Χαρακτηρίστηκε ποιητής του μηδενισμού και της απαισιοδοξίας. Η υπερβολική ενασχόληση με την αυτοκτονία του, από τους σύγχρονούς του, συσκότισε το έργο του και παραμόρφωσε την ποιητική του φυσιογνωμία. Ο λόγος για τον Κώστα Καρυωτάκη, ίσως τον πιο αντιπροσωπευτικό ποιητή της δεκαετίας του 1920, μιας πραγματικά ταραγμένης εποχής.

Στο ξεκίνημα της λογοτεχνικής του διαδρομής, ο Κώστας Καρυωτάκης καταγράφει την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του. Ομως δεν μένει εκεί. Αρνείται να συμβιβαστεί με την κοινωνική αδικία και με όπλο τη σάτιρα καταγγέλλει την αστική κοινωνία, επιβεβαιώνοντας συνάμα τον πολιτικό χαρακτήρα της αληθινής Τέχνης. Τα παραπάνω αναδείχθηκαν σε πρόσφατη εκδήλωση προς τιμήν του ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, η οποία πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία της Τομεακής Επιτροπής Πρέβεζας του ΚΚΕ.

Εκατοντάδες ήταν οι Πρεβεζιάνοι που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της Οργάνωσης του Κόμματος, καταγράφοντας το αυξημένο ενδιαφέρον για τον ποιητικό λόγο και για έναν μεγάλο διανοούμενο, που έχει «στοιχειώσει» την πόλη με το πέρασμά του από αυτή. Στην κατάμεστη αίθουσα λόγου και τέχνης «Οαση», του Πολιτιστικού Χώρου του δήμου Πρέβεζας, παρευρέθηκαν και μίλησαν η Νατάσα Αβραμίδου, φιλόλογος, μέλος της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων (ΠΕΦ), η Μαρία Πεσκετζή, διδάκτορας φιλόλογος, πρόεδρος της ΠΕΦ, και η Αννα Αφεντουλίδου, φιλόλογος, ποιήτρια και κριτικός. Η εκδήλωση πλαισιώθηκε καλλιτεχνικά από τον Θωμά Ιωάννου, γιατρό νευρολόγο από την Πρέβεζα, ο οποίος απήγγειλε ποίημά του για τον Καρυωτάκη, με τίτλο «Δευτέρα Παρουσία», από την ποιητική συλλογή «Ιπποκράτους 15». Και μουσικά από τον Ντάνο Μηνιάδη, καθηγητής κλασικής κιθάρας στο Δημοτικό Ωδείο Πρέβεζας, ο οποίος ερμήνευσε μελοποιημένα ποιήματα του Καρυωτάκη, της Λένας Πλάτωνος, του Λουκά Θάνου και του Γιάννη Γλέζου, ενώ ο Βασίλης Τζίμας, καθηγητής γυμναστής - μουσικός, ερμήνευσε ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη σε δική του μελοποίηση. Τέλος, κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης ανέγνωσαν πεζά και απήγγειλαν ποιήματα η Βούλα Σοφοπούλου, ιστορικός, και η Τατιάνα Ιορδανίδου, αρχαιολόγος.

Την εκδήλωση άνοιξε ο Κώστας Κύρλας, μέλος της ΤΕ Πρέβεζας του ΚΚΕ, υπογραμμίζοντας ότι ο Καρυωτάκης υπήρξε μια σπουδαία λογοτεχνική προσωπικότητα, που είδε την κοινωνική αδικία, γνώρισε τον ανθρώπινο πόνο, αναζήτησε τις αιτίες που τον προκαλούν και δεν έμεινε ουδέτερος.

Ανέφερε χαρακτηριστικά: «Αυτόν τον ολοζώντανο άνθρωπο, αυτήν τη μαχητική κοινωνική προσωπικότητα, αυτόν τον σπουδαίο διανοούμενο και καλλιτέχνη, το Κόμμα θέλει να φωτίσει γι' αυτό που πραγματικά ήταν και όχι αυτό που επικρατεί πως υπήρξε, δηλαδή ένας πεσιμιστής καλλιτέχνης που αυτοκτόνησε».

