Μερικοί άνθρωποι διαθέτουν, όχι μόνον ερευνητικό μεράκι, αλλά και φαντασία. Φαντασία, που τους οδηγεί σε ξεχασμένα, θολά, έως και απάτητα «μονοπάτια» των φυσικών επιστημών, της ανθρωπότητας και της ιστορίας της. Γνωρίζαμε το ευφάνταστο ερευνητικό μεράκι του Χρήστου Δ. Λάζου από τις επτά, γοητευτικές θεματολογικά, μελέτες του για διάφορες εκφάνσεις της αρχαιοελληνικής επιστήμης και τεχνολογίας (λ.χ. «Μηχανική και Τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων, «Ναυτική τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων», «Υδραυλικά όργανα και μηχανισμοί», κ.ά.). Το ερευνητικό πάθος του Χρ. Δ. Λάζου, όμως, είναι στραμμένο και σε ελάχιστα γνωστές ή αδιερεύνητες πτυχές της ελληνικής Ιστορίας - και της διεθνούς - σε συνάρτηση, βέβαια, είτε με τον τόπο μας, είτε με τμήματα του λαού μας. Στην τελευταία κατηγορία, κατατάσσονται τα άκρως ενδιαφέροντα, «συγγενικής» θεματολογίας, βιβλία του «Πεθαίνοντας στη Μαδρίτη (Η συμμετοχή των Ελλήνων στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο)» (210 σελ.) και «Ελληνες στα λαϊκά απελευθερωτικά κινήματα» (εκδόσεις «Αίολος»). Το πρώτο βιβλίο αποτελεί προέκταση ενός ομότιτλου κεφαλαίου, που περιλάμβανε η πρώτη έκδοση (1982) του δεύτερου βιβλίου. Ο συγγραφέας συνέχισε και επεξέτεινε την έρευνά του για τους 350 και πλέον Ελλαδίτες και Κυπρίους (στην πλειοψηφία τους κομμουνιστές), που αγωνίστηκαν στο πλευρό των Ισπανών αντιφασιστών, θεωρώντας, όπως τονίζει, «βασική πηγή» του, το μοναδικό ντοκουμέντο - μαρτυρία των Στέφανου Τσερμέγκα - Λευτέρη Τσιρμιράκη «Νο Pasaran - Ελληνες αντιφασίστες εθελοντές στην Ισπανία» («Σύγχρονη Εποχή») και αναζητώντας νέα στοιχεία (γραπτές και προφορικές μαρτυρίες, δημοσιεύματα κ.ά.). Το βιβλίο του, το πληρέστερο μέχρι τώρα για το θέμα αυτό, περιλαμβάνει φωτογραφικά ντοκουμέντα, κατάλογο των Ελλήνων εθελοντών (νεκρών και επιζώντων) και ευρετήριο ονομάτων.

Ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα είναι η αναθεωρημένη, με προσθαφαιρέσεις νέων και παλιών κεφαλαίων, επανέκδοση του βιβλίου του «Ελληνες στα λαϊκά απελευθερωτικά κινήματα» (περιέχει φωτογραφικά και άλλα ντοκουμέντα, ευρετήριο ονομάτων και βιβλιογραφία). Πρόκειται για μια έρευνα, που «μετρά» τρεις σχεδόν αιώνες αγωνιστικής παρουσίας Ελλήνων σε λαϊκές εξεγέρσεις και απελευθερωτικά κινήματα στην αμερικάνικη ήπειρο, στην Ευρώπη και την Ασία. Ως πρώτο, χρονολογικά, «επεισόδιο», παραθέτει την εξέγερση και των Ελλήνων της «Νέας Σμύρνης» στη Φλώριδα (Μανιάτες μετανάστες, προερχόμενοι από τη Μάνη και την Κορσική), που, όπως και άλλων εθνοτήτων μετανάστες, ήταν ουσιαστικά δούλοι των αποικιοκρατών. Ο κατά καιρούς αγωνιστικός «χάρτης» Ελλήνων περιλαμβάνει τις ΗΠΑ, Αϊτή, Αργεντινή, Ιταλία, Χιλή, Νότια Αφρική, Κολοράδο, Γαλλία, Γιουγκοσλαβία, ακόμα και το Βιετνάμ.