Διαβάσαμε το βιβλίο του Αντώνη Κακαρά «Η λίστα του τσαγκάρη», των εκδόσεων «Παπαζήση». Πρόκειται για ένα έργο πολύ ενδιαφέρον, το οποίο κερδίζει τον αναγνώστη και την αναγνώστρια για πολλούς λόγους! Αρχίζοντας το διάβασμα βουλιάζουμε αμέσως στην αύρα του μύθου και βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τους ωραίους και τα καθάρματα! Ο τόπος όπου ξεδιπλώνεται η ιστορία είναι η μαγική Νικαριά, η Ικαρία της από πάντων των αιώνων ελληνικής θάλασσας! Τα πρόσωπα τη περιπέτειας είναι οι γυναίκες και οι άντρες αυτού του αιγαιοπελαγίτικου νησιού, όσο για τη σκηνογραφία, κινούμαστε στα μονοπάτια της καθημερινής ζωής και στα όνειρα! Οι χαρακτήρες των ηρώων, η κοινωνία, η σκληρότητα του παρόντος της αφήγησης και του μέλλοντος της χώρας εκπέμπουν άρωμα αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και κωμωδίας μαζί! Οι πρωταγωνιστές είναι - για το καλό ή το κακό - αφάνταστα δραστήριοι, κυριεύουν τις σκέψεις μας και αγγίζουν την ψυχή μας! Τα πάθη και τα λάθη τους έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα, εφόσον ζουν σε δίσεκτους, σημαδεμένους καιρούς! «Ακόμα πονάει το χαλεπόν έτος 1921, εκατό χρονιά μετά την ωραιότερη Επανάσταση της Μεσογείου και δύο πριν από την καταστροφή στην παρακείμενη Μικρά Ασία»!

Του νησιού οι ομορφιές, τα άνθη και τα αρώματα, της θάλασσας το απέραντο γαλάζιο, το ασημένιο φως του ουρανού των άστρων δεν μπορούν να διαφοροποιήσουν τη σκληρότητα των καιρών και το άγος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου!

Στην Ικαρία μεγάλωσαν της αφήγησης ο βασικός ήρωας, ο Στέφανος, και η λίστα του! Τι ήταν εκείνη η λίστα, τι ρόλο ανέλαβε ετούτο το πρόσωπο μέσα στις σκληρές συνθήκες μιας στενοκέφαλης κοινωνίας, τι μυστήριο κρύβουν ο μεγάλος του έρωτας, ο καλύτερος φίλος, ο ύπουλος αντίπαλος; Τραγωδίες, ηρωισμοί, ένας ξένος εχθρός, ο οποίος αποδείχτηκε πολύτιμος βοηθός! Κάποτε ο πόλεμος τελείωσε, όμως η θεά Ειρήνη δεν ήρθε! Η δολερή διχόνοια, με όχημα τους θεληματάρηδες των εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών της Ελλάδας, ανέλαβε το καταστροφικό έργο της! Τα χρόνια κύλαγαν στη χώρα, έφτασε του 1990 η δεκαετία γεμάτη πτώσεις, συμπτώσεις, καταπτώσεις, αλλαγές και ανατροπές στης Ευρώπης το πρόσωπο! Κάποια στιγμή η εξέλιξη του μύθου γίνεται γκραν γκινιόλ, όμως ο συγγραφέας απομακρύνει πάραυτα τη μελαγχολία, γεμίζει τις παρακάτω σελίδες με δροσερά χρώματα αστειότητας και καταλυτικής σάτιρας! Η έξυπνα πλεγμένη υπόθεση, τα απρόοπτα περιστατικά, οι αφάνταστα ζωντανοί ήρωες, η πολυεπίπεδη ματιά στις ιστορικές εξελίξεις, το απολαυστικό χιούμορ, κάνουν την ανάγνωση ταξίδι ευχάριστο και περιπετειώδες! Aνάλογο είναι και το τέλος της ιστορίας, το οποίο μας ψυχαγωγεί αλλά και πολλά - σοβαρά και ευτράπελα - μας αποκαλύπτει! Χαιρόμαστε ένα πραγματικά θαυμάσιο και απρόσμενο, σπαρταριστό και... διδακτικό (!) φινάλε γκράντε, όπως θα έλεγαν, σε παρόμοια περίπτωση, οι Ιταλοί - Ευρωπαίοι βεβαίως και αυτοί - φίλοι μας!

