«Πλησιάζοντας στον ένα χρόνο με τους χώρους Πολιτισμού κλειστούς, η ανάγκη για ζωντανή επαφή μας με το κοινό, η ανάγκη της κοινωνίας για πολιτιστική, ηθική ανάταση ολοένα και μεγαλώνει», δηλώνουν δεκάδες σωματεία, καλλιτεχνικές ομάδες, σύλλογοι και φορείς από τον χώρο του Πολιτισμού, που περνώντας στην επίθεση με σύνθημα #artattack, προχωρούν σε ένα πανελλαδικό διήμερο δράσης στις 13 και 14 Μάρτη, με αφορμή τον ένα χρόνο που παραμένει κλειστός ο χώρος του Πολιτισμού.

Στην Αθήνα προγραμματίζονται:

-- Σάββατο 13 Μάρτη, παγκαλλιτεχνικό συλλαλητήριο στο Σύνταγμα με συγκέντρωση στις 12 το μεσημέρι στα Προπύλαια.

-- Κυριακή 14 Μάρτη, αγωνιστικά καλλιτεχνικά δρώμενα σε διαφορετικά σημεία του κέντρου και σε γειτονιές της πόλης και καλλιτεχνικό δρώμενο με συμμετοχή 200 καλλιτεχνών σε μορφή flash mob στην πλατεία Μοναστηρακίου.

Παράλληλα, δράσεις προγραμματίζονται σε πολλές ακόμα πόλεις: Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ιωάννινα, Λάρισα, Τρίκαλα, Βόλο, Ζάκυνθο, Χαλκίδα, Σάμο, Ηράκλειο Κρήτης, Χανιά, Καλαμάτα, ενώ ο κατάλογος διευρύνεται συνεχώς.

Στο κοινό τους πλαίσιο, τα σωματεία κάνουν έναν απολογισμό των ημίμετρων που κάτω από πίεση και κινητοποιήσεις πήρε η κυβέρνηση, την ίδια ώρα που αξιοποιούσε την «κρίση ως ευκαιρία» για να προωθήσει στρατηγικές επιλογές εχθρικές για τα συμφέροντα των εργαζομένων στον χώρο, ενώ μιλούν και για την πλούσια δράση τους όλο αυτό το διάστημα και την απήχηση που είχε.

«Ενα χρόνο μετά το Μάρτη του 2020, δεν είμαστε στην αναμονή, ούτε στην "αναστολή", αλλά βγαίνουμε πιο μπροστά. Διεκδικούμε μια ολοκληρωμένη ασπίδα προστασίας, για να μπορούμε να δημιουργήσουμε, να ζήσουμε αξιοπρεπώς, να φοιτήσουμε στις σπουδές μας», δηλώνουν τα σωματεία που διεκδικούν:

-- Να παρθούν από την κυβέρνηση όλα τα απαραίτητα μέτρα στο δημόσιο σύστημα Υγείας, για τη διάθεση του εμβολίου, τα ΜΜΜ, ώστε να μη ζήσουμε ένα ακόμα πιο φονικό 3ο κύμα πανδημίας.

-- Λέμε όχι στη λογοκρισία, στον «τρομονόμο» του Λιβάνιου.

-- Να ανοίξουν οι χώροι Πολιτισμού και καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, θέατρα, μουσικές σκηνές, μουσεία, εκθεσιακοί χώροι, εργαστήρια ιδιωτικά και δημοτικά με όλα τα απαραίτητα πρωτόκολλα και εμβολιασμούς, όπου ειδικά κρίνεται απαραίτητο (π.χ. συνάδελφοι μουσικοί και ηθοποιοί που κάνουν πρόβες χωρίς μάσκες).

-- Να παρθούν ειδικά μέτρα για τη λειτουργία των καλλιτεχνικών σχολών όπως ωδεία, δραματικές σχολές, Καλών Τεχνών κ.α. Οι τελειόφοιτοι να μπορέσουν να δώσουν εξετάσεις και οι πρωτοετείς να γνωρίσουν επιτέλους τις σχολές τους εκτός zoom.

