, οι εργάτριες υποφέρουν από τη χαρακτηριστική για όλους τους εργαζόμενους σε φάμπρικες γενική εξασθένιση του οργανισμού. Κι όμως, όταν είναι έγκυες εργάζονται στη φάμπρικα ως τη στιγμή που θα γεννήσουν, πράγμα απόλυτα κατανοητό, γιατί φοβούνται πως αν αφήσουν ενωρίτερα τη δουλειά υπάρχει κίνδυνος να πάρουν άλλες τη θέση τους και στις ίδιες να μη δοθούν μεροκάματα γι' αυτό το χρονικό διάστημα. Συμβαίνει πολύ συχνά να δουλεύει η γυναίκα ως το βράδυ και την άλλη μέρα το πρωί να γεννήσει, ή και να γεννήσει στην ίδια τη φάμπρικα, ανάμεσα στις μηχανές. Κι αν οι κύριοι αστοί δεν βλέπουν σ' αυτό τίποτε το παράξενο, οι γυναίκες τους ίσως να συμφωνήσουν μαζί μου πως το να αναγκάζεται μια έγκυος γυναίκα να εργάζεται καθημερινά, ως τη μέρα που θα γεννήσει, 12-13 ώρες (παλιότερα εργάζονταν περισσότερο), όρθια και συχνά σκύβοντας, είναι βαναυσότητα και αληθινή βαρβαρότητα. Αλλά δεν πρόκειται μόνο γι' αυτό. Οι γυναίκες είναι ευχαριστημένες αν τους επιτραπεί να μην εργάζονται για δυο βδομάδες μετά τον τοκετό, χρονικό διάστημα που το θεωρούν αρκετό. Πολλές, μέσα σε μια βδομάδα κιόλας, ή ακόμα σε 3-4 μέρες μετά τον τοκετό, επιστρέφουν στη φάμπρικα για να μοχθήσουν μια ολόκληρη εργάσιμη μέρα. Ακουσα κάποτε έναν εργοστασιάρχη να ρωτάει τον επιστάτη: Η τάδε δεν ήρθε ακόμα; - Οχι. - Πάει καιρός που γέννησε; - Μια βδομάδα. - Μα τότε μπορούσε να γυρίσει προ πολλού. Σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν πρέπει να μένει σπίτι περισσότερο από τρεις μέρες. Ολα τούτα είναι απόλυτα κατανοητά. Ο φόβος της απόλυσης κι ο τρόμος της ανεργίας υποχρεώνουν την εργάτρια να πάει στη φάμπρικα, παρά την αδυναμία που νιώθει και τους πόνους που δοκιμάζει. Τα συμφέροντα του εργοστασιάρχη δεν επιτρέπουν να κάθονται οι εργάτες στο σπίτι λόγω αρρώστιας. Οι εργάτες δεν πρέπει να αρρωσταίνουν, οι εργάτριες δεν μπορούν να μένουν στο κρεβάτι ύστερα από τον τοκετό, γιατί αλλιώς ο εργοστασιάρχης θα πρέπει να σταματήσει τις μηχανές, ή να σπάσει το φωτεινό μυαλό του για να βρει κάποια προσωρινή διέξοδο από την κατάσταση. Και για να το αποφύγει αυτό διώχνει από τη δουλειά τους εργάτες που επιτρέπουν στον εαυτό τους να αρρωστήσουν¹.

(...)

«Ολοι οι κάτοικοι του Νότινγχαμ, αστυνομία, κλήρος, εργοστασιάρχες, εργάτες, καθώς και οι ίδιοι οι γονείς αυτών των παιδιών διαβεβαιώνουν ομόφωνα ότι το σύγχρονο σύστημα εργασίας δημιουργεί το πιο πρόσφορο έδαφος για την καλλιέργεια της ανηθικότητας. Τα παιδιά που περνάνε τις κλωστές, και που στην πλειοψηφία τους είναι αγόρια, και αυτά που μασουριάζουν το νήμα, που στο μεγαλύτερο μέρος είναι κορίτσια, πηγαίνουν ταυτόχρονα στη φάμπρικα για δουλειά, συχνά στη διάρκεια της νύχτας, κι έτσι, επειδή οι γονείς τους δεν μπορούν να ξέρουν πόσο χρόνο θα εργάζονται εκεί, έχουν όλη την άνεση να κάνουν διάφορες πονηρές γνωριμίες και να γυρίζουν μαζί, εδώ κι εκεί, ύστερα από τη λήξη της εργασίας. Αυτό συντέλεσε σημαντικά στην ανάπτυξη της ανηθικότητας, που στο Νότινγχαμ πήρε, όπως ομολογούν όλοι, τρομακτικές διαστάσεις. Και είναι περιττό να αναφέρουμε εδώ ότι αυτή η πέρα για πέρα αφύσικη κατάσταση πραγμάτων διαταράσσει οριστικά την οικιακή γαλήνη και τάξη των οικογενειών, στις οποίες ανήκουν αυτά τα παιδιά και αυτοί οι νέοι».

Η δουλειά σ' έναν άλλο κλάδο της δαντελοποιίας, το πλέξιμο της δαντέλας σε ειδικές μπομπίνες, γίνεται στις αγροτικές περιοχές Νορθχαμπτονσάιρ, Οξφορντσάιρ, Μπεντφορντσάιρ και Μπάκινχαμσάιρ. Οι απασχολούμενοι σ' αυτόν τον κλάδο της δαντελοπαραγωγής είναι κυρίως παιδιά και νέοι, που όλοι τους παραπονούνται για την κακή διατροφή τους και για το ότι σπάνια τρώνε κρέας. Η δουλειά που κάνουν είναι πάρα πολύ ανθυγιεινή. Τα παιδιά εργάζονται σε μικρά δωμάτια με ανεπαρκή αερισμό, που η ατμόσφαιρά τους είναι αποπνιχτική, πάντα καθισμένα και σκυμμένα πάνω από τις μπομπίνες. Τα κορίτσια, για να κρατούν το σώμα τους σ' αυτή την άβολη θέση, φορούν κορσέδες από ξύλινες πλάκες, κι επειδή τα περισσότερα αρχίζουν να εργάζονται από πολύ μικρά, όταν τα οστά τους είναι ακόμα πολύ μαλακά, οι κορσέδες αυτοί προκαλούν πλήρη μετατόπιση του θώρακα και των πλευρών και γενικά τα παιδιά γίνονται στενοθώρακα. Γι' αυτό τα περισσότερα απ' αυτά τα κορίτσια που βασανίστηκαν από τις σκληρές (severest) συνέπειες της κακής λειτουργίας του πεπτικού συστήματος, εξαιτίας της καθιστικής ζωής και της μολυσμένης ατμόσφαιρας μέσα στην οποία εργάζονται, πεθαίνουν από φυματίωση. Τα παιδιά αυτά, που δε μορφώνονται σχεδόν καθόλου και, το χειρότερο, δεν υποβάλλονται σε καμία ηθική διαπαιδαγώγηση, αγαπούν τα στολίδια, και γι' αυτό το ηθικό τους επίπεδο είναι χαμηλότερο, ενώ η πορνεία έχει πάρει ανάμεσά τους σχεδόν επιδημικό χαρακτήρα. («Απολογισμός της επιτροπής που είχε επιφορτιστεί με την εξέταση της εργασίας των παιδιών», έκθεση Μπιορνς).

Αυτό είναι το τίμημα που καταβάλλει η κοινωνία για να μπορούν οι κομψές αστές κυρίες να φορούν και να χαίρονται τις δαντέλες! Μήπως αυτό το τίμημα είναι πολύ μεγάλο; Κάμποσες χιλιάδες τυφλοί εργάτες, μερικά φυματικά κορίτσια του προλεταριάτου, μια καχεκτική γενιά της πληβειακής μάζας, που μεταδίνει την καχεκτικότητά της στα επίσης πληβειακά παιδιά και εγγόνια της, τι σημασία μπορεί να έχουν όλα αυτά; Καμιά, απολύτως καμιά! Η αγγλική αστική τάξη μας μένει ατάραχη, καταχωνιάζει στο χρονοντούλαπο την έκθεση της κρατικής επιτροπής για να εξακολουθήσει να στολίζει με την ησυχία της τις γυναίκες και τις κόρες της με δαντέλες. Η ψυχική γαλήνη του Αγγλου αστού είναι πράγματι εξαίσια!²(...)

Οσο κι αν φαίνεται παράξενο, η κατασκευή αυτών ακριβώς των ειδών που χρησιμεύουν για τον καλλωπισμό των αστών κυριών σχετίζεται με τις πιο ολέθριες επιπτώσεις στην υγεία των εργατών που καταγίνονται με τη δουλειά αυτή. Στο ζήτημα αυτό αναφερθήκαμε ήδη, όταν μιλήσαμε για τη δαντελοποιία, όμως εδώ θα το αποδείξουμε με το παράδειγμα των οίκων μόδας του Λονδίνου. Στα ιδρύματα αυτά εργάζονται μεγάλος αριθμός νέων κοριτσιών, συνολικά 15 περίπου χιλιάδες, που τα περισσότερα ήρθαν από την επαρχία, ενώ τώρα συντηρούνται και τρέφονται από τα αφεντικά κι έτσι έχουν μεταβληθεί σε σκλάβες τους. Κατά την περίοδο της μόδας, που διαρκεί τέσσερις περίπου μήνες το χρόνο, ο αριθμός των ωρών εργασίας φτάνει, ακόμα και στις καλύτερες επιχειρήσεις, τις 15 την ημέρα, ενώ όταν υπάρχουν βιαστικές παραγγελίες παρατείνεται ως τις 18. Αλλά τα περισσότερα εργαστήρια λειτουργούν αυτή την περίοδο χωρίς κανένα χρονικό περιορισμό, έτσι που τα κορίτσια δεν έχουν ποτέ περισσότερο από 6 ώρες διαθέσιμο χρόνο για ανάπαυση και ύπνο, συνολικά αναπαύονται συνήθως μόνο τρεις ή τέσσερις ώρες και σε μερικές περιπτώσεις μόνο δύο ώρες το εικοσιτετράωρο. Ετσι εργάζονται 19-22 ώρες το 24ωρο, αν, πράγμα που συμβαίνει αρκετά συχνά, δε δουλεύουν όλη τη νύχτα! Μοναδικό όριο διάρκειας της εργασίας τους είναι η ολοσχερής φυσική αδυναμία να κρατήσουν περισσότερο τη βελόνα στο χέρι. Υπάρχουν περιπτώσεις που τα αδύναμα αυτά πλάσματα δεν ξεντύνονται εννιά μέρες στη σειρά, και κοιμούνται πάνω στο στρώμα μόνο στη χάση και στη φέξη. Για τροφή τους δίνουν ένα νεροζούμι, ώστε να μπορούν να το καταπίνουν όσο το δυνατό γρηγορότερα. Με δυο λόγια, κάτω από το ηθικό κνούτο, που τις κρατά στη σκλαβιά, δηλαδή με την απειλή της απόλυσης από τη δουλειά, οι δύστυχες αυτές κοπέλες υποχρεώνονται να κάνουν μια τόσο παρατεταμένη και κοπιαστική δουλειά, στην οποία δε θα μπορούσε να αντέξει ούτε ένας γερός άντρας, πόσο μάλλον μια αδύναμη κοπέλα 14 ως 20 χρόνων. Εκτός απ' αυτό, η αποπνιχτική ατμόσφαιρα που επικρατεί μέσα στα εργαστήρια και τα υπνοδωμάτια, το σκύψιμο την ώρα της δουλειάς που υποχρεώνει συχνά σε άσεμνη στάση, η δυσκολοχώνευτη τροφή, αλλά προπαντός η παρατεταμένη εργασία και η έλλειψη καθαρού αέρα, όλα τούτα ασκούν την πιο ολέθρια επίδραση στην υγεία των κοριτσιών. Πολύ σύντομα προκύπτουν υπερκόπωση, εξάντληση, αδυναμία, ανορεξία, πόνοι στους ώμους, στην πλάτη και στα νεφρά, και πάνω απ' όλα πονοκέφαλοι. Αργότερα εμφανίζονται στρέβλωση της σπονδυλικής στήλης, κύρτωση των ώμων, αδυναμία, πρήξιμο, δακρύρροια και γενικά πονόματοι, μυωπία, βήχας, στενότητα του θώρακα και δύσπνοια, καθώς και ένα σωρό γυναικείες παθήσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, τα μάτια καταστρέφονται σε βαθμό που επέρχεται αθεράπευτη τύφλωση, πλήρης απώλεια της όρασης, κι όταν η όραση διατηρείται σε βαθμό, που να μπορεί η εργαζόμενη να συνεχίσει τη δουλειά της, η φυματίωση βάζει συνήθως τέρμα στη σύντομη και συφοριασμένη ζωή των κοριτσιών που ράβουν γυναικεία ρούχα. Ακόμα και στα κορίτσια που παρατούν έγκαιρα τη δουλειά αυτή η υγεία υποσκάπτεται σε τέτοιο βαθμό, που ποτέ πια δεν αναστηλώνεται πλήρως. Αρρωσταίνουν συχνά, ιδιαίτερα μετά το γάμο τους, και φέρνουν στη ζωή καχεκτικά παιδιά. Ολοι οι γιατροί, που ρωτήθηκαν σχετικά από την επιτροπή εξέτασης της παιδικής εργασίας, αποφάνθηκαν ομόφωνα ότι είναι δύσκολο και να φανταστεί κανείς έναν τρόπο ζωής που να καταστρέφει τόσο πολύ την υγεία και να οδηγεί τόσο γρήγορα στο θάνατο, όσο η ζωή που κάνουν οι μοδίστρες.