Τι μπορεί να συμβεί, όταν ένας μάγος θέλει να κλέψει τα όνειρα των ανθρώπων, προκειμένου να μην κουράζεται να φτιάξει τα δικά του; Πώς αντιδρούν τα «θύματα» και πώς ο «θύτης»;

Ο τζίτζικας και ο μέρμηγκας, μπορούν να αποκτήσουν μια διαφορετική σχέση μεταξύ τους, εκτός από εκείνη του γνωστού μύθου του Αισώπου; Τι ρόλο μπορεί να παίξει ανάμεσά τους, η μουσική και μια πεταλούδα;

Η Φρόσω Χατόγλου ξετυλίγει δύο ιστορίες για παιδιά, πλαισιωμένες από τις ευαίσθητες ζωγραφιές της Φωτεινής Στεφανίδη στο βιβλίο της «Ενας μάγος δίχως όνειρα». Ιστορίες που συγκινούν, προβληματίζουν, θέτουν ερωτήματα και ανατρέπουν δεδομένα. Κυκλοφορεί από τη «Σύγχρονη Εποχή».

Για δυο Κυριακές θα ξεφύγουμε από την κακογουστιά των σύγχρονων αποκριάτικων θεαμάτων και θα επισκεφτούμε μέρη, που κρατούν ακόμη κάποια έθιμα που σχετίζονται με τις Διονυσιακές γιορτές.

Η Νάξος θεωρείται η γενέτειρα του Θεού Διονύσου. Από το πρώτο κιόλας Σάββατο της Αποκριάς, ξεκινάει ο εορτασμός, με το σφάξιμο των χοίρων και άλλων εκδηλώσεων. Το μεσημέρι της τελευταίας Κυριακής στην Απείρανθο, εμφανίζονται οι «κουδουνάτοι». Αυτοί φορούν κάπα και κουκούλα, γυρνούν το χωριό κάνοντας θόρυβο και προκαλούν με άσεμνες εκφράσεις. Οι ίδιοι κρατούν «σόμπα», ξύλο που παραλληλίζεται με το διονυσιακό φαλλό. Μαζί τους μπλέκονται ο «Γέρος», η «Γριά» και η «Αρκούδα». Στις αποκριάτικες εκδηλώσεις των «Κουδουνάτων» μπορεί κανείς να δει το «γάμο της νύφης», το «θάνατο», την «ανάσταση του νεκρού» και το «όργωμα». Την Καθαρή Δευτέρα στις κοινότητες Ποταμιά, Καλόξιδο, Λειβάδια κλπ. οι κάτοικοι ντύνονται «Κορδελάτοι» ή «Λεβέντες» γιατί στο φέσι και στους ώμους έχουν κορδέλες. Οι Κορδελάτοι είναι φουστανελοφόροι και η δεύτερη ονομασία τους «Λεβέντες» αποδίδεται στους Πειρατές. Από κοντά τους ακολουθούν και οι ληστές, οι «Σπαραρατόροι», που αρπάζουν τις κοπέλες για να τις βάλουν με το ζόρι στο χορό και το γλέντι, που κρατάει ως το πρωί.