-- Ενίσχυση της Αισθητικής Αγωγής και της Καλλιτεχνικής Παιδείας σε όλες τις τάξεις της βασικής και μέσης εκπαίδευσης.

-- Να στηριχτούν όλοι οι συνάδελφοι που εδώ και ένα χρόνο δεν έχουν με ευθύνη της κυβέρνησης κανένα εισόδημα.

-- Με αναδρομική ισχύ από το Μάρτη 2020, απαιτούμε αναστολή πληρωμών και χρεών σε τράπεζες, ΔΕΚΟ, στο Δημόσιο - φορολογικές ελαφρύνσεις (κατάργηση φόρου επιτηδεύματος και ΦΠΑ - επιστροφή των παρακρατηθέντων από το 2016 από τις συντάξεις).

-- Να υπογραφούν παντού Συλλογικές Συμβάσεις, ξεκινώντας από τα εποπτευόμενα ιδρύματα και φορείς.

-- Να προστατευτούν με κάθε τρόπο τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα στην «ψηφιακή εποχή».

-- Διεκδικούμε εργασία, Ασφάλιση και σύνταξη. Καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς, εφαρμογή του νόμου για τη διάθεση του 1% για τη δημιουργία εικαστικών έργων σε δημόσιους χώρους και κτίρια και του 1,5% για τους δημιουργούς του κινηματογράφου.

-- Δεν θα δεχτούμε καμία παρέμβαση από την κυβέρνηση στον τρόπο λειτουργίας των σωματείων και των συλλογικών φορέων μας.

-- Υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα στην απεργία.

Τα οξυμένα προβλήματα των καλλιτεχνών, οι συνθήκες συσπείρωσης και αγώνα που διαμορφώθηκαν όλο τον τελευταίο χρόνο και η ανάγκη για συνέχιση και κλιμάκωση της πάλης μαζί με το υπόλοιπο εργατικό - λαϊκό κίνημα, είναι πτυχές που αναδείχθηκαν στη διάρκεια της διαδικτυακής εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη Κυριακή 28/2, με θέμα «Ο ρόλος της τέχνης και του καλλιτέχνη στις σημερινές συνθήκες», με πρωτοβουλία της Επιτροπής Πολιτισμού της ΚΟ Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ.

Μια συζήτηση που αποκτά ιδιαίτερη επικαιρότητα, μπροστά και στις εκδηλώσεις - κινητοποιήσεις που προγραμματίζονται πανελλαδικά με αφορμή τον έναν χρόνο από την έναρξη των περιοριστικών μέτρων κατά της πανδημίας, που καταδίκασαν στην ανεργία τους χιλιάδες καλλιτέχνες και τους άλλους εργαζόμενους στο χώρο του Πολιτισμού.

Στο πλαίσιο αυτό, σταχυολογούμε από τους ομιλητές σημεία των παρεμβάσεων που δείχνουν πώς διαμορφώνονται από τη στρατηγική του κεφαλαίου οι εργασιακές συνθήκες στον χώρο και πώς αυτές επιδεινώνονται από τις πολιτικές διαχείρισης της πανδημίας.

Η Χρύσα Κοφίνα, εικαστικός, μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού της ΚΟ Κεντρικής Μακεδονίας, μεταξύ άλλων σημείωσε ότι μια σειρά μέτρα που θεσπίζονται και παρουσιάζονται ως «μεταρρυθμίσεις», στοχεύουν στην εντονότερη οικονομική εκμετάλλευση της τέχνης και στον έλεγχο του περιεχομένου της. Αναφέρθηκε στο νόμο για το «Ακροπόλ», λέγοντας ότι «έχει ως στόχο να πάψουν να υπάρχουν τόσες πολλές μικρές επιχειρήσεις και μεμονωμένοι αυτοαπασχολούμενοι καλλιτέχνες, δηλαδή να συγκεντρωθεί η καλλιτεχνική παραγωγή σε μεγαλύτερες επιχειρήσεις, με τους νέους καλλιτέχνες να αποτελούν ένα χρήσιμο και αναλώσιμο φθηνό εργατικό δυναμικό». Αναφέρθηκε επίσης στο Μητρώο Καλλιτεχνών, στις κατευθύνσεις για συγκέντρωση και εμπορική αξιοποίηση της λεγόμενης πολιτιστικής κληρονομιάς, τον πολλαπλασιασμό του κοινού με το live streaming και τις ψηφιακές εκθέσεις, τονίζοντας ότι κοινός παρονομαστής όλων των παραπάνω μεταρρυθμίσεων είναι ο πολιτισμός να γίνει ένα πιο ανταγωνιστικό εμπόρευμα για μερικούς μεγάλους επενδυτές.