Ανάμεσα σε άλλα υπογράμμισε και τη σύνδεση του ποιητή με την πόλη, με αφορμή το τραγικό τέλος του στην Πρέβεζα στις 21/7/1928, στα 32 του χρόνια.

Στη συνέχεια πήρε τον λόγο η Ν. Αβραμίδου και φώτισε τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες στις οποίες έζησε ο ποιητής (Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, ίδρυση του ΣΕΚΕ, Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή), επισημαίνοντας ότι το έργο του έχει έκδηλα κοινωνικό και ειδικότερα πολιτικό χαρακτήρα: «Είναι ένα κοινωνικοποιημένο άτομο. Ενας ενεργός άνθρωπος. Σαφές παράδειγμα αποτελεί η συνδικαλιστική του δράση, την οποία πλήρωσε με παρακρατήσεις μισθών και με τις δύο δυσμενείς μεταθέσεις, στην Πάτρα και στην Πρέβεζα».

Ανέδειξε ακόμα ότι για τον Καρυωτάκη «η ασχήμια της κοινωνίας και η παρακμή δεν μπορούν να φτιασιδωθούν. Ετσι, η έκφραση τώρα γίνεται μέσω μιας ποίησης χαμηλότερων τόνων, μιας ποίησης αντιρητορικής. Υπόστρωμά της είναι το βίωμα, που μετουσιώνεται σε Τέχνη. Ο ποιητής, μέσω της μουσικότητας του στίχου του, υποβάλλει ή υπαινίσσεται την ψυχική του κατάσταση, η οποία σχετίζεται με τον φθαρτό κόσμο των πραγμάτων. Αυτά τα φθαρτά πράγματα συμβολίζουν - αφορούν τη (διε)φθαρμένη κοινωνία που τους περιβάλλει. Αυτή η επίμονη καταγραφή της νοσηρής και αδιέξοδης πραγματικότητας γίνεται με διάθεση να δηλωθεί η αποστροφή του ποιητή γι' αυτήν».

Στο έδαφος αυτό, συνέχισε η Ν. Αβραμίδου, η Τέχνη - άρα και η λογοτεχνία - είναι πολιτική πράξη, γιατί πώς αλλιώς μπορεί να χαρακτηριστεί η Τέχνη που παίρνει θέση σε μια κοινωνική, πολιτική και οικονομική πραγματικότητα; Στο σημείο αυτό υπενθύμισε τα όσα έγραψε για το ποίημα «Ελεγεία και σάτιρες» ο πιο αξιόλογος κριτικός του έργου του Καρυωτάκη, ο Τέλλος Αγρας: «Η δε σάτιρα είναι η σφαίρα όπου, ολιγώτερον από κάθε άλλην, η ποίησις μένει αδιάφορη από τον έξω κόσμο. Και ο κόσμος είναι ο ρεαλισμός, η κοινωνία, η πολιτική. "Το Αγαλμα της Ελευθερίας που φωτίζει τον Κόσμο", ο "Μιχαλιός", η "Ωδή εις Ανδρέαν Κάλβον", "Η Πεδιάς και το Νεκροταφείον" - ιδού τέσσερα ποιήματα του Κ. εμπνευσμένα από την πολιτική, χωρίς όμως να ξεφεύγουν καθόλου από τα σύνορα της τέχνης. Η σάτιρα δέχεται εντυπώσεις από την Κοινωνία. Επειτα, χτυπά την κοινωνία». «Αρα, μιλάμε πλέον για πολιτική που έχει ως ερέθισμα και ως αποδέκτη την κοινωνία μέσα στην οποία ζει και παρεμβαίνει με την πένα του ο λογοτέχνης. Αν θέλαμε να το διατυπώσουμε κι αλλιώς, με τη σάτιρα υπάρχει κλιμάκωση στη δραστικότητα του πολιτικού ρόλου της Τέχνης», κατέληξε η Ν. Αβραμίδου.

