Ενα μήνα έκανε απεργία πείνας η Αμινάτου Χαϊντάρ, προκειμένου να της επιτραπεί να επιστρέψει στη Λ' Ααγιούν, την πρωτεύουσα της κατεχόμενης Δ. Σαχάρας. Η 42χρονη Αμινάτου, που είναι πολύ γνωστή για τον αγώνα της για την ανεξαρτησία της πατρίδας της και του λαού της, των Σαχράουι, απελάθηκε από τις μαροκινές αρχές όταν έφτασε στη Λ' Ααγιούν, επειδή δήλωσε Σαχράουι και όχι μαροκινή. Μάλιστα, οι μαροκινές αρχές τής πήραν το διαβατήριό της, γεγονός που επικαλούνταν οι ισπανικές αρχές ως πρόβλημα για να μην της επιτρέπουν να επιβιβαστεί σε αεροσκάφος για την πατρίδα της. Τελικά, το ζήτημα διευθετήθηκε μετά από σχετική απόφαση που έλαβε, υπό πίεση, η ΕΕ.

Η υπόθεση της Αμινάτου έφερε, στα τέλη του 2009, στο προσκήνιο, με τον πλέον γλαφυρό τρόπο, το ζήτημα της Δυτικής Σαχάρας, μίας από τις πλέον πολύχρονες «παγωμένες συγκρούσεις», όπως ονομάζονται στην ορολογία της διεθνούς διπλωματίας. To ζήτημα της τελευταίας περίπτωσης αποικιοκρατίας στην Αφρική, όπως επιμένει να υποστηρίζει το Μέτωπο Πολισάριο, που αποτελεί τον κορμό της ηγεσίας της Αραβικής Λαϊκής Δημοκρατίας της Σαχάρας, που ιδρύθηκε παρά την κατοχή.

Η Δυτική Σαχάρα ήταν ισπανική αποικία μέχρι το 1975. Το Μέτωπο Πολισάριο, ένοπλη οργάνωση των αυτοχθόνων, από το 1973 μαχόταν κατά της αποικιοκρατίας. Ο βασιλιάς Χασάν του Μαρόκου, όμως, φαίνεται ότι είχε άλλη άποψη. Η «Πράσινη πορεία», η πορεία 350.000 Μαροκινών άοπλων, με το Κοράνι στο χέρι, που διέσχιζαν την έρημο επί ενάμιση μήνα για να φθάσουν στη Δ. Σαχάρα «επειδή ήταν θέλημα Θεού» (και απόφαση του τότε βασιλιά Χασάν) έχει μείνει ιστορική. Ετσι, μεγάλο μέρος της Δ. Σαχάρας τέθηκε υπό μαροκινή κατοχή αμέσως μετά την ισπανική αποχώρηση.

Οι ένοπλες συγκρούσεις διήρκεσαν 16 χρόνια. Ηδη, όμως, από το 1977, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είχε απορρίψει τους ισχυρισμούς του Μαρόκου περί ύπαρξης ιστορικών φυλετικών δεσμών που να δικαιολογούν την κατοχή. Το 1979 η Μαυριτανία, που μέχρι τότε διεκδικούσε μέρος της Δ. Σαχάρας, απέσυρε το αίτημά της. Από το 1975 και μετά, η, επίσης, γειτονική Αλγερία συντάσσεται ανοιχτά υπέρ του Μετώπου Πολισάριο.

Το 1991, ο ΟΗΕ, χαρακτηρίζοντας «αποικιοκρατία» τη μαροκινή κατοχή, προτείνει κατάπαυση του πυρός και διεξαγωγή δημοψηφίσματος, κατά το οποίο οι κάτοικοι της Δ. Σαχάρας θα καλούνταν να επιλέξουν ανάμεσα στην προσάρτηση στο Μαρόκο και στην ανεξαρτησία. Αρχικά, η πρόταση του ΟΗΕ γίνεται δεκτή εκατέρωθεν (απόφαση 690). Η διοργάνωση και η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος τέθηκε υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και οι δύο εμπλεκόμενες πλευρές το αποδέχθηκαν.