Με την αρχή του Τριωδίου και κάθε Σαββατοκύριακο των ημερών της Αποκριάς, το έθιμο του νησιού θέλει το «γέρο» και την «κορέλα» να βγαίνουν στους δρόμους και να δίνουν μία ξεχωριστή εικόνα των ημερών. Ο «γέρος» φοράει μία χοντρή μαύρη κάπα, άσπρη υφαντή βράκα και έχει στη μέση του 2-3 σειρές κουδούνια, το βάρος των οποίων μπορεί να φτάσει και τα 50 κιλά. Το πρόσωπό του καλύπτεται από προβιά μικρού κατσικιού και περπατώντας με χορευτικό ρυθμό, καταφέρνει να ηχούν μελωδικά τα κουδούνια που φοράει. Η «κορέλα» - η ντάμα του γέρου - είναι ντυμένη με παραδοσιακά σκυριανά ρούχα με κυρίαρχο χρώμα το άσπρο σε πλήρη αντίθεση με το μαύρο χρώμα του «γέρου» έχοντας και αυτή καλυμμένο το πρόσωπό της. Χορεύει γύρω από το γέρο καθώς αυτός βαδίζει ανοίγοντάς του δρόμο ή προσπαθώντας να τον βοηθήσει και να τον ξεκουράσει. Οι ικανότεροι από τους γέρους μάλιστα, αφήνουν για λίγο τους δρόμους της αγοράς, όπου συγκεντρώνεται ο κόσμος και ανεβαίνουν στο Κάστρο του νησιού. Εκεί θα κτυπήσουν τις καμπάνες στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Τότε η «κορέλα» την ώρα που ο «γέρος» θα σταματήσει να πάρει μίαν ανάσα, θα του τραγουδήσει σκυριανό τραγούδι, παινεύοντάς τον για τις αξίες και τις χαρές του. Το δίδυμο αυτής της σκυριανής αποκριάς συνοδεύει πολλές φορές και ο «φράγκος». Αυτός ο μασκαράς, ντυμένος με παραδοσιακά ρούχα του νησιού αλλά και παντελόνι, σατιρίζει τους σκυριανούς εκείνους που έβγαλαν τις βράκες και φόρεσαν παντελόνια (φράγκικα). Η προέλευση του εθίμου αυτού χάνεται στα χρόνια και πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν στοιχεία και ρίζες διονυσιακών τελετών και θεωρούν τις εκδηλώσεις αυτές κατάλοιπα τέτοιων γιορτών. Οι γεροντότεροι στο νησί αναφέρουν ότι ο «γέρος» και η «κορέλα», έρχονται κάθε χρόνο να θυμίσουν στους σκυριανούς κάποια θεομηνία που κατέστρεψε όλα τα ζώα του νησιού και για το λόγο αυτό ο τσοπάνης ζώστηκε τα κουδούνια των ζώων και ήρθε στο χωριό να ειδοποιήσει τους υπόλοιπους. Μία άλλη εκδήλωση της σκυριανής αποκριάς είναι η «τράτα» που είναι αναπαράσταση ναυτικής ζωής, όπου ψαράδες στην πλειοψηφία τους, σατιρίζουν έμμετρα καταστάσεις και γεγονότα που αφορούν τη κοινωνική ζωή στην Ελλάδα γενικότερα. Με τα σατυρικά αυτά ποιήματα, αλλά και με την αμφίεσή τους, καταφέρνουν να προκαλούν την ευθυμία των θεατών της παράστασης αυτής που κορυφώνεται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Την Καθαρή Δευτέρα σχεδόν όλοι οι Σκυριανοί με παραδοσιακές τοπικές στολές, κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού και χορεύουν και τραγουδούν σκυριανά τραγούδια.

Ενας γάμος βρίσκεται στο επίκεντρο των εορταστικών εκδηλώσεων της Αποκριάς, στη Θήβα. Δεν πρόκειται για ένα «γάμο για τα καρναβάλια», αλλά για αναπαράσταση ενός εθίμου που φθάνει στις ημέρες μας περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Το τελετουργικό, παρά το γεγονός ότι μεταφέρθηκε εδώ από τους Βλάχους των περιοχών Μακεδονίας - Ηπείρου - Θεσσαλίας, ενσωματώθηκε εύκολα στον κάμπο της Βοιωτίας. Από τα Βουκόλια της Θήβας (αρχαία διονυσιακή γιορτή που κατέληγε σε γάμο) μέχρι τον Βλάχικο γάμο με το γαϊτανάκι, την πομπή, τον Πανούση - σάτυρο, τον χορό του πεθαμένου, η απόσταση δε φαίνεται καθόλου μεγάλη. Οι ομοιότητες με τις ανοιξιάτικες διονυσιακές γιορτές της γονιμότητας και ανανέωσης είναι πολλές, οπότε το έθιμο έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από αυτήν που του αποδίδουμε σήμερα. Στις μέρες μας 9 διευρυμένες «οικογένειες» της Θήβας, με 40-45 άτομα η κάθε μία, αναλαμβάνουν (με προκαθορισμένη σειρά ανά έτος) να πρωταγωνιστήσουν στον Βλάχικο γάμο. Από αυτές διαλέγεται ο γαμπρός. H νύφη δεν είναι πλέον άνδρας ντυμένος γυναίκα (όπως ήταν το έθιμο... και μάλιστα άνδρας με μουστάκι!). Ούτε καμία κοπέλα της Θήβας δέχεται να πάρει τη θέση της νύφης. Οπότε διαλέγουν «μοντέλο». Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι σημαντική θέση στο τελετουργικό πέρα από τους Βλάχους και τους Λιάπηδες, έχουν οι Μακεδόνες με τις δικές τους στολές, ενώ το κατ' εξοχήν μουσικό όργανο του Βλάχικου γάμου δεν είναι το κλαρίνο, αλλά η πίπιζα. Οι... διαδικασίες αυτού του γάμου ολοκληρώνονται την Καθαρά Δευτέρα. Μία πολύχρωμη γαμήλια πομπή θα ξεκινήσει από την εκκλησία της «Αγιά Τριάδας» προς το δρόμο του Επαμεινώνδα όπου είναι τα «κονάκια» των συμπεθέρων. Ο γαμπρός θα... ξυριστεί ενώ οι δύο συμπέθεροι θα έχουν ένα διασκεδαστικό διάλογο για το «ελάττωμα» της νύφης, όμως τελικά θα τα «συμφωνήσουν» και το γλέντι θα κορυφωθεί στον δρόμο του Επαμεινώνδα. Το απόγευμα γίνεται ο «χορός του πεθαμένου». Πρόκειται για άλλο ένα παλαιό έθιμο που συμβολίζει τον θάνατο του χειμώνα και τη γέννηση της άνοιξης.

