Nathaniel Hawthorn, «Το σπίτι με τα εφτά αετώματα», προλεγόμενα Α. Κ. Χριστοδούλου, μετάφραση και σημειώσεις Εφη Καλλιφατίδη, edition minor, Gutenberg, Orbis Literae, Αθήνα 2005, σ. 378
Αν οι αναγνώστες στην Ελλάδα γνωρίζαμε τον Ναθάνιελ Χόθορν (Nathaniel Hawthorn) μόνο από την κινηματογραφική μεταφορά (1995) του μυθιστορήματός του «Το άλικο γράμμα», τότε, νομίζω, θα είχαμε διαπράξει μια μεγάλη αδικία σε βάρος ενός πολύ σημαντικού συγγραφέα και ενός εξίσου σημαντικού μυθιστορήματος. Κι αυτό, γιατί η χολιγουντιανή ταινία, η οποία γενικώς κρίθηκε αρνητικά, αλλοίωσε την ουσία του μυθιστορήματος και παραχάραξε την πρόθεση του συγγραφέα, προκειμένου να καταλήξει σε ένα ανώδυνο και ανούσιο happy end. Συνηθισμένο και, σε πολλές περιπτώσεις, όχι τυχαίο φαινόμενο. Ο Χόθορν, δυστυχώς, δεν είχε την τύχη του συγκαιρινού του και σχεδόν συνομηλίκου του Εντγκαρ Αλαν Πόε (E.A. Poe), ο οποίος έγινε γνωστός στην Ελλάδα πολύ νωρίς χάρη στην έξοχη μετάφραση του Ροΐδη. Τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του, ωστόσο, έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν ακόμη, έστω και σε περιορισμένη διαθεσιμότητα.
Ο Χόθορν (1804 - 1864) δίκαια θεωρήθηκε από την κριτική όχι μόνο ως ένας από τους μεγαλύτερους Αμερικανούς συγγραφείς, αλλά και ένας από τους πιο σημαντικούς πεζογράφους της νεότερης λογοτεχνίας. Συγγραφέας κατεξοχήν ρομαντικός, επηρεασμένος από τους σκοτεινούς μύθους της γενέτειράς του, του Σάλεμ, καλλιεργεί το είδος εκείνο της πεζογραφίας το οποίο συμβατικά ονομάζουμε «Γοτθικό μυθιστόρημα» και το οποίο βασίζεται στο μυστήριο, στον τρόμο και το σκοτάδι. Ταυτόχρονα, η φαντασία, το σύμβολο και η αλληγορία είναι τα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο Χόθορν για να στήσει τη μυστηριώδη πλοκή των έργων του, που πολλές φορές έχουν τα χαρακτηριστικά του παραμυθιού.
Ο Χόθορν, όμως, δεν είναι απλώς ένας σημαντικός ρομαντικός συγγραφέας. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η νεότερη αμερικανική λογοτεχνία, η οποία, για λόγους ιστορικούς, δεν έχει τη μακρά παράδοση της ευρωπαϊκής, αρχίζει να διαμορφώνεται και να εξελίσσεται από και με τον Χόθορν. Μείζονες Αμερικανοί λογοτέχνες, όπως ο Χέρμαν Μέλβιλ (Η. Melville) και ο Χένρι Τζέιμς (H. James), επηρεάστηκαν καθοριστικά από το έργο του.
Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι στα έργα του, εκτός από τα ρομαντικά στοιχεία, είναι σαφής η κριτική που ασκεί στην αμερικανική κοινωνία της εποχής του, κριτική που πολλές φορές φτάνει στα όρια της καυστικής σάτιρας και της σκληρής ειρωνείας. Η κριτική αυτή οπτική θα εξελιχθεί, στη συνέχεια, σε όλα τα είδη της αμερικανικής μυθοπλασίας. Η λογοτεχνία, το θέατρο, ο κινηματογράφος, από την οργισμένη γενιά του 1920 μέχρι τις ταινίες του Γούντι Αλεν, αποδομούν συστηματικά τις αρχές, τους κανόνες και τα πρότυπα στα οποία θεμελιώθηκε το περίφημο, αλλά ολέθριο, «αμερικανικό όνειρο». Τον δρόμο αυτό της κριτικής και της αμφισβήτησης τον άνοιξε ο Ναθάνιελ Χόθορν στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα.
