Ενα Σύνταγμα που αποτελεί συμβολικά την εξόφληση ενός «ιστορικού χρέους», προς τους ιθαγενείς της χώρας, που αποτελούν και τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και όταν συντάχθηκε το πρώτο Σύνταγμα το 1826 ήταν «αόρατοι». Για την ολιγαρχία πάντα ήταν «η τεράστια μάζα των ταξικών αποβλήτων», κρίσιμη όμως μάζα για τον πλουτισμό τους. Οι ιθαγενείς της Βολιβίας, μαζί με άλλα «ταξικά απόβλητα» της ηπείρου, για αιώνες με το αίμα τους στην κυριολεξία «χρηματοδότησαν», από την ευρωπαϊκή αναγέννηση μέχρι τη «μεγάλη ανοικοδόμηση» των οικονομιών της Δύσης μετά το πέρας του Β' Παγκόσμιου Πολέμου.

Ενα Σύνταγμα που η συγγραφή του αποτέλεσε για τη μεν κυβέρνηση του προέδρου Εβο Μοράλες κορυφαία προτεραιότητα, για την ολιγαρχική αντιπολίτευση δε το κορυφαίο μέτωπο σύγκρουσης. Σύγκρουση, που σημαδεύτηκε από εξαιρετικά βίαια γεγονότα, όπως τις συνεχείς δολιοφθορές και επιθέσεις από τις παραστρατιωτικές φασιστικές - ουκ ολίγες εξ αυτών εμφανίζονται με αγκυλωτούς σταυρούς - ομάδες που έχουν συσταθεί στις επαρχίες της «Μέδια Λούνα», αλλά και πληρωμένων δολοφόνων από την Κολομβία, τη Βραζιλία και το Περού, από κινήσεις απόσχισης και προσπάθειες ξεσπάσματος εμφύλιου πολέμου. Ολα αυτά με τη «δημοκρατικά ευγενή» αρωγή των ΗΠΑ. Η σφαγή στο Πάντο, με τους δεκάδες νεκρούς και αγνοούμενους μέχρι σήμερα, ήταν η κορύφωση των ενεργειών αυτών, ήταν η «11η Σεπτέμβρη» της Βολιβίας. Μία 11η Σεπτέμβρη, που θυμίζει όχι τα αιματηρά γεγονότα στη Νέα Υόρκη που αποτέλεσαν και την αφορμή για την «κήρυξη πολέμου» εκ μέρους των ΗΠΑ σε όλο τον πλανήτη, αλλά την 11η Σεπτέμβρη της Χιλής και το πραξικόπημα του Αουγκούστο Πινοτσέτ.

Η σφαγή στο Πάντο αποτέλεσε σημείο καμπής, καθώς καταδικάστηκε σχεδόν από όλη τη διεθνή κοινότητα. Το σημαντικότερο δε όλων, η απόλυτη στήριξη των χωρών της περιοχής, καθώς σε έκτακτη σύνοδο του UNASUR στο πλευρό της κυβέρνησης του προέδρου Μοράλες, στάθηκαν όλες οι χώρες της Λατινικής Αμερικής. Συνεπώς η ολιγαρχία πέραν των ΗΠΑ δεν μπόρεσε να βρει ούτε τα ελάχιστα διεθνή στηρίγματα, που ήταν απολύτως αναγκαία για την εκδήλωση οποιασδήποτε αποσχιστικής κίνησης. Παράλληλα, η απέλαση του διαβόητου Αμερικανού πρέσβη Φίλιπ Γκόλντμπεργκ, η οριστική αναστολή όλων των δραστηριοτήτων της αμερικανικής Υπηρεσίας Δίωξης Ναρκωτικών (DEA) και η εκδίωξη των πρακτόρων της, που στο όνομα της «καταπολέμησης των ναρκωτικών» υπονόμευαν την κυβέρνηση και συντόνιζαν τις ενέργειες ανατροπής, περιόρισε σημαντικά τις δυνατότητες της ολιγαρχικής αντιπολίτευσης και την πραγμάτωσης των σχεδίων απόσχισης. Πάντως, οι υπονομευτικές ενέργειες δε λείπουν αλλά έχουν τροποποιηθεί, ενώ έχει εξαπολυθεί μια άνευ προηγουμένου εκστρατεία παραπληροφόρησης, με στόχο το ποσοστό έγκρισης του νέου Συντάγματος να είναι όσο το δυνατόν μικρότερο.