Με την ίδια σκληρότητα, αλλά πιο έμμεσα, εκμεταλλεύονται στο Λονδίνο τις ράφτρες γενικά. Η δουλειά των κοριτσιών που ράβουν κορσέδες είναι βαριά, εξαντλητική και βλαβερή για τα μάτια. Και τι μεροκάματο παίρνουν; Αυτό δεν το ξέρω, έμαθα όμως ότι ο επιχειρηματίας που εγγυάται την παραλαβή του υλικού και που δίνει δουλειά στις ράφτρες παίρνει 1,5 πένα (15 πρωσικά πφένιχ) για κάθε κομμάτι. Απ' αυτά κρατά για τον εαυτό του ένα ορισμένο ποσό, το λιγότερο μισή πένα, έτσι που η δύστυχη κοπέλα δεν παίρνει στο χέρι περισσότερο από μία πένα. Τα κορίτσια που φτιάχνουν γραβάτες είναι υποχρεωμένα να εργάζονται 16 ώρες για 4,5 σελίνια τη βδομάδα, δηλαδή, σε πρωσικά χρήματα, ενάμισι τάλιρο. Με το ποσό αυτό δεν μπορούν να αγοράσουν περισσότερα πράγματα απ' ό,τι με είκοσι ζιλμπγκρόσε στην πιο ακριβή πόλη της Γερμανίας. Χειρότερα απ' όλες ζουν όμως εκείνες που ράβουν πουκάμισα. Για ένα συνηθισμένο πουκάμισο παίρνουν μιάμιση πένα. Παλιότερα έπαιρναν 2-3 πένες, όμως από τότε που το άσυλο του εργάτη στο Σεντ-Πάνκρας, το οποίο λειτουργούσε με αστικοριζοσπαστική διεύθυνση, άρχισε να παίρνει παραγγελίες με μιάμιση πένα το κομμάτι, οι δύστυχες γυναίκες αναγκάστηκαν να δεχτούν μια τέτοια πληρωμή. Για τα λεπτά πουκάμισα με κέντημα, που το καθένα μπορεί να γίνει σε μια μέρα με 18ωρη εργασία, η αμοιβή είναι 6 πένες, δηλαδή 5 ζιλμπεργκρόσετ. Ετσι, σύμφωνα με τις μαρτυρίες πολλών εργατριών και επιχειρηματιών, η αμοιβή αυτών των ραφτρών φτάνει, όταν η εργασία είναι υπερεντατική και συνεχίζεται ως αργά τη νύχτα, τα 2,5 - 3 σελίνια τη βδομάδα. Το κορύφωμα όμως της επαίσχυντης αυτής βαρβαρότητας είναι ότι υποχρεώνουν τις ράφτρες να καταθέτουν σαν εγγύηση ένα μέρος της αξίας του υλικού που παραλαμβάνουν. Για την εξοικονόμηση του ποσού αυτού οι ράφτρες αναγκάζονται, όπως είναι και φυσικό κι όπως το γνωρίζουν πολύ καλά οι ιδιοκτήτες, να ενεχυριάζουν τμηματικά το υλικό αυτό κι ύστερα είτε να παίρνουν πίσω το ενέχυρο με μια ορισμένη ζημιά σε βάρος τους, είτε, σε περίπτωση που δεν είναι σε θέση να το κάνουν αυτό, να λογοδοτούν ενώπιον του ειρηνοδίκη, όπως συνέβη με μια ράφτρα το Νοέμβρη του 1843. Μια δυστυχισμένη κοπέλα, που βρέθηκε σε τέτοια κατάσταση και δεν ήξερε τι να κάνει, έπεσε τον Αύγουστο του 1844 στο κανάλι και πνίγηκε. Οι ράφτρες ζουν συνήθως φτωχικά σε μικρές σοφίτες. Στην κάθε μια παραχωρείται τόσος χώρος, όσος φτάνει για να τις χωρέσει και, το χειμώνα, μοναδικό μέσο θέρμανσης είναι συνήθως η φυσική θερμότητα των ανθρώπινων οργανισμών που ζουν μέσα σ' αυτό το χώρο. Μέσα σε τέτοιους χώρους ξεθεώνονται στη δουλειά, ράβοντας από τις 4-5 η ώρα το πρωί ως τα μεσάνυχτα κι έτσι σε λίγα χρόνια καταστρέφουν την υγεία τους ετοιμάζοντας μόνες τους τον πρόωρο τάφο τους, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να ικανοποιήσουν έστω και τις πιο ζωτικές τους ανάγκες, τη στιγμή που κάτω στο δρόμο περνούν οι αστραφτερές άμαξες της μεγαλοαστικής τάξης, κι ίσως, κάπου εκεί κοντά, κάποιος τιποτένιος δανδής χάνει μέσα σ' ένα βράδυ στο χαρτοπαικτικό παιχνίδι φαραόν περισσότερα χρήματα απ' όσα μπορούν να κερδίσουν με τη δουλειά τους οι ράφτρες στο διάστημα ενός ολόκληρου χρόνου³.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, Απαντα, ρωσ. έκδ., τόμ. 2, σελ. 389-390.

2. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, Απαντα, ρωσ. έκδ., τόμ. 2, σελ. 416-419

3. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, Απαντα, ρωσ. έκδ., τόμ. 2, σελ. 433-436

Ο Λένιν, μετά την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, έθεσε ανάμεσα στα βασικά καθήκοντα του σοβιετικού κράτους τη χειραφέτηση των γυναικών, την προσέλκυση των γυναικείων μαζών στην ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνική δραστηριότητα, στη σοσιαλιστική παραγωγή, στην εργατική εξουσία.

Μέσα από το έργο των κλασικών αναδεικνύεται επίσης το πραγματικό περιεχόμενο της ισοτιμίας, σε αντίθεση με ισοπεδωτικές και εξισωτικές αστικές και οπορτουνιστικές θεωρίες για την ισότητα των δύο φύλων, που παραγνωρίζουν τις ιδιαίτερες ανάγκες του γυναικείου οργανισμού και την ανάγκη να προστατεύεται στους χώρους δουλειάς.

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΦΡ. ΕΝΓΚΕΛΣ «ΑΝΤΙ-ΝΤΥΡΙΝΓΚ»

«...Ο Φουριέ δεν είναι μόνο κριτικός. Αισιόδοξος πάντοτε από χαρακτήρα, έγινε σατιρικός, και μάλιστα ένας από τους πιο μεγάλους σατιρικούς όλων των εποχών. Εύστοχα, με περιπαιχτι­κά λόγια περιγράφει τις εμφανιζόμενες με ρόδινα χρώματα σπεκουλάντικες κατεργαριές και το μικροεμπορικό πνεύμα που επι­κράτησε με τη δύση της επανάστασης σε ολόκληρη την τότε γαλλική εμπορική δραστηριότητα. Με ακόμα μεγαλύτερη επιδε­ξιότητα επικρίνει την αστική μορφή σχέσεων ανάμεσα στα φύλα και τη θέση της γυναίκας στην αστική κοινωνία. Αυτός πρώτος διατύπωσε τη σκέψη ότι ο βαθμός χειραφέτησης της γυναίκας στην κάθε δοσμένη κοινωνία αποτελεί το φυσικό μέτρο της γενικότερης χειραφέτησης¹». Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς, «Απαντα», ρώσ. έκδ., τόμ. 20, σελ. 270-271

ΑΠΟ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΩΝ Κ. ΜΑΡΞ ΚΑΙ ΦΡ. ΕΝΓΚΕΛΣ

«...Με την ευκαιρία, ο Διεθνής Σύλλογος Γυναικών, που καθοδηγεί η κυρία Γκιόγκ (διάβαζε, παλαβή)² έστειλε μήνυμα στο συνέδριο των Βρυξελλών³, ρωτώντας αν είναι δυνατό να προσχωρήσουν σε μας και κυρίες. Ασφαλώς, η απάντηση που δόθηκε ήταν απάντηση ευγενικής συγκατάθεσης. Οπότε, αν Εσείς εξακολουθήσετε να σιωπάτε, θα στείλω στη σύζυγό σας πληρε­ξούσιο για να γίνει ανταποκριτής του Γενικού Συμβουλίου». Μαρξ προς τον Λουδοβίκο Κούγκελμαν, 12 του Οχτώβρη 1868.Κ. Μαρξ, και Φρ. Eνγκελς, «Απαντα», τόμ. 32, σελ. 473

«... Πάντως, οι κυρίες δεν μπορούν να έχουν παράπονο από τη Διεθνή, αφού μέλος του Γενικού Συμβουλίου εκλέχτηκε μια κυρία, η κ. Λω. Αλλά ας αφήσουμε κατά μέρος τ' αστεία. Το μεγάλο βήμα προς τα μπρος που έκανε το τελευταίο συνέδριο της αμερικανικής "Εργατικής Ενωσης"⁴ συνίσταται, μεταξύ άλ­λων, στο ότι παρέχει στις εργάτριες πλήρη ισοτιμία, ενώ οι Αγγλοι και, σε μεγαλύτερο βαθμό, οι αβρόφρονες Γάλλοι ευθύ­νονται γιατί στο ζήτημα αυτό δείχνουν τη γνωστή στενότητα αντιλήψεων. Οποιος σκαμπάζει λίγο από ιστορία, ξέρει καλά πως οι μεγάλες κοινωνικές μεταβολές είναι αδύνατες χωρίς το γυναι­κείο προζύμι. Η κοινωνική πρόοδος μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια σύμφωνα με την κοινωνική θέση του ωραίου φύλου (μαζί και των άσχημων γυναικών)...» Μαρξ προς τον Λουδοβίκο Κούγκελμαν, 12 του Δεκέμβρη 1868. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα» τόμ. 32, σελ. 486

«Συμμετέχει άραγε η σύζυγός Σας στο μεγάλο γερμανικό γυναικείο κίνημα για τη χειραφέτηση; Νομίζω πως οι Γερμανίδες γυναίκες θα πρέπει να αρχίσουν να κινητοποιούν τους άντρες τους στον αγώνα για τη δική τους χειραφέτηση» Μαρξ προς τον Λουδοβίκο Κούγκελμαν, 5 του Δεκέμβρη 1868. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 32, σελ. 485

«...Οι γυναίκες των φίλων μας στη Γερμανία πρέπει να συμμετάσχουν στον αγώνα που διεξάγουν οι άντρες τους, ώστε οι γυναίκες μας εδώ, στην ασφαλή Αγγλία, να εκπλήσσονται γι' αυτό. Σε μας εδώ είναι εύκολο να κρίνουμε και να επικρίνουμε, ενώ στη Γερμανία η κάθε απρόσεχτη ή απερίσκεπτη λέξη συνε­πάγεται τον κίνδυνο της φυλάκισης και του χωρισμού από την οικογένεια. Ευτυχώς, που οι γυναίκες μας στη Γερμανία δεν συγχύζονται μ' όλα αυτά και αποδείχνουν στην πράξη πως η περιβόητη γυναικεία ευαισθησία είναι μια ταξική αρρώστια που προσιδιάζει μόνο στις αστές γυναίκες...». Ενγκελς προς τη Ναταλία Λίμπκνεχτ, 31 του Ιούλη 1877. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 34, σελ. 220

«Στο επόμενο φύλλο⁵ θα πρέπει να ασχοληθείς με την απεργία των λιμενεργατών⁶ που έχει τεράστια σημασία για το ντόπιο κίνημα. Μέχρι τώρα το Ιστ-Εντ⁷ πνίγονταν παθητικά στο βούρκο της ανέχειας: χαρακτηριστικό γνώρισμα ήταν η έλλειψη παραμικρής αντίστασης από τη μεριά των κατοίκων του, που τους είχε τσακίσει η πείνα και είχαν βυθιστεί στην απελπι­σία. Οποιος ξέπεφτε ως αυτό το σημείο, χάνονταν και φυσικά και ηθικά. Ελα όμως που τον περασμένο χρόνο ξέσπασε εδώ και έληξε με επιτυχία η απεργία των εργατριών στις φάμπρικες κατασκευής σπίρτων⁸. Και τώρα έχουμε αυτή τη γιγάντια απερ­γία των λιμενεργατών, των πιο απαθλιωμένων από τους απαθλιωμένους, αυτών που δεν συγκαταλέγονται μεταξύ των ειδικευμέ­νων, ισχυρών, έμπειρων, σχετικά καλά αμειβόμενων και μόνιμα απασχολημένων εργατών, αλλά που βρέθηκαν τυχαία στα λιμά­νια, ανθρώπων κακότυχων που απότυχαν σ' όλες τις άλλες δουλειές και για τους οποίους η πείνα έγινε επάγγελμα μιας μάζας συφοριασμένων που τραβάνε στην οριστική τους καταστροφή και για τους οποίους στις εισόδους των λιμενικών εγκαταστάσεων θα μπορούσε να χαράξει κανείς τα λόγια του Δάντη:

"Lasciate ogni speranza, voi, ch' entrate!"⁹

Κι αυτή η μάζα ανθρώπων που έχουν φτάσει στα έσχατα της απελπισίας και που κάθε πρωί, όταν ανοίγει η πύλη των λιμε­νικών, ναυπηγικών εγκαταστάσεων κατασκοτώνονται κυριολεχτικά για να ανοίξουν δρόμο προς το νεαρό υπάλληλο και κατανέ­μει την εργασία - πραγματικές μάχες γίνονται κατά την αντα­γωνιστική πάλη ανάμεσα στους πλεονάζοντες εργάτες - αυτή η τυχαία και ανομοιογενής μάζα, που καθημερινά μεταβάλλεται, κατόρθωσε να προβάλει μια συσπειρωμένη δύναμη 40.000 αν­θρώπων, να τηρήσει την απαιτούμενη πειθαρχία και να σπείρει τον τρόμο στις πανίσχυρες ναυπηγικές εταιρίες. Χαίρομαι που έζησα ως το περιστατικό αυτό. Αν τούτο το στρώμα είναι ικανό για οργάνωση, τότε το γεγονός έχει εξαιρετική σημασία. Οπως και να τελειώσει η απεργία αυτή - ποτέ δεν είμαι εκ των προτέρων αισιόδοξος σε τέτιες περιπτώσεις - με το πρόσωπο των λιμενεργατών μπαίνουν στο κίνημα τα κατώτερα στρώματα των εργατών του Ιστ-Εντ, οπότε τα άλλα, ανώτερα στρώματα θα πρέπει να ακολουθήσουν τώρα το παράδειγμά τους. Στο Ιστ-Εντ είναι συγκεντρωμένο το μεγαλύτερο μέρος των ανειδίκευτων εργατών της Αγγλίας, αυτών που η εργασία τους δεν απαιτεί καμιά ή σχεδόν καμιά επιδεξιότητα. Εφόσον τούτο το στρώμα του λοντρέζικου προλεταριάτου, που τα συνδικάτα των ειδικευ­μένων εργατών έβλεπαν ως τώρα με περιφρόνηση, πέτυχε μια τέτια οργάνωση, αυτό αποτελεί καλό παράδειγμα για την επαρ­χία». Ενγκελς προς τον Εντουαρντ Μπέρνσταϊν, 22 του Αυγούστου 1889. Κ. Μαρξ, και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 37. σελ. 217-218

«Οι άνθρωποι καταπιάνονται τώρα με τη δουλειά αυτή εντελώς διαφορετικά, μάχονται εκεί όπου βρίσκονται πιο πλατιές μάζες, συγκλονίζουν την κοινωνία πολύ βαθύτερα, προβάλλουν πολύ πιο προωθημένα αιτήματα: οχτάωρη εργάσιμη μέρα, γενική ομοσπονδία όλων των οργανώσεων, πλήρη αλληλεγγύη. Η Ενω­ση εργαζομένων στις επιχειρήσεις αέριου και ανειδίκευτων ερ­γατών¹⁰ κατόρθωσε για πρώτη φορά χάρη στην Τούσση, να ιδρύσει γυναικεία τμήματα». Ενγκελς προς τον Φρίντριχ Αντολφ Ζόργκε, 7 του Δεκέμβρη 1889. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, Απαντα τόμ. 37, σελ. 269

«...Από τον καιρό της απεργίας των λιμενεργατών η Τούσση, που μέρα και νύχτα εργάζονταν στην επιτροπή - όλη η οργανωτική δουλειά γίνονταν εκεί από τρεις γυναίκες - έχει πέσει με τα μούτρα στο απεργιακό κίνημα. Παράλληλα με την απεργία στις αποβάθρες των λιμανιών, ξέσπασε και μια μικρή απεργία στη Σίλβερταουν¹¹, την πιο ακρινή περιοχή του Ιστ-Εντ, με τη συμμετοχή τριών χιλιάδων περίπου ατόμων. Η Τούσση ανάπτυξε στην απεργία αυτή εντονότατη δραστηριότητα: ίδρυσε επαγγελματική οργάνωση κοριτσιών και κάθε πρωί πήγαινε εκεί. Ομως, ύστερα από 12 βδομάδες, η απεργία τελείωσε με αποτυχία. Τώρα η Τούσση ασχολείται με την απεργία των εργαζομένων στις επιχειρήσεις αερίου στο νότιο τμήμα του Λονδίνου¹². Την Κυριακή το πρωί μίλησε στο Χάιντ-Παρκ. Οπωσδήποτε η απασχόληση αυτή είναι λιγότερο εντατική, οπότε διαθέτει περισ­σότερο ελεύθερο χρόνο. Μαζί με την Εβελινγκ εργάζονται ως βοηθοί συντάχτη στη σύνταξη του μηνιάτικου περιοδικού¹³, το οποίο από την πρώτη του Γενάρη παίρνει στα χέρια του ο Μπαξ. Και εκεί υπάρχει αρκετή δουλειά. Εκτός απ' αυτό, η Τούσση είναι και γραμματέας δυο γυναικείων συνδικαλιστικών οργανώσεων...». Ενγκελς προς τη Ναταλία Λίμπκνεχτ 24 του Δεκέμβρη 1889. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 37, σελ. 278

«...Επικεφαλής των εργαζομένων στις επιχειρήσεις αερίου βρίσκεται (μυστικά) η Τούσση, και η ένωσή τους είναι μάλλον πολύ καλύτερη από τις άλλες... Η Τούσση αντιπροσωπεύει στην ένωση τις γυναίκες και τα κορίτσια της Σίλβερταουν (εργοστάσια ελαστικών ειδών κλπ.), των οποίων την απεργία καθοδηγούσε και σε σύντομο χρονικό διάστημα, πιθανόν, θα τις εκπροσωπήσει στο Συμβούλιο των τρέιντγιουνιονς του Λονδίνου¹⁴...». Ενγκελς προς τον Φρίντριχ Αντολφ Ζόργκε, 19 του Απρίλη 1890. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 37, σελ. 334

«...Αν εδώ, στο Λονδίνο, γίνει την ερχόμενη Κυριακή επιβλη­τική διαδήλωση για την οχτάωρη εργάσιμη μέρα, αυτό θα το χρωστούμε αποκλειστικά στην Τούσση και την Εβελινγκ. Οι εργάτες της Σίλβερταουν έχουν εκλέξει την Τούσση αντιπρόσω­πό τους στο Συμβούλιο της Ενωσης εργαζομένων στις επιχειρή­σεις αερίου και ανειδείκευτων εργατών όπου έχει τέτια εκτίμηση, που όλοι την αποκαλούν "η μανούλα μας". Η Ενωση εργαζομέ­νων στις επιχειρήσεις αερίου - που είναι η καλύτερη από τις νέες ενώσεις - υποστηρίζει ανεπιφύλακτα τη διαδήλωση για οχτάωρη εργάσιμη μέρα, γιατί η ένωση αυτή, ενώ πέτυχε η ίδια την οχτάωρη εργάσιμη μέρα, πείστηκε ωστόσο από τη ζωή πως η κατάκτηση αυτή δεν είναι σταθερή, αφού οι καπιταλιστές μπο­ρούν να την καταργήσουν στην πρώτη κιόλας κατάλληλη περί­σταση. Γι' αυτούς, όπως και για τους ανθρακωρύχους, το κυριό­τερο είναι η νομοθετική καθιέρωση της οχτάωρης εργάσιμης μέρας...». Ενγκελς προς τον Φρίντριχ Αντολφ Ζόρκε, 30 του Απρίλη 1890, Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα» τόμ. 37 σελ. 336-337

«Ευχαριστώ θερμά για τις πληροφορίες σχετικά με την Ερφούρτη¹⁵, που από πολλές απόψεις είναι πολύτιμες για μένα. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι συζητήσεις στην επιτροπή γύρω από το πρόγραμμα... Το άρθρο σχετικά με την 6ωρη εργάσιμη μέρα για παιδιά μέχρι 18 χρόνων θα έπρεπε, οπωσδήποτε, να συμπεριληφθεί, στο πρόγραμμα, όπως επίσης η απαγόρευση της νυχτερινής δουλειάς για τις γυναίκες και η απαλλαγή τους από την εργασία τουλάχιστο τέσσερις βδομάδες πριν και έξι βδομάδες μετά τον τοκετό». Ενγκελς προς τον Καρλ Κάουτσκυ, 3 του Δεκέμβρη 1891. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 38, σελ. 203, 204

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ Β. Ι. ΛΕΝΙΝ «ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΑΣ»

«Περνάμε στο πραχτικό μέρος του προγράμματος... Για το πρώτο κεφάλαιο είναι ζήτημα αν χρειάζονται ουσιαστικές τροπο­ποιήσεις στο "σχέδιο προγράμματος" της ομάδας "Απελευθέρω­ση της δουλειάς" που απαιτεί:

...9) "αναθεώρηση όλης της αστικής και ποινικής νομοθεσίας μας, κατάργηση του χωρισμού σε κάστες και των ποινών που δε συμβιβάζονται με την αξιοπρέπεια του ανθρώπου". Εδώ θα 'πρεπε να προστεθεί: "καθιέρωση απόλυτης ισότητας δικαιωμάτων της γυναίκας με τον άντρα".

Στο δεύτερο κεφάλαιο των πραχτικών διεκδικήσεων βρίσκουμε στο πρόγραμμα της ομάδας "Απελευθέρωση της δουλειάς" τη γενική διεκδίκηση για "νομοθετική ρύθμιση των σχέσεων των εργατών (της πόλης και του χωριού) με τους επιχειρηματίες και για οργάνωση αντίστοιχης επιθεώρησης με εκπροσώπηση των εργατών". Νομίζουμε πως το εργατικό κόμμα πρέπει να διατυπώσει τις διεκδικήσεις του σημείου αυτού πιο εμπεριστατωμένα και πιο διεξοδικά, πρέπει ν' απαιτήσει (1) οχτάωρη εργάσιμη μέρα (2) απαγόρευση της νυχτερινής εργα­σίας, απαγόρευση της εργασίας για παιδιά κάτω από 14 χρόνων...». Β. I. Λένιν, «Απαντα», ελλ. έκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τόμ. 4. σελ. 229-230

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ TOY Β. I. ΛΕΝΙΝ «ΣΧΕΔΙΟ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ»

«Τα φρικτά βάσανα που προξένησε ο πόλεμος αυτός ξυπνάνε σ' όλες τις γυναίκες και ιδιαίτερα στις προλετάριες γυναίκες, τη θέληση για την ειρήνη που όλο και μεγαλώνει. Η συνδιάσκεψη, κηρύσσοντας τον πόλεμο ενάντια σε κάθε ιμπεριαλιστικό πόλεμο, θεωρεί ταυτόχρονα ότι, για να μπορέσει να μετατραπεί η επιθυμία αυτή για την ειρήνη σε συνειδητή πολιτική δύναμη είναι απαραί­τητο να καταλάβουν καλά οι εργάτριες ότι οι εύπορες τάξεις επιδιώκουν μόνο τις προσαρτήσεις, τις κατακτήσεις και την κυριαρχία, ότι οι πόλεμοι είναι αναπόφευκτοι στην εποχή του ιμπεριαλισμού και ότι ο ιμπεριαλισμός απειλεί τον κόσμο με μια σειρά από πολέμους, αν το προλεταριάτο δε βρει μέσα του αρκετές δυνάμεις να βάλει τέλος στο καπιταλιστικό καθεστώς, ανατρέποντας οριστικά τον καπιταλισμό. Αν η εργάτρια θέλει να συντομεύσει την περίοδο των βασάνων που συνδέεται με την εποχή των ιμπεριαλιστικών πολέμων, είναι απαραίτητο όπως η επιθυμία της για ειρήνη περάσει στην αγανάκτηση και στην πάλη για το σοσιαλισμό. Μόνο με το δρόμο του σοσιαλιστικού κινήματος των μαζών, δυναμώνοντας και οξύνοντας τη σοσιαλιστική πάλη θα πετύχει η εργάτρια το σκοπό της στην πάλη αυτή. Συνεπώς, πρώτο καθήκον της είναι να υποστηρίζει τις συνδικαλιστικές και τις σοσιαλιστικές οργανώσεις και να παραβιάσει την κοινωνική ειρήνη με την πάλη ενάντια στις πολεμικές πιστώσεις, ενάντια στη συμμετοχή στις αστικές κυβερνήσεις, με την υποστήριξη και προπαγάνδιση της συναδέλφωσης των στρατιωτών στα χαρακώ­ματα στο πεδίο της μάχης, με τη συγκρότηση παράνομων οργανώσεων παντού, όπου η κυβέρνηση κατάργησε τις συνταγ­ματικές ελευθερίες και τελικά, προσελκύοντας τις μάζες να πάρουν μέρος στις διαδηλώσεις και στα επαναστατικά κινήματα.

Η διεθνιστική συνδιάσκεψη των σοσιαλιστριών γυναικών καλεί τις εργάτριες όλων των χωρών να διεξάγουν αμέσως την πάλη αυτή, οργανώνοντάς την διεθνιστικά και συνδέοντας τη δουλειά τους στενά με τη δουλειά εκείνων των σοσιαλιστών όλων των χωρών που παλεύουν όπως ο Λήμπκνεχτ ενάντια στον εθνικισμό και διεξάγουν επαναστατική σοσιαλιστική πάλη.

Η συνδιάσκεψη υπενθυμίζει ταυτόχρονα στις εργάτριες ότι οι αντικειμενικές συνθήκες για τη σοσιαλιστική παραγωγή ωρί­μασαν ήδη στις πιο προηγμένες χώρες της Ευρώπης, ότι το κίνημα μπαίνει σε νέα φάση, ότι ο σημερινός παγκόσμιος πόλε­μος τις επιφορτίζει με νέα και σοβαρά καθήκοντα, ότι το κίνημά τους μπορεί ν' αποτελέσει τον πρόδρομο του γενικού ξεσηκώμα­τος των μαζών, το οποίο μπορεί να δώσει νέα ορμή σ' όλο το σοσιαλιστικό κίνημα και να φέρει κοντά την ώρα της τελικής απελευθέρωσης. Οι εργάτριες, παίρνοντας την πρωτοβουλία στην υπόθεση της οργάνωσης διαδηλώσεων και επαναστατικών εκ­δηλώσεων στους δρόμους, πηγαίνοντας χέρι με χέρι με το προλεταριάτο, μπορούν να βάλουν την αρχή νέας εποχής στην προλεταριακή πάλη, που στη διάρκειά της το προλεταριάτο θα κατακτήσει το σοσιαλισμό στις πιο προηγμένες χώρες και τη λαοκρατική δημοκρατία στις πιο καθυστερημένες». Β. I. Λένιν, «Απαντα», τόμ. 26, σελ. 208-209

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ Β. I. ΛΕΝΙΝ «ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΑΚΡΙΑ»

«Τι λογής πολιτοφυλακή χρειάζεται σε μας, στο προλεταριάτο, σε όλους τους εργαζόμενους; Πραγματικά λαϊκή, δηλαδή, πρώτο να αποτελείται από όλο γενικά τον πληθυσμό, από όλους τους ενήλικους πολίτες και των δυο φύλων... Μια τέτια πολιτοφυλακή θα διεύρυνε εκείνες τις αρμοδιότητες που, για να χρησιμοποιή­σουμε επιστημονική γλώσσα, ανάγονται στη δικαιοδοσία της "αστυνομίας ευταξίας", στην υγειονομική επίβλεψη κτλ., χρησι­μοποιώντας σε τέτιες δουλειές όλες γενικά τις ενήλικες γυναίκες. Και αν δεν τραβήξουμε τις γυναίκες στη δημόσια υπηρεσία, στην πολιτοφυλακή, στην πολιτική ζωή, αν δεν αποσπάσουμε τις γυναίκες από τις συνθήκες του σπιτιού και της κουζίνας που τις αποβλακώνουν, δεν είναι δυνατό να εξασφαλίσουμε πραγματική ελευθερία, δεν είναι δυνατό να οικοδομήσουμε ακόμη και δημο­κρατία, χωρίς πια να γίνεται λόγος για σοσιαλισμό». Β. I. Λένιν, «Απαντα», τόμ. 31, σελ. 42, 43

ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΠΡΟΣΟΥΡΑ TOY Β. Ι. ΛΕΝΙΝ «ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΑΣ»

«...Χωρίς την προσέλκυση των γυναικών στην ανεξάρτητη συμμετοχή όχι μονάχα στην πολιτική ζωή γενικά, μα και στη μόνιμη, καθολική κοινωνική υπηρεσία, δεν μπορεί ούτε λόγος να γίνει όχι μονάχα για σοσιαλισμό, μα και για πλήρη και σταθερή δημοκρατία. Οι τέτιες αρμοδιότητες της "αστυνομίας" όπως η φροντίδα για τους αρρώστους, για τα απροστάτευτα παιδιά, για την υγιεινή διατροφή κλπ. δεν μπορούν γενικά να πραγματοποιη­θούν ικανοποιητικά χωρίς την ισοτιμία των γυναικών στην πράξη και όχι μονάχα στα χαρτιά». Β. I. Λένιν, «Απαντα», τόμ. 31, σελ. 165.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ Β. Ι. ΛΕΝΙΝ «ΥΛΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ»

«Το σύνταγμα της λαοκρατικής δημοκρατίας της Ρωσίας πρέπει να εξασφαλίσει:

...14. Εκπαίδευση γενική και πολυτεχνική (που να δίνει θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις για όλους τους κύριους κλά­δους της παραγωγής) δωρεάν και υποχρεωτική για όλα τα παιδιά και των δύο φύλων μέχρι 16 χρόνων, στενή σύνδεση της εκπαίδευσης με την παιδική κοινωνική-παραγωγική εργασία.

...Το κόμμα ζητάει...

6. Απαγόρευση της εργασίας των γυναικών στους κλάδους, όπου αυτή είναι επιβλαβής για το γυναικείο οργανισμό, απαγό­ρευση της νυκτερινής εργασίας των γυναικών, απαλλαγή των γυναικών από τη δουλειά 8 εβδομάδες πριν και 8 εβδομάδες ύστερα από τον τοκετό με καταβολή σ' όλο το διάστημα ολόκλη­ρου του μισθού με δωρεάν ιατρική και φαρμακευτική περίθαλ­ψη...

7. Οργάνωση σε όλα τα εργοστάσια, τις φάμπρικες και τις άλλες επιχειρήσεις, όπου δουλεύουν γυναίκες, βρεφικών και παιδικών σταθμών και αιθουσών για το θηλασμό, απαλλαγή από τη δουλειά των γυναικών που θηλάζουν τουλάχιστο κάθε τρεις ώρες και όχι λιγότερο από μισή ώρα, χορήγηση επιδομάτων στις θηλάζουσες μητέρες και ελάττωση της εργάσιμης μέρας τους σε 6 ώρες...

9. Οργάνωση επιθεώρησης εργασίας που να εκλέγεται από τις εργατικές οργανώσεις και επέκτασή της σε κάθε είδους επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν μισθωτή εργασία, χωρίς να εξαιρείται και το υπηρετικό προσωπικό των σπιτιών, εισαγωγή του θεσμού των επιθεωρητριών στους κλάδους όπου χρησιμο­ποιείται η εργασία των γυναικών. Β. Ι. Λένιν, «Απαντα», τόμ. 32, σελ. 153, 155, 157, 158

--------------------------------------------------

1. Η ιδέα αυτή αναπτύχθηκε στο πρώτο ακόμα βιβλίο του Φουριέ «Θεωρία των τεσσάρων κινημάτων», όπου εμπεριέχεται συγκεκριμένα η παρακάτω γενική θέση: «Η κοινωνική πρόοδος και η αλλαγή των περιόδων συντελούνται σε αντιστοιχία με την πρόοδο των γυναικών προς την ελευθερία, ενώ η παρακμή της κοινωνικής κατάστασης συντελείται σε αντιστοιχία με τον περιορισμό της ελευθερίας των γυναικών». Ο Φουριέ συνόψισε τη θέση αυτή στη φόρμουλα: «Η διερεύνηση των δικαιωμάτων των γυναικών αποτελεί θεμελιακή αρχή κάθε κοινωνικής προόδου» (Ch. Fourier. Oeuvres completes, t.1, Paris, 1841, p. 196-196).

2. Λογοπαίγνιο: Cοgg - επώνυμο, «Geck» - «παλαβή» (Συντ.)

3. Πρόκειται για το τρίτο συνέδριο της Διεθνούς, που συνήλθε στις Βρυξέλλες, στις 6-13 του Σεπτέμβρη 1868.

4. Η Εθνική Εργατική Ενωση ιδρύθηκε στις ΗΠΑ τον Αύγουστο του 1866, στο συνέδριο της Βαλτιμόρης. Ενεργό συμμετοχή στην ίδρυση της Ενωσης είχε ο επιφανής παράγοντας του αμερικάνικου εργατικού κινήματος Σίλβης. Η Ενωση απόχτησε σύντομα δεσμούς με τη Διεθνή Εταιρεία των Εργατών.

5. «Sozialdemokrat» (Συντ).

6. Η απεργία των λιμενεργατών του Λονδίνου, που κράτησε από τις 12 του Αυγούστου έως τις 14 του Σεπτέμβρη 1889, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα του αγγλικού εργατικού κινήματος στα τέλη του 19ου αιώνα. Σ' αυτή πήραν μέρος 30 χιλιάδες λιμενεργάτες και πάνω από 30 χιλιάδες εργάτες άλλων επαγγελμάτων. Οι περισσότεροι απ' αυτούς ήταν ανειδίκευτοι εργάτες, που δεν ανήκαν σε κανένα από τα τρέιντγιουνιονς (συνδικάτα). Χάρη στη σταθερότητα και οργανωτικότητά τους, οι απεργοί πέτυχαν την ικανοποίηση των αιτημάτων τους για την αύξηση του μεροκάματου και για βελτίωση των συνθηκών εργασίας.

7. Ανατολικό τμήμα του Λονδίνου που περιλαμβάνει συνοικίες κατοικούμενες από το προλεταριάτο και τη φτωχολογιά (Σύντ).

8. Η απεργία των εργατριών στις φάμπρικες κατασκευής σπίρτων του Λονδίνου, που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλη του 1888, στέφθηκε με επιτυχία. Οι εργάτριες πέτυχαν μερική αύξηση του μεροκάματου.

9. «Οσοι μπαίνετε εδώ μέσα αφήστε κάθε ελπίδα»! (Δάντης. «Η θεία κωμωδία. Κόλαση». Μέρος III) (Σύντ).

10. Ενωση των εργαζομένων στις επιχειρήσεις αερίου και ανειδίκευτων εργατών - το πρώτο στην ιστορία του εργατικού κινήματος της Αγγλίας τρέιντγιουνιον ανειδίκευτων εργατών, που ιδρύθηκε στα τέλη του Μάρτη - αρχές του Απρίλη του 1889 σε συνθήκες ανάπτυξης του εργατικού απεργιακού κινήματος. Μεγάλο ρόλο στην οργάνωση της Ενωσης και στην καθοδήγησή της έπαιξαν οι Ε. Μαρξ - Εβελινγκ και Ε. Εβελινγκ. Η Ενωση πρόβαλλε το αίτημα να καθιερωθεί νομοθετικά η 8ωρη εργάσιμη μέρα. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, η Ενωση απόχτησε μεγάλη επιρροή στα πλατιά στρώματα των εργατών. Σε διάστημα ενός χρόνου, έγιναν μέλη της 100 περίπου χιλιάδες εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις αερίου. Η Ενωση συμμετείχε ενεργά στην οργάνωση των απεργιών των λιμενεργατών του Λονδίνου το 1889.

11. Η απεργία στο Σιλβερτάουν (περιοχή του Ισι-Εντ), που κράτησε από το Σεπτέμβρη ως το Δεκέμβρη του 1889, ήταν απεργία των εργατών υπογείων καλωδίων και των εργαζομένων στις επιχειρήσεις ελαστικών ειδών. Οι απεργοί, ο αριθμός των οποίων έφτανε περίπου τις 3 χιλιάδες άτομα, ζητούσαν αύξηση της ωριαίας και κατ' αποκοπήν αμοιβής, μεγαλύτερη αμοιβή για τις υπερωρίες και τις μέρες των εορτών, αύξηση του μεροκάματου των γυναικών και των παιδιών. Δραστήριο μέρος στην οργάνωση της απεργίας πήρε η Ελεονόρα Μαρξ - Εβελινγκ, που στη διάρκεια της απεργίας ίδρυσε την Ενωση νεαρών εργατριών. Η απεργία, που συνεχίστηκε για τρεις περίπου μήνες, έληξε με αποτυχία των εργατών του Σιλβερτάουν, επειδή δεν είχαν την υποστήριξη των άλλων τρέιντγιουνιονς.

12. Η απεργία των εργαζομένων στην εταιρεία φωταερίου της νότιας περιοχής του Λονδίνου έγινε το Δεκέμβρη του 1889 και συνεχίστηκε ως το Φλεβάρη του 1890. Αιτία της απεργίας ήταν η άρνηση των ιδιοκτητών της εταιρείας να τηρήσουν τη συμφωνία, για εφαρμογή της 8ωρης εργάσιμης μέρας, για αύξηση του μεροκάματου, για πρόσληψη μόνο μελών του συνδικάτου εργαζομένων στις επιχειρήσεις αερίου κλπ. Η απεργία έληξε με αποτυχία, γιατί δεν βοήθησαν όσο έπρεπε δραστήρια τα άλλα τρέιντγιουνιονς, ιδιαίτερα της ένωσης λιμενεργατών, και γιατί από το 1890 άρχισε να πέφτει το απεργιακό κίνημα. Η 8ωρη εργάσιμη μέρα στις επιχειρήσεις της εταιρείας καταργήθηκε.

13. «Times» (Σύντ).

14. Το συμβούλιο των τρέιντγιουνιονς του Λονδίνου συγκροτήθηκε στη συνδιάσκεψη των αντιπροσώπων διαφόρων τρέιντγιουνιονς του Λονδίνου, το Μάη του 1860.

15. Το Συνέδριο του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος της Γερμανίας στην Ερφούρτη συνήλθε από τις 14 ως τις 21 του Οκτώβρη 1891. Σ' αυτό πήραν μέρος 258 αντιπρόσωποι.

Σημαντικότερη απόφαση του συνεδρίου ήταν η ψήφιση του νέου προγράμματος της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Εισήγηση για το πρόγραμμα έκανε ο Β. Λίμπκνεχτ.

Τα αποσπάσματα από τη συζήτηση της Κλάρας Τσέτκιν με τον Β. Ι. Λένιν για το «Γυναικείο Ζήτημα», που παρουσιάζουμε σήμερα, φωτίζουν την ταξική ουσία της φυλετικής ανισοτιμίας, την προοπτική κατάκτησης της ισότιμης θέσης της γυναίκας στην κοινωνία και από την πείρα της νεαρής, τη στιγμή που έγινε η συζήτηση, Σοβιετικής Εξουσίας, καθώς και την αναγκαιότητα της οργάνωσης ενός παγκόσμιου γυναικείου κινήματος που θα αγωνίζεται για τα δικαιώματα των εργατριών, όλων των γυναικών από τα καταπιεσμένα λαϊκά στρώματα. Η συζήτηση έγινε στα 1920, κατά την περίοδο διεξαγωγής του Β' Συνεδρίου της Γ' Κομμουνιστικής Διεθνούς. Σ' αυτό το Συνέδριο δεν έγινε κατορθωτό να γίνει συζήτηση για το «Γυναικείο Ζήτημα», παρόλο που ήταν στους στόχους του, γιατί η επιτροπή, η οποία είχε συγκροτηθεί ώστε να προετοιμάσει θέσεις για το συγκεκριμένο θέμα, δεν κατάφερε να τις ετοιμάσει.

Η Κλάρα Τσέτκιν ήταν επιφανής παράγοντας του Γερμανικού και του Παγκόσμιου Κομμουνιστικού Κινήματος. Ηταν επικεφαλής του προλεταριακού κινήματος των γυναικών της Γερμανίας και δούλεψε στις διεθνείς σοσιαλιστικές οργανώσεις των γυναικών, ενώ από το 1921 ήταν μέλος του προεδρείου της Εκτελεστικής Επιτροπής της Γ' Κομμουνιστικής Διεθνούς και επικεφαλής της Διεθνούς Γραμματείας Γυναικών της Κομμουνιστικής Διεθνούς.

