ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Στις μέρες μας το ονοματεπώνυμό του είναι σε τέτοιο βαθμό διεθνοποιημένο, ώστε ο μεταμοντερνισμός να το χρησιμοποιεί με αδηφαγία ως σημαία έμφυλου αυτοπροσδιορισμού. Αλλά με τέτοιου τύπου προσεγγίσεις το καβαφικό έργο στενεύει και προσπαθεί να πάρει φωνή από αλλότρια ερμηνευτικά πεδία, λειτουργώντας ως εργαλείο δικαιωματισμού.

Το έργο του, ίσως επειδή παίρνει αφορμές κυρίως από το μεταβατικό «ιμπεριαλιστικό» γεωπολιτικό περιβάλλον των ελληνιστικών χρόνων μέχρι την πρώιμη ρωμαιοκρατία, οφείλει αυτήν την εντατική επιβίωσή του στους καιρούς μας.

Ομως το ξεκίνημα του νεαρού Αλεξανδρινού ποιητή, που ακόμα δεν έχει συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας του, δεν προαναγγέλλει τον καβαφικό κανόνα όπως μας είναι παραδομένος. Πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε ως έναν υπό διαμόρφωση ποιητή, ο οποίος εντατικά παλεύει να βρει την έκφρασή του, με γλωσσικό όργανο την καθαρεύουσα και λογοτεχνικό πλαίσιο τον μεταγγισμένο από τις δυτικές μητροπόλεις ρομαντισμό.

Από τη «μακρινή» Αλεξάνδρεια της Διασποράς, άγνωστος, όπως κάθε φέρελπις ποιητής, αλληλογραφεί με την πρωτεύουσα της νέας Ελλάδας, η οποία έχει δεθεί στο άρμα της ξενόδουλης βασιλείας.

Το περιοδικό στο οποίο επιλέγει να απευθυνθεί προς δημοσίευση των ποιημάτων του ονομάζεται «Αττικόν Μουσείον». Το εκδίδει ο Κεφαλονίτης δημοσιογράφος, εκδότης και διευθυντής Νικόλαος Γεωργίου Ιγγλέσης, με σπουδές Ιατρικής και Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο της Πίζας.

Το εν λόγω έντυπο είχε δύο φάσεις κυκλοφορίας: 1883 - 1885 και 1890 - 1892. Ο 28χρονος Καβάφης το προλαβαίνει στη δεύτερη φάση του, οπότε η παρουσία του συνδέεται με τη στήλη «Συζητήσεις», την οποία υπογράφει ανώνυμα ο ποιητής - συνδιευθυντής Ιωάννης Πολέμης (1862 - 1924), άρτι αφιχθείς από το Παρίσι.

Απαντά ο 29χρονος στον έναν χρόνο νεότερο ομότεχνό του (30 Σεπτέμβρη 1891, έτος Δ', αρ. 6): «κ. Κ. Φ. Καβ. Εις Αλεξάνδρειαν.- Το ποίημά σας μάς εφάνη εξόχως ωραίον και θα ήτο ίσως ωραιότερον αν δεν εκάμνατε τόσην κατάχρησιν του συστήματος εκείνου της γαλλικής στιχουργίας του να μεταβαίνωσιν αι προτάσεις από τού ενός στίχου εις τον έτερον. Εχει όμως τόσα άλλα προτερήματα το ποίημά σας ώστε παραβλέπει τας μικράς ταύτας ποιητικάς ιδιοτροπίας σας. Θα το δημοσιεύσωμεν ευχαρίστως».

Στο επόμενο τεύχος του περιοδικού (αρ. 7), της 15 Οκτώβρη 1891, δημοσιεύεται το ποίημα «Κτίσται», το οποίο, το πιθανότερο τον Σεπτέμβρη της επόμενης χρονιάς, το κυκλοφορεί σε μονόφυλλο.

Στις 15 Γενάρη του 1892 τυπώνεται το ποίημα «Λόγος και σιγή» (αρ. 13), ενώ στις 29 Φλεβάρη (αρ. 16) το αφηγηματικό στιχούργημα «Σαμ-ελ-Νεσίμ».

Η συνεργασία του ποιητή με το «Αττικόν Μουσείον» «κλειδώνεται» με την πρώιμη υπογραφή Κ. Φ. Καβάφης - το κεφαλαίο Φ παραπέμπει στο επώνυμο της μητέρας του, Φωτιάδη - αλλά δεν θα συνεχιστεί, αφού ο Ν. Γ. Ιγγλέσης αποφασίζει να το κλείσει στις 15 Οκτώβρη 1892.

Ομως ο ανυπόμονος Καβάφης εξακολουθεί να αναζητεί στον αθηναϊκό περιοδικό Τύπο κάποιο έντυπο που θα φιλοξενήσει νεοπαγή ποιήματά του. Ο εκδότης, δημοσιογράφος και τυπογράφος Φραγκίσκος Μ. Πρίντεζης (1851 - 1926) υπογράφει και ως διευθυντής το «Εγκυκλοπαιδικόν σύγγραμμα μετ' εικόνων», «Η Φύσις», με αντικείμενο την τριάδα «Καλλιτεχνία - Επιστήμη - Φιλολογία».