Η Λουίζα Αυγήτα, επίκουρος καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΑΠΘ, μιλώντας για τους όρους που διαμορφώνονται στην καλλιτεχνική εργασία, παρουσίασε ορισμένα σημεία - προτάσεις της έκθεσης του ΟΟΣΑ τον Σεπτέμβρη του 2020, μέσα από τις οποίες αποθεώνονται η ευελιξία, η αυτοαπασχόληση. Ενδεικτικά ανέφερε ότι εδώ και χρόνια οι εργαζόμενοι του Πολιτισμού και οι καλλιτέχνες «αντιμετωπίζονται ως εργαζόμενοι - πρότυπο, τόσο λόγω των ευέλικτων σχέσεων εργασίας που αποτελούν κανόνα στον χώρο, όσο και λόγω της πεποίθησης ότι η καλλιτεχνική εργασία αποτελεί, λόγω της δημιουργικότητάς της, πηγή απόλαυσης και επομένως ένα είδος ανταμοιβής από μόνη της, κάτι που άλλωστε επισημαίνεται και στην έκθεση του ΟΟΣΑ: Ετσι, οι εργαζόμενοι στον χώρο είναι διατεθειμένοι να δουλεύουν με οποιουσδήποτε όρους, ακόμα και χωρίς οικονομικές απολαβές, για τη... χαρά της εργασίας τους!».

Για την εργασιακή καθημερινότητα των καλλιτεχνών μίλησε μεταξύ άλλων η Ιωάννα Μήτσικα, χορογράφος, καθηγήτρια χορού και διδάσκουσα στο Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ. Οπως είπε, «μετά τις σπουδές, έρχεται η αγορά. Πού θα δουλέψω, αν θα δουλέψω. Λίγες ή πολλές εθελοντικές συμμετοχές σε παραστάσεις για να φτιάξουμε το βιογραφικό μας, σκηνοθέτες και παραγωγοί που μπορεί να κλείνουν το Μέγαρο Μουσικής για την παράστασή τους, αλλά ζητάνε την εθελοντική συμμετοχή των χορευτών και των ηθοποιών, ομάδες που μετά από πολύωρες και πολύμηνες πρόβες δεν αντέχουν στις πιέσεις του εκάστοτε ιδιοκτήτη θεάτρου και βάζουν και από την τσέπη τους, γιατί "είναι κρίμα να μην τρέξει η παράσταση μετά από τόσο κόπο" κ.λπ.

Και, ωστόσο, μένουμε στη δουλειά. Στην καλύτερη περίπτωση, ξεκινάμε διδασκαλίες, σε συντριπτικό ποσοστό ωρομίσθια (μπλοκάκι ή μαύρα) και σε λίγες περιπτώσεις πρόσληψη.

Η άλλη περίπτωση είναι το σέρβις, ο χώρος της εστίασης, που σε πάρα πολλές περιπτώσεις είναι η κύρια εργασία των ηθοποιών και των χορευτών».

Συμπλήρωσε ότι κανόνας είναι οι απλήρωτες πρόβες, «συχνές είναι οι σιωπές, παρά την εκμετάλλευση, τις προσβολές, τις αδικίες ή και τα αδικήματα, "για να μη σε βάλουν στο μάτι" και να μπορέσεις να ξαναδουλέψεις. Η δουλειά στο ΚΘΒΕ είναι για λίγους σταθερή, για κάποιους περιστασιακή και για τους περισσότερους αδύνατη».

