ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 13 Αυγούστου 2000
Σελ. /24
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Πρωτεργάτης του κοινωνικού, νεορεαλιστικού κινηματογράφου

Ενας μήνας συμπληρώνεται σήμερα από το θάνατο του σκηνοθέτη και αγωνιστή Στέλιου Τατασόπουλου

Από την ταινία του Στ. Τατασόπουλου «Κοινωνική σαπίλα»
Από την ταινία του Στ. Τατασόπουλου «Κοινωνική σαπίλα»
«Ο κινηματογράφος», έλεγε, «είναι κίνηση, εναλλαγή εικόνων, ανθρωπιά και όχι υποθέσεις βίας και αρρωστημένης φαντασίας... Κάθε στιγμή αντιμετωπίζουμε καταστάσεις κοινωνικές πολύ άσχημες. Πρέπει να μιλήσουμε για την κοινωνία, να καλυτερέψουμε τη ζωή των ανθρώπων». Ο ίδιος αφιέρωσε τη ζωή του στην υπηρεσία της τέχνης του κινηματογράφου και μαζί στην υπεράσπιση των μεγάλων ιδανικών, της ελευθερίας, του ανθρωπισμού, του σοσιαλισμού. Τριάντα μέρες συμπληρώνονται από το «φευγιό» του Στέλιου Τατασόπουλου(πέθανε στις 13 του Ιούλη), του τολμηρού πρωτεργάτη του κοινωνικού και νεορεαλιστικού κινηματογράφου στον τόπο μας. Τα 92 χρόνια της ζωής του σημαδεύτηκαν από τη σκληρή πραγματικότητα μιας Ελλάδας που κοπίαζε να ορθώσει το ανάστημά της, έχοντας ως μόνη βοήθεια τη λαχτάρα του λαού της για πρόοδο. Παιδί μιας οικογένειας με βαθιές αγωνιστικές παραδόσεις, μέχρι το τέλος της ζωής του υπηρέτησε με πάθος την τέχνη του. Ούτε μια μέρα της ζωής του δε σταμάτησε να παλεύει δίπλα στο λαό, μέσα στο λαό, για το λαό, παραμένοντας στις γραμμές του ΚΚΕ. Είτε στα μαύρα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου, είτε αργότερα στη δικτατορία και στα χρόνια που ακολούθησαν ο Στ. Τατασόπουλος ήταν πάντα ακούραστος εργάτης του πολιτισμού, κατορθώνοντας να μας παραδώσει ένα πλούσιο έργο, που συχνά αποτελεί ιστορική καταγραφή της ζωής του καθημερινού ανθρώπου. Το έργο του, όπως ανέφερε η Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών, η οποία τον είχε ανακηρύξει επίτιμο πρόεδρό της, «θα μείνει η μεγαλύτερη υποθήκη στους νεότερους του Ελληνικού Κινηματογράφου».

Παράδειγμα καλλιτέχνη και αγωνιστή

Στ. Τατασόπουλος
Στ. Τατασόπουλος
Το κινηματογραφικό του ξεκίνημα το 1928 σχεδόν ταυτίζεται με αυτό του ελληνικού κινηματογράφου. Είναι ο πρώτος που σπούδασε τον κινηματογράφο στο εξωτερικό, ο πρώτος που είδε την τέχνη του σε άρρηκτη σχέση με τα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα. Είχε την τόλμη όχι μόνο ν' ασχοληθεί εκείνη την εποχή με τον κινηματογράφο αλλά κυρίως να καταγγείλει μέσα από το έργο του την κοινωνική αδικία και να υπερασπιστεί τις ιδέες, τα ιδανικά του. Υπηρετώντας την αλήθεια δε δίστασε να κατεβεί και να κινηματογραφήσει τα σμυριγδωρυχεία της Νάξου, δημιουργώντας την ταινία του «Μαύρη γη», με πρωταγωνιστές τους εργάτες. Κατέγραψε την κοινωνική σαπίλα στην ομώνυμη ταινία του, το 1932, το πρώτο κινηματογραφικό έργο, που έβαλε τα θεμέλια ενός πραγματικά εθνικού και προοδευτικού κινηματογράφου. Κινηματογράφησε το αντάρτικο και, παρά τους κινδύνους που διέτρεχε, τις διώξεις του παρακράτους και της χούντας, με στόχο τη διασφάλιση της ιστορικής μνήμης. «Το συνολικό του έργο είναι τόσο πλούσιο, που θαρρείς πως δε χωρά στα χρονικά περιθώρια μιας μόνο ζωής», ανέφερε το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών, πενθώντας για το χαμό του. Σημείωνε δε πως «η καλλιτεχνική του αλλά και προσωπική του πορεία φανερώνει έναν καλλιτέχνη και άνθρωπο μοναδικής φιλομάθειας, διορατικότητας και ηρωισμού».

