Η προσπάθεια που καταβάλλεται από τις πολιτικές δυνάμεις που είναι απόλυτα ταυτισμένες με τα κεφαλαιοκρατικά συμφέροντα, είτε λειτουργούν συμπληρωματικά σε αυτά, υιοθετώντας στην ουσία απολογητικές για το σύστημα θεωρίες και πολιτικές, στοχεύει στην παρερμηνεία του περιεχομένου και των χαρακτηριστικών της κρίσης, που αντιμετωπίζει το καπιταλιστικό σύστημα στις μέρες μας. Πρώτα και κύρια αποφεύγουν, όπως ο διάβολος το λιβάνι, να μιλήσουν για οικονομική καπιταλιστική κρίση, ακολουθώντας, στην πραγματικότητα, μια εντελώς παρωχημένη λαθροχειρία, που άρχισε να εμφανίζεται στην αστική πολιτική οικονομία αμέσως μετά την οικονομική κρίση της δεκαετίας του '30.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο η ΝΔ, όσο το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΝ - ΣΥΡΙΖΑ, ενώ σχετικά εύκολα αποδέχτηκαν την ύπαρξη κρίσης στον χρηματοπιστωτικό τομέα, στη συνέχεια και για αρκετό καιρό, έμεναν να επιμένουν ότι «η οικονομία απειλείται από ύφεση». Τους πήρε χρόνο μέχρι να αναγκαστούν να μιλήσουν για κρίση, αλλά και πάλι ο καθένας τους συμπλήρωνε επιθετικούς προσδιορισμούς που ανταποκρίνονταν καλύτερα στις γενικότερες θέσεις και επιδιώξεις του. Η ΝΔ γαντζώθηκε στο στερεότυπο της «εισαγόμενης κρίσης», το ΠΑΣΟΚ μιλάει για κρίση του «άκρατου νεοφιλελευθερισμού», ο δε ΣΥΝ - ΣΥΡΙΖΑ ανακάλυψε τον «καζινοκαπιταλισμό» και άλλα ευτράπελα.

Το γεγονός, πάντως, ότι προτιμούν να μιλάνε για «ύφεση» σε συνέχεια της «ανόδου», που υπήρχε την προηγούμενη περίοδο, κάθε άλλο παρά είναι τυχαίο. Οι αστοί οικονομολόγοι και οι λογής - λογής απολογητές των εκμεταλλευτικών σχέσεων παραγωγής, πάντα παρουσίαζαν τον οικονομικό κύκλο να διέρχεται περιοδικά από δύο μόνο φάσεις. Τη φάση της ανόδου και τη φάση της ύφεσης, τις οποίες μακροοικονομικά πρόβαλλαν στο φόντο της λεγόμενης «μέσης οικονομικής ανάπτυξης», για να διαφημίσουν τα προτερήματα του καπιταλισμού.

Με αυτόν τον τρόπο ...εξαφανίζουν την οικονομική κρίση σαν συγκεκριμένη φάση του κύκλου, στα πλαίσια μάλιστα της οποίας εκδηλώνονται οι καπιταλιστικές αντιθέσεις και την αντικαθιστούν από τη - γενική και αφηρημένη - ύφεση, πηγή της οποίας μπορεί να είναι οτιδήποτε βολεύει, εκτός από τη βασική αντίθεση του καπιταλισμού, η οποία, ωστόσο, είναι και η βασική αιτία των οικονομικών κρίσεων.

Η διαφορά της ύφεσης που λένε και της καπιταλιστικής κρίσης, που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, καθιστά εντελώς απαγορευτική τη μεταξύ τους ταύτιση. Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι κάποιοι προσπαθούν να διαγράψουν από το λεξιλόγιό τους τον όρο καπιταλιστική κρίση, κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι εξαλείφονται οι κρίσεις αυτές και - πολύ περισσότερο - οι αιτίες για την εκδήλωσή τους.

Βέβαια, αναγκασμένοι από τα ίδια τα πράγματα και από την τροπή που έχουν πάρει οι εξελίξεις, κανείς τους δε διανοείται σήμερα να αμφισβητήσει την ύπαρξη της κρίσης. Ομως και πάλι, προσπαθούν να της προσδώσουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, από αυτά που έχει. Στην αντίληψή τους δεν είναι μια κρίση σαν τις οικονομικές κρίσεις που είχαμε και στο παρελθόν. Ούτε κρίση ως φάση του κύκλου, ούτε βεβαίως είναι κρίση καπιταλιστική. Είναι μια κρίση γενικά, που μπορεί να προέρχεται από «υπερβολές», από «απληστία», από «κακούς χειρισμούς», κρίση τελικά που μπορεί να χαρακτηριστεί με τον πλέον ανώδυνο, φιλολογικό τρόπο και διάφορες ερμηνείες του συρμού. Αρκεί να κουκουλωθούν τα πραγματικά αίτια που προκαλούν τις καπιταλιστικές οικονομικές κρίσεις, δηλαδή, οι εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής και οι διευρυνόμενες ταξικές αντιθέσεις. Αρκεί να μη θιγούν τα ιερά και τα όσια του συστήματος.

Για την εργατική τάξη και τους άλλους εργαζόμενους, για όλους όσοι πλήττονται πραγματικά από το βάρβαρο σύστημα στο οποίο ζούμε και οι οποίοι καλούνται τώρα να πληρώσουν και τις συνέπειες της κρίσης, είναι απόλυτα αναγκαίο, να μη διαφεύγει της προσοχής ο χαρακτήρας, η ουσία και το περιεχόμενο των οικονομικών κρίσεων. Πηγή και ρίζα τους δεν είναι ο υψηλός τραπεζικός δανεισμός γενικά, ούτε η αδυναμία - επίσης γενικά - των λαϊκών μαζών να αγοράζουν τα παραγόμενα προϊόντα, αλλά η ίδια βασική αντίθεση του συστήματος.

Είναι σωστό ότι, στο βαθμό που μπορεί να επέλθει ανισορροπία ανάμεσα στην προσφορά (πωλήσεις εμπορευμάτων) και τη ζήτηση (αγορές εμπορευμάτων), είναι δυνατόν να προκληθεί κρίση. Ομως, από την άλλη πλευρά, η ζήτηση μπορεί να αποτελέσει συνέχεια της προσφοράς, χωρίς να υπάρχει συνολική διατάραξη των αγορών - πωλήσεων και υπό αυτές τις συνθήκες να μην υπάρχει κρίση. Αυτό γινόταν σε όλη την προκαπιταλιστική εποχή, που ναι μεν συχνά - πυκνά υπήρχε διάσταση ανάμεσα στην προσφορά και τη ζήτηση, αλλά αυτό ήταν ατομική υπόθεση των παραγωγών - πωλητών και των αγοραστών, με αποτέλεσμα η πρώτη οικονομική κρίση να ξεσπάσει μόλις το 1825, όταν πια είχε εδραιωθεί ο καπιταλισμός.

Την ίδια στιγμή, πράγματι, στο βαθμό που «σπάσει» η αλυσίδα εξυπηρέτησης των δανειακών υποχρεώσεων προς τις τράπεζες, είναι δυνατόν να επέλθει κρίση. Ομως και πάλι, η δυνατότητα αυτή δεν αποτελεί ταυτόχρονα και το αναπόφευκτο του ξεσπάσματος των κρίσεων, αφού η συνολική σχέση ανάμεσα στις δανειακές χορηγήσεις και τις δανειακές υποχρεώσεις, μπορεί να διαρραγεί, αλλά μπορεί και όχι. Με αυτήν την έννοια, η λειτουργία - ρόλος του χρήματος ως μέσο κυκλοφορίας και μέσο πληρωμών, εμπεριέχει τη δυνατότητα πρόκλησης κρίσης, όμως δεν αποτελεί αιτία, που αναπόφευκτα οδηγεί σε αυτή.

Αρα, καλό είναι να έχουμε υπόψη μας ότι δεν πρέπει να ταυτίζουμε και να συγχέουμε την ύπαρξη δυνατοτήτων για την πρόκληση των κρίσεων, με το αναπόφευκτο, αλλά και το αναγκαίο, της εμφάνισής τους. Είναι δύο διαφορετικά ζητήματα, τα οποία πολύ συχνά «αναμιγνύουν» οι αστοί οικονομολόγοι, προκειμένου να μείνουν στον ...αφρό των παραγωγικών εκμεταλλευτικών σχέσεων, που είναι η ρίζα κάθε οικονομικής κρίσης. Η δυνατότητα πρόκλησης οικονομικών κρίσεων τυπικά, εμφανίζεται από την περίοδο της αντικατάστασης της φυσικής ανταλλαγής, με την ανταλλαγή εμπορευμάτων μέσω του χρήματος, ωστόσο το αναπόφευκτο - αλλά και το αναγκαίο - των κρίσεων, πηγάζει από τις ίδιες τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής.

Οικονομική κρίση είναι η βασική φάση του βιομηχανικού - οικονομικού καπιταλιστικού κύκλου, στα πλαίσια της οποίας περιοδικά εκδηλώνονται με τον πλέον μαζικό, ορμητικό και καταστροφικό τρόπο, οι αγεφύρωτες ανταγωνιστικές αντιθέσεις της καπιταλιστικής αναπαραγωγής. Κύρια αιτία της εμφάνισης των οικονομικών κρίσεων είναι η βασική αντίθεση του καπιταλισμού, δηλαδή, η αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και τον ατομικό τρόπο ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της, που έχει ως αποτέλεσμα τα όρια και τα μεγέθη της παραγωγής να μην καθορίζονται από τις ανάγκες των μελών της κοινωνίας, αλλά να υπαγορεύονται από το κατά πόσον εξασφαλίζουν (μέσω της ατομικής ιδιοποίησης) ολοένα και μεγαλύτερο κέρδος, με φυσικό αποτέλεσμα η καπιταλιστική παραγωγή να εξελίσσεται με έναν ιδιαίτερα άναρχο τρόπο, δημιουργώντας και διευρύνοντας συνεχώς, όλο και μεγαλύτερες δυσαναλογίες ανάμεσα σε τομείς και κλάδους της κοινωνικής - παραγωγικής δραστηριότητας.

Αυτό που διαφοροποιεί τον καπιταλισμό από τα προηγούμενα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα, δεν είναι βεβαίως ο ατομικός χαρακτήρας της ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της παραγωγής, αφού αυτό συνέβαινε και στις προηγούμενες εκμεταλλευτικές κοινωνίες, αλλά ο «κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής». Σε αυτόν εκφράζονται όλες οι αλλαγές, που επήλθαν στις παραγωγικές σχέσεις, στην οικονομία και την κοινωνία συνολικά, με τη μαζική είσοδο στην παραγωγή των μηχανών και τη δημιουργία μεγάλων παραγωγικών καπιταλιστικών μονάδων. Η εξέλιξη είναι περίπου η εξής: Η μέχρι τότε ατομική εργασία μεμονωμένων ή μερικών εργατών μετατρέπεται σε συλλογική εργασία στα πλαίσια των εργοστασίων. Οι διαφορετικές ανάγκες μέσα στο εργοστάσιο και οι παράλληλες εργασίες που πραγματοποιούνται στα διάφορα τμήματά του, οδηγούν σε ενδοεπιχειρησιακό καταμερισμό της εργασίας, που αποτελεί τον πρώτο κρίκο για την κοινωνικοποίηση της εργασίας συνολικά. Η κοινωνικοποίηση όμως αυτή δεν αφορά μόνο τη συλλογική εργασία των εργατών μιας επιχείρησης. Αγκαλιάζει και άλλες επιχειρήσεις, και άλλους κλάδους της παραγωγικής δραστηριότητας και άλλους τομείς της οικονομίας. Το τελικό αποτέλεσμα είναι να επέρχεται καταμερισμός της εργασίας σε κοινωνικό επίπεδο και κατά συνέπεια ο χαρακτήρας της παραγωγής να αποκτά κοινωνικό χαρακτήρα συνολικά.

Ετσι, η παραγωγή του εργάτη ενός τμήματος κάποιας παραγωγικής μονάδας εξαρτάται από την εργασία των συναδέλφων του σε άλλα τμήματα του ίδιου εργοστασίου. Το ένα τμήμα του εργοστασίου εξαρτάται από την παραγωγή των άλλων τμημάτων. Η παραγωγή του εργοστασίου συνολικά εξαρτάται από την παραγωγή των μονάδων που το προμηθεύουν με μέσα παραγωγής, με πρώτες ύλες, με εφόδια, με εργαλεία, με καύσιμα κ.ο.κ.

Κάθε παραγωγική μονάδα εξαρτάται σε απόλυτο βαθμό από το παραγωγικό αποτέλεσμα των συνεργαζόμενων με αυτήν άλλων επιχειρήσεων, αλλά ο ιδιοκτήτης της κάθε ξεχωριστής μονάδας για το μόνο που ενδιαφέρεται, σε τελευταία ανάλυση, είναι το δικό του - το αποκλειστικά δικό του - κέρδος. Το κέρδος, που είναι μια μορφή έκφρασης της υπεραξίας, είναι και η μοναδική κινητήρια δύναμη για τον καπιταλισμό.

Θα ήταν σχετικά εύκολο να καθοριστεί, να προγραμματιστεί, δηλαδή, σε επίπεδο κοινωνίας, ότι οι εργαζόμενοι της χώρας έχουν ανάγκη από τόσες κατοικίες, τόσο ψωμί, τόσα ρούχα, τόσα μεταφορικά μέσα και κατ' επέκταση τόσα σχολεία, αθλητικά κέντρα, πολιτιστικούς συλλόγους και πάει λέγοντας. Με βάση αυτές τις ανάγκες, θα ήταν επίσης εύκολο να προσδιοριστούν οι προτεραιότητες για την αξιοποίηση των πόρων της κοινωνίας, να προβλεφθεί η δημιουργία παραγωγικών μονάδων για την παραγωγή μέσων παραγωγής και ειδών κατανάλωσης. Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσε να γίνει και η κατανομή του εργατικού δυναμικού, ώστε να υπάρχει πλήρης απασχόληση, η οποία, μάλιστα, στο βαθμό που θα εξασφαλιζόταν η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων θα βελτίωνε συνεχώς τις συνθήκες εργασίας. Ωστόσο, αυτά που, σχηματικά, λέμε, θα μπορούσαν να γίνουν μόνο αν τα μέσα παραγωγής και οι πόροι της κοινωνίας ανήκαν στο λαό. Τώρα που ανήκουν σε ιδιώτες...

Ο κάθε ιδιώτης επιδιώκει τη διεύρυνση της παραγωγής μόνο στους κλάδους και τους τομείς που είναι εξασφαλισμένο το κέρδος. Από εκεί και πέρα η διαδικασία είναι γνωστή. Εχοντας αποσπάσει το κέρδος από έναν παραγωγικό κύκλο, αυξάνει τα κεφάλαια που έχει τοποθετημένα στην παραγωγή, προκειμένου την επόμενη φορά να κερδίσει περισσότερα και πάει λέγοντας. Το ίδιο κάνει και ο δεύτερος και ο τρίτος και όλοι οι κεφαλαιοκράτες, με αποτέλεσμα η παραγωγή να εξελίσσεται με εντελώς άναρχο τρόπο και μην παίρνοντας υπόψη τις ισορροπίες - αναλογίες, που υπάρχουν στην κοινωνία. Αντί να υπάρχει μια κατανομή των κεφαλαίων ανάλογα με τις ανάγκες που υπάρχουν, τα κεφάλαια διοχετεύονται μαζικά από τον έναν τομέα της οικονομίας σε κάποιον άλλον, από κλάδο σε κλάδο και σε οποιαδήποτε δραστηριότητα εκτιμάται ότι είναι κερδοφόρα.

Το κυνηγητό του κέρδους που εξασφαλίζουν οι κάτοχοι των μέσων παραγωγής, χάρη στις εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής, οδηγεί σε αύξηση της παραγωγής και ταυτόχρονα στη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση των κεφαλαίων. Εξαιτίας όμως αυτών των εκμεταλλευτικών σχέσεων και της συνεχούς μείωσης της δυνατότητας των εργαζομένων να μπορούν να απορροφούν τα παραγόμενα εμπορεύματα, οι όποιες ισορροπίες αργά ή γρήγορα διαταράσσονται. Σε επίπεδο επιχειρήσεων, ή ομάδα επιχειρήσεων, σε κλάδους και σε τομείς της οικονομίας εμφανίζονται δυσαναλογίες και τα όρια της οικονομικής δραστηριότητας δεν επιτρέπουν πλέον την κερδοφόρα λειτουργία όλων των κεφαλαίων που έχουν συσσωρευτεί.

Τη στιγμή που εμφανίζονται οι πρώτες διαταραχές στη διαδικασία της αναπαραγωγής των κεφαλαίων, σπεύδουν οι τράπεζες, σπεύδουν οι κυβερνήσεις, σπεύδουν οι διάφοροι ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί και με ποικιλόμορφα διαχειριστικά μέτρα, των οποίων κοινός παρονομαστής είναι πάντα ο αντιλαϊκός τους χαρακτήρας, προσπαθούν να αποκαταστήσουν τις διαταραγμένες ισορροπίες. Κάποτε τα καταφέρνουν, αυτή τη φορά όχι.

Ο κοινωνικοποιημένος χαρακτήρας της παραγωγής, οι πολυδαίδαλες και αλληλοεξαρτώμενες σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα σε τράπεζες, επιχειρήσεις, κλάδους, το γεγονός ότι η οικονομία δε λειτουργεί προς όφελος της κοινωνίας, αλλά αποκλειστικά για το κέρδος των εκπροσώπων του κεφαλαίου, έχει ως αποτέλεσμα όταν σπάσει ένας κρίκος της αλυσίδας, τότε οι επιπτώσεις να προσλαμβάνουν χαρακτήρα χιονοστιβάδας και να ξεσπά η κρίση. Στην τωρινή κρίση, για παράδειγμα, η δυσκολία των Αμερικανών εργαζομένων να πληρώσουν τα στεγαστικά τους δάνεια, οδήγησε στην αποκάλυψη των δυσαναλογιών - αντιθέσεων, που υπάρχουν σε όλο το φάσμα της παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικής οικονομίας.

Πρόκειται για μια κρίση που τη γεννά το ίδιο το σύστημα. Μια κρίση, η οποία, για ορισμένες ομάδες της ολιγαρχίας είναι αναγκαία και λυτρωτική, αφού μετά το ξεπέρασμά της η πίτα θα μοιραστεί σε λιγότερους καπιταλιστές και άρα μπορούν να προσβλέπουν σε υψηλότερα κέρδη. Μια κρίση, τις συνέπειες της οποίας η άρχουσα τάξη επιχειρεί να μεταφέρει στα λαϊκά στρώματα προκειμένου να ξεφύγει, πρόσκαιρα, από αυτήν, δημιουργώντας όμως ταυτόχρονα τις προϋποθέσεις, για τον ερχομό της επόμενης κρίσης. Μια κρίση που περιοδικά θα «χτυπάει» την καπιταλιστική οικονομία και θα υποχρεώνει τις πραγματικά παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας σε συνεχή υποβάθμιση και χειροτέρευση της θέσης τους σε αυτήν.

Καλά, και εμείς τι κάνουμε; Εμείς καλό είναι να βγάζουμε τα δικά μας συμπεράσματα, αναλογιζόμενοι ότι η κρίση, τελικά, δεν είναι τίποτα άλλο από την ακραία μορφή εμφάνισης των αντιθέσεων του συστήματος και κύρια της αναντιστοιχίας που υπάρχει στον καπιταλισμό, ανάμεσα στην παραγωγική και καταναλωτική δυνατότητα της κοινωνίας. Δηλαδή, ανάμεσα στη δυνατότητα που έχει η κοινωνία να διευρύνει συνεχώς την παραγωγή και την αντίσταση του κεφαλαίου που επιτρέπει την παραγωγή μόνο όταν οι εκπρόσωποί του αποκομίζουν κέρδη. Δε θέλει ιδιαίτερη σκέψη. Η απελευθέρωση της δυνατότητας της κοινωνίας να αναπτύσσει την παραγωγική δραστηριότητα με στόχο να ικανοποιεί τις ανάγκες του συνόλου των εργαζομένων, είναι απόλυτα ταυτισμένη με την απελευθέρωσή της από τις επιδιώξεις του κεφαλαίου. Και επειδή το κεφάλαιο ποτέ δε θα παραιτηθεί από μόνο του, μοναδική λύση για τους εργαζόμενους είναι να απαλλαγούν από το κεφάλαιο. Να παλέψουν και να αγωνιστούν για άλλου τύπου ανάπτυξη και εξουσία, που στο επίκεντρό τους θα είναι η πλέρια αξιοποίηση και ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων προς όφελος ολόκληρου του λαού.