Πάνω σε αυτές τις διαμορφωμένες εργασιακές σχέσεις, η πανδημία και η διαχείρισή της από την κυβέρνηση ήρθε να τσακίσει ακόμα περισσότερο τους εργαζόμενους του Πολιτισμού. Για αυτά μίλησε ο Κωνσταντίνος Γκούβας, πρόεδρος του παραρτήματος Β. Ελλάδας του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου, που αναφέρθηκε στα σοβαρά ζητήματα επιβίωσης που αντιμετωπίζουν από τους κλειστούς χώρους. Σημείωσε ως θετικό το γεγονός ότι οι εξελίξεις οδήγησαν σε συσπείρωση στα Σωματεία, σε συμμετοχή στους αγώνες με πλαίσιο πάλης που βάζει μπροστά τις ανάγκες μας, «σπάζοντας μία πάγια αντίληψη στο χώρο, ότι ο καθένας μόνος του μπορεί να τα καταφέρει. Είδαν άλλωστε πως ό,τι κερδήθηκε ήταν αποτέλεσμα συλλογικής δράσης.

Με πρόσχημα την επιδοματική πολιτική, η κυβέρνηση προσπάθησε να φέρει το Μητρώο, που στην πραγματικότητα έχει στόχο να πετσοκόψει δικαιώματα και να μας βάλει στην αντιπαράθεση του ποιος λογίζεται καλλιτέχνης και ποιος όχι», είπε.

Ομως, μέσα στην πανδημία, όπως είπε, «το κεφάλαιο συνεχίζει να βγάζει κέρδος, είτε μέσα από μουσικές εκπομπές, είτε από τα δικαιώματα των καλλιτεχνών που δεν πληρώνονται τα τελευταία χρόνια. Την ίδια ώρα, οι συνάδελφοι που συμμετέχουν σε διάφορες εκπομπές είναι απλήρωτοι. Η συντριπτική πλειοψηφία αντιμετωπίζει πρόβλημα επιβίωσης. Προσπαθούμε να στηρίξουμε με δράσεις αλληλεγγύης (συγκέντρωση βοήθειας κ.λπ.).

Ολο αυτό το διάστημα παλέψαμε ενάντια σε πολιτικές που είχαν στόχο πέρα από τη διαβίωσή μας και τη φωνή μας. Διοργανώσαμε πανελλαδικά συναυλίες και κινητοποιήσεις. Βρεθήκαμε στην πρώτη γραμμή κάθε δράσης για τους καλλιτέχνες. Πήραμε πρωτοβουλίες αλληλεγγύης και σε άλλους κλάδους, εκφράσαμε τη στήριξή μας στους μαχόμενους υγειονομικούς, με συναυλίες έξω από νοσοκομεία.

Συνεχίζουμε να είμαστε στην πρώτη γραμμή. Προετοιμαζόμαστε για όσα έρχονται».

Τον Δεκέμβρη 2020, στην 15η ετήσια συνεδρίασή της, η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2003) ενέκρινε την εγγραφή μετ' επαίνων του προγράμματος «Το Πολυφωνικό Καραβάνι, Ερευνώντας, Διαφυλάσσοντας και Αναδεικνύοντας το Πολυφωνικό Τραγούδι της Ηπείρου» στον Κατάλογο Καλών Πρακτικών Διαφύλαξης της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Πρόκειται για την πρώτη εγγραφή της Ελλάδας στον Κατάλογο Καλών Πρακτικών Διαφύλαξης της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και την ένατη συνολικά στους Διεθνείς Καταλόγους.

Η διεθνής αυτή αναγνώριση της εξαιρετικής δουλειάς που κάνει το «Πολυφωνικό Καραβάνι» για την ανάδειξη του πολυφωνικού τραγουδιού στάθηκε η αφορμή για να μιλήσουμε με τον Αλέξανδρο Λαμπρίδη, που είναι ο «κυρατζής» (οδηγητής) του «Πολυφωνικού Καραβανιού» και ταυτόχρονα έφορος Πολιτισμού στην Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδας, ενώ οι αναγνώστες μας μπορεί να τον γνωρίζουν και από τις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές που έκανε για πολλά χρόνια στον «902», όπως και από την παρουσία στα Φεστιβάλ της ΚΝΕ. Παραθέτουμε τη συνέντευξη:

-- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που κάνουν το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι να ξεχωρίζει και ποιες είναι οι ρίζες του;

-- Το πολυφωνικό τραγούδι απαντά σε ελάχιστες περιοχές στον κόσμο. Στα Βαλκάνια το συναντάμε, σχετικά, συχνά. Στην Ελλάδα απαντούν και άλλες πολυφωνίες, στον Βώλακα Δράμας και την Κέρκυρα. Το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι είναι το πιο διαδεδομένο, αποτελώντας ένα από τα σημαντικότερα είδη Λαϊκής Πολυφωνίας παγκόσμια. Επιβιώνει στις δύο πλευρές των ελληνοαλβανικών συνόρων, σε Πωγώνι, Δερόπολη, Ανω Πωγώνι, Μουργκάνα, Ρίζα, Βούρκο, Χειμάρρα, όντας στοιχείο ταυτότητας για τη συλλογική μνήμη.

Πρόκειται για παλαιότατο είδος. Η έρευνα συσχετίζει τη μουσική του βάση, τις ανημίτονες πεντατονικές κλίμακες, με τη δωρική αρμονία. Η επιβίωσή του σχετίζεται με την κοινωνική οργάνωση, τη συλλογικότητα σε ήθος και νοοτροπία. Οι άνθρωποι στα μέρη μας είναι βασανισμένοι. Μόνο στη διάρκεια του περασμένου αιώνα έζησαν δύο παγκόσμιους πολέμους, δύο κατοχές, έναν εμφύλιο, δύο τεράστια κύματα μετανάστευσης, δώθε μετά τον Εμφύλιο, απέκει μετά το «άνοιγμα» των συνόρων. Εδώ και πολλές δεκαετίες η παραμεθόρια Ηπειρος βιώνει την εντεινόμενη απομόνωση και περιθωριοποίηση.

Η μοίρα των τόπων και των ανθρώπων σχετίζεται με το πολυφωνικό τραγούδι στη ζωή τους. Πρόκειται για τραγούδι της άμεσης ψυχικής έκφρασης, τραγουδά τους πόνους και τους καημούς, την ξενιτιά, την αγάπη, την Ιστορία, ενώ υπήρξε τραγούδι της δουλειάς, σε θέρο, σκάλο, ποιμενική ζωή. Ο Νίκος Χουλιαράς έγραφε ότι «στο πολυφωνικό αλήθεια και μουσική είναι ένα», και αυτό το ξεχωρίζει, ότι εκφράζει αδιαμεσολάβητα, ατόφια κι απέριττα την αλήθεια των ανθρώπων του.

Το πολυφωνικό πρεσβεύει κι ένα αέναο ζητούμενο, τη συλλογικότητα, το κοινοτικό πνεύμα, την αλληλεγγύη και το σμίξιμο μέσα από τη διαφορετικότητα, όπως συμβαίνει στους ρόλους του. Και γι' αυτό έλκει όλο και περισσότερους νέους που, αναζητώντας μουσικές γνήσιες, που να τους δονούν και να τους σμίγουν, συναντιούνται στον κοινό τόπο του ρίγους του τραγουδιού. Το πολυφωνικό είναι και γι' αυτό σημαντικό. Οπως γράφει ο αγαπημένος ποιητής Μιχάλης Γκανάς, «το πολυφωνικό τραγούδι ή τ' ακούς κι ανατριχιάζεις ή δεν μπορείς να τ' αντέξεις».

-- Ποιες οι συγγένειές του με άλλα είδη μουσικής στη χώρα μας και σε άλλες χώρες που έχετε μελετήσει;

-- Το προνομιακό πεδίο για τις συγγένειες είναι το ευρύτερο, δημοτικό τραγούδι. Πολλά πολυφωνικά αποτελούν παραλλαγές τραγουδιών που απαντούν αλλιώς, αλλού. Οι επιρροές είναι αμφίδρομες. Το πολυφωνικό διατηρεί εκλεκτική συγγένεια με την ευρύτερη φωνητική παράδοση και, προφανώς, με άλλα είδη λαϊκής πολυφωνίας στην ευρύτερη περιοχή. Χαρακτηριστική είναι η αναλογία ρόλων και δομής με τη λιάμπικη πολυφωνία. Τo πολυφωνικό είναι, πάνω από όλα, ένα λαϊκό, συλλογικό, αυθεντικό άκουσμα ψυχής, της έκστασης και της μέθεξης, κι εκεί συναντιέται με απρόσμενα ηχοχρώματα, εμπνέοντας και τη σύγχρονη δημιουργία, όλο και περισσότερο.

