ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Με τη σκηνοθετική τέχνη του προσπάθησε να θεραπεύσει τους σκολιούς δρόμους των μεταπολεμικών λαϊκών αγώνων, χρησιμοποιώντας τη σκηνή ως εργαλείο ξυπνήματος της ταξικής συνείδησης.

Η γνώση της θεατρικής πράξης που διέθετε, δεν κοίταζε προς την καταξίωση του δημόσιου προσώπου του, δεν είχε ανάγκη από τους παραμορφωτικούς φακούς της αναγνώρισης. Μετά τον θάνατό του, την περασμένη εβδομάδα, στα 92 του, κρατάμε από την προσωπικότητά του την προσφορά του, χωρίς να την ζυγίζουμε.

Γιατί το ζύγι θα αδικούσε αυτόν τον αζύγιστο, καθώς οι μαρτυρίες όσων συνεργάστηκαν μαζί του συμπυκνώνονται σε μία λέξη: Δάσκαλος, χωρίς ιδιοτέλεια και χωρίς ακκισμούς, γιατί ο όποιος εγωισμός του εξαφανιζόταν μπροστά στο συνεργατικό αποτέλεσμα του σανιδιού.

Ο απόφοιτος της Αναργυρείου και Κοργιαλενείου Σχολής Σπετσών, που τότε σήμαινε γερή προετοιμασία για το άνοιγμα στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, προς στιγμήν διστάζει για την επιλογή του.

Οι νομικές σπουδές φαντάζουν ότι θα τον αποκαταστήσουν επαγγελματικά, όμως το θέατρο επιμένει μέσα του, κομμάτι αναπόσπαστο της ιδιοσυγκρασίας του. Ετσι, σαν έτοιμος από καιρό, δεν διστάζει μπροστά στη ρευστή επιβίωση της καλλιτεχνικής ζωής.

Τα θεατρικά ευρωπαϊκά κέντρα στέλνουν μηνύματα στον γεννημένο στην περιφέρεια του Νότου Σταύρο Ντουφεξή. Αποφασίζει να παρακολουθήσει μαθήματα υποκριτικής στο φερώνυμο Σεμινάριο «Μαξ Ράινχαρντ» της Βιέννης.

Ομως, η θεωρητική προεργασία του δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, ώστε ν' ανέβει στη θεατρική σκηνή. Επιλέγει ν' αποκτήσει τα βασικά κλειδιά της επιστήμης, στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου: Της Θεατρολογίας και της Ιστορίας της Τέχνης.

Ομως, κάτι του λείπει. Κι αυτό δεν είναι τίποτα άλλο παρά το θέατρο ως πράξη. Περνάει στην άλλη πλευρά, στο Ανατολικό Βερολίνο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, όπου γνωρίζει τον Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898 - 1956). Μαζί του θα μυηθεί στο επικό θέατρο και στη θεωρία της αποστασιοποίησης.

Το «κοιμώμενο» μυαλό του ακόμη αδιαμόρφωτου νεαρού καλλιτέχνη θα ξυπνήσει μπροστά στα οράματα και θάματα του Μπερλνίνερ Ανσάμπλ. Πλέον «ονειρεύεται», μ' ανοιχτά μάτια, το θέατρο της πρωτοπορίας, προσγειωμένο και γήινο, κοντά στα προβλήματα των πρωτογενών παραγωγών, χωρίς μεταφυσικές μεταφορές, ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο.

Μετά τον θάνατο του Γερμανού πρωτοπόρου, συνεργάζεται με την σύντροφό του, την ηθοποιό Ελένε Βάιγκελ (1900 - 1971), στην αρχή ως βοηθός σκηνοθέτη και στη συνέχεια με την μπαγκέτα στο χέρι. Παράλληλα, δρασκελίζει το κατώφλι της Κωμικής Οπερας, στην πρωτεύουσα της χώρας, όπου χτίζεται ο κομμουνισμός.

Μ' αυτά τα εφόδια της μαθητείας του, τα οποία εν πολλοίς χρωστάει στους κόλπους του μπρεχτικού μοντέλου, ο 44χρονος Σταύρος Ντουφεξής επιστρέφει στην πατρίδα - μητριά. Ζούμε τα πρώτα χρόνια της μεταδικτατορικής περιόδου και η κυβέρνηση Καραμανλή ζητάει από την Τέχνη να λειτουργήσει ως άλλοθι, μήπως και ξεχαστούν τα ταξικά της χαρακτηριστικά.

Ο Αλέξης Μινωτής αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου. Το 1976 απευθύνεται στον Σταύρο Ντουφεξή για ν' ανεβάσει το αντιπολεμικό έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Τα οράματα της Σιμόν Μασάρ», με την Ράνια Οικονομίδου στον ομώνυμο ρόλο.

Τη μετάφραση την αναθέτει στον Δημήτρη Οικονομίδη, όμως ο τρόπος που αποδόθηκε το ύφος του γερμανικού κειμένου στα ελληνικά δεν βρίσκει σύμφωνο τον σκηνοθέτη.