Στη Δ. Σαχάρα απεστάλη (και στο ελεύθερο και στο κατεχόμενο τμήμα) ειδική «ειρηνευτική δύναμη» (Minurso) υπεύθυνη για τη διοργάνωση και διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Πρώτο μέλημα: Ποιος έχει το δικαίωμα να ψηφίσει. Αρχίζει σύνταξη εκλογικών καταλόγων. Το 1995, η μαροκινή ηγεσία μπλόκαρε για πρώτη φορά τη διαδικασία, αποστέλλοντας προς την Minurso, χιλιάδες Μαροκινούς εποίκους με το αίτημα να συμπεριληφθούν στους καταλόγους. Η Minurso το απέρριψε και η όλη διαδικασία σταμάτησε.

Για να αποφευχθεί το αδιέξοδο, στην περιοχή έσπευσε, ως ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ, ο πρώην ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, ο Τζέιμς Μπέικερ. Μετά από δύο γύρους διαμεσολαβήσεων (1997, 1999), το θέμα ξαναφτάνει σε εμπλοκή, καθώς το Μαρόκο επιμένει στην συμπερίληψη των εποίκων στους εκλογικούς καταλόγους.

Ακολουθεί νέα παρέμβαση Μπέικερ, που παρουσιάζει μια τροποποιημένη εκδοχή του σχεδίου του ΟΗΕ, που προβλέπει ότι ο λαός της Δ. Σαχάρας θα κληθεί στις κάλπες να επιλέξει ανάμεσα στην αυτοδιάθεση, ένα σύστημα αυτονομίας, και την προσάρτηση στο Μαρόκο. Επίσης, προβλέπει «διεύρυνση» των εκλογικών καταλόγων, καθώς αναγνωρίζεται δικαίωμα ψήφου και σε όσους ανθρώπους έχουν εγκατασταθεί στο έδαφος της Δ. Σαχάρας μόνιμα, αν και είναι μαροκινής καταγωγής, δηλαδή στους εποίκους.

Παρ' όλα αυτά, η μαροκινή ηγεσία αρνείται και πάλι. Παρουσιάζει δικό της σχέδιο, που προβλέπει προσάρτηση του κατεχόμενου εδάφους επικαλούμενη ιστορικούς λόγους και μία συμφωνία με τους Ισπανούς αποικιοκράτες.

Εκτοτε, η κατάσταση έχει «παγώσει». Τον Ιούλη 2002, το Συμβούλιο Ασφαλείας, με νέα απόφασή του, επαναφέρει το αίτημα δημοψηφίσματος και αποστέλλει νέο διαμεσολαβητή, τον Κρίστοφερ Ρος. Η μαροκινή ηγεσία, επιδιώκοντας σαφώς να δώσει άλλες διαστάσεις στο ζήτημα, επιμένει σε συνομιλίες μεταξύ Μαρόκου και Αλγερίας, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για διμερές ζήτημα που αφορά ένα αμφισβητούμενο έδαφος. Το Αλγέρι, μέχρι σήμερα, αρνείται κατηγορηματικά να εμπλακεί σε μια υπόθεση που δεν το αφορά, όπως δηλώνει. Και αυτή η διαμεσολάβηση οδηγείται σε αδιέξοδο.

Ετσι, μέχρι σήμερα, η δύναμη του ΟΗΕ (Minurso) παραμένει στο πάντα διαιρεμένο έδαφος της Δ. Σαχάρας. Ενα επίμηκες μικρό τμήμα στα ανατολικά, αυτό που συνορεύει με την Αλγερία κυρίως, ελέγχεται από το Μέτωπο Πολισάριο, δηλαδή την κυβέρνηση της Αραβικής Λαϊκής Δημοκρατίας της Σαχάρας. Η έδρα της κυβέρνησης βρίσκεται σ' έναν από τους δεκάδες καταυλισμούς προσφύγων που φιλοξενούνται στο αλγερινό έδαφος, στο Τιντούφ και υπολογίζεται ότι φιλοξενούν 100.000 - 120.000 ανθρώπους. Το έτερο κομμάτι, και μεγαλύτερο το οποίο «βλέπει» στον Ατλαντικό, βρίσκεται υπό μαροκινή κατοχή. Τα δύο αυτά κομμάτια χωρίζονται από ένα τεράστιο τείχος.

