Το παράνομο τυπογραφείο στην Παλαιοκώμη Σερρών

Οταν εισβάλλουν οι χιτλερικοί στη Θεσσαλονίκη, στις 9 του Απρίλη του 1941, το Μακεδονικό Γραφείο καθοδηγεί μία από τις Οργανώσεις του ΚΚΕ και της ΟΚΝΕ που είχαν διατηρηθεί στη χώρα μετά τα χτυπήματα του μοναρχοφασιστικού καθεστώτος και της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου. Από τον πρώτο κιόλας μήνα το Μακεδονικό Γραφείο συγκροτεί τους πρώτους πυρήνες αντίστασης και ένοπλης πάλης στη Βόρεια Ελλάδα πριν ακόμα συνέλθει, τον Ιούλη του '41, η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ με την οποία ανασυγκροτείται το Κόμμα και χαράσσει τη στρατηγική της ένοπλης αντίστασης κατά του κατακτητή, και δύο μήνες αργότερα, το Σεπτέμβρη του '41, η 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ που διακηρύσσει το πρόγραμμα του ΕΑΜ. Τον Απρίλη του 1941 οι χιτλερικοί μαζί με τους ντόπιους συνεργάτες τους, την πλουτοκρατία και τις ηγεσίες των κομμάτων της, βρήκαν απέναντί τους την ένοπλη αντίσταση του ελληνικού λαού. Οι πρώτες εκδηλώσεις της ένοπλης πάλης σημειώνονται στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, που μαζί με αυτές της Κρήτης αποτελούν τις πρώτες λαϊκές εξεγέρσεις της χώρας.

Οι κατακτητές είχαν πάρει σκληρά μέτρα για να χτυπήσουν εν τη γενέσει τους τις πρώτες αυτές προσπάθειες ενεργώντας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και ομαδικές εκτελέσεις αμάχων. Τον Ιούνη - Ιούλη του 1941 εμφανίζονται στην ύπαιθρο και οι πρώτες ένοπλες ανταρτοομάδες, «Οδυσσέας Ανδρούτσος» στα Κερδύλια Δράμας και «Αθανάσιος Διάκος» στο Κιλκίς. Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ αργότερα θα προβάλλει ως παραδείγματα εμπειρίας για την οργάνωση της αντίστασης αυτές τις πρώτες μορφές πάλης.

Μία από τις λαϊκές εξεγέρσεις είναι αυτή στη Δράμα την 28η προς 29η του Σεπτέμβρη του 1941, που συνδέεται με τη δολοφονία των μελών του Μακεδονικού Γραφείου. Εκείνο το βράδυ πάνω από 2 χιλιάδες ένοπλου λαού με επικεφαλής κομμουνιστές και την υποστήριξη ολόκληρου σχεδόν του πληθυσμού εξεγέρθηκαν. Οι Βούλγαροι φασίστες, όμως, κινητοποίησαν αστραπιαία ισχυρές δυνάμεις στρατού και χωροφυλακής. Πάνω από 3.000 πατριώτες έπεσαν από τις σφαίρες των κατακτητών στη Δράμα.

Το κίνημα αυτό, παρά την αποτυχία του, δεν παύει να αποτελεί μία ηρωική σελίδα στην ιστορία της πάλης του ελληνικού λαού για την ελευθερία. Αμέσως μετά τα γεγονότα της Δράμας, στις 6 του Οκτώβρη του 1941, πέφτουν από τις σφαίρες του βουλγαρικού στρατού κατοχής και τα μέλη του Μακεδονικού Γραφείου: Παρασκευάς Μπάρμπας, γραμματέας του ΓΠ Ανατ. Μακεδονίας - Θράκης (ψευδώνυμο Δράκος, ναυτικός από το Βόλο), Αποστόλης Τζανής, μέλος του ΓΠ Ανατ. Μακεδονίας - Θράκης (ψευδώνυμο Κωστάκης, δάσκαλος από το χωριό Κλινές του Νομού Φλώρινας), Μωυσής Πασχαλίδης, οργανωτικός της ΟΚΝΕ (ψευδώνυμο Γρηγόρης, αγρότης από το γειτονικό χωριό Αμφίπολη), τα αδέλφια Αραμπατζής Μαζαράκης και Λάμπρος Μαζαράκης, μέλη του ΓΠ Ανατ. Μακεδονίας - Θράκης (από το χωριό Ηλιοκώμη), και τρεις νέοι (οι δύο από τους οποίους ήταν αδέλφια) καταγόμενοι από τα Κύργια του νομού Δράμας.

