Και τι δεν έκανα, μου λέτε;

Τη μια στιγμή ήμουνα στον Βοϊδομάτη, την άλλη στη Ρώμη, στη Βενετία, στα Κύθηρα, στην Πάρο και πάει λέγοντας. Χωρίς να βρέξω το χεράκι μου... κολύμπησα σε μαγευτικές πρασινογάλανες ακρογιαλιές, έζησα σε αστραφτερούς λευκούς οικισμούς, περπάτησα σε καλντερίμια, επισκέφτηκα ξωκλήσια, μαγεύτηκα από φυσικές φυσικές καλλονές, μα και από ανθρώπινες... Ανέβηκα σε βουνά, διέσχισα ποτάμια, έκανα ράφτινγκ - ποταμοδρομία δηλαδή. Εζησα επικινδύνως, νοερώς, φυσικά.

Ενα απόγευμα έντρομη είδα σε βιντεοκασέτα τις ...αλησμόνητες και «ξεκούραστες» μέρες αγαπημένων φίλων που επιδόθηκαν στο ράφτινγκ. Ανατρίχιασα. Τα πρόσωπά τους παραμορφωμένα, τσακισμένα από την κούραση, ενώ τα χείλη τους προσπαθούσαν να χαμογελάσουν στο φακό. Θυμήθηκα τον Οσκαρ Γουάιλντ, που αποστρεφόταν τον αθλητισμό. Δε συμμερίζομαι την αποστροφή του, όμως...

Μα, κάθε βράδυ ξενυχτούσα στα λιμάνια και τραγουδούσα το «Αχ να μπορούσα τα λιμάνια να τα κλείσω, να σταματήσω τα τρένα στο σταθμό...».

Συντροφιά, αλλά και παρηγοριά έκανα στους πιστούς των νησιών. Εβγαινε ο ήλιος λαμπρός και ανελέητος και το πλοίο, από την εποχή του Κολόμβου, άφαντο ήταν ακόμη. Σκεφτόμουνα πως τούτοι εδώ οι ταλαίπωροι, όλον τον περασμένο χειμώνα, περίμεναν πώς και πώς να 'ρθουνε οι διακοπές. Νάτες που 'ρθαν επιτέλους, τα πλοία δεν έρχονται. Μα, κι όταν έρθουν, χαλούν. Εν πλω! Κάποτε, κάπου στο βάθος, κάτι φάνηκε μα σαλεύει. Χειροκροτήματα, φωνές υστερικές ακούστηκαν και τραγούδια: «Δημητρούλα μου γεια σου, Ροδάνθη μου, πάρτα όλα δικά σου».

Τώρα που επιτέλους έφυγαν, άγνωστο πότε θα επιστρέψουν, αναρωτιέμαι μήπως όλη αυτή η άδικη ταλαιπωρία, η ανεκδιήγητη καθυστέρηση, η στέρηση κάθε δικαιώματος στην ετήσια ανάπαυση του εργαζόμενου, αλλά και η περιφρόνηση που δείχνουν πλοιοκτήτες και κυβερνήσεις προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, μπας κι είναι το «αλατοπίπερο» των διακοπών, όπως τα ράντζα για τους ασθενείς (Θυμάστε τι είχε πει ο πρώην υπουργός Υγείας σχετικά με τη «χρησιμότητα» των ράντζων στα νοσοκομεία).

Αυτά είδα, έκανα και σκέφτηκα τούτο το καλοκαίρι που τέλειωσε. Κι εδώ που τα λέμε, λίγα δεν ήταν. Καλό χειμώνα. Αυτός, τουλάχιστον, ας καθυστερήσει λίγο, γιατί η τιμή του μαύρου χρυσού μας μαυρίζει την καρδιά. Και του χρόνου.

Μικρός Σιχ προσεύχεται κοντά στο «Χρυσό Ναό»

«Οταν μας ενημέρωσαν οι φιλοξενούντες ότι θα πηγαίναμε εκείνο το Σαββατοκύριακο μέχρι την ιερή πόλη των Σιχ, ότι θα βλέπαμε τον "Χρυσό Ναό", ο οποίος αποτελεί το όνειρο κάθε Σιχ να επισκεφθεί έστω μια φορά σε όλη του τη ζωή, μας κέντρισε η περιέργεια ακόμα περισσότερο για το τι είναι αυτό, τι θα δούμε, τι θα συναντήσουμε, εκεί στη μακρινή Ινδία, στην οποία ήδη βρισκόμασταν μια βδομάδα. Βέβαια, σ' αυτή τη μεγάλη και μακρινή χώρα η παραμονή μας ήταν έτσι κι αλλιώς όλο εκπλήξεις.