Το παραδοσιακό έθιμο του Μπαμπόγερου αναβιώνει την Κυριακή της Τυρινής και την Καθαρά Δευτέρα, στο χωριό Φλάμπουρο Σερρών, συμβολίζοντας το καλό και την υγεία. Είναι ντυμένος με μαύρα ή καφέ δέρματα αιγοπροβάτων και από τη μέση του κρέμονται διαφορετικού μήκους κουδούνια. Διακρίνονται μόνο τα μάτια του, αφού στο κεφάλι του φοράει ένα μαύρο, τεράστιο μυτερό καπέλο περίπου τριών μέτρων, στολισμένο με χάντρες, κορδέλες και μαντίλια, τη λεγόμενη «μπαμπουσάρκα». Η ενδυμασία αποτελεί ένα στοιχείο με πολλούς συμβολισμούς, σχετικούς με το πνεύμα της υγείας και της ευημερίας των κατοίκων. Το έθιμο του «Μπαμπόγερου» ολοκληρώνεται την Καθαρά Δευτέρα, με ένα μεγάλο γλέντι που στήνεται στην πλατεία του χωριού, δίνοντας στους επισκέπτες την ευκαιρία να θαυμάσουν το μοναδικό χορό των «Μπαμπόγερων», αλλά και την ευκαιρία να δοκιμάσουν νηστίσιμα εδέσματα.

Το έθιμο του «Μπέη», περιέχει διονυσιακά στοιχεία και έχει σατιρικό χαρακτήρα. Ο Μπέης είναι ώριμος άντρας με μουστάκι, ντυμένος με «γούνα», βαμμένος με κοκκινάδι, πολλά στολίδια, μαύρο φέσι, μπότες και φέρει μαζί του ραβδί, πιστόλια και ναργιλέ. Μέσα από αυτή την αναπαράσταση σατιριζόταν η τουρκική κατοχή και η ανέχεια της εποχής εκείνης. Προηγείται όλων ο τελάλης, ακολουθεί η φρουρά του Μπέη, έπειτα ο ίδιος, οι αυλικοί και οι γεωργοί. Το ντύσιμο σχεδόν όλων των προσώπων βασίζεται σε ρούχα παλαιότερων εποχών και στον αυτοσχεδιασμό. Αφού τελειώσει η «γύρα» του μπέη, γίνεται αναπαράσταση των τοπικών εργασιών (όργωμα, θερισμός) από τους γεωργούς. Ακολουθεί γαϊδουροδρομία και ρωμαϊκή πάλη. Μετά την ολοκλήρωση της ρωμαϊκής πάλης στο Μεσοχώρι, ο κόσμος μαζεύεται στις ταβέρνες και μαζί με το προσωπικό του Μπέη πίνει και διασκεδάζει με παραδοσιακά όργανα της περιοχής.