Τα παραπάνω είναι μερικά από τα σημεία που τονίζει ο Γιώργος Στουρνάρας. Ο καθηγητής Υδρογεωλογίας και Τεχνικής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Υδρογεωλογίας και εθνικός εκπρόσωπος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή «COST 620 περί προστασίας από ρύπανση των καρστικών υπόγειων νερών», μίλησε στο «Ρ» στο πλαίσιο του αφιερώματός μας στη δήθεν λειψυδρία. Στα αίτια για τα οποία δεν έχουμε νερό και ποιοι είναι οι υπεύθυνοι. Αναλυτικά, η συνέντευξη έχει ως εξής:

***

- Κατά καιρούς δημοσιοποιούνται πληροφορίες ότι η Ελλάδα αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα λειψυδρίας και ότι χρειάζεται οικονομία στο νερό. Αληθεύουν;

- Να ξεκινήσουμε από το δεύτερο. Πάντα, πρέπει να κάνουμε οικονομία στο νερό. Το νερό είναι ένας φυσικός πόρος, πεπερασμένος στη διάρκεια ενός έτους. Δηλαδή, στη διάρκεια του χειμώνα όσο νερό ήταν να πέσει, έπεσε. Τους επόμενους μήνες, που έχουμε αυξημένη κατανάλωση, είτε για αρδεύσεις, είτε για ύδρευση και οι απαιτήσεις είναι πολύ μεγάλες, έχουμε μια συγκεκριμένη ποσότητα νερού. Συν το γεγονός ότι κάποτε πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως το νερό, κατά ένα μέρος, πρέπει να διατεθεί για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων.

Ας δούμε το ζήτημα από την αρχή. Οταν λέμε λειψυδρία, εννοούμε ένα αναμενόμενο φαινόμενο, που επαναλαμβάνεται και εναλλάσσεται με αντίθετα φαινόμενα, όπως είναι οι πλημμύρες. Τι σημαίνει λειψυδρία; Σημαίνει μια χρονιά στην οποία έχουμε βροχοπτώσεις, δηλαδή προσφορά νερού μικρότερη από ένα μέσο όρο. Ο μέσος όρος έχει προκύψει από τη στατιστική ανάλυση των βροχοπτώσεων των προηγούμενων δεκαετιών. Αλλά, αυτός ο μέσος όρος, καθώς περνούν οι δεκαετίες και αλλάζουν τα δεδομένα από χρόνο σε χρόνο, αλλάζει κι αυτός. Δηλαδή, αν παρεμβάλλεται στο μέσο όρο της τελευταίας πεντηκονταετίας, η δεκαετία του 1980 που είχαμε τις συνεχείς λειψυδρίες, τότε ο μέσος όρος των βροχοπτώσεων, είναι μειωμένος κατά πολύ.

Πρακτικά, ως λειψυδρία εννοούμε μια προσφορά νερού μικρότερη από τις ανάγκες μας. Και εδώ τίθεται το ζήτημα, ποιες είναι οι ανάγκες μας και πώς ιεραρχούνται. Αρα το πρόβλημα μετατοπίζεται στο ερώτημα αν υπάρχει υδατική επάρκεια στην Ελλάδα ή δεν υπάρχει.

- Θέσατε ο ίδιος το ερώτημα.

- Αυτό το θέμα έχει δύο πλευρές. Η πρώτη πλευρά είναι ο εντοπισμός του υδατικού δυναμικού και η εκτίμηση των αποθεμάτων. Να βρούμε πού έχουμε υπόγεια νερά - γιατί γι' αυτά μιλάμε συνήθως - και να εκτιμήσουμε την ποσότητά τους.

Η δεύτερη πλευρά, που είναι και η σπουδαιότερη, είναι πώς θα διαχειριστούμε κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τα υπόγεια νερά που έχουμε στη διάθεσή μας. Αυτό σημαίνει στην πράξη, ότι όπως και σε διεθνές επίπεδο, έτσι και στην Ελλάδα, το πρόβλημα δεν είναι τόσο της επάρκειας ή όχι του υδατικού δυναμικού, αλλά της σωστής ή όχι διαχείρισης.

- Αναφορικά με τον εντοπισμό και την εκτίμηση των αποθεμάτων υδατικού δυναμικού, έχουν γίνει βήματα;

- Υπάρχουν κάποια στοιχεία, αλλά είναι τόσο αποσπασματικά που για μένα είναι σαν να μην υπάρχουν. Το μόνο που μπορεί να υπάρχει αυτή τη στιγμή, είναι ο μέσος όρος των βροχοπτώσεων, δηλαδή πόσες βροχές πέφτουν.

- Αυτό ακούγεται παράξενα. Κατά καιρούς δημοσιοποιούνται αποτελέσματα κάποιων ερευνών.

- Να διευκρινίσω: Εχουν γίνει πάρα πολλές μελέτες και ίσως μένουν να γίνουν λίγες, αλλά στο θέμα αυτό πρέπει να συμπληρωθούν. Δηλαδή, να γίνουν μελέτες εκεί όπου δεν έχουν γίνει. Το δεύτερο ζήτημα είναι να συμπληρωθούν οι ημιτελείς μελέτες. Το τρίτο ζήτημα είναι να συνδεθούν οι μελέτες μεταξύ τους. Το τέταρτο ζήτημα είναι η επικαιροποίηση των μελετών. Μια μελέτη που έγινε το 1960 και με βάση αυτή τη μελέτη γίνεται η εκμετάλλευση ενός υπόγειου υδροφορέα, θα πρέπει να επικαιροποιηθεί. Να δούμε, μετά από 40 χρόνια τι έχει αλλάξει στο υδατικό ισοζύγιο. Στο τέλος, θα πρέπει να αποδειχτεί ότι αυτά που λένε οι μελέτες είναι σωστά. Γιατί άλλο η μελέτη στο χαρτί, και άλλο η εφαρμογή στην πράξη.

