Πρωτομαγιά του 1909 γεννήθηκε. Ημέρα, σύμβολο των μακρόχρονων αγώνων και των απροσμέτρητων θυσιών των ταπεινών και καταφρονέμων, των προλεταρίων όλης της Γης. Ο Γιάννης Ρίτσος χαιρόταν που γεννήθηκε την ημέρα της παγκόσμιας εργατιάς. Aξιώθηκε να πορευτεί μαζί της, να υμνήσει τους αγώνες, να θρηνήσει τους θυσιασμένους ήρωές της. Μέρα Μαγιού έγραψε και το υπέρτατου, μοναδικού, αθάνατου κάλλους, ποίημά του «Επιτάφιος». Εργο πανανθρώπινο, διαχρονικό και επίκαιρο.

Οσο κι αν προσπάθησαν οι εχθροί της εργατιάς να ξεστρατίσουν την Πρωτομαγιά της, να σβηστεί η μνήμη των ηρώων της και να χαθεί, η μνημείωσή της ακολουθεί τους συνεχιζόμενους αγώνες της εργατικής τάξης, δαφνοστεφανομένης πάντα με τον αριστουργηματικό θρήνο και αίνο, τον «Επιτάφιο», έτσι όπως δοξολογεί ο ποιητής διά στόματος της μάνας του Τάσου Τούση. Του νεκρού καπνεργάτη κομμουνιστή, στους απεργιακούς αγώνες, στη Θεσσαλονίκη, που ξεκίνησαν το Μάρτη, και κλιμακώθηκαν την Πρωτομαγιά του '36, και συνεχίστηκαν και τις επόμενες μέρες. Θορυβημένοι τότε από τον παλλαϊκό ξεσηκωμό οι εκμεταλλευτές των εργατών και η κυβέρνηση διατάσσουν τη Χωροφυλακή να στήσει, στις 8 του Μάη, πολυβολεία σ' όλη την πόλη. Στις 9 του Μάη η Χωροφυλακή χτυπάει στο ψαχνό τους απεργούς. Πέφτει νεκρός ο Τάσος Τούσης. Η μάνα του βλέπει το νεκρό γιο της, τρέχει, γονατίζει και οδύρεται πάνω από τη σορό του. Κάποιος περνά και φωτογραφίζει τη συνταρακτική εικόνα. Στις 10 του Μάη η φωτογραφία αυτή δημοσιεύεται στον «Ριζοσπάστη». Την ίδια μέρα, ο Γιάννης Ρίτσος βλέπει στον «Ρ» τη φωτογραφία και συγκλονίζεται. Στις 12 Μάη ο «Ρ» δημοσιεύει τα τρία ποιήματα, πρώτα ποιήματα με γενικό τίτλο «Μοιρολόι». Ακολουθούν άλλα 11 ποιήματα που κυκλοφορούν λίγο αργότερα με τίτλο «Επιτάφιος».

Στις 8/6/1936, κυκλοφορεί σε 10.000 αντίτυπα ο «Επιτάφιος» - «(Τραγούδια για το μακελειό της Θεσσαλονίκης)». Σε ελάχιστο διάστημα από το «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο» πουλήθηκαν 9.750 αντίτυπα του «Επιταφίου». Τα όργανα της μεταξικής δικτατορίας, άρπαξαν από το «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο» τα 250 απούλητα αντίτυπα, τα οποία μαζί μ' εκείνα που εντοπίστηκαν σε σπίτια διωκόμενων κομμουνιστών, τα έκαψαν μπροστά στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.

Τα ποιητικά μηνύματα του μεγάλου, διεθνούς ακτινοβολίας, κομμουνιστή ποιητή εξελίσσονται με κάθε ανάγνωση, σε κάθε εποχή, μέσα σε νέες ή διαφορετικές συνθήκες από εκείνες που τον ενέπνευσαν, που επηρέασαν τον οραματιστή της ζωής, τον ποιητή, τον θαμώνα της καρδιάς και της διαλεκτικής σκέψης. Ο ποιητής έχει συνείδηση της κοινωνικής, της ανθρώπινης αποστολής του, που του αναθέτει η ποίηση και που αυτός αναθέτει στην ποίησή του. Για εκείνον όπως είχε πει σε συνέντευξή του «Το ποίημα ξεπηδάει από μιαν ανάγκη ν' αποδοθεί η σιωπή, από μιαν εντολή της ανθρώπινης προϊστορίας, ιστορίας και μεθιστορίας. Μια εντολή που δίνεται στον ποιητή άθελά του κι εκφράζεται μέσα απ' αυτόν. Γράφοντας ποίηση κάνει, χωρίς να το ξέρει, μια μάχη, σώμα με σώμα, με το θάνατο. Κι όταν λέμε θάνατο δεν εννοούμε μόνο τον φυσικό, αλλά και όλες τις μορφές κοινωνικού θανάτου. Η καταπίεση, η σκλαβιά, οι επιθυμίες που δεν εκπληρώνονται, όλα αυτά είναι μια καθημερινή εκτέλεση, ένας θάνατος. Κι όσο θα υπάρχει ο θάνατος, θα υπάρχει και η αντίσταση στο θάνατο. Μια αναμέτρηση μ' αυτή τη μορφή του θανάτου είναι η πολιτική ποίηση (ή τουλάχιστον η δική μου πολιτική ποίηση) μια μάχη για να φτάσουμε στο "αταξικό γαλάζιο"».