Ωστόσο, σιωπηλά, στο πρόγραμμα της παράστασης αναγράφεται το ονοματεπώνυμο του μεταφραστή, ο οποίος, όμως, δεν θα συνεργαστεί εκ νέου με την πρώτη ελληνική σκηνή.

Η μετάφραση περνάει από νέα επεξεργασία, την οποία εκπονούν ο Στ. Ντουφεξής με την σύντροφό του, την θεατρολόγο και κριτικό θεάτρου Αννυ Θ. Κολτσιδοπούλου. Θα κυκλοφορήσει σε βιβλίο, το 1979, από τις εκδόσεις «Νεφέλη», με τη μορφή θεατρικού προγράμματος, και θα επανεκδοθεί, το 2014, στη θεατρική σειρά των εκδόσεων «Υψιλον».

Κατά τη συνέντευξη Τύπου του ανεβάσματος της παράστασης, ο διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Αλέξης Μινωτής, φανερά δεν συμπλέει με το κοσμοείδωλο του Γερμανού κομμουνιστή δραματουργού, γι' αυτό και «τιμωρεί» τον νεότερό του σκηνοθέτη, «εκτοπίζοντάς» τον από την Επίδαυρο!

Αυτή του η αντίδραση ζωντανά αποτυπώνεται στο ρεπορτάζ του Βάιου Παγκουρέλη, στην εφημερίδα «Το Βήμα» (16 Δεκέμβρη 1976):

«Η Επίδαυρος είναι "κλειστή" για οποιονδήποτε νεωτερισμό και για όλους τους νεώτερους σκηνοθέτες του Εθνικού πλην των τριών "καθιερωμένων" (Μινωτής, Σολομός, Ευαγγελάτος). Στη δήλωση αυτή προέβη χθες το μεσημέρι ο Γεν. διευθυντής του Πρώτου Κρατικού Θεάτρου, προσθέτοντας ότι "η Επίδαυρος ποτέ δεν είναι ούτε μπορεί να γίνει πειραματικό πεδίο" και ότι "είναι το τέλος της διαδρομής ενός καλλιτέχνη".

Οι δηλώσεις αυτές του κ. Μινωτή έγιναν (...) όταν ρωτήθηκε αν το θέατρο σκοπεύει να χρησιμοποιήσει και μελλοντικά τον σκηνοθέτη της παραστάσεως Σταύρο Ντουφεξή και ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Ο Γεν. διευθυντής του Εθνικού πρόσθεσε ότι δεν μπορούν να δίνονται παραστάσεις σε σκηνοθέτες, που δεν "έχουν τα εχέγγυα" για το ανέβασμα των αρχαίων, σε αντίθεση με τους δοκιμασμένους Σολομό και Ευαγγελάτο.

(Σημ. Ειδικά για την περίπτωση Ντουφεξή και τα εχέγγυά του παρατηρήθηκε - μέσα στη γενική έκπληξη, που προκάλεσε η θέση αυτή του Εθνικού - ότι για τον Ελληνα σκηνοθέτη και τις σκηνοθεσίες του σε αρχαίους κλασικούς, έχει αφιερώσει ολόκληρο κεφάλαιο η έκδοση περί θεάτρου της Ακαδημίας Επιστημών της Αν. Γερμανίας, ενώ στη Δυτ. Γερμανία θεωρούνται τουλάχιστον κλασικοί οι "Ιππής" του).

Πάντως, στην αρχή της συνεντεύξεως Τύπου, ο κ. Μινωτής παρουσιάζοντας τον σκηνοθέτη Σταύρο Ντουφεξή, τόνισε την σημασία του ''ανοίγματος'' του Εθνικού Θεάτρου προς τον Ελληνα καλλιτέχνη του εξωτερικού και την τόσο επιτυχημένη μαθητεία και σταδιοδρομία του, τόσο στο Μπερλίνερ Ανσάμπλ, όσο και στο Θέατρο του Μπίλεφελντ (όπου ήταν μέχρι τώρα διευθυντής) και τα άλλα ξένα θέατρα (όπου σκηνοθέτησε)».

Εδώ κολλάει η παροιμία: Να σε κάψω Γιάννη, να σ' αλείψω λάδι!

(Συνεχίζεται)

ΥΓ: Σε βαθιά γεράματα, μας αποχαιρέτησε η αγωνίστρια ηθοποιός Καλή Καλό (ψευδώνυμο της Καλλιόπης Δαμβέργη), η οποία από τη νεότητά της πολέμησε ντόπιους και ξένους εχθρούς στους κόλπους του ΚΚΕ. Ας ξαναδιαβάσουμε την αυτοβιογραφία της «Οσα δεν πήρε ο άνεμος. Η αυτοβιογραφία μιας θεατρίνας» (εκδόσεις «Αγρα»).