Το κατεχόμενο, από το Μαρόκο, τμήμα της Δ. Σαχάρας είναι και το πλέον πλούσιο. Διόλου τυχαία, η μαροκινή ηγεσία το χαρακτηρίζει ως «το χρήσιμο τμήμα της Σαχάρας» αφού έχουν εντοπιστεί και πετρελαϊκά κοιτάσματα. Το Μαρόκο έχει συνάψει σειρά συμφωνιών για την εκμετάλλευση του πλούτου του με πολυεθνικές εταιρείες. Ο ΟΗΕ έχει προχωρήσει σε καταδίκη των συμφωνιών αυτών και έχει κινήσει νομικές διαδικασίες εναντίον τους. Επί του πρακτέου, πάντως, τίποτε δεν έχει επηρεαστεί.

Είναι προφανές ότι πρόκειται για τακτική απομύζησης και παγίωσης της κατάστασης στα Κατεχόμενα, μια τακτική που έχει γίνει γνωστή, υπό άλλες μορφές, από την ισραηλινή κατοχή. Σε αυτήν την απομύζηση θα πρέπει να ενταχθεί και η υπεραλιεία των ακτών της Δ. Σαχάρας.

Ταυτόχρονα, χιλιάδες άνθρωποι μεταφέρθηκαν από το Μαρόκο στο κατεχόμενο τμήμα. Σήμερα, εκτιμάται ότι για κάθε Σαχράουι αντιστοιχούν τουλάχιστον 4 έποικοι, χωρίς να συνυπολογίσει κανείς τα στρατεύματα που φθάνουν τις 180.000 και τους ανθρώπους που έχουν μετακινηθεί στα Κατεχόμενα για λόγους εργασίας, όπως, π.χ., είναι τα χωριά των Μαροκινών ψαράδων.

Οι Σαχράουι που ζουν στα Κατεχόμενα αγγίζουν το 40% του συνολικού τους πληθυσμού. Το υπόλοιπο 60% βρίσκεται στους προσφυγικούς καταυλισμούς στην Αλγερία, στη Μαυριτανία, στο ελεύθερο τμήμα και στο εξωτερικό. Αυτό το 40% υφίσταται διώξεις, αποκλεισμούς, βασανιστήρια, εξαφανίσεις, φυλακίσεις, μια τύχη που περιμένει και όσους Μαροκινούς τολμήσουν να ταχθούν υπέρ της ανεξαρτησίας της Δ. Σαχάρας.Αυτό το 40% δεν έχει δικαίωμα στο συνδικαλισμό, στην έκφραση της άποψής του, στην τήρηση των παραδόσεών του. Δε βρίσκουν σταθερή εργασία, δεν αμείβονται το ίδιο, δεν τους επιτρέπεται να έχουν δικές τους επιχειρήσεις, εκτός και αν δηλώσουν Μαροκινοί.

Το ανεξάρτητο τμήμα της Δ. Σαχάρας ελέγχεται από το Μέτωπο Πολισάριο και ανακήρυξε την ανεξαρτησία του το 1975. Ως Αραβική Λαϊκή Δημοκρατία της Σαχάρας έχει αναγνωριστεί από τον Οργανισμό Αφρικανικής Ενότητας, απόφαση που οδήγησε στην αποχώρηση του Μαρόκου.

Το Μέτωπο Πολισάριο, με ό,τι μέσα διαθέτει, έχει κάνει προσπάθεια να αναπτύξει ιδιαίτερα τους τομείς της Εκπαίδευσης και της Υγείας. Είναι γεγονός, όπως προκύπτει και από τις εκθέσεις ανθρωπιστικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, ότι η κατάσταση που επικρατεί σε αυτό το τμήμα της Δ. Σαχάρας, από την άποψη των ατομικών ελευθεριών, των δικαιωμάτων των γυναικών, της θρησκευτικής ανεκτικότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών Υγείας και Παιδείας, είναι μια όαση. Ενδεικτικό, ίσως, είναι ότι παρά την έλλειψη μέσων, την τελευταία 25ετία στο ελεύθερο έδαφος των Σαχράουι, αλλά και στους καταυλισμούς, δεν έχει εκδηλωθεί ούτε μία επιδημία, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στα γειτονικά αραβικά και αφρικανικά «οργανωμένα» κράτη.