-- Πώς γεννήθηκε η σχέση σας με το πολυφωνικό τραγούδι και στη συνέχεια το «Πολυφωνικό Καραβάνι»;

-- Από τη μια είναι η προγονική «ρίζα», η Ανω Δερόπολη, στην καρδιά της πολυφωνίας, και από την άλλη, η άλλη «πατρίδα», η παιδική ηλικία. Τα πολυφωνικά τα πρωτάκουσα παράδοξα, με μια, μόνο, φωνή, από τον παππού μου Θεολόη Διώχνο, φούρναρη καλλίφωνο και μερακλή, που είχε ηχογραφηθεί στην Ακαδημία Αθηνών, με τους Χαλκιάδες, αλλά το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων δεν του επέτρεπε περαιτέρω ενασχόληση. Τα παιδικά χρόνια στην παραμεθόρια Ηπειρο προσέφεραν γενναιόδωρες μνήμες, πρωτογενή βιώματα.

Τα πολυφωνικά τα ξαναβρήκα στο Παρίσι, σπουδάζοντας σινεμά, μέσα από ένα γαλλικό δίσκο με το πολυφωνικό των Κτισμάτων, σε επιμέλεια της αξέχαστης Δόμνας Σαμίου. Επιστρέφοντας, με τον, κατοπινά, συνοδοιπόρο όλου αυτού του ταξιδιού, τον Αντώνη Εξαρχο, πρωτακούσαμε ζωντανά πολυφωνικά. Αναζητώντας να ξανακούσουμε ένα τραγούδι που μας θάμπωσε, ξεκινήσαμε όλο αυτό το ταξίδι.

Τo 1996 δημιουργήσαμε το πολυφωνικό σύνολο «Χαονία», το 1998 την αστική μη κερδοσκοπική «Απειρος» (δωρική ονομασία της Ηπείρου) και διοργανώσαμε την πρώτη εκδήλωση στο χωριό μας, το Πολύδροσο Θεσπρωτίας, όπου θεμελιώσαμε το «Πολυφωνικό Καραβάνι». Από το 1999 διοργανώνουμε Διεθνείς Συναντήσεις Πολυφωνικού Τραγουδιού που διαρκώς εξαπλώνονται. Το «Πολυφωνικό Καραβάνι», από τότε, έχει διοργανώσει εκδηλώσεις και δράσεις σε όλα τα χωριά της παραμεθόριας Ηπείρου αλλά και σε Μακεδονία, Θεσσαλία, Κέρκυρα καθώς και σε πολλές άλλες πόλεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

-- Πού εξαπλώνεται η θεματολογία του πολυφωνικού τραγουδιού και τι είναι αυτό που το κάνει σήμερα να συγκινεί και νέους ανθρώπους;

-- Το πολυφωνικό τραγουδά την αγάπη, την ξενιτιά, τον έρωτα, τον θάνατο, την Ιστορία. Τραγουδά τον πόνο, τον πόθο και τον μόχθο, όλο τον κύκλο της ζωής. Οπως λέει ένα τραγούδι, «ξέρω τραγούδια θάλασσα και τον αχό διαλέγω». Κι έτσι όπως επιβίωσε ξεχασμένο στα σύνορα, σαν ένα αγριολούλουδο του λαϊκού πολιτισμού, διέσωσε δυσεύρετες «οπτικές» στις θεματολογίες του. Για παράδειγμα, συναντάμε τραγούδια που αναφέρονται στην κακοποίηση, που απασχολεί τόσο, κι επιτέλους, σήμερα. Και από την άλλη, τραγούδια που διασώζουν την κοινωνική διάσταση της Επανάστασης του 1821, που φέτος κλείνουν τα 200 χρόνια της. Τραγούδια που «πολεμάνε την Τουρκιά και τους κοτζαμπασήδες».