Το μυθιστόρημά του «Το σπίτι με τα εφτά αετώματα», που κυκλοφορεί - ευτυχώς - ακόμα από τις εκδόσεις «Gutenberg» στην εξαιρετική μετάφραση της Εφης Καλλιφατίδη, θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που, σε μια πρώτη, επιφανειακή ανάγνωση, ξεγελάει τον αναγνώστη, γιατί μοιάζει «εύκολο». Παρ' όλα αυτά, όμως, κάθε άλλο παρά εύκολο είναι. «Το βιβλίο αυτό», γράφει ο Μέλβιλ, «μοιάζει με ωραία, παλιά κάμαρα, πλούσια, αλλά και συνετά επιπλωμένη με κείνο ακριβώς το είδος των επίπλων που είναι το πιο κατάλληλο για να την επιπλώσουν. Διαθέτει πολυτελέστατες κουρτίνες, όπου είναι πλεγμένες σκηνές από τραγωδίες! Υπάρχουν παλιές πορσελάνες με σπάνια σχήματα, απλωμένες όμορφα πάνω στο σκαλιστό μπουφέ, υπάρχουν μεγάλοι και τεμπέλικοι σοφάδες για να αφεθείς, υπάρχει μια θαυμάσια σερβάντα γεμάτη με άφθονα και ωραία εδέσματα, υπάρχει ένα άρωμα σαν του παλιού καιρού, μες στο αρμάρι και υπάρχει, τέλος, ένας μικρός σκούρος τόμος σε μια γωνιά, με χρυσές αγκράφες, τυπωμένος με γοτθικά στοιχεία που έχει τίτλο "Ο Χόθορν: Ενα πρόβλημα"»1.
Ο Μέλβιλ, φανατικός θαυμαστής του Χόθορν, με το λογοτεχνικό του ένστικτο αντιλαμβάνεται ότι αυτό το πυκνό, πλούσιο, ρομαντικό μυθιστόρημα κρύβει προβλήματα που θα πρέπει να λύσει ο προσεκτικός αναγνώστης. Τα σύμβολα, οι αλληγορίες και η φαντασία του συγγραφέα διαμορφώνουν ένα μυθιστόρημα ανοιχτό σε πολλές αναγνώσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι βασίζεται στη λογική τού «έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε». Αντίθετα, ο Χόθορν, επειδή γνωρίζει ο ίδιος καλά την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ζωής, καλεί τον αναγνώστη του να την ανακαλύψει.
Αν μπορούσαμε να συνοψίσουμε τα κυρίαρχα ζητήματα που αναδεικνύονται μέσα από την πλοκή και τη δράση των χαρακτήρων και που είναι κλειδιά για να κατανοήσουμε το κείμενο, θα λέγαμε ότι το ένα ζήτημα, το πιο φανερό, είναι η σχέση του ανθρώπου με το παρελθόν του. Είναι δυνατόν το παρελθόν μας να καθορίσει το μέλλον μας και, αν ναι, μπορούμε να σπάσουμε τα δεσμά που μας επιβάλλει; Πρόβλημα υπαρξιακό και κοινωνικό ταυτόχρονα. Το άλλο ζήτημα, το οποίο πρέπει ο αναγνώστης να ανιχνεύσει με προσοχή, είναι ο ρόλος που διαδραματίζει η ταξική διαστρωμάτωση της Νέας Αγγλίας στην εξέλιξη της πλοκής και της δράσης. Από πολλούς κριτικούς το μυθιστόρημα θεωρήθηκε ως η πιο ώριμη έκφραση της δημοκρατικής συνείδησης του Χόθορν.
Αυτό σημαίνει ότι μέσα στη σκοτεινή και ρομαντική ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος διαγράφονται ρεαλιστικά τόσο η ταξική διάρθρωση του Νέου Κόσμου, όσο και η στάση του συγγραφέα απέναντι στην αριστοκρατία, στον πλούτο, στη φτώχεια, στη μισαλλοδοξία, στον εξελισσόμενο καπιταλισμό. Ψυχογραφώντας τους χαρακτήρες του, καθένας από τους οποίους είναι αντιπροσωπευτικός της κοινωνικής του τάξης, ο Χόθορν αναλύει ταυτόχρονα τη νοοτροπία των κοινωνικών τάξεων της εποχής του.
Ο Ναθάνιελ Χόθορν, εξισορροπώντας αριστοτεχνικά τη ρομαντική ατμόσφαιρα από τη μια και τη ρεαλιστική απεικόνιση της κοινωνικής πραγματικότητας της Νέας Αγγλίας από την άλλη, έγραψε ένα σπουδαίο μυθιστόρημα, το οποίο βοηθάει τον αναγνώστη να κατανοήσει και να εξηγήσει, ιστορικά, πολλά από όσα συμβαίνουν στη σύγχρονη Αμερική, κυρίως, όμως τον γοητεύει με τον πλούτο και τη σοφία του.Παραπομπή: 1. Σ. Ζ΄ (προλεγόμενα)
Μ. Π.
Feeds