Ο κίνδυνος «τεμαχισμού» της Βολιβίας, όπως τον χαρακτήριζε ο πρόεδρος Μοράλες, προς το παρόν έχει αποσοβηθεί. Η χρήση του όρου «τεμαχισμός» δεν ήταν τυχαίος, καθώς αναφέρεται στον Τουπάκ Κατάρι. Τον ιθαγενή ηγέτη της μαζικής και παραλίγο επιτυχούς εξέγερσης των Βολιβιανών εναντίον της ισπανικής αποικιοκρατίας το 1781. Ο Τουπάκ Κατάρι αιχμαλωτίστηκε, βασανίστηκε και κυριολεκτικά «τεμαχίστηκε». Λίγο πριν ξεψυχήσει είχε πει: «Θα επιστρέψω και θα είμαι εκατομμύρια»!

Αυτό που ουσιαστικά υπονοούσε ο πρόεδρος Μοράλες, είναι ότι ο Τουπάκ Κατάρι, κατά μία έννοια, επέστρεψε και είναι εκατομμύρια. Είναι τα εκατομμύρια των Βολιβιανών, ιθαγενών, αγροτών, εργαζομένων, που για δεκαετίες αγωνίζονται και ήταν ο καθοριστικός παράγοντας για την απόκρουση των κινήσεων απόσχισης και υπεράσπισης της διαδικασίας αλλαγών, που ψήφισαν υπέρ του Μοράλες και του αντιπροέδρου Αλβαρο Γκαρσία Λινέρα (68%) στο δημοψήφισμα της 10ης Αυγούστου με το ερώτημα της ανανέωσης της λαϊκής εντολής ή της αποπομπής. Κυρίως ήταν ο καταλυτικός παράγοντας για την πίεση προς το Κογκρέσο για την έγκριση του αιτήματος διεξαγωγής δημοψηφίσματος. Μετά την ολοκλήρωση μίας πορείας 200 χιλιομέτρων και 8 ημερών από το Ορούρο στη Λα Πας, κατέλαβαν συμβολικά την πλατεία Μουρίγιο, στην οποία σημειωτέον παλαιότερα απαγορευόταν η είσοδος σε ιθαγενείς.

Πάνω από 300.000 διαδηλωτές ή σχεδόν το 5% του συνολικού πληθυσμού έμειναν εκεί, ανάμεσά τους και ο πρόεδρος Μοράλες, μέχρι τη στιγμή που το Κογκρέσο αποφάσισε υπέρ της διεξαγωγής δημοψηφίσματος για την έγκριση του νέου Συντάγματος.

Πρόκειται για την ολοκλήρωση ενός πραγματικού Γολγοθά, ενώ για να μπορέσει να γίνει κατορθωτή η προσφυγή σε δημοψήφισμα, ουκ ολίγοι συμβιβασμοί έγιναν. Συνολικά 100 άρθρα τροποποιήθηκαν, αλλά το βασικό ζήτημα της αυτονομίας, αν και διευρυμένο παραμένει περίπου ως έχει. Οι κυβερνήτες των τεσσάρων επαρχιών της Μέδια Λούνα συνεπώς καλούν για καταψήφιση. Πάντως επιγραμματικά ορισμένα στοιχεία του νέου Συντάγματος έχουν ως εξής:

• Ενα ενιαίο, πολυεθνικό, κοινοτικό και δημοκρατικό κράτος.
• Ολοι οι 36 «λαοί» να απολαμβάνουν ίσων δικαιωμάτων και περιφερειακών αυτονομιών, όπως καθορίζεται στη δημοκρατική αποκέντρωση της εξουσίας.
• Εθνικοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και κρατικός έλεγχος επί των δασών και της βιοποικιλότητας.
• Τρεις μορφές οικονομικής ιδιοκτησίας: δημόσια, ιδιωτική και κοινοτική. Επί της ουσίας μία μεικτή οικονομία, που προσομοιάζει με αυτό που πολλάκις έχει αναλύσει ο αντιπρόεδρος, Αλβαρο Γκαρσία Λινέρα, «καπιταλισμός των Ανδεων» ή ακόμη και «καπιταλισμός του Αμαζονίου».
• Κρατική ανάμειξη σε στρατηγικούς τομείς της οικονομίας. Οι ξένες ιδιωτικές επενδύσεις θα υπάγονται στα σχέδια εθνικής ανάπτυξης.
• Αγροτική μεταρρύθμιση με απαλλοτριώσεις μεγάλων γαιοκτησιών (λατιφούντια).
• Επανεκλογή ή απομάκρυνση οποιουδήποτε αιρετού αξιωματούχου μετά από λαϊκή εντολή - ήδη έχει τεθεί σε εφαρμογή με το δημοψήφισμα της 10ης Αυγούστου του 2008, όταν έγινε δεκτό το αίτημα για προσφυγή στην κάλπη με αίτημα την αποπομπή του προέδρου και του αντιπροέδρου. Στο δημοψήφισμα εκτός του προέδρου και του αντιπροέδρου τέθηκαν στη λαϊκή κρίση και οι 9 κυβερνήτες. Ο Μοράλες και ο Λινέρα, ανανέωσαν τη λαϊκή εντολή αποσπώντας το ρεκόρ του 67%.
• Ανάδειξη του δικαστικού σώματος μέσω εκλογών και επίσημη αναγνώριση των κοινοτικών και προγονικών μορφών επίλυσης διαφορών. Επί της ουσίας νομιμοποίηση του δικαίου των ιθαγενών της Βολιβίας.
• Δημιουργία μίας πολυεθνικής Βουλής με μόνο ένα σώμα (στην πράξη κατάργηση της δομικά ελιτίστικης εξουσίας).
• Δωρεάν και ισότιμη Υγεία και Παιδεία. Τερματισμός του αναλφαβητισμού. (Ο στόχος για τον αναλφαβητισμό επιτεύχτηκε πριν από μερικές ημέρες και μόλις μετά από 33 μήνες από τη στιγμή που ξεκίνησε το πρόγραμμα, με την αμέριστη συνδρομή και αλληλεγγύη της Κούβας, με δασκάλους και του προγράμματος «Ναι, μπορώ».
• Η Σούκρε θα αντικαταστήσει τη Λα Πας ως πρωτεύουσα της χώρας - πρόκειται για συμβιβασμό με την ολιγαρχική αντιπολίτευση.
• Κατάργηση των διακρίσεων βάσει του φύλου, της φυλής, της ηλικίας, της σεξουαλικής προτίμησης, της φυλετικής ταυτότητας, του πολιτισμού, της εθνότητας, της θρησκείας, της ιδεολογίας, της αναπηρίας, της εγκυμοσύνης.
• Απαγόρευση των ξένων στρατιωτικών βάσεων.
• Η παροχή πόσιμου νερού αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα.

Το ζήτημα της αναθεώρησης των άρθρων για τη γη, που από την αρχή αποτέλεσαν αιτίες σύγκρουσης με την ολιγαρχία, θα τεθούν προς έγκριση ξεχωριστά. Υπενθυμίζεται ότι από τον Ιούνη του 2006 που ο πρόεδρος Μοράλες ανακοίνωσε ότι διανέμει 5,3 εκατομμύρια εκτάρια κρατικών γαιών σε ακτήμονες και φτωχούς αγρότες, η αγροτική μεταρρύθμιση έχει τελματωθεί.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι στο σημερινό δημοψήφισμα το ΚΚ Βολιβίας έχει καλέσει τα μέλη και τους οπαδούς του να στηρίξουν την έγκριση του Συντάγματος, εκτιμώντας θετικά αρκετά από τα μέτρα που προτείνονται, ωστόσο εξακολουθεί να διατυπώνει τη θέση ότι απαιτούνται βαθύτερες αλλαγές.

Τέλος, οι εκλογές από τον Ιούνη του 2009, μετατίθενται για το Δεκέμβρη, ενώ παρατείνεται η δυνατότητα κάποιου προέδρου να θέσει υποψηφιότητα για δεύτερη θητεία, όχι όμως για περισσότερο. Μέχρι σήμερα ίσχυε ότι ένας πρόεδρος έχει τη δυνατότητα να θέσει υποψηφιότητα μόνο μία φορά. Ετσι ο πρόεδρος Μοράλες έχει δυνατότητα να θέσει υποψηφιότητα το 2009 και, εάν κερδίσει, να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2014.