-- Η δράση του «Πολυφωνικού Καραβανιού» είναι δύσκολο να συνοψιστεί σε λίγες γραμμές, αλλά μπορείτε να τη σκιαγραφήσετε, όπως και δυσκολίες και προβλήματα που αντιμετωπίζετε;

-- Αρχικά, εστιάσαμε στην ενθάρρυνση των ύστατων βιωματικών ερμηνευτών, στην ενεργοποίηση ομίλων που είχαν σιγήσει. Παράλληλα, ξεκινήσαμε το Εργαστήρι Πολυφωνίας, μυώντας νέους, προσκαλώντας τους στο «Καραβάνι», σε άμεση επαφή με τους βιωματικούς ερμηνευτές και τους τόπους.

Εξαρχής, προκρίναμε τη συνάντηση με τις πολυφωνίες άλλων λαών, με μετακλήσεις από Αλβανία, Βουλγαρία, Σερβία, Γεωργία, Ιταλία. Αυτό ήταν σημαντικό, σε εποχές καλλιεργούμενης ξενοφοβίας και ρατσισμού, ακόμη και σε εμπόλεμες περιόδους. Η συνάντηση αυτή υπερκέρασε στην πράξη εθνικιστικές θεωρίες, πάνω στο σώμα του λαϊκού πολιτισμού, που ενδημούν αμφίπλευρα. Προσεγγίζουμε τα σύνορα σαν γέφυρες, προσπαθώντας να κρατήσουμε τα «περάσματα» ανοιχτά, ιχνηλατώντας και ζωντανεύοντας πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις, ωσμώσεις. Από το 2001 ταξιδεύουμε και στις άλλες πλευρές των συνόρων, ξεκινώντας με Αλβανία, Ιταλία, Βουλγαρία.

Το 2003 ιδρύουμε το Αρχείο Πολυφωνικού Τραγουδιού, εντείνοντας και συστηματοποιώντας την έρευνα, προβολή και διάδοση του πολυφωνικού τραγουδιού, προχωρώντας και σε δισκογραφικές εκδόσεις, οπτικοακουστικές παραγωγές, διαδικτυακές δράσεις. Από το 2007 ταξιδεύουν και τα εποχιακά Καραβάνια, καθιστώντας το «Καραβάνι» ταξίδι παντός καιρού, αναπτύσσοντας δεσμούς ζωής με τους ακρίτες της πολυφωνίας, δίνοντας πνοές ζωής στα χωριά, με αυτοσχέδια γλέντια, αναβαθμίζοντας την επιτόπια έρευνα και τη μύηση νέων ιχνηλατών. Από το 2010 πληθαίνουν τα εργαστήρια πολυφωνίας, λειτουργούν, σταδιακά, περισσότερα από δέκα, σε διάφορες πόλεις και χώρες. Αναπτύσσουμε συνέργειες με άλλους θεσμούς και φορείς, όπως τις Συναντήσεις Λαϊκών Πνευστών Νοτίου Αιγαίου, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, την Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία.

Το 2016, με εργασία μας, το Ηπειρώτικο Πολυφωνικό Τραγούδι εγγράφεται στο Εθνικό Ευρετήριο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ταυτόχρονα, ξεκινάμε τον γιορτασμό της «Ημέρας Πολυφωνικού Τραγουδιού», κάθε 14 Μάη, σε όλο και περισσότερες πόλεις και χώρες. Προχωράμε, όλο και πιο δυναμικά, με πολυθεματικές δράσεις, όπως παραγωγή ντοκιμαντέρ, παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών καθώς και με εξαιρετικές επιβραβεύσεις, όπως η αναγόρευσή μου, το 2018, σε επίτιμο δημότη Δερόπολης και επίτιμο Ολυμπίτη Καρπάθου, με βάση το συλλογικό έργο. Και πριν από δύο μήνες, ήρθε η κορύφωση, η παγκόσμια αναγνώριση του «Πολυφωνικού Καραβανιού», με την εγγραφή του στις Καλές Πρακτικές Διαφύλαξης Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UΝESCO, την πρώτη από την Ελλάδα και την, μόλις, 25η από 180 κράτη, διαχρονικά!