Τη συζήτηση με τον Λένιν κατέγραψε η Κλάρα Τσέτκιν στο «Σημειωματάριό» της και ολοκληρωμένα, όπως την παρουσιάζουμε σήμερα, την έγραψε στα 1925, ένα χρόνο μετά το θάνατο του Β. Ι. Λένιν.

Αναδημοσιεύεται από το βιβλίο «Λένιν αρχηγός, σύντροφος, άνθρωπος» των εκδόσεων «ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», 1975.

(...)Ο Λένιν κοίταξε το ρολόι του.

-- Εχει περάσει, είπε, κατά το ήμισυ ο χρόνος που διαθέτω. Φλυάρησα πολύ. Θα πρέπει να γράψετε τις καθοδηγητικές θέσεις για την κομμουνιστική δουλειά μέσα στις γυναίκες. Ξέρω ότι αντικρίζετε το ζήτημα από την άποψη των αρχών, ξέρω και την πραχτική πείρα σας. Γι' αυτό θα είναι σύντομη η συνομιλία μας πάνω σ' αυτή τη δουλειά. Ετσι λοιπόν, επί το έργον. Πώς αντιλαμβάνεστε αυτές τις θέσεις εσείς;

Του είπα με δυο λόγια τις απόψεις μου. Ο Λένιν κούνησε κάμποσες φορές επιδοκιμαστικά το κεφάλι, χωρίς να με διακόψει. Οταν τέλειωσα, τον κοίταξα ερωτηματικά.

-- Σωστά, είπε, μιλήστε γι' αυτή τη δουλειά και με το Ζηνόβιεφ. Θα ήταν επίσης καλό να βγάζατε κανένα λόγο γι' αυτό σε συνεδρίαση των υπεύθυνων κομματικών γυναικείων στελεχών και να υποβάλετε σε συζήτηση το ζήτημα. Είναι λυπηρό, που δεν είναι η σ. Ινέσσι.²Είναι άρρωστη και έφυγε στον Καύκασο. Υστερα από τη συζήτηση, να γράψετε τις θέσεις. Θα τις εξετάσει η επιτροπή και η Εκτελεστική Επιτροπή θα αποφασίσει οριστικά. Θα πω τη γνώμη μου μόνο πάνω σε ορισμένα βασικά σημεία, στα οποία συμμερίζομαι απόλυτα την άποψή σας. Μου φαίνονται σπουδαίες επίσης και για την τρέχουσα διαφωτιστική και προπαγανδιστική δουλειά μας, μια και θέλουμε να προετοιμάσουμε επιτυχείς εκδηλώσεις και νικηφόρες μάχες.

Οι θέσεις πρέπει να υπογραμμίζουν έντονα πως η πραγματική απελευθέρωση της γυναίκας είναι δυνατή μόνο μέσω του κομμουνισμού. Πρέπει να ξεκαθαριστεί ριζικά το ζήτημα της αδιάσπαστης σύνδεσης που υπάρχει ανάμεσα στην κατάσταση της γυναίκας, σαν ανθρώπου και μέλους της κοινωνίας, και της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Ετσι θα ξεχωρίσουμε για καλά από το αστικό κίνημα για τη «χειραφέτηση της γυναίκας». Αυτό θέτει επίσης τις βάσεις για την εξέταση του γυναικείου ζητήματος σαν τμήματος του κοινωνικού, εργατικού ζητήματος και επιτρέπει έτσι να το συνδέσουμε γερά με τον προλεταριακό ταξικό αγώνα και την επανάσταση. Το γυναικείο κομμουνιστικό κίνημα πρέπει κι αυτό να είναι μαζικό, πρέπει να είναι μέρος του γενικού μαζικού κινήματος, όχι μόνο του κινήματος των προλεταρίων, μα όλων των εκμεταλλευομένων και καταπιεζομένων, όλων των θυμάτων του καπιταλισμού. Εκεί έγκειται η σημασία του γυναικείου κινήματος για τον ταξικό αγώνα του προλεταριάτου και για το ιστορικό του δημιουργικό καθήκον: Τη δημιουργία της κομμουνιστικής κοινωνίας. Μπορούμε με το δίκιο μας να είμαστε περήφανοι για το ότι το άνθος των γυναικών - επαναστατριών βρίσκεται στο κόμμα μας, στην Κομμουνιστική Διεθνή. Αυτό όμως ακόμα δεν έχει αποφασιστική σημασία. Πρέπει να τραβήξουμε τα εκατομμύρια των εργαζόμενων γυναικών στην πόλη και στο χωριό να συμμετάσχουν στην πάλη μας και ιδιαίτερα στο έργο της κομμουνιστικής αναδιοργάνωσης της κοινωνίας. Χωρίς τις γυναίκες δεν μπορεί να υπάρξει πραγματικό μαζικό κίνημα.

Από τις αντιλήψεις μας στον ιδεολογικό τομέα βγαίνουν και τα οργανωτικά μέτρα. Κανενός είδους ξεχωριστές οργανώσεις των κομμουνιστριών! Η κομμουνίστρια είναι τέτοιο μέλος του κόμματος όπως και ο κομμουνιστής, με τις ίδιες υποχρεώσεις και δικαιώματα. Πάνω σ' αυτό δεν μπορούν να υπάρχουν κανενός είδους διχογνωμίες. Δεν πρέπει ωστόσο να κλείνουμε τα μάτια μπροστά στα γεγονότα. Το κόμμα πρέπει να έχει όργανα, εργατικές ομάδες, επιτροπές, τμήματα ή όπως αλλιώς τις πούμε, που το βασικό τους καθήκον θα είναι να αφυπνίζουν τις πλατιές μάζες των γυναικών, να τις συνδέουν με το κόμμα και να τις κρατάνε κάτω από την επιρροή του. Γι' αυτό είναι εννοείται απαραίτητο να διεξάγουμε απόλυτα συστηματική δουλειά μέσα σ' αυτές τις γυναικείες μάζες. Πρέπει να διαφωτίζουμε τις γυναίκες που βγήκαν απ' την παθητικότητα, να τις στρατολογούμε και να τους δίνουμε τα εφόδια για τον προλεταριακό ταξικό αγώνα κάτω από την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος. Εχω συνάμα υπόψη μου όχι μόνο τις προλετάρισσες, που δουλεύουν στα εργοστάσια ή στην κουζίνα του σπιτιού. Αναλογίζομαι και τις αγρότισσες, τις γυναίκες των διαφόρων μικροαστικών στρωμάτων. Ολες αυτές είναι επίσης θύματα του καπιταλισμού και έγιναν περισσότερο από κάθε άλλη φορά θύματά του από τον καιρό του πολέμου. Από την ψυχοσύνθεσή του όλος αυτός ο γυναικείος κόσμος δείχνει αδιαφορία στην πολιτική, είναι ακοινώνητες, καθυστερημένες, είναι στενός ο κύκλος δράσης τους, όλος ο τρόπος της ζωής τους. Ετσι έχουν τα πράγματα. Θα ήταν ανοησία, μεγάλη ανοησία, αν δεν το προσέχαμε αυτό. Μας χρειάζονται δικά μας όργανα, που να κάνουν δουλειά μέσα σ' αυτές, μας χρειάζονται ειδικές οργανωτικές μορφές και μέθοδοι ζύμωσης. Αυτό δεν είναι υπεράσπιση των «δικαιωμάτων της γυναίκας», κατά τον τρόπο των αστών, είναι εφαρμοσμένη επαναστατική σκοπιμότητα.

Είπα στον Λένιν πως είναι πολύτιμο στήριγμα για μένα οι συλλογισμοί του. Πολλοί σύντροφοι, πολύ καλοί σύντροφοι, πάλευαν με τον πιο αποφασιστικό τρόπο ενάντια στη δημιουργία ειδικών οργάνων από το κόμμα για μια προγραμματισμένη δουλειά μέσα στις πλατιές γυναικείες μάζες. Το χαρακτήριζαν αυτό επιστροφή στις σοσιαλδημοκρατικές παραδόσεις, στην περιβόητη «χειραφέτηση της γυναίκας». Προσπαθούσαν να αποδείξουν πως τα κομμουνιστικά κόμματα μια και αναγνωρίζουν κατ' αρχήν και απόλυτα την ισοτιμία της γυναίκας, πρέπει να δουλεύουν μέσα στις μάζες των εργαζομένων χωρίς κανέναν ξεχωρισμό. Ο τρόπος δουλειάς με τις γυναίκες πρέπει να είναι ο ίδιος όπως και με τους άντρες. Οιαδήποτε απόπειρα να παρθούν υπόψη, όσον αφορά την προπαγάνδα ή την οργάνωση, οι περιπτώσεις που ανέφερε ο Λένιν, κακοχαρακτηρίζονταν από τους υπερασπιστές των αντιθέτων απόψεων, σαν οπορτουνισμός, σαν προδοσία και άρνηση αρχών.

-- Αυτό δεν είναι καινούριο και δεν αποτελεί απόδειξη, διαφώνησε ο Λένιν. Μην αφήνετε να σας παραπλανάνε. Γιατί πουθενά, ούτε και στη Σοβιετική Ρωσία, δεν έχουμε στο κόμμα ίδιο με τους άντρες αριθμό γυναικών; Γιατί είναι τόσο μικρός ο αριθμός των επαγγελματικά οργανωμένων γυναικών; Τα γεγονότα αυτά μας υποχρεώνουν να σκεφτούμε. Το να μην παραδέχεται κανείς την ανάγκη ύπαρξης ειδικών οργάνων για τη δουλειά μας μέσα στις πλατιές γυναικείες μάζες είναι μία των εκδηλώσεων της υπέρμετρα βασισμένης σε αρχές και εξαιρετικά ριζοσπαστικής απόψεως των «αγαπητών φίλων» μας του Κομμουνιστικού Εργατικού Κόμματος.³Σύμφωνα μ' αυτούς, πρέπει να υπάρχει μόνο μορφή οργάνωσης η εργατική ένωση. Εγώ αυτό το ξέρω. Η καταφυγή στις αρχές εκδηλώνεται σε πολλά κεφάλια με επαναστατικές διαθέσεις, αλλά κεφάλια με συγχύσεις, «για να μη γίνει κανένα λάθος στις έννοιες», δηλαδή όταν το μυαλό αρνείται να συλλάβει το νόημα των γεγονότων, όπου πρέπει να στραφεί η προσοχή. Πώς αντιμετωπίζουν οι φύλακες αυτοί της «καθαρότητας των αρχών» τις υποχρεώσεις που μας επιβάλλονται από την ιστορία στην επαναστατική μας πολιτική; Ολοι αυτοί οι συλλογισμοί γίνονται σκόνη μπροστά στην αδυσώπητη αναγκαιότητα: Δεν μπορούμε να πραγματοποιούμε τη δικτατορία του προλεταριάτου χωρίς τα εκατομμύρια των γυναικών, δεν μπορούμε χωρίς αυτές να οικοδομούμε τον κομμουνισμό. Πρέπει να βρούμε το δρόμο προς αυτές, πρέπει πολλά να μελετήσουμε, να κάνουμε πολλές δοκιμές για να τον βρούμε.