Από το Τσάντιγκαρ, την "Πόλη Ομορφη", την πρωτεύουσα του Παντζάμπ, αυτής της μεγάλης πολιτείας της ΒΔ Ινδίας, ξεκινήσαμε πολύ πρωί, μόλις αχνόφεγγε η μέρα, μόλις που ξεχώριζε στο μισοσκόταδο η κορυφογραμμή των Ιμαλαΐων έτσι όπως τη βλέπαμε από το παράθυρο του ξενοδοχείου.

Παντζάμπ. Στην κυριολεξία σημαίνει "Χώρα των πέντε ποταμών". Εδώ, οι ποταμοί Σουλτέτζ, Τζελούμ, Τσενάμπ, Ράβι και Μπέας συνενώνονται και σχηματίζουν τον ποταμό Πεντζάμπ, αριστερό παραπόταμο του Ινδού.

Καθώς το λεωφορείο ξεκινούσε, η σκέψη μας βυθίστηκε, χάθηκε μακριά, στα βάθη των αιώνων. Αξίζει να μάθουμε μερικά πράγματα με αφορμή αυτό το ταξίδι. Εχουμε και λέμε λοιπόν:

Στην 3η και στο πρώτο μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ. το Πανζάμπ περιλαμβανόταν στο έδαφος ενός από τους παλιότερους πολιτισμούς του κόσμου, του πολιτισμού Χαράππα, που αποκαλείται επίσης ινδουικός ή πρωτοϊνδικός πολιτισμός. Από το 2ο μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ. η περιοχή άρχισε βαθμιαία να αποικίζεται από άριες φυλές και έρχονταν σε επιμειξία με τους ντόπιους, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν οι ινδοάριοι λαοί και φυλές. Στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα, μεγάλο μέρος του Παντζάμπ ενσωματώθηκε στο αρχαίο περσικό κράτος των Αχαιμανιδών. Το 327-325 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλαβε τα εδάφη ως τον ποταμό Υφασι (Μπέας). Μετά το θάνατό του το Παντζάμπ εντάχθηκε στην αρχαία ινδική αυτοκρατορία των Μαουρίγια. Από τα τέλη του 2ου αι. π.Χ. ως τα μέσα του 6ου μ.Χ. αι. το Παντζάμπ βρέθηκε διαδοχικά υπό την κυριαρχία των Ελλήνων, των Κουσάν, των Γκούπτα και των Εφθαλιτών Ούνων. Από το 7ο αι. το Παντζάμπ έγινε στόχος κατακτητικών πολέμων από μέρους του χαλιφάτου των Ουμαϋδών. Από το δεύτερο μισό του 10ου αι. υπέστη επιδρομές των μουσουλμάνων εμίρηδων του Γάζνι. Στις αρχές του 11ου αι. ενσωματώθηκε στο κράτος των Γαζναβιδών που οι ηγεμόνες τους έκαναν πρωτεύουσά τους τη Λαχώρη. Μετά τα τέλη του 12ου αι. το Παντζάμπ εντάχθηκε στο κράτος των Γουριδών, στο σουλτανάτο του Δελχί και στην αυτοκρατορία των μεγάλων Μογγόλων. Στη συνέχεια, μετά την πτώση της αυτοκρατορίας αυτής, κατακτήθηκε από Αφγανούς σάχες. Στις αρχές του 19ου αι. όλα τα εδάφη του Παντζάμπ συνενώθηκαν σε ενιαίο ανεξάρτητο κράτος του Παντζάμπ υπό τον Ρανζίντ Σινγκ. Μετά τους πολέμους των Σιχ (1845-1849) το Παντζάμπ κατακτήθηκε από τη βρετανική εταιρία των Ανατολικών Ινδιών. Τον Αύγουστο του 1947 τέλος, με τη δημιουργία της Ινδίας και του Πακιστάν, το Παντζάμπ μοιράστηκε ανάμεσα στα δύο αυτά κράτη με βάση τη θρησκευτική σύνθεση του πληθυσμού. Οι περιοχές που κατοικούνταν κυρίως από μουσουλμάνους περιήλθαν στο Πακιστάν κι εκείνες που κατοικούνταν κυρίως από Σιχ και Ινδουιστές στην Ινδία.