Το πιο σοβαρό, λοιπόν, θέμα είναι η συνδυασμένη υδατική διαχείριση. Είναι θέμα διαχείρισης του υδατικού δυναμικού. Με μια σωστή διαχείριση μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει ακόμα και κρίσιμες περιόδους, όπως μια φάση λειψυδρίας.

Δυστυχώς όμως, μια σωστή υδατική διαχείριση προϋποθέτει και σχέδιο ανάπτυξης, είτε σε τοπικό, είτε σε περιφερειακό, είτε σε εθνικό επίπεδο. Τέτοιο σχέδιο ανάπτυξης δεν έχουμε στην πράξη.

Αν δει κανείς τα μοντέλα διαχείρισης που διεθνώς υπάρχουν και θεωρητικά και στο πεδίο εφαρμογής, λένε ότι έχουμε ένα μοντέλο ανάπτυξης και πάμε σε ένα άλλο σχέδιο ανάπτυξης. Το πρώτο έχει κάποιες παραμέτρους, το άλλο θα έχει κάποιες άλλες παραμέτρους. Εκτιμούμε, αξιολογούμε τις πρώτες και βρίσκουμε τη δυνατότητα για να φτάσουμε στις δεύτερες.

Οταν δεν υπάρχει σχέδιο ανάπτυξης, είναι δύσκολο κανείς να κάνει αυτό το πράγμα ειδικά για το νερό, με δεδομένο ότι δεν έχει μπροστά του τις απαιτήσεις, τις εναλλακτικές θέσεις, τις χρήσεις γης - δηλαδή πού θα πρέπει να κατευθυνθεί το νερό, σε τι χρησιμεύει σε κάθε περιοχή - και όλες αυτές τις παραμέτρους που έρχονται να προστεθούν μαζί με την κατανάλωση του νερού στο σχέδιο ανάπτυξης. Αρα, βασικό ζήτημα είναι ότι δεν έχουμε σχέδιο ανάπτυξης.

Από εκεί και πέρα υπάρχουν μέτρα, τα οποία μπορεί κανείς να πάρει. Ομως, θα έλεγα ότι είναι κατασταλτικά, διευθυντικά. «Μπαλώματα» στο όλο πρόβλημα.

- Υπάρχουν κάποια μέτρα που πρέπει να παρθούν, ας πούμε το συντομότερο δυνατό;

- Ενα πολύ μεγάλο πρόβλημα είναι οι απώλειες και οι άσκοπες καταναλώσεις. Και όταν λέμε απώλειες, εννοούμε ότι τα δίκτυα των πόλεων έχουν τρομακτικές απώλειες σε νερό, γιατί είναι δίκτυα παλιά, φθαρμένα. Τη δεκαετία του 1980 έκανα τη μελέτη ύδρευσης της Κομοτηνής και αποδείχτηκε τότε ότι οι απώλειες σε νερό του δικτύου της πόλης έφταναν περίπου το 60% της παροχής. Από το νερό που έμπαινε στο δίκτυο, το 60% χανόταν. Και βέβαια οι Οργανισμοί Υδρευσης κρατούν τα δίκτυα σε μεγάλη πίεση, επειδή γνωρίζουν ότι είναι φθαρμένα τα δίκτυα, για να μην επιτρέψουν την είσοδο στο δίκτυο μολυντών και ρυπαντών. Ομως, η μεγάλη πίεση, όταν το δίκτυο είναι φθαρμένο, σημαίνει και μεγάλες απώλειες.

Επομένως, στο επίπεδο των συμπληρωματικών μέτρων, μία βασική μέριμνα που πρέπει να έχουν η κεντρική διοίκηση και οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι η σταδιακή αντικατάσταση των δικτύων ύδρευσης στα αστικά κέντρα.

Ακολούθως, θα πρέπει να εξετάσουμε ζητήματα που στο εξωτερικό αποτελούν καθημερινότητα και εμείς ακόμα δεν τα έχουμε αγγίξει σαν λύσεις. Αναφέρομαι σε αυτά που ονομάζονται «συνδυασμένες» ή «εναλλακτικές χρήσεις νερού». Υπάρχουν περιπτώσεις που το νερό μπορεί να χρησιμοποιηθεί με συνδυασμό χρήσεων. Αυτό το κάνει π.χ. η ΔΕΗ, η οποία κατασκευάζει ηδροηλεκτρικούς σταθμούς, όπου ο ένας στόχος είναι η παραγωγή ενέργειας και άλλος στόχος - που είναι ίσως και ο σπουδαιότερος και κατά τη ΔΕΗ - είναι η αντιπλημμυρική προστασία και η συγκέντρωση υδατικού δυναμικού για αρδεύσεις και υδρεύσεις. Αυτή είναι μια συνδυασμένη χρήση.

Ακόμα, πρέπει να δούμε το ζήτημα των χρησιμοποιημένων νερών. Τα νερά που πετάγονται. Ακόμα και σήμερα, εργοστάσια που χρησιμοποιούν νερό για ψύξη, μετά το πετούν. Και είναι νερό πεντακάθαρο.