Γι' αυτό είναι απόλυτα σωστό το ότι προβάλλουμε αιτήματα προς όφελος των γυναικών. Αυτό δεν είναι ένα μίνιμουμ πρόγραμμα, δεν είναι πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων στο πνεύμα του σοσιαλδημοκρατισμού, στο πνεύμα της ΙΙ Διεθνούς. Αυτό δεν είναι αναγνώριση ότι πιστεύουμε στην αιωνιότητα ή έστω στη μακρόχρονη ύπαρξη της αστικής τάξης και του κράτους της. Δεν είναι επίσης ούτε απόπειρα να καθησυχάσουμε τις μάχες των γυναικών με μεταρρυθμίσεις και να τις αποτραβήξουμε από το δρόμο της επαναστατικής πάλης. Δεν έχουν τίποτα το κοινό με τις μεταρρυθμιστικές απατεωνιές. Τα αιτήματά μας πηγάζουν πραχτικά εκ της αδηρίτου ανάγκης και των αισχρών εξευτελισμών, στους οποίους υποβάλλεται η αδύναμη και χωρίς δικαιώματα γυναίκα μέσα στο αστικό καθεστώς. Ετσι εμείς δείχνουμε πως γνωρίζουμε αυτές τις ανάγκες, νιώθουμε και την καταπίεση της γυναίκας, νιώθουμε την προνομιακή θέση των ανδρών και μισούμε, ναι, μισούμε και θέλουμε να φύγουν από τη μέση όσα καταπιέζουν και βασανίζουν την εργάτρια, τη γυναίκα του εργάτη, την αγρότισσα, τη γυναίκα του ταπεινού ανθρώπου και μάλιστα, από πολλές απόψεις, και τη γυναίκα των ευπόρων τάξεων. Τα δικαιώματα και τα κοινωνικά μέτρα, που εμείς απαιτούμε απ' την αστική κοινωνία για τη γυναίκα, αποτελούν απόδειξη του ότι καταλαβαίνουμε τη θέση και τα συμφέροντα των γυναικών και θα τα λάβουμε υπόψη μας στην προλεταριακή δικτατορία. Εννοείται, όχι σαν κηδεμόνες, ή κηδεμονία αποκοιμίζει. Οχι, φυσικά, όχι, μα σαν επαναστάτες, που καλούν τις γυναίκες, σαν ισότιμες που είναι, να δουλέψουν οι ίδιες για την αναδιοργάνωση της οικονομίας και για το ιδεολογικό εποικοδόμημα.

Βεβαίωσα τον Λένιν πως συμμερίζομαι τις απόψεις του, αλλά πως αυτές θα συναντήσουν αναμφίβολα αντίσταση. Τα ασταθή και δειλά μυαλά θα τις απορρίψουν σαν «επικίνδυνο οπορτουνισμό». Και δεν επιτρέπεται να αγνοήσουμε πως και τα σημερινά μας αιτήματά για τις γυναίκες δεν αποκλείεται να τα καταλάβουν και να τα ερμηνεύσουν λαθεμένα.

- Τι είναι αυτά! φώναξε ο Λένιν κάπως θυμωμένος. Ο κίνδυνος αυτός απειλεί τα πάντα, ό,τι λέμε και κάνουμε. Αν εμείς από φόβο μπρος σ' αυτό τον κίνδυνο επρόκειτο να παραιτηθούμε από λογικές και απαραίτητες ενέργειες, τότε απλούστατα θα μπορούσαμε να μετατραπούμε σε Ινδούς στηλίτες. Μην κουνηθούμε, μην τυχόν κουνηθούμε, γιατί μπορεί να σωριαστούμε χάμω από το ύψος της στήλης των αρχών μας! Στην περίπτωσή μας δεν πρόκειται μόνο για το τι απαιτούμε, αλλά και πώς το απαιτούμε. Μου φαίνεται πως αυτό το υπογράμμισα αρκετά καθαρά. Εννοείται πως δεν πρέπει στην προπαγάνδα μας να επαναλαμβάνουμε στερεότυπα τα διάφορα αιτήματά μας για τις γυναίκες. Οχι, αλλά ανάλογα με τις υπάρχουσες συνθήκες θα πρέπει να παλεύουμε πότε για το ένα και πότε για το άλλο, να παλεύουμε, εννοείται, πάντα σε σχέση με τα γενικά συμφέροντα του προλεταριάτου.

Εννοείται πως η κάθε σύγκρουση μας φέρνει σε αντίθεση με την αξιοσέβαστη αστική κλίκα, με τους όχι λιγότερο αξιοσέβαστους ρεφορμιστές λακέδες της. Αυτό αναγκάζει τους ρεφορμιστές ή να παλέψουν μαζί με μας, κάτω απ' την καθοδήγησή μας, που δεν το θέλουν, ή να πετάξουν το προσωπείο. Μ' αυτόν τον τρόπο η πάλη μας ξεχωρίζει έντονα, φανερώνει το κομμουνιστικό μας πρόσωπο. Γεννάει την εμπιστοσύνη προς εμάς των πλατιών γυναικείων μαζών, που νιώθουν τους εαυτούς τους θύματα της εκμετάλλευσης, υποδουλωμένες, καταπιεζόμενες από την κυριαρχία των αντρών, από την εξουσία του εργοδότη και απ' ολόκληρη την αστική κοινωνία στο σύνολό της. Οι απ' όλους προδομένες, εγκαταλειμμένες εργαζόμενες γυναίκες αρχίζουν να καταλαβαίνουν πως πρέπει να παλέψουν μαζί με μας. Χρειάζεται τάχα ακόμα να κάνουμε επαλήθευση ιδιαίτερη, ο ένας του άλλου μας, για το ότι η πάλη για τα δικαιώματα των γυναικών πρέπει να συνδέεται με το βασικό σκοπό, την κατάκτηση της εξουσίας και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου; Αυτό τώρα είναι και παραμένει για μας το άλφα και το ωμέγα. Αυτό είναι ξεκάθαρο, απόλυτα ξεκάθαρο. Αλλά οι πλατύτατες μάζες των εργαζομένων γυναικών του λαού δεν πρόκειται να νιώσουν ακράτητο πόθο να συμμεριστούν τους αγώνες για την κρατική εξουσία, αν ήταν να διαλαλούμε πάντα και μόνο αυτό το ένα αίτημα, έστω κι αν το σαλπίζουμε με τη σάλπιγγα της Ιεριχούς! Οχι! Οχι! Οφείλουμε να συνδέσουμε πολιτικά την έκκλησή μας και στη συνείδηση των γυναικείων μαζών, με τα βάσανα, τις ανάγκες και τους πόθους των εργαζομένων γυναικών. Πρέπει οι γυναίκες να ξέρουν πως προλεταριακή εξουσία σημαίνει γι' αυτές πλήρη ισοτιμία δικαιωμάτων με τον άντρα, και διά νόμου και στην πράξη, στην οικογένεια, στο κράτος και στην κοινωνία, κι ακόμα γκρέμισμα της εξουσίας της αστικής τάξης.

-- Αυτό το αποδείχνει η Σοβιετική Ρωσία, αναφώνησα εγώ, αυτή θα αποτελέσει για μας το μεγαλειώδες παράδειγμα!

Ο Λένιν συνέχισε...

-- Η Σοβιετική Ρωσία τα αιτήματά μας για τις γυναίκες τα προβάλλει και τα φωτίζει με νέο φως. Στις συνθήκες της δικτατορίας του προλεταριάτου αυτά δεν είναι πια αντικείμενο πάλης ανάμεσα στο προλεταριάτο και στην αστική τάξη, μας εξυπηρετούν σαν οικοδομικό υλικό για την ανοικοδόμηση της κομμουνιστικής κοινωνίας. Βλέπουν οι γυναίκες, και πέρα από τα σύνορά μας, την αποφασιστική σημασία που έχει η κατάκτηση της εξουσίας απ' το προλεταριάτο. Θα πρέπει να επεξεργαστείτε με ακρίβεια τη διαφορά που υπάρχει στη θέση των γυναικών εδώ και των γυναικών εκεί, για να κερδίσετε με το μέρος σας τις γυναικείες μάζες στην επαναστατική ταξική πάλη του προλεταριάτου. Η κινητοποίησή τους, πραγματοποιούμενη με ξεκάθαρη κατανόηση των αρχών, πάνω σε γερή οργανωτική βάση, αποτελεί ζήτημα ζωής και νίκης του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ωστόσο ας μην αυταπατώμαστε. Τα τμήματά μας κατά χώρες δεν έχουν ακόμα κατανοήσει σωστά αυτό το ζήτημα. Κρατούν στάση παθητική, αναμονής, μπρος στο καθήκον της δημιουργίας μαζικού κινήματος των εργαζομένων γυναικών υπό κομμουνιστική καθοδήγηση. Δεν καταλαβαίνουν πως η ανάπτυξη ενός τέτοιου μαζικού κινήματος και η καθοδήγησή του αποτελεί σπουδαιότατο μέρος της όλης κομματικής δράσης και μάλιστα το ήμισυ της γενικής κομματικής δουλειάς. Η αναγνώριση εκ μέρους των, όταν τυχαίνει, της ανάγκης και της αξίας ενός ισχυρού, με ξεκάθαρο μπροστά του σκοπό, κομμουνιστικού γυναικείου κινήματος, είναι πλατωνική αναγνώριση στα λόγια και όχι συνεχής κομματική φροντίδα και χρέος.

-- Θεωρούν σαν κάτι το δευτερεύον, σαν δουλειά που αφορά μόνο τις κομμουνίστριες, τη διαφώτιση και προπαγάνδα μέσα στις γυναικείες μάζες, την αφύπνιση και την επαναστατικοποίησή τους. Επικρίνουν τις κομμουνίστριες, ότι δεν πάει μπρος η δουλειά πιο γρήγορα, πιο ενεργητικά. Αυτό είναι εσφαλμένο, ριζικά εσφαλμένο! Πραγματικός διαχωρισμός και ισοτιμία των γυναικών a la rebours, όπως λένε οι Γάλλοι, δηλ. ισοτιμία των γυναικών απ' την ανάποδη. Τι αποτελεί τη βάση της εσφαλμένης θέσης των τμημάτων μας κατά χώρες; (Δε μιλώ για τη Σοβιετική Ρωσία). Σε τελευταία ανάλυση όχι τίποτα άλλο παρά η υποτίμηση της γυναίκας και της δουλειάς της. Ετσι ακριβώς είναι. Δυστυχώς μπορούμε ακόμα για πολλούς συντρόφους μας να πούμε: «ξύστε τον κομμουνιστή, και θα βρείτε το φιλισταίο». Εννοείται πως πρέπει να ξύσεις το ευαίσθητο σημείο, τις ψυχικές του αντιδράσεις απέναντι στη γυναίκα. Υπάρχει μήπως γι' αυτό πιο παραστατική απόδειξη από το πώς οι άντρες βλέπουν ατάραχοι, πώς φθείρονται οι γυναίκες με τις μικροδουλειές, σε ένα έργο μονότονο, εξαντλητικό και που καταβροχθίζει χρόνο και δυνάμεις που είναι το νοικοκυριό, για το πώς στενεύει έτσι ο ορίζοντάς τους, ξεκουτιαίνει το μυαλό, γίνεται βαρύς ο χτύπος της καρδιάς και εξασθενίζει η Θέληση; Δε μιλάω, φυσικά, για τα αστικά σπίτια, που ρίχνουν όλες τις δουλειές του σπιτιού, μαζί και την περιποίηση των παιδιών, πάνω σε μισθωτούς ανθρώπους. Ο,τι λέω αφορά την τεράστια πλειονότητα των γυναικών, μαζί και τις γυναίκες των εργατών, και τότε ακόμα που περνούν ολόκληρη τη μέρα τους στο εργοστάσιο και βγάζουν το ψωμί τους μόνες τους.