Πολυσύχναστοι δρόμοι της Ιερής πόλης των Σιχ, το Αμριτσάρ

Τι ακριβώς όμως είναι ο σιχισμός;

Στην πραγματικότητα ξεκίνησε ως θρησκευτικό μεταρρυθμιστικό κίνημα που εξελίχθηκε σε θρησκεία. Ιδρυτής της θρησκείας των Σιχ είναι ο Γκουρού (μεγάλος δάσκαλος) Νανάκ (1469-1539 μ.Χ.). Ο Γκουρού Νανάκ ήταν μονοθεϊστής. Δεν πίστευε στο σύστημα των καστών που επικρατούσε. Για την εποχή του ήταν πολυταξιδεμένος. Είχε ταξιδέψει σε όλη την Ινδία, την Κεϋλάνη, το Θιβέτ, έφτασε μέχρι τη Μέκκα στην Αραβία και την Περσία.

Ο σιχισμός, αν και μονοθεϊστική διδασκαλία, συνδύαζε πολλές ιδέες του ινδουισμού με τις ιδέες του μπχάκτι και του μουσουλμανικού σουφισμού. Κήρυττε την ισότητα των ανθρώπων απέναντι στο θεό, ανεξάρτητα από τις κάστες στις οποίες ανήκουν ή την κοινωνική θέση τους, απέρριπτε τις περίπλοκες τελετουργίες και τον ασκητισμό, τις εξωτερικές μορφές της λατρείας. Ο πρώιμος σιχισμός απηχούσε την ιδεολογία των εμποροβιοτεχνικών κύκλων του αστικού πληθυσμού που τάσσονταν κατά της φεουδαρχικής βίας και της κυριαρχίας του βραχμανισμού. Στα χρόνια των διαδόχων του Νανάκ, η αίρεση των Σιχ διαμορφώθηκε σε συγκεντρωμένη οργάνωση. Ο τρίτος Γκουρού Αμάρ (1552-74) μετέτρεψε την εξουσία των Γκουρού σε κληρονομική. ο πέμπτος Γκουρού Αρτζούνα (1581-1606) έγραψε το ιερό βιβλίο των Σιχ, το Αντιγκράντχ, το οποίο φυλάσσεται στον "Χρυσό Ναό". Η δημοκρατικότητα του σιχισμού εξασφάλισε τη διάδοσή του στις γραμμές των χωρικών και των χειροτεχνών. Κατά το δεύτερο μισό του 17ου αι. προσχώρησαν στην αίρεση πολλοί αγρότες και τότε πήρε καθαρά αντιφεουδαρχικό χαρακτήρα. Στα χρόνια του δέκατου και τελευταίου Γκουρού Γκοβίντ Σινγκ (1675- 1708) εφαρμόστηκαν πολλές μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο της κοινότητας των Σιχ. Το 1699, ο Γοβίντ Σινγκ συγκάλεσε γενικό Συνέδριο των Σιχ στο οποίο τους ανακοίνωσε ότι αποτελούν κοινότητα ίσων και ονόμασε το Συνέδριο ανώτατο όργανο των Σιχ. Η κληρονομική εξουσία των Γκουρού καταργήθηκε. Κατά το 2ο μισό του 18ου αι. όμως ενισχύθηκαν οι διεργασίες επικράτησης των φεουδαρχικών στοιχείων στην κοινότητα των Σιχ κι έτσι έχασε ο σιχισμός το χαρακτήρα της αντιφεουδαρχικής δημοκρατικής ιδεολογίας. Το 1849 οι Αγγλοι κατέλαβαν το κράτος των Σιχ. Ο σημερινός σιχισμός αποτελεί θρησκεία με παραδοσιακά δόγματα. Τον ασπάζονται στην Ινδία το 18% του πληθυσμού, κυρίως στην πολιτεία Παντζάμπ. Αλλά τα υπόλοιπα την άλλη Κυριακή»...

Αποψη του «Χρυσού Ναού»

Ο «Χρυσός Ναός» των Σιχ στην πόλη Αμριτσάρ της πολιτείας Παντζάμπ της ΒΔ Ινδίας, στα σύνορα με το Πακιστάν

Αποψη του περιβάλλοντος χώρου του Ναού