Ο Κώστας Κουτουρούσης, στο σπίτι του οποίου έδρευε το Μακεδονικό Γραφείο, καταθέτει τη μαρτυρία του για τη δολοφονία των μελών του Μακεδονικού Γραφείου, όπως ακριβώς του τη μετέφερε ο Μ. Χαραλαμπίδης, στέλεχος του ΚΚΕ στην περιοχή, που ήτανε μαζί τους εκείνη την τραγική στιγμή αλλά, τελικά, γλίτωσε: «Λόγω των γεγονότων της Δράμας έμειναν σπίτι μου μέχρι τις 5 Οκτώβρη, οπότε και αποφάσισαν να φύγουν το βράδυ για τη γερμανοκρατούμενη Ελλάδα. Μόλις σουρούπωσε, ένας ένας έβγαιναν από την πόρτα. Τελευταίοι βγήκαν ο Τζανής με τον Λάμπρο. Με έπιασαν από το χέρι και με μία φωνή μού είπαν: "Κώστα, με τη χάση του φεγγαριού θα 'ρθούμε". Η χάση του φεγγαριού ήρθε πολλές φορές αλλά τους συντρόφους μου δεν τους ξαναείδα... Για το τι συνέβη με ενημέρωσε αργότερα ο Χαραλαμπίδης, με κάθε λεπτομέρεια. Συνέβησαν τα εξής:

Φεύγοντας για τη γερμανοκρατούμενη Ελλάδα, ο Στρυμόνας ήταν κλειστός από τα βουλγαρικά στρατεύματα και έτσι αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω για το Παγγαίο. Τους πήρε, όμως, η μέρα και κρύφτηκαν έξω από την Παλαιοκώμη, μέσα σε κάτι βάτα. Εκεί τους είδε ένας τσοπάνος και ο Τζανής του ζήτησε να μην πει τίποτε σε κανέναν. Υποσχέθηκε ότι δε θα μιλήσει αλλά, δυστυχώς, έκανε το αντίθετο. Ειδοποίησε το βουλγαρικό στρατό στην Παλαιοκώμη, που πήγε και τους κύκλωσε. Σηκώθηκε ο Τζανής, που ήξερε τη βουλγαρική γλώσσα, να τους μιλήσει αλλά με μία ριπή έπεσε νεκρός. Το ίδιο έγινε και με άλλους συντρόφους. Ο Μπάρμπας τραυματίστηκε και τον τελείωσε ο Βούλγαρος αποσπασματάρχης με το πιστόλι του. Από αυτήν τη σφαγή γλίτωσε μόνο ο Χαραλαμπίδης και η Μαρίκα Θωμοπούλου. Υστερα από αυτά τα γεγονότα χάσαμε κάθε επαφή με το Κόμμα και σταματήσαμε να τυπώνουμε στο τυπογραφείο».

