Ο αγώνας του λαού μας μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, του ΕΛΑΣ άφησε το αποτύπωμά του όχι μονάχα στην Ιστορία του τόπου μας, μα και στην καλλιτεχνική δημιουργία.

Ειδικότερα, η πολυδιάστατη στρατιωτική δράση του ΕΛΑΣ (μάχες με τους κατακτητές, σαμποτάζ, εξασφάλιση πολεμικού υλικού, επιμελητεία, απελευθέρωση εκτάσεων στην ύπαιθρο, είσοδοι σε πόλεις), η συμβολή του στη «μάχη της σοδειάς», η πάλη του για το «κέρδισμα συνειδήσεων» και τη συστράτευση μαζί του, οι απώλειες, οι ήρωες και οι ηγέτες του ενέπνευσαν τους λογοτέχνες της εποχής.

Αποδείξεις αυτού του γεγονότος είναι τα πολλά λογοτεχνικά έργα, το οποία αναφέρονται και στον ΕΛΑΣ («Φωτιά» του Δημήτρη Χατζή, «Ματωμένα Χρόνια» του Σωτήρη Πατατζή, «Οταν ήμουν με τον Αρη» του Γιώργου Κοτζιούλα, «Ο Μεγάλος Δεκέμβρης» του Μενέλαου Λουντέμη, «Απάντηση σε 5 ερωτήματα» της Μέλπως Αξιώτη, «Το αγρίμι» του Νικηφόρου Βρεττάκου, «Το Ξύπνημα» του Κώστα Κοτζιά κ.ά.) και η πραγματοποίηση σχετικών διαγωνισμών, εκδόσεων και ερευνών με θέμα τους και τον ΕΛΑΣ (το Βραβείο Εθνικής Αντίστασης για λογοτεχνικά έργα το 1946, η συλλογή της ΕΠΟΝ «15 διηγήματα από την Αντίσταση», η Ανθολογία της ελληνικής αντιστασιακής λογοτεχνίας από τη Γερμανική Ακαδημία Επιστημών της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας).

Με έναυσμα την επέτειο ίδρυσης του ΕΛΑΣ, αναδημοσιεύουμε αποσπάσματα από το διήγημα του Θέμου Κορνάρου «Ενας λεβέντης», το οποίο περιλαμβάνεται στην ανθολογία «Το διήγημα της Αντίστασης» («Σύγχρονη Εποχή», 1991) και αποτελεί ένα κλασικό δείγμα λογοτεχνικού ρεπορτάζ, του τρόπου γραφής δηλαδή ο οποίος χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό τον Θέμο Κορνάρο.

Αρχές του Αυγούστου 1944. Δεν έχει φέξει ακόμα κι ο σκοπός ειδοποιεί το σχηματισμό του ΕΛΑΣ, για κάποιαν ύποπτη κίνηση που παρατηρήθηκε στις εξωτερικές συνοικίες του Βύρωνα.

Αλλος σύνδεσμος φέρνει, σε λίγο, την πληροφορία πως κυκλώνεται ο συνοικισμός. Σώμα μιχτό: Γερμανοί και τσολιάδες. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ είναι ασήμαντες μπροστά στον όγκο και τα μηχανοκίνητα του εχθρού. Ομως θα χτυπήσει. Πρέπει να δώσει καιρό να μαζευτούν τ' Αρχεία των οργανώσεων και να πάρουμε μέτρα οι παράνομοι, που θα μείνουνε πίσω.

Η νύχτα, έτσι στα ξαφνικά, αναστατώνεται. Η μάχη έχει αρχίσει βίαιη, πεισματική από γωνιά σε γωνιά κι από σπίτι σε σπίτι.

Τα χωνιά γκαρδιώνουν τους πολεμιστές, τρομοκρατούνε τους τσολιάδες, ειδοποιούνε το συνοικισμό για ό,τι γίνεται, κι η μάχη βράζει μέσα στην πηχτή νύχτα.

Οταν είχαν όλα κανονιστεί, το μικρό τμήμα του ΕΛΑΣ παίρνει διαταγή να τραβηχτεί. Ο συνοικισμός είναι κυκλωμένος από παντού. Μα η διαταγή ειν' αυστηρή. Επρεπε ν' ανοιχτεί δρόμος, για να γλιτώσουνε τον οπλισμό και με τις πιο λίγες θυσίες να φύγουνε τα παιδιά στο βουνό.

Ετσι μπήκανε, μέρα πια πλατιά, στο συνοικισμό, τα σιδερόφραχτα τμήματα του εχθρού, ύστερ' από πολύωρη μάχη, με μια φούχτα αμούστακα παλικάρια του εφεδρικού ΕΛΑΣ.

Χτυπούν οι καμπάνες. Οι τσολιάδες σκορπίζουνε σ' όλους τους δρόμους και φοβερίζουνε.

Ολος ο κόσμος έπρεπε να μαζευτεί στην πλατεία, μέσα σε δέκα λεφτά.

«Οποιος κρυφτεί, όποιος δοκιμάσει να φύγει, θα τουφεκίζεται επιτόπου μαζί μ' όλη τη φαμίλια του. Και το σπίτι του θα καίγεται...».

Κανένας δεν ξέρει ακόμα το σκοπό τούτης της πρωινής επιδρομής. Ολοι όμως είναι βέβαιοι πως για καλό δεν είναι. Και καθένας ετοιμάζει την ψυχή του, για να μπορέσει ν' αντέξει σε σκληρές στιγμές κακά μαντάτα.

Δε βλέπεις δάκρυα και δεν ακούς λυγμούς, την ώρα τούτη, που η κάθε φαμίλια αποχαιρετιέται πριν ξεκινήσει για τον άγνωστο κίντυνο. Είναι παράδοση πια, στις ανατολικές συνοικίες να παίζει ο άνθρωπος μ' αξιοπρέπεια και με γαλήνη το στερνό ταξίδι με το χάρο.

Η πλατεία βουίζει. Εν' άναρθρο βούισμα που μοιάζει περισσότερο με σφηκοφωλιάς αμυντική προετοιμασία, παρά με θόρυβο πολυάνθρωπης σύναξης που τη φρουρούνε αυτόματα και τανκς.

«Οι άντρες χωριστά!» Ακούγεται η πρώτη διαταγή.

Κάποια χέρια απλώνονται κρυφά, σφίγγουνται βιαστικά και καθένας παίρνει τη θέση του.

Τα μωρά ξέγνοιαστα χτυπούνε παλαμάκια και από της μάνας τους την αγκαλιά καλούνε τον πατέρα να προσέξει τα καμωματάκια τους και τα παιχνίδια. Κι ο τσολιάς, που στάζει το φαρμάκι από τα χείλια του, απαντά στην παιδική αθωότητα με βρισιές και φοβέρες:

«...Σε λιγάκι μωρό μου, θα σου δώσω μια μπάλα να παίξεις». Και του δείχνει το κεφάλι του πατέρα του, κάνοντας του και την κίνηση, για να καταλάβει το μικρό πως κόβεται ένα κεφάλι.

Οι Γερμανοί ρωτούνε τι ειπώθηκε. Κι ύστερα γελούνε και χτυπούν αδερφικά την πλάτη του ευφυολόγου τσολιά.

Από την παράταξη ξεχωρίζουνε οι Γερμανοί τους πιο γέρους, τους πιο νέους. Πότε πότε ψαχουλεύουνε και τα μπράτσα τους για να εχτιμήσουνε την αντοχή.

Η υπόθεση αρχίζει να φωτίζεται. Σκλάβους γυρεύουνε για τους βιομηχανικούς στόχους της Γερμανίας.

Ξεχωρίζουνε 1.500. Αυτό δεν ήτανε και τόσο δύσκολη δουλειά. Το δύσκολο είναι να βρεις τι κρύβεται πίσω από τ' αυστηρά τούτα πρόσωπα, με το σκοτεινό βλέμμα και τα ασάλευτα χείλη

Δεν είναι και τόσο απλή ιστορία, το να στείλεις στα μετόπισθεν 1.500 άντρες από έναν ανυπόταχτο συνοικισμό της Αθήνας... Και διαλέγουνε. Εχουνε βάλει δώδεκα στην «πάντα». Δώδεκα παλικάρια που τα μάτια τους λένε ιστορίες παράξενες για λευτεριά κι αγώνες. Τους στήνουνε στον τοίχο τον έναν πλάι στον άλλον... Ο Γερμανός αξιωματικός γαβγίζει μια διαταγή στη βάρβαρη γλώσσα του. Κι ο προδότης μεταφράζει, κοιτάζοντας τους 12.

«Θα τουφεκιστείτε τώρα! Οποιος θέλει τη ζωή του, να μας πει ποιοι από τους 1.500 είναι κομμουνιστές και εαμίτες»... Το απόσπασμα των τσολιάδων, με τ' αυτόματα, παίρνει θέση απέναντι στους 12 διαλεχτούς... «Σταθείτε!» Αυτό μονάχα είπε η φωνή. Χιλιάδες μάτια καρφώνονται πάνω σ' ένα πυρόξανθο κεφάλι που σαλεύει κι αγωνίζεται να ξεχωρίσει από τη μάζα... «Τι έχεις να πεις;» τον ρωτούνε. «Αυτοί οι 12 είναι αθώοι! Αφήστε τους. Αυτοί δεν ξέρουνε. Εγώ θα σας δείξω τους κομμουνιστές!»... «Λέγε λοιπόν! Ποιοι είναι;»

«Εγώ»

«Μπράβο. Είσαι παλικάρι! Κι οι άλλοι;»

Ενα κύμα στοργής και θαυμασμού ξεκίνησε από τη μάζα και τυλίγει τον ήρωα. Κι οι αστραπές των ματιών, από τους 12 μελλοθανάτους, σχηματίζουνε φωτοστέφανο γύρω από το κεφάλι του επονίτη... Ελπίδα πως θα γλιτώναν τα 12 στελέχη, δεν είχε καμιά το λαμπρό παλικάρι. Ελπίδα, πως ο ίδιος θα βγαινε ζωντανός από τέτοιαν εξόρμηση ήτανε ξεγραμμένη. Ομως είχε τη σιγουριά πως έτσι μετατοπίζει το ενδιαφέρον του εχθρού, σ' ένα κρίσιμο λεπτό απάνω. Βέβαιος πως σηκώνει κύματα ενθουσιασμού στο πλήθος, που ο εχθρός σαδιστικά και με μεγάλη μαστοργιά πολιορκούσε την ψυχή του.

Ετσι εμίλησε το παλικάρι με την ψυχή του. Εκανε το σχέδιo και τινάχτηκε μπρος, όμορφος και μεγάλος διαφεντευτής της τιμής.

«Εγώ είμαι! Κανένας άλλος!»... Ο εχθρός εκνευρίστηκε! Τον βασανίζει. Αφήνει το σαδισμό του να ξεσπάσει σπάταλα. Αυτή η σπατάλη είναι η δεύτερη νίκη του παλικαριού.

Το επιστημονικό, σαδιστικό παιχνίδι, με την πολιορκημένη ψυχή του πλήθους χαλαρώνεται.

Το πλήθος παίρνει ανάσα, ενθουσιάζεται, ηλεχτρίζεται κι της λιγοψυχιάς το καβουράκι τρέχει να κρυφτεί όθε ξεκινούσε. Ολος ο επιστημονικός σαδισμός χάνει τον αρχικό σκοπό και στόχο.

Εντοπίζεται το παιχνίδι του εχθρού στον ηρωικό επονίτη πάνω. Κι απαλλάσσεται η μάζα!

Τον στήνουνε κι αυτόν στη σειρά. Δέκατος τρίτος! Το αυτόματο τραγουδά της ψυχής του ήρωα το τραγούδι: «Εμπρός ΕΛΑΣ!...».

80 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την ίδρυση του θρυλικού Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ), που αποτέλεσε την πιο σημαντική κατάκτηση του εργατικού - λαϊκού κινήματος στα χρόνια της Κατοχής.

Από τα τέλη Μάη - αρχές Ιούνη 1941 είχαν ιδρυθεί οι πρώτες ανταρτοομάδες σε διάφορα μέρη της Ελλάδας με αποφάσεις των Κομματικών Οργανώσεων.

Στις αρχές Οκτώβρη του 1941, συγκροτήθηκε στην Αθήνα το Στρατιωτικό Κέντρο Αντίστασης (ΣΚΑ), το πρώτο κεντρικό στρατιωτικό όργανο που ανέλαβε, με την καθοδήγηση του ΕΑΜ, να μελετήσει τα προβλήματα της οργάνωσης του ένοπλου λαϊκού αγώνα και να επεξεργαστεί τον σχεδιασμό του αντάρτικου. Το δεύτερο δεκαήμερο του Δεκέμβρη, με πυρήνα το ΣΚΑ, συγκροτήθηκε η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ.

Στην 8η Ολομέλειά της, τον Γενάρη του 1942, η ΚΕ του ΚΚΕ αποφάσισε την «οργάνωση ειδικών μαχητικών τμημάτων σε όλα τα βασικά κέντρα της χώρας». Οπως σημειωνόταν στην Απόφαση, «η οργάνωση ειδικών μαχητικών τμημάτων σε όλα τα βασικά κέντρα της χώρας, ικανών ν' αντιμετωπίζουν αποφασιστικά την ένοπλη βία του κατακτητή, είναι αυτή τη στιγμή το βασικό μας καθήκον. Ο εθνικοαπελευθερωτικός ανταρτοπόλεμος έχει πρωτεύουσα σημασία για την απελευθέρωση της χώρας από τον ξενικό ζυγό. Οι κομμουνιστές πρέπει να οργανώσουν, να μαζικοποιήσουν και να επεκτείνουν το αντάρτικο κίνημα στην ύπαιθρο, να περιφρουρήσουν τον εθνικοαπελευθερωτικό του χαρακτήρα».

Στις 2 Φλεβάρη 1942, σε σύσκεψη που έγινε σε κάποιο σπίτι στους Αμπελόκηπους της Αθήνας, συντάχθηκε η ιδρυτική διακήρυξη της στρατιωτικής οργάνωσης του ΕΑΜ και στις 16 Φλεβάρη δημοσιεύτηκε στην «Ελεύθερη Ελλάδα». Αυτή είναι και η μέρα ίδρυσης του ΕΛΑΣ.

Οι σκοποί του, όπως διατυπώνονταν στην ιδρυτική διακήρυξη, ήταν:

«1) Αγώνας για την απελευθέρωση της χώρας από τους ξένους κατακτητές.

2) Περιφρούρηση των κατακτήσεων του λαού και των ελευθεριών του εναντίον κάθε επιβουλής.

3) Εξασφάλιση της τάξης μέχρι τη διεξαγωγή εκλογών, ώστε ο λαός να μπορεί να εκφράσει πραγματικά ελεύθερα τη θέλησή του, για το πολίτευμα και την κυβέρνησή του».

Στις 14 Μάη 1942 έγινε παράνομα στη Λαμία η ιστορική σύσκεψη στελεχών της Κομματικής Οργάνωσης Φθιωτιδοφωκίδας - Ευρυτανίας του ΚΚΕ με τη συμμετοχή και του Αρη Βελουχιώτη, όπου αποφασίστηκε η συγκρότηση ένοπλων ομάδων του ΕΛΑΣ. Στις 22 Μάη 1942, στην Καλύβα του Στεφανή στη Σπερχειάδα, δημιουργήθηκε η πρώτη αντάρτικη ομάδα με επικεφαλής τον Θανάση Κλάρα, ως ταγματάρχη Αρη Βελουχιώτη πλέον, στη Δυτική Φθιώτιδα. Λίγο αργότερα συγκροτήθηκε και δεύτερη ομάδα στην Παρνασσίδα.

Οταν αργότερα, με την ανάπτυξη και μαζικοποίηση του ΕΛΑΣ, ιδρύθηκε το Γενικό Στρατηγείο, ο Αρης Βελουχιώτης ανέλαβε πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ, στρατιωτικός διοικητής ο Στέφανος Σαράφης, που είχε προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ και πολιτικός αντιπρόσωπος του ΕΑΜ ο Ανδρέας Τζήμας, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.

Ο ΕΛΑΣ υπήρξε στρατός στην υπηρεσία ενός κινήματος που καθοδηγητική του δύναμη ήταν το ΚΚΕ. Συγκέντρωνε βασικές προϋποθέσεις να εξελιχθεί σε όργανο της εργατικής εξουσίας. Η ένοπλη δράση του τόνωσε το αίσθημα του λαού, που ανταποκρίθηκε μαζικά στο κάλεσμα του ΕΑΜ και του ΚΚΕ για τον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα.

Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ με τη δράση τους έσωσαν τον λαό από την πείνα και τον εξανδραποδισμό, απελευθέρωσαν τη χώρα από τον ναζί κατακτητή. Ο ΕΛΑΣ υπήρξε ο φόβος και ο τρόμος των κατακτητών στη χώρα μας και των συνεργατών τους, των ταγματασφαλιτών.

Ανησύχησε όμως σφόδρα και την άρχουσα τάξη, τους πολιτικούς της εκπροσώπους και τους «συμμάχους» Αγγλους, που επεχείρησαν την υπονόμευση της δράσης του, συγκροτώντας τις δικές τους ένοπλες οργανώσεις (ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ, αλλά και τα τάγματα ασφαλείας) που, όπως έχει επιβεβαιωθεί ιστορικά, συνεργάζονταν με τον κατακτητή, επιδιώκοντας να τσακίσουν τη λαϊκή αντιστασιακή πάλη. Μετά την Απελευθέρωση, στην ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη 1944, επιχείρησαν να διαλύσουν τον ΕΛΑΣ.

Ο ΕΛΑΣ στη διάρκεια της Κατοχής καθήλωσε 8-12 εχθρικές Μεραρχίες. Προξένησε στους κατακτητές 30.000 νεκρούς και συνέλαβε 6.500 αιχμαλώτους. Κατέστρεψε 37 μεγάλες γέφυρες, 85 ατμομηχανές και περίπου 1.000 βαγόνια και αυτοκίνητα που υπηρετούσαν τον κατακτητή.

Την άνοιξη του 1944 είχε στον έλεγχό του τα 2/3 της χώρας και τη στιγμή της απελευθέρωσης το 90%. Το ΕΑΜ, στις περιοχές που απελευθέρωνε ο ΕΛΑΣ, δημιουργούσε λαϊκούς θεσμούς, όργανα λαϊκής αυτοδιοίκησης, τα λαϊκά δικαστήρια, τη λαϊκή πολιτοφυλακή και τροφοδότησε τη λαϊκή μορφωτική, πολιτιστική ανάταση του λαού.

Στον ΕΛΑΣ πήραν επίσης μέρος με το όπλο και γυναίκες αντάρτισσες. Ηταν ένα από τα μετερίζια που συνέβαλαν να ανοίξει ο δρόμος για την ισοτιμία τους.

Στο πλαίσιο της οργάνωσης του ΕΛΑΣ ιδρύθηκαν η Επιμελητεία του Αντάρτη (ΕΤΑ) και η Υγειονομική Υπηρεσία του ΕΛΑΣ, η οποία προσέφερε τις υπηρεσίες της και στον λαό των ελεύθερων περιοχών, ενώ ήταν μεγάλη η συμβολή της στην καταπολέμηση και τον περιορισμό των λοιμωδών νοσημάτων.

Ο ΕΛΑΣ είχε τις δικές του εφημερίδες, αναγκαία μέσα για την ενημέρωση της δράσης του, τα καθήκοντα του απελευθερωτικού αγώνα, την εμψύχωση και τη συσπείρωση του λαού στην πάλη για το διώξιμο του κατακτητή και των ντόπιων συνεργατών του, για να ζήσει ο λαός καλύτερες μέρες. Επίσημο όργανο της ΚΕ του ΕΛΑΣ ήταν ο «Απελευθερωτής», του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ «Ο Λαϊκός Στρατός», ενώ δικές τους εφημερίδες είχαν και οι άμεσα παρακάτω σχηματισμοί.

«Ο δοξασμένος ΕΛΑΣ, ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ, έμελλε να γράψει απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού στον αγώνα κατά της τριπλής φασιστικής κατοχής και να δώσει ξανά τη λευτεριά στον λαό της πατρίδας μας. Ο ΕΛΑΣ ήταν Λαϊκός Στρατός, το ένοπλο τμήμα του λαού μας και ιδρύθηκε με απόφαση του τιμημένου ΚΚΕ», αναφέρει μεταξύ άλλων η Πανελλήνια Ενωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και ΔΣΕ, στην ανακοίνωσή της για την ίδρυση του ΕΛΑΣ και προσθέτει:

«Το ΚΚΕ, οι κομμουνιστές, οι αγωνίστριες και αγωνιστές της Εθνικής μας Αντίστασης είμαστε περήφανοι για τους ηρωικούς αγώνες του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ στη συνέχεια, που το ΚΚΕ ήταν ο εμπνευστής, οργανωτής, καθοδηγητής και έδωσε χιλιάδες από τα καλύτερα παιδιά του στον αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας από τον φασίστα κατακτητή αλλά και στην πάλη για μια Ελλάδα του λαού μας χωρίς εκμεταλλευτές.

Από τους μεγαλειώδεις αγώνες του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ - ακριβή παρακαταθήκη για τον λαό και τη νεολαία μας - σήμερα εμπνεόμαστε και αντλούμε δύναμη και πείρα για την οργάνωση των σημερινών και αυριανών αγώνων του λαού μας ενάντια στις βάρβαρες αντιλαϊκές πολιτικές και τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους. Με τα διδάγματα εκείνων των αγώνων συνεχίζουμε με το λαϊκό - εργατικό κίνημα μέχρι την ανατροπή του σάπιου καπιταλιστικού συστήματος και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού - κομμουνισμού, όπου μπορεί και θα ικανοποιηθούν όλα τα λαϊκά κοινωνικά και δημοκρατικά δικαιώματα των εργαζομένων και της νεολαίας μας.

Ζήτω τα 80 χρόνια του ΕΛΑΣ! Δόξα και τιμή στους αγωνιστές του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, στους ηρωικούς μαχητές του ΔΣΕ που έγραψαν το Επος της Εθνικής μας Αντίστασης και της τρίχρονης εποποιίας του ΔΣΕ!».