Αυτή η διαδρομή, ωστόσο, μόνο γραμμική και ανέφελη δεν ήταν. Ενας τέτοιος θεσμός, με τέτοιο έργο και προσφορά, τα περισσότερα χρόνια της δράσης του πορεύτηκε χωρίς καμία στήριξη από την πολιτεία. Ετσι πορεύτηκε παλαιότερα το «Πολυφωνικό Καραβάνι», για να φτάσει σήμερα στην παγκόσμια αναγνώριση, προβάλλοντας τον λαϊκό πολιτισμό, πρεσβεύοντας την Ελλάδα παγκόσμια και, μάλιστα, μετά πολλών επαίνων. Στην πρόταση εγγραφής συνέβαλε, βέβαια, καθοριστικά η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ. Παρά την πολύχρονη έλλειψη στήριξης, ωστόσο, νιώθουμε εξαιρετικά πλούσιοι, γιατί πορευτήκαμε με καθαρή συνείδηση απέναντι στο πολυφωνικό τραγούδι, το πρέπος και τους ανθρώπους του, τους τόπους και τον λαϊκό πολιτισμό. Δίχως φειδώ σε προσφορά, δίχως εκπτώσεις σε λογισμό και όνειρο. Και η αληθινή δικαίωση είναι η αλλαγή της «μοίρας» του πολυφωνικού τραγουδιού, η όλο και μεγαλύτερη κοινότητα πολυφωνίας, οι όλο και περισσότεροι όμιλοι και, ιδιαίτερα, οι νέοι μέσα σε αυτήν, ότι το πολυφωνικό αντηχεί μέσα στην κοινωνία, έχει περάσει ζωντανά στις πόλεις.

-- Να κλείσουμε με τα σχέδια και τους στόχους του «Καραβανιού» για το μέλλον...

-- Για τα αύριο της πολυφωνίας προτιμάμε να μιλάμε με τη δράση μας σήμερα, για την ενδυνάμωση της κοινότητας πολυφωνίας, την ανθοφορία της «άνοιξης της πολυφωνίας», την ανάπτυξη της παγκόσμιας κοινότητας πολυφωνίας. Με την προσπάθεια μεταλαμπάδευσης όχι μόνο της φόρμας αλλά και του πρέπους και της λαϊκότητας του τραγουδιού, του συλλογικού ήθους, της κοινοτικής αντίληψης. Με την έγνοια για την πολυφωνία ως ζώσα παράδοση, μακριά από μουσειοποίηση, εργαλειοποίηση και φολκλόρ. Με την αγωνία και τον αγώνα για μια πολυφωνία σε μέλλοντες διαρκείας, ως άμεση, αληθινή, σύγχρονη έκφραση. Με τη μύηση όλο και περισσότερων νέων, εκείνων που θα αποτελέσουν τους αυριανούς σκυταλοδρόμους. Οχι μόνο στο πολυφωνικό τραγούδι αλλά και στο ίδιο το «Πολυφωνικό Καραβάνι» που βαδίζει, πια, στην τρίτη του δεκαετία. Και ως προς αυτό, το μέλλον είναι τώρα! Τώρα που οι «κυρατζήδες» - οι οδηγητές που άνοιξαν το δρόμο, μοιράζονται την ίδια σκυτάλη με νέους που μεγάλωσαν μέσα από το «Καραβάνι». Καμαρώνουμε τους νέους «κυρατζήδες», όπως την Αλίκη Γκανά που συνταξιδεύει από δεκαέξι ετών και σήμερα πρωτοστατεί πια, μυώντας, με τη σειρά της, ακόμη νεότερους, σε μια αλυσίδα που δεν λέει να τελειώσει, σε ένα ταξίδι που διαρκώς ξαναρχίζει. Πιο υποσχετικό, πιο γενναιόδωρο. Αδημονούμε για τη μέρα που η ηλικία των «κυρατζήδων» θα είναι μικρότερη από την ηλικία του «Καραβανιού». Η μέρα εκείνη δεν θα αργήσει...