Από το φθινόπωρο του 1938 έως το Σεπτέμβρη του 1939 στο σπίτι του Κ. Κουτουρούση τυπώνονται προκηρύξεις. Από το Σεπτέμβρη του 1939 έως το Σεπτέμβρη του 1941 το Μακεδονικό Γραφείο χρησιμοποιεί το σπίτι του Κώστα Κουτουρούση, στη Μυρίνη Σερρών, και ως χώρο λειτουργίας του παράνομου τυπογραφείου. Το Σεπτέμβρη του 1939 ο Κερασίδης πάει στο σπίτι του Κουτουρούση με μία κάσα τυπογραφικά στοιχεία για να στοιχειοθετηθεί η πρώτη εφημερίδα, «Λευτεριά», όργανο της Περιοχής Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης του ΚΚΕ. Για να τυπωθεί η εφημερίδα, επειδή μηχάνημα πιεστηρίου δεν υπήρχε, έκοψαν από μία πόρτα ένα φαρδύ σανίδι, το πλανάρανε, βάλανε και τρεις μεντεσέδες αλλά κουνιόταν και τα γράμματα δεν έβγαιναν καθαρά.

Για δύο μέρες ο Κερασίδης έψαχνε και τελικά βρήκε δύο πλάκες σιδερένιες με ένα μονοκόμματο μεντεσέ. Εκεί τυπώθηκε η εφημερίδα. Συνέχιζε να τυπώνεται κατ' αυτόν τον τρόπο και να διανέμεται στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη έως το Φλεβάρη του 1940. Το Μάη του 1941, όταν έχει γίνει ήδη η χιτλερική εισβολή στη Βόρεια Ελλάδα, ο Π. Μπάρμπας και ο Λ. Μαζαράκης αποφάσισαν να δουλέψουν το πιεστήριο σε ένα χώρο σκαμμένο μέσα στο σπίτι του Κ. Κουτουρούση. Εσκαψαν τέσσερα μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης. Στη συνέχεια έφεραν κι ένα πιεστήριο τύπου «Βικτόρια», χαρτί, μελάνι και κείμενα για τύπωμα.

Ο Κ. Κουτουρούσης μαζί με τη γυναίκα του Ευφραξία έκαναν τη στοιχειοθέτηση και μετά ο Κ. Κουτουρούσης συνέχιζε την εκτύπωση. Τη διανομή ανέλαβε ο Λ. Μαζαράκης. Στα τέλη Αυγούστου του 1941 προστίθεται στο τυπογραφείο και η Μαρίκα Θωμοπούλου και δουλεύουνε μαζί μέχρι τις 28 του Σεπτέμβρη του 1941. Μετά τη δολοφονία των μελών του Μακεδονικού Γραφείου και την 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ με τη συγκρότηση του ΕΑΜ το τυπογραφείο συνεχίζει να τυπώνει τη «Φωνή του Παγγαίου» και το «Νέο Λαοκράτη».

Από τις πρώτες μέρες του Μάη του 1941 στη Θεσσαλονίκη φτιάχνεται ο πρώτος πυρήνας αντίστασης, η «Ελευθερία», η οποία εκδίδει και την ομότιτλη εφημερίδα. Η Οργάνωση «Ελευθερία» υπογράφει το ιδρυτικό της πρωτόκολλο στις 15 του Μάη του 1941, έχει γραμματέα τον Π. Μπάρμπα. Υπογράφουν οι Απόστολος Τζανής (μέλος του ΓΠ Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης), Γιάννης Πασαλίδης (μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος), Σίμος Κερασίδης (μέλος του ΓΠ Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης), Θανάσης Φείδας (μέλος του Αγροτικού Κόμματος), Γιάννης Ευθυμιάδης (μέλος της Δημοκρατικής Ενωσης), Δημήτρης Ψαρρός (απότακτος αξιωματικός, συνταγματάρχης, μετά είχε εμπορικές αντιπροσωπείες).

Η «Ελευθερία» ανέπτυξε σοβαρή οργανωτική δράση και ίδρυσε «δεκαρχίες» στην ύπαιθρο. Ορισμένες ομάδες της οργάνωσης εμφανίστηκαν σε διάφορα κέντρα και χωριά της Μακεδονίας. Ενώ την περίοδο αυτή κυκλοφόρησε και η εφημερίδα «Λαϊκή Φωνή», όργανο του Γραφείου της Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης.