Σε άλλους καπιταλιστές αναθέτουν οι καπιταλιστές τις υπηρεσίες Υγιεινής και Ασφάλειας στους χώρους εργασίας, προκειμένου να «ξεμπερδεύουν» τυπικά και νομικά με αυτή τους την υποχρέωση με το ελάχιστο δυνατό κόστος, δυνατότητα που τους προσφέρει η υπάρχουσα νομοθεσία. Πρόκειται για τις ΕξΥΠΠ (Εξωτερικές Υπηρεσίες Προστασίας και Πρόληψης), ιδιωτικές επιχειρήσεις που παρέχουν «συμβουλές» και «υποδείξεις» προς τους εργοδότες για την τήρηση μέτρων υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων. Δηλαδή και αυτές οι υπηρεσίες έχουν παραδοθεί στην επιχειρηματική δραστηριότητα με ευθύνη του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ, στο πλαίσιο της συνολικότερης πολιτικής ενίσχυσης της επιχειρηματικής δράσης στην Υγεία που υπαγορεύει η πολιτική της ΕΕ. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι δεν αναπτύχθηκαν ποτέ δημόσιες υπηρεσίες Υγείας και Ασφάλειας της εργασίας στην Ελλάδα, ενώ σε όλη την ΕΕ τέτοιες ιδιωτικές εταιρείες τείνουν να κυριαρχήσουν.

Μόλις το κράτος έδωσε τη δυνατότητα στο ιδιωτικό κεφάλαιο (Προεδρικό Διάταγμα 17/1996 και ΠΔ 95/1999), μια σειρά επιχειρηματίες άρχισαν να ιδρύουν τέτοιες εταιρείες. Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν περίπου 30 EξΥΠΠ. Ενδεικτικά αναφέρουμε δύο από τις μεγαλύτερες, την «Ergonomia», που καλύπτει εκατοντάδες επιχειρήσεις με περίπου 100.000 εργαζόμενους και απασχολεί πάνω από 150 Τεχνικούς Ασφάλειας και Γιατρούς Εργασίας, και τη «Γενική EΞΥΠΠ Προστασία» με πελάτες 1.200 επιχειρήσεις και 230.000 εργαζόμενους.

Οι ιδιοκτήτες των εταιρειών ΕξΥΠΠ δεν κρύβουν ότι νοιάζονται για την κερδοφορία των ίδιων και των επιχειρηματιών πελατών τους. «Πουλάνε το παραμύθι» ότι κερδοφορία, ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και προστασία της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων μπορούν να «πάνε μαζί». Οπως σημειώνεται στο σχετικό site της «Ergonomia», η «φιλοσοφία» της επιχείρησης είναι: «Η Τεχνογνωσία της Ergonomia οφείλει να οδηγεί σε εφαρμόσιμες λύσεις και αποτελέσματα με αξιόπιστο, γρήγορο και οικονομικό τρόπο» (σ.σ. οι υπογραμμίσεις δικές μας).

Τι σημαίνει προσαρμογή της υγείας και της ασφάλειας στα μέτρα της ανταγωνιστικότητας; Οτι η εργοδοσία ενδιαφέρεται για την προστασία της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων όσο αυτό διευκολύνει την κερδοφορία και μέχρι εκεί. Για τους καπιταλιστές και τις κυβερνήσεις τους η υγεία και η ασφάλεια στα πλαίσια της ανταγωνιστικότητας σημαίνει εργασιακός χώρος ασφαλής ώστε να μη διακόπτεται η παραγωγική διαδικασία και δεν επιβαρύνεται οικονομικά ο εργοδότης λόγω ενός ατυχήματος ή ασθένειας. Στο ίδιο πλαίσιο, στις λεγόμενες επιχειρήσεις «χαμηλού κινδύνου» με λιγότερα από 50 άτομα τα καθήκοντα του Τεχνικού Ασφάλειας μπορεί να αναλάβει ο ίδιος ο εργοδότης «ύστερα από ειδική εκπαίδευσή του». Ενώ δεν προβλέπεται γιατρός εργασίας παρά μόνο όταν οι εργαζόμενοι εκτίθενται σε συγκεκριμένους βλαβερούς παράγοντες, όπως οι καρκινογόνες ουσίες.

Αυτό το ρητό αναδεικνύεται σε πραγματική φιλοσοφία των ΕξΥΠΠ. Τα αδιέξοδα που γεννούν οι κανόνες της αγοράς βιώνουν με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο οι εργαζόμενοι στις ΕξΥΠΠ Τεχνικοί Ασφάλειας (ΤΑ) και Γιατροί Εργασίας (ΓΕ), που βρίσκονται στη μέγκενη δύο καπιταλιστών. Του εργοδότη τους και του πελάτη.

Για παράδειγμα, σε μεγάλα εμπορικά καταστήματα, σούπερ μάρκετ, κλπ., για λόγους προστασίας των εμπορευμάτων τους και εκμετάλλευσης όλου του χώρου, όλες οι έξοδοι κινδύνου είναι κλεισμένες με ράφια. «Εχει συμβεί σε τέτοια πολυκαταστήματα και να γίνει υπόδειξη, ότι τα ράφια πρέπει να απομακρυνθούν από ορισμένα σημεία. Τότε η εργοδοσία παρεμβαίνει και λέει ότι αυτό δεν πρέπει να γραφτεί στο Βιβλίο Υποδείξεων, πρέπει να το διαπραγματευτούμε», λένε στον «Ρ» Τεχνικοί Ασφάλειας, εργαζόμενοι σε ΕξΥΠΠ. Είναι ενδεικτικό ότι πολύ συχνά οι ΕξΥΠΠ στέλνουν τις παρατηρήσεις των ΤΑ και των ΓΕ με ένα τυπικό υπόμνημα ακόμα και μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail), προκειμένου να μην καταγραφούν στο Βιβλίο Υποδείξεων. Στο Βιβλίο Υποδείξεων οι ΤΑ και οι ΓΕ γράφουν τις παρατηρήσεις τους, οι οποίες έχουν συμβουλευτικό χαρακτήρα. Μόνο η Επιθεώρηση Εργασίας μπορεί να υποδείξει στον εργοδότη να τις εφαρμόσει. Ωστόσο, οι έλεγχοι της Επιθεώρησης Εργασίας είναι αραιοί και τυπικοί, δεν έχουν στον προσανατολισμό τους την ανάδειξη της εργοδοτικής ευθύνης, αλλά λειτουργούν συμβιβαστικά ανάμεσα σε εργοδότες και εργαζόμενους.

Ταυτόχρονα, οι υπηρεσίες της Επιθεώρησης Εργασίας είναι υποστελεχωμένες. Για παράδειγμα, για ολόκληρη τη Δυτική Αττική, που έχει χιλιάδες επιχειρήσεις, προβλέπονται μόλις 17 οργανικές θέσεις κοινωνικών επιθεωρητών. Μάλιστα, οι επιθεωρητές εργασίας επιφορτίζονται συχνά και με άλλες εργασίες, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο το έργο του ελέγχου της τήρησης κι αυτής ακόμα της ελλιπούς εργατικής νομοθεσίας και των μέτρων υγιεινής και ασφάλειας στους χώρους δουλειάς.

Οι εργοδότες, ωστόσο, δε θέλουν ούτε στο Βιβλίο Υποδείξεων να υπάρχει η παρατήρηση του ΤΑ ή του ΓΕ, γιατί αν το δει η Επιθεώρηση Εργασίας θα τους υποδείξει να συμμορφωθούν, αλλιώς είναι στην ευχέρειά της να βάλει πρόστιμο. Πολλές φορές οι εργοδότες προτιμούν το πρόστιμο από την εφαρμογή των μέτρων που τους κοστίζουν περισσότερο...

Οι ιδιοκτήτες των ΕξΥΠΠ και οι εργοδότες είναι «συνεταιράκια» στην απόκρυψη του επαγγελματικού κινδύνου. Είναι πολλές οι φορές που οι ιδιοκτήτες των ΕξΥΠΠ ζητούν από τους ΤΑ και τους ΓΕ να «συμμορφωθούν» με την κερδοφορία των καπιταλιστών, καθώς κάποια «υπερβολική» υπόδειξη θίγει τη σχέση της με την επιχείρηση - πελάτη. Αυτός άλλωστε είναι ο ρόλος των ΕξΥΠΠ: Να προσφέρουν ψευδεπίγραφες, εικονικές υπηρεσίες πρόληψης και προστασίας των εργαζομένων με χαμηλό κόστος για τους εργοδότες και για τις ίδιες. Αντικειμενικά, δηλαδή, ο τρόπος λειτουργίας τους δυσκολεύει ακόμα παραπέρα να υλοποιηθούν οι υποδείξεις, τα μέτρα που προτείνουν οι ΤΑ και οι ΓΕ.