Στις 15 Αυγούστου 1892 ο νέος, φανατικός για ποίηση Αλεξανδρινός εμφανίζεται με το δημιούργημά του «Αοιδός» - πάλι με το αρχικό του μητρωνυμικού επώνυμου στη μέση της υπογραφής - και στη στήλη της αλληλογραφίας: «Κ. Φ. Κ. Αλεξάνδρειαν. Επιστολή μετά πονηματίου ελήφθησαν. Ταχυδρομικώς σας εγράψαμεν».

Ενα ακόμα πόνημα, το «Βακχικόν», βλέπει το φως της δημοσιότητας, στις 15 Νοέμβρη 1892, αλλά ο νεανικός ενθουσιασμός του είναι αβάσταχτος. Με το γύρισμα της νέας χρονιάς, στις 23 Γενάρη 1893, διαβάζουμε την παιγνιώδη απάντηση του περιοδικού: «Κ. Φ. Κ. Αλεξάνδρειαν. Επιστολή και ποιημάτιον ελήφθησαν. Εχει καλώς. Συνδρομητάς δεν ελάβομεν έτι. Αναμένομεν τινάς».

Ετσι, στις 28 Φλεβάρη το «ποιημάτιον» «Vulnerant Omnes Ultima Necat» («όλες (σ.σ. οι ώρες) πληγώνουν, η τελευταία σκοτώνει») εγκαταλείπει το συρτάρι του δημιουργού του. Η τέταρτη και ύστατη νεανική καβαφική κατάθεση στην «Φύσι» φέρει τον τίτλο «Καλός και κακός καιρός», με ένδειξη 5 Σεπτέμβρη 1893.

Ωστόσο, η σχέση του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη με τον Φραγκίσκο Μ. Πρίντεζη δεν εξαντλείται στα όρια των τυπωμένων σελίδων. Ο δεύτερος θα ταξιδέψει στην Αίγυπτο, με προορισμό να προσελκύσει συνδρομητές της ελληνικής παροικίας.

Αυτή η πρωτογενής διαπροσωπική σχέση με τους αναγνώστες του θα τυπωθεί σε 22 συνέχειες (1 Μάη - 23 Οκτώβρη 1894) στο περιοδικό του, υπό τον τίτλο «Αναμνήσεις Αιγύπτου. Επίσκεψις προς τους συνδρομητάς της "Φύσεως" εν Αιγύπτω. Και οι αυτόσε Ελληνες υπό έποψιν κοινωνικήν, εμπορικήν και ιστορικήν».

Την κατακλείδα αυτής της σχέσης αμοιβαιότητας του Αιγυπτιώτη ποιητή με τον Ελλαδίτη δημοσιογράφο και εκδότη τη βρίσκουμε στην τελευταία συνέχεια. Ας επικεντρωθούμε σ' αυτήν:

«Λαβών (...) το διαβατήριόν μου, απεχαιρέτησα πάντας και απήλθον. Την επομένην Τετάρτην μετά χαράς και λύπης ετοιμάζω τας αποσκευάς μου και την τρίτην ώραν μετά μεσημβρίαν, τη συνοδεία πολλών φίλων και γνωρίμων, επιβιβάζομαι εις ατμόπλοιον.

Μέχρις αυτού συνοδεύομαι και υπό του καλλίστου φίλου, συνδρομητού της "Φύσεως" και παροδικού συνεργάτου κ. Καβάφη, περί ου μέχρι τούδε δεν είχον αναφέρει τι, όπως σχηματίσω τελείαν περί αυτού γνώμην και γράφω αναφορικώς».

«Ο κ. Καβάφης είναι τέλειος gentleman: Της λεπτής εκείνης σοβαράς αγγλικής ανατροφής οπαδός και φυσικώς, διότι ανετράφη εις Αγγλίαν, κάλλιστα μεμορφωμένος και πεπαιδευμένος εξ εκείνων οίτινες περί πολλού ποιούνται τας μεθ' οιουδήποτε σχέσεις των. Ενώ απ' αρχής της εις Αλεξάνδρειαν αποβιβάσεώς μου εγνώρισα αυτόν προσωπικώς, διότι το πρότερον μόνον εξ αλληλογραφίας εγνωριζόμεθα, σπανίως τον έβλεπον, και τούτο αποδίδω εις την εξιδιασμένην και επιφυλακτικήν αυτού διαγωγήν προς σύναψιν σχέσεως και φιλίας. Και έχει δίκαιον, διότι ποσάκις δεν μεταμελείται τις μετά βεβιασμένην και άκαιρον γνωριμίαν μετ' ανθρώπων μη συναδόντων προς τας ιδέας, γνώσεις και αισθήματά του;

Κατά τας δύο τελευταίας ημέρας, ότε διέμεινα εν Αλεξανδρεία, ο κάλλιστος κ. Καβάφης δεν έλειπεν εκ του πλησίον μου. Οτε δ' απεχαιρέτησα πάντας, κατά την τελευταίαν στιγμήν ο κ. Καβάφης μοι έσφιγγε την χείρα και ηύχετο ταχέως να με έβλεπε, είτε εν Αλεξανδρεία είτε εν Αιγύπτω».

ΥΓ. Δικαιοσύνη στη μνήμη του Ναέλ, με το ουρανόμηκες σύνθημα της ΚΝΕ: «Φτώχεια, εξαθλίωση και καταστολή - Οι άθλιοι υπάρχουν, δεν έχουν εποχή».