Μια πρωτότυπη έρευνα που πραγματοποίησε ο Κάρελ Σβόμποντα του Εργαστηρίου Κολντ Σπρινγκ Χάρμπορ, επέτρεψε για πρώτη φορά την παρακολούθηση της λειτουργίας και της αλληλεπίδρασης των νευρώνων ενός ζωντανού πειραματόζωου, δίνοντας πολύτιμες πληροφορίες που ίσως βοηθήσουν να καταλάβουμε πώς οι συνάψεις (διακόπτες μεταξύ των νευρώνων) σχηματίζουν τις αναμνήσεις.

Ο Σβόμποντα και οι συνάδελφοί του αντικατέστησαν μέρος του κρανίου νεαρών ποντικιών με διάφανα παράθυρα, τοποθετημένα πάνω από μια περιοχή του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τις πληροφορίες που έρχονται από τα μουστάκια του ζώου. Τα ποντίκια ήταν γενετικά τροποποιημένα ώστε οι νευρώνες τους να παράγουν μια πρωτεΐνη που φθορίζει όταν φωτιστεί με πράσινο φως. Μια κάμερα παρακολουθούσε τη φωταύγεια των κυττάρων καθώς τα ποντίκια εξερευνούσαν το περιβάλλον τους. Επί ένα μήνα, ο Σβόμποντα παρατήρησε ότι επανειλημμένα εμφανίζονταν προεξοχές από τους νευρώνες, οι οποίες στη συνέχεια απορροφούνταν, μερικές φορές μέσα στη διάρκεια μόλις μιας ημέρας. «Οι προεξοχές πιθανώς δημιουργούν νέες συνάψεις. Αν η σύναψη είναι χρήσιμη παραμένει, αλλιώς υποχωρεί. Οι νευρώνες διερευνούν συνεχώς εναλλακτικές διατάξεις συνδέσεων, διαδικασία που ίσως έχει να κάνει με τη διαδικασία της μάθησης», λέει ο ερευνητής. Αλλά δεν αναδομούνται όλες οι συνάψεις. Μερικές φαίνεται να διαρκούν για μήνες ή και περισσότερο, δημιουργώντας την υποψία ότι σχετίζονται με τη μνήμη μακράς διάρκειας.

Τα ευρήματα αυτά υποστηρίζονται και από την εργασία του Γουέν Μπιάο Γκαν, νευροβιολόγου στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Ο Γκαν και η ομάδα του παρακολούθησε τις νευρωνικές προεξοχές στο τμήμα του εγκεφάλου ενήλικων ποντικιών που σχετίζεται με την επεξεργασία των οπτικών πληροφοριών και διαπίστωσε ότι το 96% των ακίδων παρέμεινε σταθερό κατά τη διάρκεια ενός μήνα. Η ανακάλυψη ενισχύει την άποψη ότι οι συνάψεις είναι αρκετά σταθερές ώστε να μπορούν να αποθηκεύουν αναμνήσεις μακράς διάρκειας, λέει ο Γκαν. «Αν ένα παιδί 10 ετών χρειάζεται 1.000 συνδέσεις για να αποθηκεύσει μια συγκεκριμένη πληροφορία, όταν φτάσει 80 ετών, ένα τέταρτο από τις συνδέσεις θα υπάρχει ακόμα. Γι' αυτό μπορούμε να θυμούμαστε στα γηρατειά τις παιδικές μας εμπειρίες».

Σε μια έρευνα στις ΗΠΑ που δημοσιεύτηκε πριν μερικούς μήνες, το 70% των γονιών δήλωσαν ότι δε θα άφηναν ποτέ τα παιδιά τους να παίξουν με όπλα - παιχνίδια. Ωστόσο, ο μέσος μαθητής της έκτης δημοτικού στη χώρα αυτή ξοδεύει τουλάχιστο 4 ώρες τη βδομάδα, παίζοντας βιντεοπαιχνίδια, η πλειοψηφία των οποίων έχει βίαιο θέμα και πολλούς εικονικούς θανάτους. Προφανώς, οι Αμερικανοί γονείς κάνουν διάκριση ανάμεσα στη βία στην οθόνη και στη βία με τα πλαστικά τουφέκια. Εχει βάση μια τέτοια διάκριση;

Οι ψυχολόγοι, εδώ και δεκαετίες, με πάνω από χίλιες μελέτες, έχουν δείξει τη συσχέτιση ανάμεσα στη βία στα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας και την επιθετικότητα των ατόμων που παρακολουθούν τα βίαια προγράμματα. Ομως οι επιστήμονες έχουν λόγους να πιστεύουν ότι τα βίαια βιντεοπαιχνίδια έχουν ακόμα πιο αρνητική επίδραση.

«Με τα βιντεοπαιχνίδια δε λαμβάνεις απλώς παθητικά στάσεις ζωής και συμπεριφορές, αλλά τις προβάρεις εσύ ο ίδιος», λέει ο παιδίατρος Μάικλ Ριτς, πρώην παραγωγός ταινιών και επικεφαλής του Κέντρου για τα Μέσα και την Υγεία του Παιδιού στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ.

Ωστόσο, ορισμένοι μελετητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η βία στην οθόνη δεν έχει βεβαιωμένες αρνητικές επιδράσεις. Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχουν παγκόσμια πρότυπα που να προσδιορίζουν ή να ποσοτικοποιούν το βίαιο περιεχόμενο. Πολλές πρώιμες έρευνες αποδείκνυαν απλώς ότι στα επιθετικά παιδιά αρέσει να βλέπουν επιθετική τηλεόραση, χωρίς να φωτίζουν το ερώτημα ποια από τις δύο τάσεις οδηγεί στην άλλη. Και βέβαια, η φτώχεια, η κακομεταχείριση και η ευχέρεια πρόσβασης σε αληθινά όπλα μπορούν να βάλουν ένα παιδί σε κακό μονοπάτι.