Πολύ λίγοι άντρες, ακόμα και από τους προλετάριους, σκέφτονται πόσο πολύ μπορούν να αλαφρώσουν απ' τα βάρη και τις φροντίδες τη γυναίκα τους, ή και να την απαλλάξουν εντελώς, αν ήθελαν να βοηθήσουν στη «γυναικεία δουλειά». Αλλά όχι, γιατί αυτό αντίκειται «στα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του ανδρός». Αυτός έχει απαιτήσεις για την ανάπαυση και τις βολές του. Ζωή της γυναίκας στο σπίτι θα πει να είναι το καθημερινό θύμα σε χιλιάδες τιποτένια μικροπράγματα. Το παλιό δικαίωμα κυριαρχίας του άντρα εξακολουθεί να υπάρχει υπό κεκαλυμμένη μορφή. Η δούλη του, αντικειμενικά, τον εκδικείται γι' αυτό, επίσης με κεκαλυμμένη μορφή: Η καθυστέρηση της γυναίκας, η μη κατανόηση απ' αυτήν των επαναστατικών ιδανικών του ανδρός της, μαραίνει τη ζωτικότητά του και την αποφασιστικότητά του για αγώνα. Αυτό μοιάζει με τα μικρούτσικα σκουλικάκια, που αδιόρατα, αργά, μα σίγουρα, ροκανίζουν και υποσκάπτουν. Γνωρίζω τη ζωή των εργατών, και όχι μόνο απ' τα βιβλία. Η κομμουνιστική μας δουλειά στις γυναικείες μάζες, η πολιτική μας δουλειά, περιλαμβάνει σημαντικό μέρος διαπαιδαγωγικής δουλειάς στους άντρες. Οφείλουμε να ξεριζώσουμε τις παλιές δουλοκτητικές απόψεις ως τις τελευταίες, τις παραμικρότερες ρίζες τους. Και στο κόμμα και στις μάζες. Αυτό αφορά τα πολιτικά μας καθήκοντα ακριβώς σαν ενός επιτακτικά αναγκαίου σχηματισμού επιτελείου από συντρόφους, άντρες και γυναίκες, που έχουν γερή θεωρητική και πραχτική κατάρτιση, για να διεξάγουν και να προωθούν την κομματική δουλειά μέσα στις εργαζόμενες γυναίκες.

Στην ερώτησή μου σχετικά με τις τωρινές συνθήκες στη Σοβιετική Ρωσία, ο Λένιν απάντησε:

-- Η κυβέρνηση της προλεταριακής δικτατορίας, σε συμμαχία εννοείται με το Κομμουνιστικό Κόμμα και τα συνδικάτα, καταβάλλει όλες της τις προσπάθειες για να υπερνικήσει τις καθυστερημένες αντιλήψεις των ανδρών και των γυναικών, να ξεθεμελιώσει μ' αυτόν τον τρόπο την παλιά, μη κομμουνιστική ψυχολογία. Χρειάζεται άραγε να πούμε πως νομοθετικά εφαρμόστηκε η πλήρης ισοτιμία του άντρα και της γυναίκας; Σ' όλους τους τομείς είναι αισθητή η ειλικρινής προσπάθεια εφαρμογής αυτής της ισοτιμίας στη ζωή. Τραβούμε τη γυναίκα να εργαστεί στη σοβιετική οικονομία, στη διευθυντική, στη νομοθετική, στην κυβερνητική δουλειά. Ανοίγουμε γι' αυτές τις πόρτες όλων των σχολών και μορφωτικών ιδρυμάτων, για να ανεβάσουν την επαγγελματική και κοινωνική τους κατάρτιση. Ιδρύουμε συσσίτια και εστιατόρια, πλυντήρια και μπαλωματάδικα, βρεφικούς σταθμούς, παιδικούς κήπους, παιδικά οικοτροφεία, διαπαιδαγωγικά ιδρύματα παντός είδους. Με λίγα λόγια, εφαρμόζουμε επισταμένα την απαίτηση του προγράμματός μας, να μεταθέσουμε τις δουλειές του νοικοκυριού και της διαπαιδαγώγησης, των ατομικών νοικοκυριών σε κοινότητες. Μ' αυτόν τον τρόπο η γυναίκα απελευθερώνεται από την παλιά σκλαβιά του σπιτικού κι από κάθε εξάρτηση απ' τον άνδρα. Της παρέχεται πλήρης δυνατότητα να δράσει στην κοινωνία ανάλογα με τις ικανότητες και τις κλίσεις της. Ενώ πάλι για τα παιδιά δημιουργούνται πιο ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξή τους, από ό,τι θα είχαν στο σπίτι. Σε μας υπάρχει η πιο πρωτοπόρα νομοθεσία στον κόσμο για την προστασία της δουλειάς της γυναίκας. Και φροντίζουν για την εφαρμογή της οι εντολοδόχοι των οργανωμένων εργατών. Ιδρύουμε μαιευτήρια, σπίτια για τις μητέρες και τα βρέφη, συμβουλευτικά ιατρεία για τις μητέρες, φροντιστήρια για την περιποίηση των βρεφών και των μικρών παιδιών, εκθέσεις για την προστασία της μητρότητας και του παιδιού κ.λπ. Καταβάλλουμε τις πιο σοβαρές προσπάθειες για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες των απόρων, των ανέργων γυναικών.

Ξέρουμε περίφημα πως όλα αυτά είναι ακόμα λίγα σε σύγκριση με τις απαιτήσεις των εργαζομένων γυναικείων μαζών και δεν είναι καθόλου αρκετά για μια πραγματική απελευθέρωσή τους. Ωστόσο αποτελούν ένα γιγάντιο βήμα προς τα εμπρός σε σύγκριση με κείνο που υπήρχε στην τσαρική, την καπιταλιστική Ρωσία. Είναι μάλιστα και πολύ σε σύγκριση με ό,τι γίνεται εκεί που κυριαρχεί ακόμα, χωρίς περιορισμούς, ο καπιταλισμός. Είναι μια καλή αρχή. Μπήκε σωστή γραμμή και θα συνεχίσουμε με συνέπεια, μ' όλη μας την ενεργητικότητα, να την αναπτύξουμε παραπέρα. Εσείς, στο εξωτερικό, μπορείτε να είστε σίγουροι γι' αυτό. Κάθε μέρα ύπαρξης του σοβιετικού κράτους γίνεται και πιο ξεκάθαρο πώς θα τραβούσαμε μπροστά, χωρίς τα εκατομμύρια των γυναικών. Φανταστείτε τι σημαίνει αυτό σε μια χώρα, όπου το 80% κιόλας του πληθυσμού είναι αγρότες. Μικρό αγροτικό νοικοκυριό σημαίνει ένα ατομικό σπιτικό με κολλημένη εκεί μέσα τη γυναίκα. Για σας, από την άποψη αυτή, θα είναι πολύ καλύτερα και ευκολότερα από ό,τι για μας, εννοείται, υπό τον όρο ότι οι προλεταριακές σας μάζες θα αποχτήσουν συνείδηση της ωριμότητάς τους, εξεταζόμενης αντικειμενικά ιστορικά, για την κατάληψη της εξουσίας, για την επανάσταση. Ας μην απογοητευόμαστε. Οι δυνάμεις μας μεγαλώνουν μαζί με τις δυσκολίες. Η πραχτική αναγκαιότητα θα μας σπρώξει σε νέους δρόμους και όσον αφορά την απελευθέρωση των γυναικείων μαζών. Η συντροφική αλληλεγγύη, ενωμένη με το σοβιετικό κράτος, θα πραγματοποιήσει μεγάλα έργα. Εννοείται η συντροφική αλληλεγγύη με την κομμουνιστική και όχι με την αστική έννοια, όπως τη διακηρύττουν οι ρεφορμιστές, που ο επαναστατικός τους ενθουσιασμός ξεθύμανε σαν το φτηνό ξίδι. Πλάι - πλάι με τη συντροφική αλληλεγγύη πρέπει να οδεύει και η προσωπική πρωτοβουλία, που περνά στη συλλογική δράση και γίνεται ένα μ' αυτήν. Στις συνθήκες της προλεταριακής δικτατορίας η απελευθέρωση των γυναικών διά της πραγματοποίησης του κομμουνισμού θα γίνεται και στο χωριό. Από την άποψη αυτή το καλύτερο πράγμα που περιμένω είναι ο εξηλεκτρισμός της βιομηχανίας μας και της αγροτικής οικονομίας. Αυτή είναι τεράστιο έργο! Είναι μεγάλες, τερατώδικα μεγάλες, οι δυσκολίες για την πραγματοποίησή του. Για την υπερνίκησή τους είναι απαραίτητο να ελευθερώσουμε και να διαπαιδαγωγήσουμε τις πανίσχυρες δυνάμεις των μαζών. Τα εκατομμύρια των γυναικών πρέπει να συμμετέχουν σ' αυτό.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

2. Ινέσσι Αρμάντ - Σύντ.

3. Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα Γερμανίας, ήταν μια αναρχοσυνδικαλιστική μικροαστική ομάδα, σχηματίστηκε το 1919 από τα «αριστερά» στοιχεία, που αποσκίρτησαν από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας - Σύντ.

«...Οταν έρθουμε στην εξουσία, οι γυναίκες θα πρέπει όχι μόνο να εκλέγουν, αλλά και να εκλέγονται και να εκφωνούν λόγους. Εδώ αυτό εφαρμόζεται κιόλας στο σχολικό τομέα. Τον περασμένο Νοέμβρη έδωσα και τις 7 ψήφους μου σε μια κυρία, η οποία πλειοψήφησε ανάμεσα στους άλλους εφτά υποψήφιους που εκλέχτηκαν. Εξάλλου, οι κυρίες που εργάζονται στις εδώ σχολικές διευθύνσεις διακρίνονται για το ότι λένε πολύ λίγα λόγια και κάνουν πάρα πολλά έργα. Κατά μέσο όρο, η καθεμιά απ' αυτές εργάζεται για τρεις άντρες...».

Από γράμμα του Φ. Ενγκελς προς την Ιντα Πάουλι, 14 του Φλεβάρη 1877. Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς, Απαντα, τόμ. 34, σελ. 196-197