Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της τριπλής φασιστικής κατοχής στην Ελλάδα, δεκάδες αθλητές (αλλά και αθλητικά σωματεία, ιδίως ποδοσφαιρικά) μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ υπερασπίστηκαν την ελευθερία του λαού, αντιστεκόμενοι με όλους τους τρόπους στους κατακτητές και στους ντόπιους συνεργάτες τους. Πολλοί εξ αυτών έχασαν τη ζωή τους παίρνοντας μέρος σε μάχες ή εκτελέστηκαν, ενώ άλλοι μετά την Κατοχή υπέστησαν διώξεις από το αστικό κράτος, οδηγούμενοι ακόμα και στον θάνατο.

Στη συζήτηση με τον Ν. Μπράτσο παρουσιάζονται σημαντικές στιγμές του αντιστασιακού αγώνα των αθλητών, ενώ ξεχωρίζει η αναφορά στον καταλυτικό ρόλο που έπαιξε η ανάπτυξη του εργατικού αθλητισμού από την ΟΚΝΕ πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

-- Τα τελευταία χρόνια, μέσω των βιβλίων σας αλλά και πολυποίκιλων εκδηλώσεων στις οποίες συμμετέχετε, βλέπουμε να φωτίζεται ένα άγνωστο κομμάτι που αφορά την ηρωική δράση αθλητών κατά του φασισμού και των ντόπιων συνεργατών του, στους λαϊκούς αγώνες την περίοδο της Κατοχής και της ΕΑΜικής Αντίστασης. Ποιες είναι αυτές οι άγνωστες πτυχές;

-- Ο σπόρος είχε μπει στον Μεσοπόλεμο με το ρεύμα του εργατικού αθλητισμού, τα «κόκκινα σπορ», που στην Ελλάδα στηρίχτηκε από την ΟΚΝΕ. Ακολούθως, οι διώξεις των αστικών κυβερνήσεων και της δικτατορίας Μεταξά δημιούργησαν ένα έμπειρο δυναμικό που αξιοποίησε την πείρα του για να συνεχίσει τον αγώνα μέσα και έξω από τους στίβους και στην Κατοχή. Σε αυτήν την κληρονομιά πάτησε η Ενωση Ελλήνων Αθλητών (ιδρύθηκε το 1942) και την αξιοποίησε και η ΕΠΟΝ (1943), οργανώνοντας παρέμβαση και στον αθλητισμό. Η μεταπολεμική περίοδος, ο εμφύλιος και η δικτατορία του 1967 - 1974 οδήγησαν πολύ κόσμο σε άλλες προτεραιότητες και πολλά υλικά έμειναν «κρυμμένα» ή καταστράφηκαν.

-- Ποια κίνητρα σας οδήγησαν να ασχοληθείτε και να μελετήσετε ειδικά το κομμάτι των αθλητών και των σωματείων σε μια σημαντική στιγμή της νεότερης Ιστορίας;

-- Η γνώση αυτής της ιστορικής παραμέτρου διευκολύνει στο να μπουν εμπόδια στις συνεχείς απόπειρες της ακροδεξιάς να στρατολογεί από τη θολούρα στις κερκίδες των γηπέδων και το υποτιθέμενο «No Politica». Ετσι οργανώθηκε τα προηγούμενα χρόνια και η εγκληματική οργάνωση των ημερών μας, και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αυτή η προσπάθεια αλίευσης νεολαίας από τα γήπεδα δεν έχει σταματήσει. Επίσης, ο αθλητισμός στο σύνολό του ήταν και θα παραμείνει πεδίο έκφρασης των λαϊκών στρωμάτων. Γι' αυτό και δραστηριοποιούνται μεγάλα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, λόγω της απήχησης που έχει.