Πέρσι, μια ερευνητική ομάδα ανακοίνωσε τα αποτελέσματα 17ετούς έρευνας που παρακολούθησε 700 παιδιά από την ηλικία των 6 ετών έως την ενηλικίωση. Οι ερευνητές συγκέντρωσαν τις ώρες που κάθε παιδί περνούσε μπροστά από την οθόνη και σύγκριναν αυτούς τους αριθμούς με τις πράξεις επιθετικότητας - από απειλή μέχρι εγκληματική επίθεση - που πραγματοποίησε. Η τάση ήταν σαφής: τα παιδιά που ξόδευαν πάνω από 3 ώρες την ημέρα παρακολουθώντας τηλεόραση στην ηλικία των 14 ετών ήταν 4 φορές πιο πιθανό να έχουν δράσει επιθετικά έως την ηλικία των 22 ετών, σε σχέση με τα παιδιά που έβλεπαν τηλεόραση λιγότερο από μια ώρα τη μέρα. Η συσχέτιση παρέμεινε και όταν λήφθηκαν υπόψη άλλοι παράγοντες, όπως η φτώχεια, η παραμέληση από τους μεγάλους, η διαμονή σε κακόφημες γειτονιές κτλ. «Δεν είναι ότι η τηλεόραση πυροδοτεί επιθετικότητα σε επιθετικούς ανθρώπους. Το είδαμε να γίνεται και σε "καλά" κορίτσια» που έχουν κλουβιάνει βλέποντας τηλεόραση, λέει ο Τζ. Τζόνσον, ψυχίατρος επιδημιολόγος και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας.

Αλλη, πρόσφατη, μελέτη υποστηρίζει ότι η συσχέτιση ανάμεσα στην εικονική και στην πραγματική επιθετικότητα είναι ισχυρότερη ακόμα και από τη συσχέτιση ανάμεσα στο παθητικό κάπνισμα και τον καρκίνο του πνεύμονα, την πρόσληψη ασβεστίου και την οστεοπόρωση, ή την έκθεση σε μόλυβδο και τον συντελεστή ευφυίας του ανθρώπου. Ισχυρότερη δηλαδή από συσχετίσεις που είναι γενικά αποδεκτές.

Αν και ακόμα είναι μετρημένες στα δάχτυλα οι μελέτες που αφορούν ειδικά τα βιντεοπαιχνίδια, ο Μ. Ριτς και άλλοι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτά έχουν μεγαλύτερη επίδραση στην παιδική ψυχοσύνθεση, αφού συνήθως η διεπαφή του παιδιού με το παιχνίδι είναι ένα όπλο, το οποίο πρέπει να χειριστεί για να καταστρέψει και να σκοτώσει όσο μπορεί περισσότερο. Μια από αυτές τις έρευνες με μαθητές του κολεγίου έδειξε ότι όσοι έπαιξαν για 20 λεπτά ένα βίαιο βιντεοπαιχνίδι έκαναν 4 φορές περισσότερη ώρα να αποφασίσουν να βοηθήσουν κάποιον που είχε δεχτεί επίθεση στο διάδρομο της σχολής, σε σχέση με όσους είχαν παίξει για το ίδιο χρονικό διάστημα ένα βιντεοπαιχνίδι που δεν είχε βία.

Αλλη μελέτη έδειξε ότι η παρακολούθηση βίαιων σκηνών στην οθόνη προκαλεί διέγερση στην περιοχή του εγκεφάλου, όπου θεωρείται ότι γίνεται η αποθήκευση των αναμνήσεων μακράς διάρκειας από τραυματικές εμπειρίες. Αντίθετα, άλλες σκηνές χωρίς βία που προκαλούν την ίδια αύξηση των σφυγμών δε διεγείρουν τη συγκεκριμένη περιοχή. Ο παιδοψυχολόγος Τζον Μάρεϊ του Πανεπιστημίου του Κάνσας φοβάται ότι τα βίαια προγράμματα ίσως έχουν τις ίδιες επιπτώσεις με την πραγματική βία. «Δεν είναι "απλώς" ψυχαγωγία», λέει. «Γίνεται μια ιστορία για το πώς πρέπει να είναι η ζωή».

Είναι, άραγε, οι αμφιβολίες κάποιων ερευνητών που κάνουν την κυβέρνηση των ΗΠΑ και τις κυβερνήσεις όλων των καπιταλιστικών κρατών, στον ένα ή τον άλλο βαθμό η καθεμιά, να επιτρέπουν, αν όχι να προωθούν τη βία μέσα από τα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας; Είναι μόνο οι λογικές μάρκετινγκ που οδηγούν τις εταιρίες κατασκευής βιντεοπαιχνιδιών να φτιάχνουν παιχνίδια που πρέπει να τα αγοράζεις σε σακούλα για να μην τρέχουν τα αίματα; Ισως είναι απλώς οι ανάγκες του ήπιας μορφής ιμπεριαλιστικού πολέμου που διεξάγεται εδώ και δεκαετίες σε βάρος τόσο του λαού των ΗΠΑ και των άλλων ιμπεριαλιστικών κέντρων, αλλά και των λαών των άλλων χωρών που εισπράττουν την εξαγόμενη και από τα πράγματα σχεδόν επιβαλλόμενη καπιταλιστική υποκουλτούρα.