Είναι συχνό φαινόμενο Γιατροί Εργασίας και Τεχνικοί Ασφάλειας να απολύονται από τις ΕξΥΠΠ ή να αλλάζουν θέση μετά από υπόδειξη του εργοδότη - πελάτη που θέλει να ξεφορτωθεί κάποιους «ενοχλητικούς» για την κερδοφορία του. Ταυτόχρονα, είναι οι ίδιες οι ΕξΥΠΠ που, όταν οι ΤΑ και οι ΓΕ υποδείξουν μετρήσεις για την εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου, βάζουν εμπόδια ώστε ο εργοδότης να μην προχωρήσει στην υλοποίηση των πιο στοιχειωδών υποχρεώσεών του, που προβλέπονται από το νόμο. Αυτή είναι η λογική της παροχής φθηνότερων υπηρεσιών. Σε αυτά τα πλαίσια του χαμηλού κόστους, οι ΕξΥΠΠ δε διαθέτουν καν τον αναγκαίο εξοπλισμό για τη μέτρηση του επαγγελματικού κινδύνου.

Στην περίπτωση των ΕξΥΠΠ ο Τεχνικός Ασφάλειας κι ο Γιατρός Εργασίας υφίστανται διπλή πίεση, αφενός από την εταιρεία στην οποία εργάζονται και αφετέρου από την επιχείρηση την οποία «συμβουλεύουν». Πιέσεις για να μην κάνουν τις αναγκαίες υποδείξεις με επιστημονικά κριτήρια, να μην προχωρούν στην εκπαίδευση και ιατρική εξέταση των εργαζομένων (με το επιχείρημα ότι έτσι ...«απασχολούνται από τη δουλειά τους»), να μην προχωρούν σε μετρήσεις παραγόντων που θα αποδεικνύουν ότι το περιβάλλον εργασίας είναι βλαπτικό για τους εργαζόμενους, κ.ά.

Μεγάλη, όμως, είναι και η πίεση για όσους ΤΑ και ΓΕ εργάζονται ως μισθωτοί ή ελεύθεροι επαγγελματίες σε κάποια επιχείρηση, από τη στιγμή που υπάρχει εξαρτημένη σχέση εργασίας (Εσωτερικές Υπηρεσίες Προστασίας και Πρόληψης - ΕσΥΠΠ). Οι ΤΑ και ΓΕ, ανεξάρτητα από την επιστημονική τους γνώση, πιέζονται να συνυπολογίζουν στις υποδείξεις τους το κόστος για την τήρηση των μέτρων πρόληψης και προστασίας. Συχνά υποκύπτουν στις πιέσεις αυτές και προσπαθούν να μην υποδείξουν κάτι που μπορεί να αυξήσει το κόστος για τον εργοδότη τους, καθώς αυτό μπορεί να τους στοιχίσει τη δουλειά τους. Την ίδια στιγμή, και ενώ οι υποδείξεις τους δεν έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα για τον εργοδότη, πολύ συχνά βρίσκονται υπόλογοι και διώκονται ποινικά σε περίπτωση εργατικού «ατυχήματος». Δηλαδή, μεταφέρεται η εργοδοτική ευθύνη στους ΤΑ, ενώ ουσιαστικά είναι απλοί «σύμβουλοι» και δεν έχουν καμία δικαιοδοσία από το νόμο να σταματήσουν την παραγωγή σε περίπτωση που διαπιστώσουν κίνδυνο για τους εργαζόμενους, ακόμα και κραυγαλέα παραβίαση των μέτρων υγείας και ασφάλειας.

Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του γιατρού Εργασίας Ν. Ράτσου, τον οποίο η εργοδοσία του Καζίνο - Ξενοδοχείου και Τελεφερίκ Πάρνηθας απέλυσε τον περασμένο Απρίλη, γιατί - όπως είχε καταγγείλει με ανακοίνωσή του το επιχειρησιακό σωματείο - «ο συγκεκριμένος γιατρός ασκούσε με ευσυνειδησία τα καθήκοντά του βάζοντας πάνω από τα οικονομικά συμφέροντα της εταιρείας τη ζωή και την ασφάλεια των εργαζομένων». Μερικά από τα τελευταία «σοβαρά» παραπτώματα του γιατρού, όπως αναφερόταν στην ανακοίνωση, ήταν ότι αντιδρούσε έντονα για την ποιότητα του φαγητού των εργαζομένων, συνέχιζε (παρά τις υποδείξεις) να παίρνει ξεκάθαρη, αντικειμενική θέση για τις αιτίες των εργατικών ατυχημάτων. Ζητούσε να κατατεθεί στο αρμόδιο Κέντρο Πρόληψης Επαγγελματικού Κινδύνου (ΚΕΠΕΚ) γραπτή εκτίμηση επαγγελματικού κινδύνου (σ.σ. το οποίο αποτελεί εργοδοτική ευθύνη), που παρά τις παρεμβάσεις και του σωματείου δεν έχει κατατεθεί εδώ και πέντε χρόνια.

Η προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων δεν μπορεί να βρίσκεται στα χέρια των επιχειρηματιών. Είναι ανάγκη σήμερα όσο ποτέ το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα να διεκδικήσει ουσιαστικά μέτρα υγείας και ασφάλειας στους τόπους δουλειάς, να ελέγχει το κράτος τους εργοδότες για την εφαρμογή τους, αλλά και κατάργηση κάθε επιχειρηματικής δράσης στο χώρο της Υγιεινής και της Ασφάλειας της Εργασίας. Οι ευθύνες του εργοδοτικού και κυβερνητικού συνδικαλισμού που, προστατεύοντας την «ανταγωνιστικότητα» των επιχειρήσεων, καλύπτουν τους εργοδότες σε αυτόν τον τομέα είναι τεράστιες. Ταυτόχρονα, οι μισθωτοί επιστήμονες, ΤΑ και ΓΕ, πρέπει να ορθώσουν το ανάστημά τους να μην υποκύπτουν στις εργοδοτικές πιέσεις και να συμπορευτούν με τις διεκδικήσεις του ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος.

Οπως σημειώνει στον «Ρ» ο Ηλίας Τσιμπουκάκης, εκπρόσωπος της ΕΣΑΚ στο ΔΣ Σωματείου Μισθωτών Τεχνικών:

«Στα πλαίσια του συστήματος όπου κίνητρο και σκοπός της παραγωγής είναι το κέρδος, η Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία εξετάζονται με κριτήριο το κόστος που έχουν στην κερδοφορία της επιχείρησης. Σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο, ο μισθωτός Τεχνικός Ασφάλειας, ως "σύμβουλος" με σχέση εξαρτημένης εργασίας προς τον εργοδότη, είναι ο "αποδιοπομπαίος τράγος" στον οποίο μετακυλίεται η εργοδοτική ευθύνη για τα εργατικά ατυχήματα, για την τήρηση των μέτρων Υγιεινής και Ασφάλειας. Η κατάσταση επιδεινώνεται με τη διεύρυνση του θεσμού των ιδιωτικών ΕξΥΠΠ εφόσον βρίσκεται πλέον σε καθεστώς διπλής εξάρτησης απ' τον εργοδότη του (ΕξΥΠΠ) και τον ιδιοκτήτη της επιχείρησης όπου ασκεί τα καθήκοντά του. Στην πράξη δημιουργείται μια κερδοφόρα αγορά φθηνών, ψευδεπίγραφων υπηρεσιών νομικής κάλυψης από "ευέλικτους" γυρολόγους εξωτερικούς σύμβουλους, σε πλήθος διαφορετικών επιχειρήσεων.

Στον αντίποδα της θεώρησης της Υ&ΑΕ με βάση την ανταγωνιστικότητα του κεφαλαίου βρίσκονται τα αιτήματα του ταξικού εργατικού κινήματος: Κατάργηση των ιδιωτικών ΕξΥΠΠ και δημιουργία αποκλειστικά κρατικού σώματος Τεχνικών Ασφάλειας και Ιατρών Εργασίας, νοσηλευτών, επισκεπτών υγείας κ.ά., το οποίο θα δραστηριοποιείται στο πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο επίπεδο αυτών των υπηρεσιών, οι οποίες θα είναι ενταγμένες οργανικά στο ενιαίο, αποκλειστικά Δημόσιο, Δωρεάν Σύστημα Υγείας (Κέντρα Υγείας, νοσοκομεία, ειδικά κέντρα) ενταγμένου στο Δημόσιο Δωρεάν Σύστημα Υγείας. Η κατοχύρωση της εργοδοτικής εισφοράς για την ασφαλιστική κάλυψη του επαγγελματικού κινδύνου. Η ουσιαστική διεύρυνση του θεσμού των ΒΑΕ, σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα επαγγελματικού κινδύνου. Αιτήματα που εντάσσονται στη μόνη προοπτική για τη διασφάλιση της ζωής και της υγείας των εργαζομένων: Να πάρουν οι ίδιοι την τύχη τους στα χέρια τους, να ανατρέψουν τους συσχετισμούς ώστε να έρθει στο προσκήνιο ο άλλος δρόμος ανάπτυξης με κοινωνική ιδιοκτησία στους στρατηγικούς τομείς και τη μεγάλη βιομηχανική παραγωγή, ώστε να υποταχθεί η παραγωγική διαδικασία στην ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών μέσα από τον κεντρικό σχεδιασμό και τον εργατικό έλεγχο».