-- Εστιάζοντας σε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα και περιπτώσεις αντίστασης αθλητών και σωματείων, σε ποιες μπορούμε να αναφερθούμε;

-- Τα δύο πιο γνωστά είναι το ματς που δεν έγινε μεταξύ ΠΑΟ και ΑΕΚ, όταν οι παίκτες αρνήθηκαν να δεχτούν Αυστριακό διαιτητή από τις δυνάμεις κατοχής και εξελίχθηκε σε αντικατοχική διαδήλωση με τη συμμετοχή των φιλάθλων, αλλά και τα δύο ματς στην Καλαμάτα μεταξύ μεικτών ομάδων Ελλήνων από τη μία και Γερμανών από την άλλη, λίγο καιρό μετά το αιματηρό Μπλόκο της Καλαμάτας. Εκτιμώ ότι αυτό και μαζί άλλες, μη αθλητικές επιλογές των ναζί στην περιοχή, επιχειρούσαν να λειάνουν το έδαφος, γιατί δεν προχωρούσε όσο θα ήθελαν η στρατολόγηση στα Τάγματα Ασφαλείας, όπως προκύπτει από δημοσιεύματα των ιδίων στον λογοκριμένο κατοχικό Τύπο.

Επίσης, οι αγώνες έξω από τις φυλακές Σταυρούπολης στη Θεσσαλονίκη, από την παρέα που μεταπολεμικά ίδρυσε τον ΑΟ Παύλου Μελά, εναντίον Γερμανών, με αποτέλεσμα να γίνει αντιπερισπασμός - λόγω του ενδιαφέροντος στον αγώνα - και να δραπετεύσουν Σέρβοι αιχμάλωτοι. Επιπλέον, ο αγώνας του Ισθμιακού με τους Ιταλούς, όπου οι Ελληνες κέρδιζαν στο ημίχρονο με 3-0 και οι Ιταλοί επέβαλαν ημίχρονο μίας ώρας, για να φέρουν από τη μονάδα τους στο Λουτράκι ποδοσφαιρικές ενισχύσεις και να λήξει ο αγώνας 3-3. Τα περιστατικά είναι πολλά και κυρίως πανελλαδικής κλίμακας.

Εκτός αγωνιστικής δράσης υπήρξαν και αθλητές που βγήκαν στο βουνό, όπως οι ΕΛΑΣίτες Νίκος Πολυκράτης (Ολυμπιακός Πατρών), Κώστας Λιάρος (Απόλλωνας Καλαμαριάς), Πάνος Αλεξάς (Παναιτωλικός), ή ο Νίκος Γόδας (Ολυμπιακός) και ο Ανδρέας Μουράτης (Προοδευτική), που πολέμησαν με τον ΕΛΑΣ στη Μάχη της Ηλεκτρικής στον Πειραιά, στην Εύβοια οι εκτελεσμένοι παίκτες του Ολυμπιακού Χαλκίδας Αφράτης, Καθενιώτης, Παπαδημητρίου για συμμετοχή σε ΕΑΜ - ΕΠΟΝ, όπως και οι Βερνέζος και Μπουρνόβαλης της Προποντίδας Χαλκίδας, ο εκτελεσμένος Νίκος Μαλαβέτας του Ολυμπιακού Βόλου, ο Πότης Μανολούδης του Μεσσηνιακού, εκτελεσμένος στο Μπλόκο της Καλαμάτας, ο Σπύρος Κοντούλης της ΑΕΚ, που τον σκότωσαν όταν επιχειρούσε να δραπετεύσει πριν τον πάνε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, και πολλοί άλλοι.

-- Πέραν των αντιστασιακών πράξεων, σημαντικό ρόλο στις ενέργειες των αθλητών έπαιξαν και οι πράξεις αλληλεγγύης και βοήθειας προς όσους είχαν ανάγκη. Μιλήστε μας ειδικά για αυτό το κομμάτι.

-- Η προσπάθεια συγκέντρωσης βοήθειας για τους φυματικούς αθλητές που νοσηλεύονταν στη «Σωτηρία», από την Ενωση Ελλήνων Αθλητών, αλλά και ακολούθως η συμμετοχή αθλητών στη στήριξη των λαϊκών συσσιτίων στις γειτονιές, ήταν μία συνεχής και πολύτιμη για την επιβίωση δραστηριότητα. Ακόμα και μετά τον πόλεμο, με στοιχεία του Ερυθρού Σταυρού ο υποσιτισμός και η αβιταμίνωση δημιούργησαν προβλήματα και στις νέες γενιές αθλητών, στα παιδάκια της Κατοχής που είχαν πια μεγαλώσει. Επιβίωσαν και ορθοπόδησαν επειδή και τότε ο λαός βοηθούσε τον λαό, σε αντίθεση με τους μαυραγορίτες και τους συνεργάτες των Γερμανών. Επίσης, ομάδες σε αγροτικές περιοχές, όπως ο Κλεάνθης Παραδεισίου στη Ρόδο, συγκέντρωσαν στις τάξεις τους αθλητές διαλυμένων ομάδων, επειδή πάντα μια αγροτική περιοχή αντιμετώπιζε λιγότερες συνέπειες από την πείνα σε σχέση με τις πόλεις. Τη συγκεκριμένη ομάδα τη διέλυσαν οι Ιταλοί το 1937 για αντικατοχική δράση (τα Δωδεκάνησα ήταν σε ιταλική κατοχή από το 1912) και επανεμφανίστηκε το 1942, αψηφώντας τους κατακτητές.

-- Ποιος ήταν ο ρόλος του επίσημου κράτους, των αθλητικών φορέων ή ακόμα και των επιχειρηματιών που συνδεόταν με τις ομάδες εκείνη την εποχή;

-- Αν και δεν υπήρχαν ιδιοκτήτες ομάδων με τη σημερινή μορφή που είναι ΠΑΕ, υπήρξαν πρόσωπα που δεν ήθελαν αντιπαράθεση με τους κατακτητές και λειτουργούσαν σε συνεργασία με τις κατοχικές αρχές, έχοντας φοβικά σύνδρομα έως αντιπαλότητα με την Αντίσταση. ΣΕΓΑΣ και ΕΠΟ ήταν σε μία τέτοια τροχιά. Υπήρξαν όμως και αρκετοί που ήταν φωτεινά παραδείγματα. Ομάδες που ιδρύθηκαν μέσα στην Κατοχή, όπως ο Αριστοτέλης Φλώρινας (1941), ο Τρίτωνας (1942), ο Εσπερος (1943), είχαν σημαντική δράση, αγωνιστική στο πλαίσιο της Ενωσης Ελλήνων Αθλητών οι Αθηναίοι και στη στήριξη συσσιτίων, αλλά και με εκτελεσμένα μέλη τους (Αριστοτέλης Φλώρινας από Γερμανούς και Βούλγαρους). Ενδεικτική η αναφορά, καθώς ο κατάλογος είναι μακρύς.

-- Ο αθλητισμός μπορεί να αποτελέσει ένα ακόμη όπλο κατά του φασισμού;

-- Ο αθλητισμός είναι χαρά, υγεία, ψυχαγωγία, συνεργασία, άμιλλα, και όχι εργαλείο επιβολής με κάθε μέσο και κάθε τρόπο σε βάρος του «διαφορετικού». Κάτι ένιωσε από την αποτυχία αυτής της διαστροφικής αντίληψης για τον αθλητισμό και ο Χίτλερ στην Ολυμπιάδα του 1936, με τα τέσσερα μετάλλια του Αφροαμερικανού Τζέσε Οουενς, αλλά και κάτι εγχώρια κακέκτυπα που τελικά υποκλίθηκαν στον Αντετοκούμπο.

-- Ποια θέση έχουν στην Ιστορία σήμερα οι συγκεκριμένοι ήρωες οι προερχόμενοι από τον αθλητισμό;

-- Οι μόνοι που τους θυμούνται είναι οι φίλοι των ομάδων στις οποίες έπαιζαν, και εκεί όχι όλοι, αφού οι φίλαθλοι δεν είναι μία ενιαία κατηγορία ανθρώπων, αλλά έχουν διαφορετικές προελεύσεις, αντιλήψεις και ταξική θέση. Επίσης, αρκετά αθλητικά σωματεία τιμούν τις εκδηλώσεις για την Εθνική Αντίσταση με την παρουσία τους στους τόπους όπου δραστηριοποιούνται, με αφορμή αποφράδες επετείους Μπλόκων και Ολοκαυτωμάτων. Το κράτος και οι αρχές ούτε καν ασχολήθηκαν ποτέ, απλώς το ξορκίζουν.