Από την πλευρά της η Μ. Πεσκετζή τόνισε ότι η μικρασιατική τραγωδία έγινε για πολλές δεκαετίες κυρίαρχο θέμα στην ποίηση και στην πεζογραφία, άλλοτε ως έκφραση προσωπικού βιώματος, άλλοτε ως έκφραση οδύνης για το δράμα της προσφυγιάς και άλλοτε ως καταγγελία για τις δημόσιες αμαρτίες που την προκάλεσαν. Υπογράμμισε ότι ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, η Μικρασιατική Καταστροφή και οι συνέπειές τους κλόνισαν τις αξίες μεγάλου τμήματος των λαϊκών μαζών, ιδιαίτερα των μικροαστών, στερώντας τους κάθε ελπίδα και βυθίζοντάς τους σε μόνιμη απελπισία.

Στο σημείο αυτό, αναφερόμενη στον Κλέωνα Παράσχο, που είχε γράψει ότι «κανείς άλλος δεν ήταν όσο ο Καρυωτάκης μπασμένος στην ατμόσφαιρα της εποχής μας, ποτισμένος από το πνεύμα της. Το βλέπει κανείς όχι μόνο στην ουσία αλλά και στη μορφή της ποίησής του», επεσήμανε ότι με τη διαπίστωση αυτή συμφώνησαν τελικά όλοι όσοι έκριναν είτε θετικά είτε αρνητικά το καρυωτακικό έργο, καθιστώντας τον ποιητή τον αντιπροσωπευτικότερο της εποχής του. Γιατί μπροστά σε αυτήν την τραγική πραγματικότητα ο Καρυωτάκης δεν μένει αδιάφορος, αλλά την αποτυπώνει στην ποίησή του με ειλικρίνεια και ρεαλισμό, μέσα από την πολιτική σάτιρα. Η τραγωδία των προσφύγων από τη μία και η δυσοσμία των δημόσιων σκανδάλων από την άλλη λειτουργούν σαν ωστικό κύμα που ρίχνει ο Καρυωτάκης στον έξω κόσμο, στην πραγματικότητα της εποχής του. Ως μαχητικός συνδικαλιστής γράφει κείμενα εξόχως πολιτικοποιημένα, που δεν αφήνουν ανεπηρέαστο τον ποιητικό του λόγο.

Τέλος, η Α. Αφεντουλίδου, με αφορμή την εμπειρία της ως εκπαιδευτικού στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, παρατήρησε ότι ο Καρυωτάκης είναι ο ποιητής που συγκινεί και αγγίζει πιο εύκολα με το συναισθηματικό του κλίμα τη νέα γενιά:

«Αυτό που συγκινεί τα σύγχρονα παιδιά, όταν έρχονται σε επαφή με την ποίησή του, είναι εκείνη η απροσδιόριστη μελαγχολία, η βουβή αντίδραση μπροστά στο ακατανόητο μιας ζωής που προσφέρεται ανοιχτή και ταυτοχρόνως μας αρνείται τη χαρά. Είναι η αίσθηση ενός επαναστάτη που ακόμα κι αν δεν μπορεί να στρέψει τα βέλη του προς έναν συγκεκριμένο και ορατό εχθρό, ωστόσο αναγνωρίζει ως εχθρικό το κλίμα, την εποχή, τους ανθρώπους, τη σύμβαση, που αισθάνεται οργή μπροστά στη σύμβαση αυτή και στην παραίτηση, που σαρκάζει το μάταιο της προσπάθειας και άλλοτε συνθλίβεται για τον άνισο αγώνα με ένα αδυσώπητο σύστημα που δεν μας αφήνει να ζήσουμε ελεύθερα. Είναι το "γιατί" των αναπάντητων ερωτημάτων, το αίσθημα αδικίας που έχουν οι έφηβοι. Με έναν συνεχώς επαναστατημένο έφηβο μοιάζει ο ποιητής, έναν επαναστάτη που δεν μπορεί να προσδιορίσει τα ακριβή αίτια της αντίδρασής του, ενώ ταυτόχρονα ενσαρκώνει την επιθυμία της φυγής: Να φύγει, κι ας μην ξέρει για πού. Να ξεφύγει, κι ας μην ξέρει πώς».

Αριστούχος της σχολής του «Νέου Ελληνικού Θεάτρου» του Γ. Αρμένη, εργάστηκε πάνω σε έργα των Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Γκολντόνι, Μαριβό, Τσέχοφ, Ιονέσκο, Σιμελπφένιχ κ.ά., ενώ συνεργάστηκε με σκηνοθέτες όπως οι Β. Παπαβασιλείου, Γ. Χουβαρδάς, Peter Stein, Ν. Καραθάνος, Κ. Τσιάνος, Δ. Χρονόπουλος κ.ά.

Εχει παρακολουθήσει σεμινάρια υποκριτικής με την Ariane Mnouchkine στο Theatre du Soleil και με τον Anatoli Vassiliev στο Κέντρο Αρχαίου Δράματος «Δεσμοί».

Ως ερμηνεύτρια, συνεργάστηκε με τους Ν. Ξυδάκη, Θ. Οικονόμου, Δ. Καμαρωτό, Ν. Ζούδιαρη, Φ. Δεληβοριά κ.ά.

-- Δύο φορές υποψήφια του θεατρικού βραβείου «Μελίνα Μερκούρη», με σημαντικούς ρόλους στο θέατρο, αξιοσημείωτες μουσικές παραστάσεις, τη συμμετοχή στην ταινία «Φόνισσα», τον - δίκαια - πολυσυζητημένο ρόλο της «Στεφανίας» στο τηλεοπτικό «Προξενιό της Ιουλίας» και φυσικά τις εκπληκτικές ερμηνείες σου στα «Τραγούδια της Σωτηρίας», όπου μαζί με τον Δ. Χαλιώτη υπογράφετε την καλλιτεχνική επιμέλεια της παράστασης. Πολλά και ενδιαφέροντα. Σε ποια αισθάνθηκες ότι υπήρξες πιο πολύ «μαζί» με τον θεατή;

-- Ενα αβάσταχτο ώρες ώρες, αλλά ταυτοχρόνως βαθιά λυτρωτικό «μαζί» συνέβαινε στην «Γκόλφω» του Σπυρίδωνος Περεσιάδη που σκηνοθέτησε ο Νίκος Καραθάνος για το Εθνικό Θέατρο. Το «μαζί» συνέβαινε κι επί σκηνής και μεταξύ ημών και θεατών. Επίσης, στα «Δανεικά Παπούτσια», μια σχεδόν solo & a capella μουσική παράσταση, όπου τα όρια μεταξύ σκηνής και θεατών ήταν ανύπαρκτα. Οχι χωροταξικά, αλλά σαν συνθήκη παράστασης. Σκεφτείτε μια γυμνή φωνή και δεκάδες μάτια και ανάσες που ξεκινούσαν σιωπηλές και μετά γίνονταν τραγούδι. Το απόλυτο «μαζί». Και φυσικά, στα «Τραγούδια της Σωτηρίας» που το ευνοεί προφανώς η φύση της παράστασης, αλλά κυρίως τα ίδια τα τραγούδια είναι τέτοια που τροφοδοτούν και ενισχύουν το «μαζί».

-- Η Σωτηρία Μπέλλου υπήρξε - μεταξύ άλλων - και μια άγρια κακοποιημένη γυναίκα, που αγωνίστηκε με το ΕΑΜ, που οργάνωνε συσσίτια και καλλιτεχνικές δράσεις στην Αντίσταση, αλλά προδόθηκε και βασανίστηκε για μέρες στα κρατητήρια της Γκεστάπο και φυλακίστηκε για καιρό. Μια γυναίκα που ήταν εθισμένη στον τζόγο και στο ποτό και που αψηφούσε κάθε κανόνα. Εσύ, μέσα από τη μουσική παράστασή σου, πώς συστήνεις αυτήν την εκρηκτική προσωπικότητα;

-- Εκτός από τα παραπάνω, που δεν θα μπορούσαν να λείπουν όταν αποπειράται κάποιος να προσεγγίσει και να συστήσει την Σωτηρία Μπέλλου, υπάρχουν αναφορές στα παιδικά και εφηβικά της χρόνια στη Χαλκίδα, στη συνάντησή της με τον Βασίλη Τσιτσάνη, στη νοσηλεία της σε ψυχιατρική κλινική, στη γνωριμία της με τον Αλέκο Πατσιφά και την λεγόμενη δεύτερη καριέρα της.

-- Δεν θα ήταν ωραίο μετά το ΠΛΥΦΑ, τα «Τραγούδια της Σωτηρίας» να μεταφερθούν στο Σκοπευτήριο, ένα μέρος απολύτως συνδεδεμένο με την Μπέλλου και τον Τσιτσάνη, αφού εκεί έλαμψαν για χρόνια;

-- Μα αυτή ήταν η αρχική ιδέα. Να παρουσιαστούν έξω από το «Χάραμα». Αυτή η πρόταση κατατέθηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών κι έγινε αποδεκτή. Ομως, η αναβολή ενός έτους της πραγματοποίησης της παράστασης, εξαιτίας της πανδημίας, αύξησε τα προβλήματα στατικότητας στο κτίσμα του «Χαράματος», που δεν θα το χρησιμοποιούσαμε μεν για την παράσταση, αλλά για χώρο καμαρινιών, αναμονής κ.λπ., συνεπώς δεν μπορέσαμε να έχουμε την τελική έγκριση. Ωραία θα ήταν να καταφέρναμε να δώσουμε την τελευταία μας παράσταση, σαν κλείσιμο όλης αυτής της διαδρομής, εκεί όπου την ονειρευτήκαμε.

-- Αυτοί που σε γνωρίζουν καλά λένε πως έχεις αρκετά από τα στοιχεία του χαρακτήρα της, πως είσαι κι εσύ έτσι γενναία, τίμια, ανυπότακτη κι αυθεντική. Οτι είσαι ελεύθερη φύση και ζεις τη ζωή με τους δικούς σου όρους. Με ποιο τίμημα όμως;

-- Με το τίμημα του κόπου που συχνά νιώθεις ότι δεν παίρνει μορφή και χρώμα, της βραδύτητας των βημάτων, του δρόμου που χαράζεις που ενίοτε είναι μετ' εμποδίων, του αισθήματος της μοναξιάς και της ματαιότητας.

-- Τι σε δίδαξε η ενασχόλησή σου με το τραγούδι; Σε έμαθε κάτι για τον εαυτό σου;

-- Οσες φορές είχα την τύχη να τραγουδήσω από σκηνής, κι έχω βρεθεί σε πολύ διαφορετικές συνθήκες, χρόνους και τόπους, από ένα καφενείο στην Καστοριά μέχρι το θέατρο «Απόλλων» στη Σύρο και το Μέγαρο Μουσικής, από την Αγγλικανική Εκκλησία μέχρι το Piccolo Teatro του Μιλάνου, κι από τον Σταυρό του Νότου, μέχρι την πλατεία ενός χωριού στη Σαντορίνη κι ένα ξωκλήσι στην Αμοργό κ.α., τις περισσότερες φορές έβλεπα απέναντί μου ανθρώπους ίσους και ενωμένους. Αγνωστοι μεταξύ τους, χωρίς να γνωρίζει κανείς τίποτα για κανέναν, π.χ. την ηλικία, το επάγγελμά του, τον σεξουαλικό του προσανατολισμό, τη θρησκεία κ.λπ. Κι όμως, έμοιαζε να συστήνουν όλοι μαζί μια μικρή κοινότητα εν ειρήνη. Και τότε κατάλαβα πως το τραγούδι είναι ό,τι πιο δίκαιο, συμπεριληπτικό και αντιρατσιστικό μπορεί να υπάρξει σαν τρόπος σύνδεσης και επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων.

Αυτό που με έμαθε για τον εαυτό μου, είναι ότι η φωνή μου είναι η δύναμή μου. Και η ψυχή μου. Και πως ό,τι βιώνω, αποτυπώνεται στον ήχο της, στην ένταση με την οποία μιλάω ή τραγουδάω, στη θέληση ή την άρνηση να μιλήσω ή να τραγουδήσω, στον ρυθμό με τον οποίο αναπνέω.

Κι ότι είμαι πολύ πιο ανθεκτική και θαρραλέα, απ' όσο πίστευα πως είμαι.

-- Ποιο είναι το σχόλιό σου για την απαξίωση των σπουδών σας από την κυβέρνηση και τον τρόπο που αντιμετωπίζονται χρόνια τώρα οι άνθρωποι της Τέχνης;

-- Μα αυτή η απαξίωση δεν αφορά μόνο την Τέχνη που θα μπορούσε να θεωρηθεί είδος πολυτελείας, αλλά και την Υγεία και την Παιδεία. Αφορά δηλαδή τα τρία βασικά πεδία που βοηθούν μια οντότητα να αναπτυχθεί και να ζήσει ελεύθερη, ολοκληρωμένη, ασφαλής και ανυπότακτη. Αντ' αυτού είμαστε όμηροι ενός σαπισμένου κοινωνικοπολιτικού ιστού και νιώθουμε καθημερινά θλιμμένοι, λειψοί, βιασμένοι, συρρικνωμένοι και εξουθενωμένοι, αντί να ζούμε ελεύθεροι, δυνατοί και ευτυχισμένοι.

-- Η δουλειά σας επηρεάζεται από την αναγνωρισιμότητα. Μπορεί να πληρώνεται λιγότερα κάποιος, επειδή δεν είναι γνωστός. Σε αυτήν την περίπτωση τι σε κρατούσε όρθια στα δύσκολα;

-- Η γνώση ότι αυτή η δυσαναλογία δεν αντιστοιχεί στην ικανότητα και την καλλιτεχνική αξία κάποιου. Αλλά πάνω απ' όλα, η αγάπη, η θέληση και το πείσμα μου γι' αυτήν τη δουλειά. Και φυσικά, το βίωμα κάποιων λαμπρών συνεργασιών και στιγμών επί σκηνής που είναι λες και σου χαρίστηκε ο ουρανός με τ' άστρα.

-- Ζούμε χρόνια τώρα έναν εφιάλτη. Μπλεγμένοι επικίνδυνα σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους, με διαλυμένα τα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματά μας, το ξεπούλημα της Παιδείας, την εμπορευματοποίηση της Υγείας, την ακρίβεια, τη φτώχεια, την καταστολή... Ποια θα πρέπει κατά τη γνώμη σου να είναι η απάντησή μας σ' όλο αυτό; Πώς αντιμετωπίζεται ο Αρμαγεδδώνας;

-- Με κινητοποιήσεις και συλλογικούς αγώνες. Πώς αλλιώς; Αυτά είναι τα εφόδια των πολλών. Η ένωση των φωνών και των δυνάμεων. Ομως, ταυτοχρόνως, πρέπει να αντιμετωπιστεί και το ατομικό πλήγμα, γιατί ο καθένας που βάλλεται, ως μέλος και μέρος αυτής της ασθενούς κοινωνίας, οφείλει ως προς το δώρο της ζωής που του δόθηκε να παραμένει ψύχραιμος, αξιοπρεπής, τίμιος, ακέραιος και υγιής, κάτι που δεν είναι καθόλου δεδομένο κι εύκολο, μέσα στην πραγματικότητα που βιώνουμε.

-- Πώς θα χαρακτήριζες αυτούς που μεθοδεύουν τη συγκάλυψη του εγκλήματος των Τεμπών; Πώς αισθάνθηκες βλέποντάς τους, θρασείς και προκλητικούς, στην Εξεταστική της Βουλής, ακόμη και μπροστά στους συγγενείς των θυμάτων;

-- Είναι άτεγκτοι, χυδαίοι και προκλητικοί. Δουλοπρεπείς ποταποί υπηρέτες ενός επικίνδυνα νοσηρού και ισοπεδωτικού συστήματος και βαθιά ασεβείς ως προς την ανθρώπινη ζωή και τον ανθρώπινο πόνο. Αισθάνθηκα θυμό, απελπισία και βαθιά θλίψη. Κι ότι ζω ανυπεράσπιστη στην ίδια μου τη χώρα.

-- Πες μου πώς θα σε συμβούλευε η Σωτηρία να κλείσεις αυτήν τη συνέντευξη; Με τους στίχους ποιου τραγουδιού της;

-- Με τους στίχους του Μιχάλη Μπουρμπούλη:

«Περαστικός κι αμίλητος

κι απ' τη ζωή φευγάτος,

ή ο Θεός θα 'ν' άδικος,

ή θα 'ν' ο κόσμος σκάρτος»