Ο Γιάννης Ρίτσος συντάχθηκε με το κομμουνιστικό κίνημα στην εξαιρετικά δύσκολη δεκαετία του '30. «Σπούδασε» τις μαρξιστικές ιδέες και συγχρωτίστηκε με τους επαναστατημένους της εποχής. Ο Γ. Ρίτσος εξεγειρόταν σε όλη του τη ζωή κατά της αδικίας, με το γόνιμο τρόπο του ανυπότακτου. Ηταν εναντίον της εξουσίας, όσο κι αν του στοίχισε αυτό. Πιστός στην κομμουνιστική ιδεολογία του και ασυμβίβαστος, αρνούνταν ό,τι καταστρέφει και υποβαθμίζει τη ζωή και υπηρετούσε ό,τι την έκανε να αξίζει.

Ο ποιητής που εξυμνεί την επανάσταση, την επαναστατική συμπεριφορά, το μεγαλείο των κοινωνικών αγώνων, μια μέρα σαν κι αυτή, σύμβολο των αγώνων της εργατικής τάξης, στέκεται πάντα εκεί και με την στεντόρεια φωνή του ενώνεται με τις φωνές όλων των αγωνιζόμενων ανθρώπων για να φωνάξουν: «Οχι γονατιστός / ολόρθος ανυψώνω την ακμαία / προσευχή μου/... αγιασθήτω τ' όνομα του Ανθρώπου /... αγιασθήτω η Ενάρετη Ειρήνη επί Γης και εν Υψίστοις...». Γιατί οι φωνές των κομμουνιστών σαν το «κομμένο στη μέση τσιγάρο»... «γυρίζει από στόμα σε στόμα, όπως ένα φανάρι που ψάχνει το δάσος». Οι κομμουνιστές «βρίσκουμε τη φλέβα που φτάνει στην καρδιά της άνοιξης, χαμογελάμε», σφίγγοντας το χέρι του συντρόφου μας, υπερασπιζόμενοι πάντα «αυτά τα κόκκινα σημάδια στους τοίχους», που ήταν από αίμα και που δεν θα επιτρέψουμε να πάει χαμένο.

Ο,τι κι αν ξέρεις περί της έκθεσης εικαστικών έργων και φωτογραφίας στη Ζώνη Περάματος, δε φθάνει για να σε προετοιμάσει για όσα δεις περνώντας τη βιομηχανική πύλη της. Πίνακες, φωτογραφίες, γλυπτά, εικαστικές κατασκευές έχουν γίνει ένα «σώμα» με τα μηχανήματα και εργαλεία του ναυπηγείου. Και μόνο ο κόσμος που την επισκέπτεται αποδείχνει πως μετουσιώνεται σε μια ακόμα πράξη αντίστασης - καλλιτεχνικής, ταξικής, εν τέλει πολιτικής.

Στην είσοδο οι ίδιοι καλλιτέχνες, σε βάρδιες, ξεναγούν το κοινό, όποτε χρειάζεται. Και χρειάζεται, αφού σχεδόν καθημερινά πραγματοποιούνται επισκέψεις σχολείων και άλλων φορέων. Λ.χ., χτες συναντήσαμε τους ενήλικες μαθητές του σχολείου 2ης Ευκαιρίας Πειραιά. «Κάθε χρόνο ερχόμαστε», λέει η δασκάλα τους Μαρία Καγιαβή. Η ίδια και οι μαθητές της μας εξηγούν πως «η σημασία της έκθεσης είναι ότι η Τέχνη δεν απέχει από τη ζωή». Οι ίδιοι εξάλλου είναι εργαζόμενοι, ανάμεσά τους αρκετοί άνεργοι, μερικοί μάλιστα είναι εργάτες της Ζώνης.

Ιδιες εντυπώσεις έχουν και οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες. Ο φωτογράφος Δημήτρης Καρπούζης μας λέει ότι τα τελευταία χρόνια η ανεργία χτύπησε τη Ζώνη. «Πριν λίγα χρόνια μπαινόβγαιναν τα πλοία, τώρα ζήτημα να βρεις ένα. Πλακώνεται η ψυχή σου». Χτες έγιναν και παράλληλες εκδηλώσεις. Στο χώρο της έκθεσης δόθηκε η παράσταση της θεατρικής ομάδας «εκτός σχεδίου» με το έργο του Γιώργου Χασάπογλου «Οι κουραμπιέδες». Η ομάδα αποτελείται από ερασιτέχνες - εργαζόμενους, με έδρα το Καματερό και αναπτύσσει πολύπλευρη πολιτιστική δράση εκτός από θεατρική. Ο επικεφαλής της ομάδας, Σήφης Μανταδάκης, μας είπε ότι «η συμμετοχή μας είναι αυτονόητη γιατί πιστεύουμε στους αγώνες των εργαζομένων, ειδικά στους αγώνες που είναι ταξικά προσανατολισμένοι. Ετσι από τη στιγμή που προσκληθήκαμε το θεωρήσαμε αυτονόητη υποχρέωσή μας να συμμετάσχουμε. Αλλωστε για τρίτη 3η συνεχόμενη φορά συμμετέχουμε. Για μας η Ζώνη είναι οικείος χώρος, γιατί μπορεί να μην είμαστε βιομηχανικοί εργάτες, αλλά είμαστε εργαζόμενοι του μεροκάματου. Δε θεωρούμε, λοιπόν, ότι πρέπει να παίζουμε σε βελούδα. Το θέατρο πρέπει να είναι μέσα στη ζωή, στην καθημερινότητα. Μακάρι να μπορούσαμε να παίζουμε μέσα στα εργοστάσια και σε άλλους χώρους δουλειάς».

Η πολιτιστική ομάδα «εκτός σχεδίου» θα παρουσιάσει έργο και για το ΠΑΜΕ, στις 17/5 στο θέατρο «Τζένη Καρέζη».