Ο Στέλιος Τατασόπουλος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1908, όπου έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του, μεγαλώνοντας σε μια οικογένεια με δυο ακόμη αγόρια και δυο κορίτσια. Ο πατέρας του, Δημήτρης, ήταν σοσιαλιστής και σε αυτόν όφειλε ο νεαρός Στέλιος και τ' αδέλφια του τον ανθρωπισμό που ανέπτυξαν από νωρίς και τη διαμόρφωση ενός ηθικού χαρακτήρα, με αρχές και υψηλά ιδεώδη, με πίστη στις μεγάλες αξίες του ανθρώπου. Ο πατέρας τους ήταν αυτός που τους εμφύσησε τη βαθιά ανάγκη να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο και να θέτουν το κοινό συμφέρον υπεράνω του προσωπικού και τους καθοδήγησε στους ανηφορικούς δρόμους των σοσιαλιστικών ιδεών, ιδέες που υπηρέτησε η οικογένεια με συνέπεια και θάρρος σε όλη της τη ζωή. Ο Στ. Τατασόπουλος, παράλληλα με τις σπουδές του και τις αθλητικές του επιδόσεις, είχε κλίση στη λογοτεχνία και τη ζωγραφική. Εκείνο όμως που κυριολεκτικά τον αιχμαλώτισε ήταν η δραματική τέχνη και ιδιαίτερα ο κινηματογράφος.

«Κοινωνική σαπίλα» και «ιδιώνυμο»

Σπούδασε θέατρο κοντά στον Δημήτρη Ροντήρη, στον Αιμίλιο Βεάκη και τον Δημήτρη Γιαννίδη και κινηματογράφο στη σχολή «DAG FILM» των αδελφών Γιαζιάδη. Το 1929 έφυγε για το Παρίσι, όπου σπούδασε κινηματογράφο. Το 1931 επέστρεψε στην Ελλάδα και γύρισε την κοινωνικοπολιτική ταινία «Κοινωνική σαπίλα». Η ιστορικός του ελληνικού κινηματογράφου Αγλαΐα Μητροπούλου θεώρησε την ταινία αυτή ως το πρώτο δείγμα κοινωνικής κριτικής στον ελληνικό κινηματογράφο. Η πρεμιέρα της ταινίας ήταν επεισοδιακή. Ο αιθουσάρχης του κεντρικού κινηματογράφου «Σπλέντιτ», όπου γινόταν η προβολή, φοβήθηκε το ιδιώνυμο του Βενιζέλου και τη ματαίωσε. Οι πομπίνες μεταφέρθηκαν σε άλλη αίθουσα της Κοκκινιάς, ενώ οι χωροφύλακες έκαναν σωματική έρευνα στους θεατές για να είναι σίγουροι πως δε θα υπάρξουν ταραχές και ένοπλες συμπλοκές. Μετά την επιτυχία της πρώτης προβολής ο σκηνοθέτης άρχισε να την προβάλλει σε πολλές πόλεις. Το πρωτότυπο της ταινίας, πολύ αργότερα, το έκαψαν οι Χίτες. «Τότε», θυμόταν χρόνια αργότερα σε συνέντευξή του στο «Ριζοσπάστη» ο Στ. Τατασόπουλος, «δεν είχαμε την ευκολία των τεχνικών μέσων. Είχαμε όμως τον ενθουσιασμό. Η ταινία κατήγγειλε την εκμετάλλευση, την εξαθλίωση των εργαζομένων, τη βία, τα σάπια ήθη. Δεν υπολόγισα ότι ο περίφημος νόμος του "ιδιώνυμου" περί "προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος" θα μ' έπιανε. Ετσι ήταν. Οι προοδευτικοί άνθρωποι και οι κομμουνιστές υπερασπίστηκαν τα ιδανικά τους με αίμα». «Εζησε την ηρωική εποχή του ελληνικού κινηματογράφου», έχει αναφέρει ο Νέστορας Μάτσας για τον Στ. Τατασόπουλο. «Τότε, που οι ταινίες γυρίζονταν με κέφι, τεχνικούς αυτοσχεδιασμούς και αγώνα... Χρειάζονταν φαντασία, αγωνιστική δύναμη και τόλμη, προπάντων τόλμη για να πολλαπλασιαστούν σαν το βιβλικό "θαύμα" οι πέντε άρτοι και τα πέντε ψάρια...».

Στης Νάξου τη «Μαύρη γη»

Το 1933 ξαναγύρισε στο Παρίσι για σπουδές κινηματογραφικής σκηνοθεσίας, πήρε το δίπλωμά του το 1937 και συνέχισε να εργάζεται ως τεχνικός και βοηθός σκηνοθέτη. Στο Παρίσι έμεινε ως το 1939. Ο πόλεμος τον αναγκάζει να γυρίσει στην Αθήνα. Στη διάρκεια της Κατοχής, το 1943, κι ενώ ήταν οργανωμένος στην Αντίσταση, ιδρύει το Σωματείο Καλλιτεχνών Κινηματογράφου μαζί με τους Δ. Χριστοδούλου, Γ. Φούντα, Μ. Νικολινάκο. Το 1951 ιδρύει το Συνεταιρισμό Παραγωγής Ταινιών και ένα χρόνο μετά σκηνοθετεί την ταινία «Μαύρη γη», που πήρε το πρώτο βραβείο καλύτερης ταινίας εκείνης της χρονιάς. Η ταινία αυτή χαρακτηρίστηκε ως η δεύτερη νεορεαλιστική στον ελληνικό κινηματογράφο. Γυρίστηκε, όπως είχε πει ο σκηνοθέτης σε τιμητική εκδήλωση της Ενωσης Κινηματογραφιστών ΕΣΣΔ (1983), «μετά τον Εμφύλιο, σε μια εποχή που τη χώρα μας διοικούσε εκτός από τη Δεξιά και το ακροδεξιό φασιστικό κράτος. Δημιουργήθηκε από μια ομάδα ερασιτεχνών ηθοποιών και τεχνικών κινηματογράφου-μέλη του Σωματείου Καλλιτεχνών Ελληνικού Κινηματογράφου, που συγκροτήσαμε μέσα στη χιτλερική κατοχή».

Οι ανάγκες της ζωής αργότερα οδήγησαν το σκηνοθέτη στη δημιουργία «εμπορικών» ταινιών. Ομως και μέσα σε αυτές τις συνθήκες ο Στ. Τατασόπουλος αντιστάθηκε, απαθανατίζοντας το πηγαίο, αβίαστο, ακόμα και πικρό γέλιο του λαού. Το Δεκέμβρη του 1973 μέσα σε ατμόσφαιρα φόβου και τρομοκρατίας καμιά εικοσαριά σκηνοθέτες είχαν ραντεβού σε ένα γραφείο στην Παναγή Κυριακού. Εκεί παρά το στρατιωτικό νόμο μαζεύτηκαν και υπέγραψαν το καταστατικό της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών, της οποίας πρώτος πρόεδρος ορίστηκε ο Ορέστης Λάσκος. Κρατώντας ζωντανή την ανάμνησή του παραθέτουμε κάποια από τα λόγια αποχαιρετισμού, που του απηύθυνε η Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών: «Είναι τόσα πολλά που αφήνει πίσω της η διαδρομή του Στέλιου Τατασόπουλου, που οι άνθρωποι του κινηματογράφου θα πρέπει να κοπιάσουν πολύ για να αποτιμήσουν το έργο του».


Ρ. Σ.



Ευρωεκλογές Ιούνη 2024
Μνημεία & Μουσεία Αγώνων του Λαού
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