Στο ελεύθερο τμήμα, βασικός παράγοντας κίνησης της οικονομίας είναι η διεθνής οικονομική βοήθεια. Η ΕΕ χορηγεί ετησίως 14 εκατομμύρια ευρώ, όπως και ο ΟΗΕ μέσα από τις διάφορες υπηρεσίες του, Υπατη Αρμοστεία για τους πρόσφυγες, Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα κλπ. Σημαντικότατη βοήθεια, ιδιαίτερα σε ιατρικό προσωπικό και υλικό, δίνεται, σε σταθερή βάση, στη Δυτική Σαχάρα από την Κούβα και από τις αυτόνομες κοινότητες της Ισπανίας.

Το θέμα της Δ. Σαχάρας βρίσκεται στην ατζέντα του ΟΗΕ από τη δεκαετία του '60. Η αδιαλλαξία της μαροκινής ηγεσίας είναι ξεκάθαρο ότι ενισχύεται από τις «ισχυρές πλάτες» που διαθέτει. Η Δ. Σαχάρα έχει εξαιρετικά πλούσιο υπέδαφος σε ορυκτά, κυρίως φώσφορο, σίδηρο και πιθανότατα πετρέλαιο. Επίσης, η γεωστρατηγική της θέση δεν είναι αμελητέα. «Βλέπει» στον Ατλαντικό και συνορεύει τόσο με τη βόρεια «αραβική» Αφρική, όσο και με την υποσαχάρεια.

Συχνά, αναλυτές παρομοιάζουν την περίπτωση της Δ. Σαχάρας με την Κύπρο ή ακόμη και το Παλαιστινιακό. Αλλεπάλληλες αποφάσεις του ΟΗΕ υπέρ των αιτημάτων και των δικαιωμάτων των Σαχράουι, διαδοχικές διαμεσολαβητικές πρωτοβουλίες, αλλά καμία ουσιαστική άσκηση πίεσης προς τη μαροκινή κατοχική δύναμη.

Ο ρόλος των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων είναι, και εδώ, καθοριστικός. Η Ισπανία, παρά τις ισορροπιστικές εντυπώσεις, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, έχει συσφίγξει τις σχέσεις της με το Μαρόκο, κυρίως στον τομέα της ασφάλειας και του ελέγχου των συνόρων.

Μεγάλος «παίχτης» είναι σαφώς η Γαλλία, που, μέχρι σήμερα, υποστηρίζει ανοιχτά το Μαρόκο, με το οποίο διατηρεί στενότατες οικονομικές σχέσεις. Το γαλλικό κεφάλαιο είναι ο μεγαλύτερος επενδυτής στο Μαρόκο, ενώ η γαλλική αγορά είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος του Ραμπάτ. Χαρακτηριστικό είναι ότι μόνον ο Πρόεδρος Σαρκοζί, στην τελευταία του επίσκεψη, υπέγραψε συμφωνίες 3 δισεκατομμυρίων ευρώ με τη μαροκινή ηγεσία, ενώ στο Μαρόκο φιλοξενείται η μεγαλύτερη γαλλική κοινότητα στο εξωτερικό.

Διόλου τυχαία λοιπόν, η γαλλική ηγεσία είναι θερμή υπέρμαχος της μαροκινής θέσης ότι το ζήτημα της Δυτικής Σαχάρας είναι διμερές θέμα που αφορά σ' ένα αμφισβητούμενο έδαφος μεταξύ του Μαρόκου και της Αλγερίας. Αλλωστε, οι γαλλικές πολυεθνικές κυριαρχούν στις επενδύσεις που έχουν γίνει στο κατεχόμενο, από το Μαρόκο, έδαφος της Δ. Σαχάρας. Τέλος, δεν θα πρέπει να παραλείψει κανείς την επιμονή του Παρισιού να σχηματιστεί η Ευρω-μεσογειακή ένωση, με συμμετοχή του Μαρόκου, χωρίς να υπάρχει καμία μνεία για το ζήτημα της κατοχής στη Δ. Σαχάρα.

Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, έχουν, επίσης, σταθεί στο πλευρό του Μαρόκου, επιδιώκοντας μεγαλύτερη διείσδυση, οικονομικά και διπλωματικά, τόσο στο ίδιο το βασίλειο, όσο και στο κατεχόμενο έδαφος. Θεωρούν, προφανώς, ότι τα εδάφη αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως προπύργιο περαιτέρω επέκτασης της ιμπεριαλιστικής τους επιρροής στην αφρικανική ήπειρο και σταδιακής μείωσης της αντίστοιχης παρουσίας του γαλλικού κεφαλαίου. Στο πλαίσιο της προσπάθειας αυτής, οι διμερείς σχέσεις ενισχύθηκαν, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, με πρόσχημα τη συνεργασία στην «αντιτρομοκρατική εκστρατεία» και συζητείται ακόμη και η δημιουργία κάποιου είδους στρατιωτικής βάσης στο μαροκινό έδαφος.

Παρά το γεγονός ότι ξεχωριστές ευρωπαϊκές ηγεσίες έχουν δημόσια ταχθεί υπέρ της ανεξαρτησίας της Δυτικής Σαχάρας (σε αυτές δεν περιλαμβάνονται επισήμως οι ελληνικές κυβερνήσεις) και παρά το ότι η ΕΕ έχει υιοθετήσει, κατά διαστήματα, ορισμένες «θετικές» αποφάσεις, όπως έγινε και προσφάτως, στην περίπτωση της Αμινάτου Χαϊντάρ, ο ρόλος της ΕΕ, συνολικά, είναι αρνητικός και επικίνδυνος. Η ΕΕ, λόγω των συμφωνιών (οικονομικών και εμπορικών) που έχει με το Μαρόκο, είναι, ίσως, ο κατεξοχήν παράγοντας που θα μπορούσε ν' ασκήσει πιέσεις για άρση της κατοχής.

Αντί γι' αυτό, έχει προχωρήσει σε ακόμη πιο αρνητικές θέσεις, καθώς βρίσκεται, ήδη, στη διαδικασία αναβάθμισης σε προνομιακό επίπεδο των σχέσεών της με το Μαρόκο. Η αναβάθμιση αυτή στηρίζεται σε μια συμφωνία αλιείας με το Μαρόκο, στην οποία η ΕΕ αποδέχτηκε να συμπεριληφθούν, ως μαροκινά, εδάφη και θαλάσσιες περιοχές που ανήκουν στη Δ. Σαχάρα.

Το Μέτωπο Πολισάριο, με ανακοινώσεις του, έχει χαρακτηρίσει τη συγκεκριμένη συμφωνία ως εξαιρετικά υποκριτική εξέλιξη, αφού σε επίπεδο λόγων η ΕΕ στηρίζει τις αποφάσεις του ΟΗΕ. Εκτιμά, επίσης, ότι πρόκειται για πολύ επικίνδυνη επιλογή, καθώς πρόκειται για μια συμφωνία παντελώς παράνομη με το Μαρόκο, την οποία προτίθεται και να επεκτείνει. Με τον τρόπο αυτό, υποστηρίζει το Μέτωπο Πολισάριο, η ΕΕ γίνεται μέρος του προβλήματος της Δ. Σαχάρας, υιοθετώντας τις θέσεις του μαροκινού κατακτητή, μια κίνηση που έρχεται να προστεθεί στην παράνομη δραστηριοποίηση αρκετών εταιρειών ευρωπαϊκών συμφερόντων στην κατεχόμενη Δ. Σαχάρα. Και προειδοποιεί την ΕΕ ότι η κατάσταση, πλέον, είναι εξαιρετικά τεταμένη και ότι οφείλει να εγκαταλείψει τις αμφισημίες και τα μισόλογα και να υιοθετήσει μια ξεκάθαρη θέση ως προς το ζήτημα της Δ. Σαχάρας.

Είναι ξεκάθαρο ότι το πρόβλημα της Δ. Σαχάρας είναι ένα πρόβλημα τερματισμού της αποικιοκρατίας, είναι πρόβλημα κατοχής. Και δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη αν δεν αρθούν οι αιτίες του προβλήματος. Οσο διαιωνίζεται αυτή η αδικία, τόσο πιο εύθραυστη γίνεται και η κατάπαυση πυρός που ισχύει από το 1991 μέχρι σήμερα, κάτι που έχει υπογραμμίσει και το Μέτωπο Πολισάριο αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο ακόμη και μιας νέας στρατιωτικής ανάφλεξης στην περιοχή. Αν κάτι τέτοιο, όντως, συμβεί, τότε οι συνέπειες δε θα αφορούν μόνο το Μαρόκο, αλλά και τους λαούς όλων των μεσογειακών χωρών, ευρωπαϊκών και αφρικανικών, που για μια ακόμη φορά θα κληθούν να πληρώσουν το τίμημα των ιμπεριαλιστικών σχεδιασμών.